Дінмұхамед Қонаевтың туғанына 110 жыл

Бұл мен үшін үлкен ілгерілеу болды, мен оны ақтауға тырыстым. Цирк өте күрделі көп салалы организм екенін айта кету керек, оның жұмыс істеуін 350 инженерлік-техникалық және 100-120-ға жуық шығармашылық және өнер ұжымы қамтамасыз етеді.

Осындай үлкен де күрделі ұжымның көшбасшысы ретінде табысқа жету үшін менің күш-жігерім жеткіліксіз болатыны сөзсіз. Алғашқы күннен бастап-ақ республика Мәдениет министрлігі, Алматы қаласының басшылығы мен цирк ғимараты болған бірегей сәулет-құрылыс құрылымын салушылардың қолдауы мен көмегін сезіндім. Ондағы еңбек жылдары мен үшін басшы үшін де, адам үшін де өте маңызды мектеп болды. Бұл баға жетпес тәжірибе менің болашақ жұмысыма көмектесті.

1972 жылы 6 мамырда салынып жатқан цирк ғимаратына, оның ресми ашылуына дейін республика басшылары келуге тиіс еді, сол күні олар құрылысты аяқтап, аумақты абаттандыруға күш сала бастады. Мұнда қала басшылары мен «ГлавАлма-Ата Строй» компаниясының басшысы Ораз Мақайұлы Бейсенов, тамаша тұлға, Алматыда бір емес, бірнеше бірегей нысандарды салған жоғары кәсіби құрылысшы осында болды. Барлығы уайымдады, бірақ ең қатты уайымдағаны өзім.

Ал 6 мамырда сағат 11-де циркке дейін машиналардың кавалькадасы шықты, одан Қазақ КСР басшылары Д.А. Қонаев, КОКП ОК Саяси бюросының мүшесі, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы шықты. Бүгінгі жас қазақстандықтардың мәліметі үшін: тоғыз адамнан тұратын КОКП Орталық Комитетінің Саяси Бюросы Кеңес Одағының ұжымдық жоғарғы басшылығы болды. 15 одақтық республика өкілдерінің ішінен Саяси Бюроның құрамына Украина және Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеттерінің бірінші хатшылары ғана кірді.

Айтайын дегенім, Димаш Ахметұлы өте ұзын бойлы, сымбатты, жүзі ашық, жүзінен нұрлы, мейірбандылық пен мейірім төгілген азамат еді. Қою көк костюм, ашық көк жейде, жақсы таңдалған галстук, оның үстіне бірде-бір әжімсіз тамаша отыратын, бірде-бір шаңы жоқ жылтыр қара туфли әлі есімде. Ал 1993 жылдың маусым айында осынау ұлы да қасиетті адам Димаш Ахметұлымен соңғы кездескен күні сол жылдардағы әділетсіз басынан өткерген қаншама қиыншылықтарға қарамастан, ол да сондай абыройлы, жарқын еді.

Қонақтарды үлкен топ: қала басшылары мен құрылысшылар қарсы алды. О.Бейсеновбаяндама жасап, Д.А. Қонаев және мені цирк директоры деп таныстырды. Димаш Ахметұлы мені құшақтап: «Мынау жақсы, жас маман салды, жас маман маман қанады. Ал, директор, бізге фермаңызды көрсетіңіз» деді.

Мені әйтеуір босатып жіберді, толқу өтіп, бір жарым сағат бойы көрсетіп, түсіндірме бердім, Димаш Ахметұлының сұрақтарына жауап бердім, ол мені көбірек сөйлетуге итермеледі.

