Әскердегі өлімдер мен петициялар: Қазақстанда жағдай ушығуда
Қазақстанда әскердегі өлімдер мен мерзімді әскери қызметке шақыру жасын көтеру мәселелері қоғамдық назарды тартуда. Соңғы уақытта елде әскердегі құқықбұзушылықтар мен өлім-жітімнің жиілеуі қоғамды алаңдатуда. Осы жағдайға байланысты петиция жарияланып, маңызды мәселелер көтерілді.
Қазақстанда мерзімді әскери қызметке шақыру жасын 18 жастан 20 жасқа дейін көтеруді ұсынған петиция жарияланды. Қазіргі уақытта петиция 50 дауыс жинап, модерациядан өтуде. Петиция авторлары 18 жастағы жастардың әскерге толық дайын болмайтынын және оларды 20 жастан асқан кезде шақыру қажет деп есептейді. Олардың пікірінше, үлкен жастағы жастар психологиялық және физикалық тұрғыдан әскер қызметіне дайын болады және қызметте көп қашпайды.
Авторлар Швеция, Германия, Швейцария және Австрия сияқты елдердің тәжірибесіне сүйеніп, шақыру жасын көтеру арқылы әскердегі құқықбұзушылықтарды азайтуға және қызмет тиімділігін арттыруға болатынын айтады. Олар сондай-ақ, 18 жастағы жастардың білім алу үдерісінің үзілетінін және бұл олардың болашақ мансабына теріс әсер етуі мүмкін екенін атап өтті. Ересек жастағы шақырылушылар әдетте қажетті дағдыларды тезірек меңгереді және психологиялық тұрғыдан дайын болады деп есептеледі.
Жақында Маңғыстау облысында мерзімді әскери қызметтегі сарбаз Марат Баркұловтың қайтыс болуы қоғамда үлкен резонанс туғызды. Марқұмның әкесі қабір басында қазақстандықтарға үндеу жасап, әскери қызметтің сапасын жақсартуды талап етті. Ол баласының әскерге қуанышпен кеткенін, бірақ жарты жыл өтпей-ақ қайтыс болғанын айтып, Қорғаныс министрлігі мен әскери басшылықтың жауапкершілігін көтерді.
Мараттың өлімінің негізгі себебі ретінде әскерде тәртіпсіздік пен адамгершілік деңгейінің төмендігі аталды. Оның әкесі мен блогер Дамир Кушеев әскердегі жағдайдың күрделі екенін және мемлекеттік органдардың шұғыл шаралар қабылдау қажеттігін атап өтті. Қазіргі уақытта сарбазды өлтірді деген күдікпен адам уақытша ұстау изоляторына қамалып, тергеу жүргізілуде. Сонымен қатар, жақында Жамбыл облысында сарбаз клиникалық өлімге ұшырап, комаға түсті, ал Жетісу облысында әскери қызметші менингиттен қайтыс болды.
Ұлттық нейрохирургия орталығы Ербаян Мұхтарды жарты жылдан астам жансақтау бөлімінде жатқаннан кейін үйіне шығарды. Алайда дәрігерлер Ербаян Мұхтар әлі де кәсіби медициналық күтім қажет ететінін мойындады. Себебі ол үнемі дәрі-дәрмек, антибиотик, дәрумендерді медицина қызметкерлерінің бақылауымен қабылдауы керек. Ал сарбаздың туыстарында жеке дәрігерлерге төлейтін қаражат жоқ. Оған мүгедектік тағайындалмаған, себебі оның ісі бойынша сот әлі болмаған. Шынымен төсек тартып жатқанын және әрекетке қабілетсіз екенін растайтын анықтама қажет. Қазір Ербаян ешбір мемлекеттік емхананың есебінде жоқ, бұл оның туыстарының қолын байлап, шарасыз халде қалдырып отыр.
Шілде айының басында Ербаянды Астана қаласындағы Ұлттық нейрохирургия орталығына медициналық авиациямен жеткізді. Ата-анасына осы қалада күтім жасауға ыңғайлырақ болды. Бір айдан кейін науқасты үйіне шығарды. Дәрігерлер жазып берген қағазда науқасты «ата-анасының талабымен» деп жібергендерін көрсеткендерін айтады. Туыстары Ербаянды шығаруды сұрамағандарын мәлімдеді.
Ербаянның ағасы Наурызбай Мұхтар оның медициналық орталықтағы ем кезінде құрысып, ұстамасы басталып, аузынан көбік аққанын айтты. Үйде мұндай жағдай қайталанбады. Үш күн бойы науқасқа күтім жасауды тек оның туыстары – анасы, кіші ағалары мен қарындасы атқарып келеді. Бұған дейін отбасы жеке клиникалардағы дәрігерлер мен медбикелерге ақы төлеп, шақыртып отырған. Қазір қаражаттың жоқтығынан олар өздері қарап отыр. Ербаянның жағдайы мен қан құрамын бақылау қажет, бірақ медицина қызметкерлеріне күндізгі ауысымға 18 000 теңге, ал түнгі ауысымға 24 000 теңге төлеп отырды.
Ұлттық ұланның бас қолбасшысының орынбасары Қайрат Үмбетов Ербаянды шетелде емдеуді ұйымдастыратынын айтқан, бірақ ол кейінгі екі айда отбасына хабарласпапты. Ербаянға мүгедектік тағайындалмаған және оның отбасы ешқандай мемлекеттік жәрдемақы алмаған. Қазіргі уақытта отбасы жеке клиникада емдеу үшін айына шамамен 1,2 миллион теңге төлеу қажеттігін айтуда. Адвокат