Тексеруге дән риза болып, құрылысшыларға алғысын білдіріп, баршаны жаңа мәдениет ошағымен құттықтады. Қоштасып үлгеріп, көліктің қасында тұрған Димаш Ахметұлы тамаша сөздерді айтты: «Отбасында жаңа сәби дүниеге келгенде, ол әр адамның ерекше қамқорлығына айналады. Сондықтан цирк, біздің мәдениетіміздің жаңа баласы, біздің қамқорлыққа мұқтаж ». Ал, Министрлер Кеңесінің Төрағасына сілтеме жасай отырып, Б. Әшімов, ол: «Бәйкен Әшімұлы, жас директорды қалай қолдаймыз?» деп сұрады. Мен үшін шын мәнінде тағдырлы болған осы маңызды кездесуден бері мен осы ғажайып тұлғаның жылуы мен қолдауын үнемі сезіндім.

1972 жылдың 6 мамырындағы маңызды алғашқы кездесуден 1993 жылғы маусымдағы соңғы кездесуге дейін осы ұлы және нағыз жер бетіндегі адаммен сөйлескен әрбір сәт есімде.

1942 жылғы сұрапыл соғыста 30 жастағы Дінмұхамед Қонаевты Сталиннің өзі Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары – одақтық және қорғаныс өнеркәсібі басқармасының кураторы етіп тағайындайды. Дәл осы сұрапыл соғыс жылдарында Кеңес әскерлерінің қажеттіліктерін барлық қажетті заттармен қамтамасыз еткен Қазақстан басты арсенал болды. Кеңес Одағы жауға атылған 10 оқтың тоғызы қазақ қорғасынынан төгілгенін, жауынгерлік танкілердің қазақы сауыт-сайманмен қапталғанын ризашылықпен еске алды. Олардың үздіксіз өндіріліп, майданға жеткізілуін бүкіл соғыс жылдарында және 1952 жылға дейін Қазақстанның қорғаныс өнеркәсібін басқарған Д.Қонаев қамтамасыз етті.

Сондықтан оның ұлы жеңіске сіңірген ерен еңбегін ерекше атап өткен жөн болар. Сонымен қатар, ол Қазақстанға эвакуацияланған көптеген кәсіпорындарды, соның ішінде Мәскеудің бірқатар театрлары мен киностудияларын қабылдауды және жұмыс істеуіне қажетті жағдайларды қамтамасыз етті.

1974 жылы қазақ циркінің «Ғажайыптар елі» атты жаңа спектаклінің жобасын дайындадық, бірақ Одақтық мемлекеттік цирк қойылымға қаржы бөлуден бас тартты. Әртүрлі дәрежедегі қазақстандық шенеуніктерге жасаған сапарларым да оң нәтиже бермеді, өйткені цирк бүкілодақтық қауымдастықтың құрамында болды және Мәскеуден қаржыландырылды. Сосын Қонаевқа хат жаздым, ол мені қабылдап қана қоймай, республиканың барлық жоғары басшылығын қамтитын Орталық Комитеттің Бюро мүшелеріне жаңа бағдарламаның тұсаукесері уақытын белгіледі. Өлеңін жазған О.Сүлейменов, музыкасын Н.Тілендиев жазған жобамызды сәтті қорғадық, режиссері РСФСР халық әртісі В.Головко болды. Бұл жерде «Ғажайыптар елі» спектакліне қажетті қаражат бөлу және басқа да қолдаулар мәселесі шешілді. Кездесу соңында Димаш Ахметұлы жұмысымызға сәттілік тілеп: «Бізді премьераға шақыруды ұмытпаңыздар. Өйткені, қазір оның сәтті болуына бәріміз жауаптымыз». Оның үстіне 1977 жылы көктемде Қазақ циркі бұл бағдарламаны Үлкен Мәскеу циркінде қойғанда Димаш Ахметұлы спектакльге КОКП ОК-нің Бас хатшысы Леонид Ильич Брежневті шақырды, маған Мәскеуге барып, спектакльді дайындауға кірісуді тапсырды. Маған«Бұл сенің қойылымың, өзің көрсет» деді. Л.И. Брежнев пен КОКП ОК Саяси бюросының мүшесі Д.Ф. Устинов спектакльге немерелерімен келді. Оларға қойылым қатты ұнады, олар Димаш Ахметұлына алғыстарын айтып, КСРО Мәдениет министрлігі барлық қазақ цирк әртістерін айлық жалақы көлемінде марапаттады.

1976 жылы тамыз айында Димаш Ахметұлының жеке бастамасымен кәсіби өнер қайраткері, тамаша тұлға Жексембек Еркімбеков алғаш рет республика Мәдениет министрі болып тағайындалып, мені бірден орынбасары қызметіне шақырды. Мен үшін бұл өте күтпеген ұсыныс болды, мен өзімнің үлкен жауапкершілігімді түсініп, ұзақ уақыт бойы келіспедім. Бірақ жаңа 1977 жылдың 5 қаңтарында телефон арқылы Д.А. Қонаев, мағансөзбе-сөз былай деді: «Жарайсың, жауапкершілікті түсінесің, бірақ оны өз мойныңа алу керек. Мен де 30 жасымда Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары болып тағайындалдым. Сондықтан, біз жұмысқа кірісуіміз керек, әсіресе министрдің өзі сізден сұрайды. Оның орынбасары ғана емес, іні де бол».

Мәдениет министрінің өнер жөніндегі орынбасары қызметін атқара жүріп, Димаш Ахметұлының ішкі мәдениеті жоғары интеллектуалды тұлға болғандықтан, рухани салаға, ұлттық өнер мен әдебиеттің дамуына әрқашан жақын екеніне көз жеткіздім. Қазақстан басшысына басымдық берілді. Қонаев билеген дәуір қазақ өнері мен әдебиеті үшін нағыз ренессансқа айналуы бекер емес.

Бұл жылдар өнеріміз үшін ерекше жемісті болды. Роза Рымбаева «Алтын Орфей» сыйлығын Болгарияда, «Алтын микрофонды» Түркияда алды. Халықаралық байқаулардың жеңімпаздары скрипкашылар Айман Мұсаходжаева мен Гауһар Мурзабекова, пианистер Жәния Әубәкірова мен Гүлжәмилә Қадырбекова апалы-сіңлі Нәкипбековалардың бірегей триосы болды. КСРО Үлкен театрының опера және балет спектакльдерінде Әлібек Дінішев, Рахима Жұбатурова, Раушан Байсейітова, Рамазан Баповтар жарқырайды. Ал 1978 жылы Үлкен театр сахнасында Қазақ опера және балет театрының Абай атындағы қазақ драма театрының гастрольдік сапары.

Әуезов атындағы театр, Құрманғазы оркестрі мен «Отырар сазы» оркестрінің негізін қалаушы, көрнекті композитор, дирижер Нұрғиса Тілендиев басқарды. Әртістердің сәтті қойылымдары Вашингтонда, Парижде, Берлинде, Токиода және әлемнің басқа да астаналарында өтті. Сол жылдары тамаша өнерпаздарымыздың тұтас бір тобына КСРО халық әртісі деген жоғары атақ және КСРО Мемлекеттік сыйлықтары берілді. КСРО халық әртісі Ермек Серкебаев, Бибігүл Төлегенова, Роза Бағланова, Әзірбайжан Мәмбетов, Асанәлі Әшімов бүкіл кеңестік көпұлтты өнердің мақтанышы болды. Бұл жерде біздің дарынды суретшілеріміздің еңбегі екені сөзсіз, бірақ олардың Қазақстанда шығармашылық әлеуетін толық жүзеге асыруы үшін жеке Димаш Ахметұлы Қонаевтың тұрақты қолдауы мен қамқорлығының арқасында барлық қиындықтарға қарамастан барынша қолайлы жағдайлар жасалды. Практикалық және идеологиялық сипатта болды.

Мәдениет вице-министрі ретінде мен Димаш Ахметұлының өнер және әдебиет қызметкерлерінің тағдырына жеке мейірбандықпен атсалысқанына бірнеше рет куә болдым. Олардың көпшілігі оның тікелей нұсқауымен беделді үйлерден пәтер алды, жазушыларға кітаптарының таралымын айтарлықтай арттыруға көмектесті. Жазушылар Әлжапар Әбішев пен Қалижан Бекхожиннің кітаптарының таралымын көбейту үшін кітапханаларға жаппай тапсырыс беруге Димаш Ахметұлының тікелей тапсырма бергені есімде. Одан да таңғаларлық жағдай, бірде Димаш Ахметұлымен телефон арқылы байланысқанымда, әңгіме барысында ол Мәдениет министрлігінің жағдайын және алдағы жоспарларын сұрады. Әңгіме соңында Димаш Ахметұлы Жамбыл облысында тұратын белгілі ақын Кенен Әзірбаевтың сырқаттанып жатқанын айтып, ақсақалға қандай көмек көрсету керектігін тапсырды. Шынымды айтсам, бұл туралы бірінші рет естіп тұрмын. Бірден кетемін, бәрін анықтап, қажетті көмекті ұйымдастырамын деді. Бұған Димаш Ахметұлы: «Сен әлі жассың, халық арасында аты бар, салт-дәстүрді білетін, ақсақалмен жүрекке тіл табыса алатын жасы үлкен кісіге барған абзал», – деді. Бірден жұрттың сүйіктісі, композитор Нұрғиса Тілендиевті тауып алып, ақынға баруын өтіндім. Ол өзімен бірге тағы бір жазушыны ертіп, олар ақсақалға жол тартты, ол Д.А.ның тезірек сауығып кетуін тілеп баруын айтқандығы туралы ақсақалға барды. Қонаевтан келген хабарға бірден көңілі көтеріліп, қонақтарын бір апта бойы күтіп, жібермеді. Қоштасып сөз алған белгілі ақын Димаш Ахметұлына ілтипат білдіргені үшін шынайы ризашылығын жеткізіп, енді ешбір ауруға бой алдырмайтынын, оның үстіне декорация мен интерьерді өзгертуге дайын екенін жеткізді.

Келушілер келгеннен кейін мен Димаш Ахметұлының көп жылғы көмекшісі, тамаша тұлға, көрнекті экономист Дүйсетай Бекежановқа тапсырманың орындалғанын айттым. Оған ол: «Бұл Димеканың тікелей тапсырмасы еді, нәтижесін оған өзіңіз хабарлаңыз», — деді. Келесі күні мені Д.Қонаев қабылдады. Мен К.Әзірбаевтың денсаулығының жай-күйі, өтініштердің жоқтығы туралы егжей-тегжейлі баяндадым және оның алаңдаушылығына ризашылығымды білдірдім. Декорация мен интерьерді өзгертуге дайын екендігі туралы ақынның сөзімен баяндамасын аяқтады. Осы сөздерден кейін Димаш Ахметұлы қатты күліп: «Мынау біздің қайратты, қартаймаған ақсақалдарымыз» деді. Барлық әңгімеміз ана тілімізде өтті. Осынау жер бетіндегі ұлы тұлғаның қазақ тілінің байлығы мен тереңдігіне қайран қалдым.

Қазақ КСР-нің халық әртісі Гүлжахан Ғалиева дүние салғанда Димаш Ахметұлы оның жалғызсырап, әсіресе туыстарына жоқтаушылардың жоқтығын айтып, оны соңғы сапарға абыроймен, адами жылылықпен шығарып салуды өтінді. Осы киелі кісінің талай, талай адамдардың тағдырына таусылмас мейіріммен атсалысқанына әлі де таң қаламын. Бұл бәріне және барлығына қаншалықты жеткілікті болды. Өйткені, 1942 жылдан бастап Қазақ КСР басшыларының бірі болды, ал 1960-1986 жылдар аралығында қысқа үзіліспен Қазақстанның тұңғыш басшысы, 1971 жылдан он бес жыл бойына Қазақ КСР Саяси бюросының беделді мүшелерінің бірі, КОКП Орталық Комитеті – КСРО-ның жоғары ұжымдық басшылығында болды.

Димаш Ахметұлы Қонаев жас күнінен ақтық демі таусылғанша бүкіл саналы ғұмырын елі мен халқына аянбай, аянбай қызмет етуге арнаған, ар-намысы мен абыройын, жерлестерінің шынайы сүйіспеншілігі мен құрметін сақтап қалған нағыз дәуір адамы. 1993 жылы тамызда Алматыда бұрын соңды болмаған жерлеу рәсімі Д. Қонаев мұның жарқын дәлелі болды. Қазақстанның астанасы мұндай адамдарды осы жерлеу рәсімінен кешіктірмей, бүкіл қала мен Қазақстанның барлық облыстарының өкілдері өздері ең жақсы қарым-қатынаста болған ұлы тұлғаға қайғысын, сүйіспеншілігі мен алғысын білдіруге келгенге дейін көрген емес. олардың өмір сүрген жылдары, Қазақстанның таңы және оның әсем астанасы Алматы. Опера театрынан Кеңсайдағы бейіт басына дейін адамдар тұрып, арбаның астына жаңа гүлдер лақтырды, осылайша бұл ұлы да қасиетті адамның соңғы сапары жаңа гүлдермен көмкерілді. Бұл қазақстандықтардың нағыз ұлт әкесі мен ұлы замандасы үшін жасаған соңғы ісі болды.

Көп жылдар бойы Д.А. Қонаев, Қазақстан білім, ғылым және мәдениеттің нағыз таңымен бірге республиканың өндірістік-шаруашылық кешенін 800 пайызға арттырды, бейнелеп айтқанда, осы жылдар ішінде сегіз жаңа Қазақстан құрылды. Республика КСРО-ның негізгі астық қоймасына айналды. Сонда олар әр кеңестік нанның негізі қазақтың жоғары бидайы екенін мақтанышпен айтты.

Дәл осы Димаш Ахметұлы Қонаевтың тарихта әлі бағаланбаған ұлы мұрасы тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуы мен табысты дамуының қуатты іргетасына айналды. Қазақ халқының біртуар перзентінің бүкіл өмірі мен игілікті қызметі ұрпақ үшін отаншылдықтың, тектілік пен Отанға аянбай қызмет етудің сарқылмас қайнар бұлағы болатынына сенімдімін.

1983 жылы 17 желтоқсанда мені Д.А. Қонаев, менімен мәдениет саласының жай-күйі туралы жан-жақты әңгімелескен. Мен Димаш Ахметұлының оған жіті көңіл бөлетінін, концерттер мен қойылымдарға қатысып, қазақ өнерінің майталмандарымен жеке таныс екенін білсем де, оның осы саланың жетістігін де, мәселелерін де қаншалықты терең білетініне таң қалдым. Музыка мен театрдың жай-күйіне оң баға берген ол қазақ киносына деген шынайы алаңдаушылығын, мұңын білдірді.

Жиналыстың қорытындысы мені Қазақ КСР Мемлекеттік кинематография комитетінің төрағасы етіп тағайындау туралы ұсыныс болды. Ол кезде республикада министрлер КОКП Орталық Комитеті бекіткеннен кейін ғана тағайындалатын және бұл Д.А. Қонаев КСРО жоғарғы басшылығының мүшесі болды, Л.И. Брежнев үш мәрте Социалистік Еңбек Ерінен кейін КОКП ОК Саяси бюросының тоғыз мүшесінің бірегейі болды.

Келесі күні таңертең КОКП Орталық Комитетінің ұйымдастыру бөлімі мен мәдениет бөлімінің меңгерушілерімен Мәскеуде болдым, содан кейін мен КСРО Мемлекеттік кинематография комитетінің төрағасы Ф.Т. Ермашпен кездестім. Бұл бір ғажайып адам кеңестік киноның дамуына көп еңбек сіңірді, бірақ 1986 жылы демократияның өршіп тұрған тұсында киногерлердің кезекті съезінде кейбір шүкіршіліксіз режиссерлер оны ұятсыз, аяусыз жала жапты.

Оның сөзі әлі есімде: «Таңертең Димаш Ахметұлы телефон соғып, сізді қолдауды өтінді. Мен оған сізге барлық қолдау көрсетуге уәде бердім. Айтыңызшы, мен қалай көмектесе аламын?» Бұл Д.А.ның нағыз әкелік көзқарасының тағы бір жарқын мысалы болды. Қонаевтың өз ұжымына және осы ғажайып мейірімді және жарқын тұлғаға деген шексіз алғыс сезімін халық шаруашылығының, ғылымның, білімнің және мәдениеттің әртүрлі салаларында көптеген және көптеген қазақстандықтар басынан өткерді.

Мемлекеттік кинематография комитетінің төрағасы ретінде мен Димаш Ахметұлымен жұмыста анда-санда сөйлесудің таптырмас мүмкіндігі болды, ол тағайындалған соң маған: «Сіз үшін менің есігім әрқашан ашық. Келіңіздер, ақылдасыңыздар, бір бас жақсы, екеуі одан да жақсы» деді. Бұл мен үшін үлкен мәртебе болды, бірақ мен оны ешқашан теріс пайдаланбадым. Бірақ Димаш Ахметұлы киножобаларымызды бекіткеннен кейін режиссерлермен бірге қанаттыға қақтырдық, табысқа деген ұмтылысымызды ешкім де, ештеңе де тоқтата алмады. Сондықтан, қазақ киносының дамуына нағыз серпіліс әкелген жаңа қазақ толқыны деп аталатын дарынды жас киногерлердің тұтас бір галактикасының дүниеге келуіне, ең алдымен, Димаш Ахметұлы Қонаевтың жанашырлық атсалысып, ұдайы қолдау көрсеткені бізге мәртебе еді.

Ұзақ шығармашылық өмірінде Д.А. Қонаев, Кремль басшылығының Қазақстанның мүддесіне қол сұғатын өте күрделі жағдайлар көп болды. Ал осындай ақиқат сәттерінде, туған жері Қазақстанның тағдыры қыл үстінде тұрғанда, Димаш Ахметұлы ешбір беделден қорықпай, өзі үшін ең ауыр зардаптарға ұшырап, Мәскеудің озбырлығына қарсы ашық, соңына дейін күресті. Міне, Никита Хрущев Қырымды Украинаға беріп, мұның орнын біздің солтүстік облыстардың бірқатарын Ресейге беріп, Тың өлкесіне біріктіру арқылы өтегісі келді. Димаш Ахметұлы Қазақстанның батысы мен оңтүстігінде тағы екі аумақтың құрылуына қол жеткізді, сөйтіп Тың өлкесін ерекше мәртебеден және Мәскеуге тікелей бағыныштылығынан айырды, Қазақстанның құрамында қалдырды. Сондай-ақ өзінің принципті, берік дәлелді ұстанымының арқасында Д.А. Қонаев Кремль басшылығын қазақтың Маңғышлақ түбегін Түркіменстанға бермеуге сендіре алды. Алайда, Хрущевтің Оңтүстік Қазақстанның бірқатар мақта егетін облыстарын Өзбекстанға беру туралы шешіміне Қонаевтың келесі қатаң қарсылығы оны Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметінен айырды. Сөйтіп, 1962 жылы желтоқсанда Қонаев республиканың бірінші басшысы қызметінен босатылып, оның орнына туған қазақ жерін көрші республикаға беру туралы бастама көтеріп, заңдастырушы Юсупов тағайындалды. Димаш Ахметұлының 1964 жылдың аяғында қайтадан республика басшысы болып тағайындалғаннан кейін жасаған бірінші ісі Қазақстанға берілген үш ауданды қайтарып берді.

Қонаевтың ерекше батылдығы мен даналығының арқасында Қазақстанда Мәскеу таңып отырған неміс автономиясын құруды тоқтату мүмкін болды. Бұл тарихи фактілер Д.А. Республиканы ширек ғасыр басқарған Қонаев Қазақстанның аумақтық тұтастығы мен біртұтастығын сақтап қалды. Осы ең қымбат және мәңгілік құндылықтарды сақтау үшін Димаш Ахметұлы өзінің амандығын ғана емес, өмірін де бірнеше рет құрбан етуге дайын болды.

Құдайға шүкір, мемлекеттігіміздің өмір сүруі үшін ең ауыр сынақтар өтіп жатқан бүгінгі күндерде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев саналы түрде толық жауапкершілікті өз мойнына ала отырып, елді бұрын-соңды болмаған дағдарыстан алып шыққан ең шешуші де жан-жақты шараларды тұрақтылық пен жасампаздық жолында қабылдады. Бұл, сөз жоқ, батыл Мемлекет басшысының Қазақстанның тәуелсіздігі мен халықтың әл-ауқаты үшін күресте ешкім де, ештеңе де тоқтата алмайтындығын көрсетті. Ал шүкіршілік еткен жерлестер осы қиын-қыстау күндерде Президентті түсініп қана қоймай, шын жүректен қолдады. Ал Президент пен ұлттың осынау мызғымас бірлігі – бүгінгі және мәңгілік Қазақстанның тұрақтылығы мен табысты дамуының басты кепілі.

1985 жылы наурызда КСРО басшылығына келгеннен кейін М.С. Горбачев, республикаға, ең алдымен, Д.А. Қонаевқа Кремльдегілердің суық қарағанын сездік. Жазда Сочиде болып, Қазақстанға сыбайлас жемқорлық мәселесі бойынша бармақ болған КСРО прокуратурасының аса маңызды істер жөніндегі тергеушісі В.Калиниченкомен бір дастархан басында отырдым. Мен оған біздің республикада «сізде ұстайтын ештеңе жоқ, өйткені бізде жемқорлықтың ізі де болмаған. Оның үстіне КСРО Прокуратурасының тергеушілері Гдлянмен Ивановтың өзбекстандық жетістіктері сізге нұр үстіне нұр емес, өйткені Димаш Ахметұлы 1956 жылдан бастап Алматы балалар үйіне айына 300 рубльден астам өзінің академиялық жалақысын толығымен аударған киелі адам. Алматыға оралғанымда мен Димаш АхметұлынаКалиниченкомен болған жағымсыз кездесу туралы айттым, ол өте сабырлы жауап берді. Мәскеулік детектив қанша қиянат жасаса да, әулие Димаш Ахметұлы Қонаевтың абыройы мен қадір-қасиеті өзінің мөлдір тазалығында қалды. Бірнеше қазақ жазықсыз жапа шексе де, кейін әділетті түрде ақталды.

Сол жылдың қыркүйегінде Горбачев жұбайымен және ертіп жүрген қалың топпен Целиноградқа ұшып барып, ауыл шаруашылығы мәселелері бойынша кеңес өткізді. Ол жерге «Горбачев Қазақстанда» деректі фильмін түсіру үшін кино тобын жібердік. Материалдар он екі сағатқа жуық түсірілді, бұл кадрларды қарап отырып, Кеңес Одағының жаңа басшысының Қазақстанды және Қонаевты менсінбейтінін анық көрсеткен мүлде дұрыс емес, дөрекі мінез-құлқына таң қалдым және ренжідім. Барлық хаттамалық нормалар мен қарапайым адами этикаға қайшы ол Димаш Ахметұлына қонақтарды қазақ жерінде жүргізуші ретінде қарсы алуға және кездесуді ашуға мүмкіндік бермеді. Орталық таудың бұл адамы қанша бұлбұлдай сайрап тұрса да, ұлы елдің қасіретіне айналатынына көзім жетті. Он екі сағаттық түсірілімнің ішінде біз Горбачевтің дөрекі әдеттері мен қорлау мінез-құлқын мүмкіндігінше алып тастап, отыз минуттық фильмді әрең жинадық.

Жүрегім ауырып, фильмді Димаш Ахметұлына, тек оған ғана көрсетуге бардым. Қарап болған соң кешірім сұрап, Димаш Ахметұлына фильмнің қаһарманы және оның Целиноградта болғаны туралы не ойлағанымды айтып бердім. Бұған жауап ретінде Димаш Ахметұлы маған сөзбе-сөз былай деді: «Горбачев ел басындағы қызметін Хрущев ретінде бастады, бірақ оның ақыры Хрущевтен де нашар болады. Мен өзімді сындырмаймын және Горбачевпен жұмыс істемеймін. Жақында мен Мәскеуге барып, оған зейнеткерлікке шығу туралы өтініш беремін ». Оған мен: «Димаш Ахметұлы, сіз Қазақстанға, жалпы Кеңес Одағына керексіз, әсіресе осындай басшы керек. Сіз битке ренжіген тонды өртемеуіңіз керек»дедім. Димаш Ахметұлы өзінің таңғажайып сүйкімді күлкісіне жымиып: «Рахмет, балам», — деп, фильмнің шығуына рұқсат берді. Өкінішке орай, Қазақстандағы және жалпы КСРО-дағы оқиғалардың одан әрі дамуы бұл ұлы тұлғаның болжамын толығымен растап, Кеңес Одағының ыдырауына әкелді. Алып ел Горбачевтің сөйлейтін дүкеніне батып бара жатып, Кремль басшылығының әбден дәрменсіздігінен жарылып кете бастады.

1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстанның ұзақ жылдар бойы қызметтен кеткен ұлы көшбасшысының орнына оның орнына белгісіз орта буын партиялық қызметкері Г.Колбинтағайындалғанда, Қазақстан халқы Кремль тарапынан, ұлттық қадір-қасиетті қорлау жәнетағы бір озбырлыққа төтеп бере алмады. Алматыда және республиканың басқа қалаларында жастар мен студенттердің жаппай наразылық шерулері өтті. Кремль тарапынан аяусыз басылған бұл наразылықтар кеңестік империяның жойылуының бастамасы болып қана қоймай, сонымен бірге отандастардың ұлы және жер бетіндегі әрбір қазақстандықтың мемлекет басшысы, туысы мен досына айналғанДінмұхамед Ахметұлы Қонаевқа деген шынайы сүйіспеншілігі мен құрметін айқын көрсетті.

Бүгін Димаш Ахметұлы Қонаевтың туғанына 110 жыл толу қарсаңында тұңғыш президентіміз – Елбасы Н.Ә. Назарбаев қазақ халқының осы бір ұлы перзенті туралы: «Оның Қазақстан мен қазақ халқының тарихындағы рөлі мен маңызын асыра бағалау қиын. Ол халқымыздың ең жақсы қасиеттерін бойына сіңірген. Тарихтың өзі бәрін де, әркімді де өз орнына қояды. Біз өткенге, аға ұрпаққа қашанда құрметпен қарадық, әрі қарай да қарайтын боламыз. Бұл бәріміз үйретенетін аса маңызды сабақ. Біз оны еліміздің тұрақты дамуының негізі ретінде ұрпақтарымызға мұра етіп қалдырамыз». Қазақ халқының біртуар перзенті Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың бүкіл өмірі мен игілікті қызметі ұрпақ үшін отаншылдықтың, тектілік пен отанға аянбай қызмет етудің сарқылмас қайнар бұлағы болатынына терең сенемін. Ал оның туған жері Алатаудың жарқыраған шыңдарындай жарқыраған мөлдір бейнесі бүгінде және әрқашанда мемлекет басшылары мен халқымыздың бірлігін нұрландыра бермек – Тәуелсіз Қазақстанның одан әрі әл-ауқатының өркендеуі мен гүлденуінің басты факторы.

Қанат САУДАБАЕВ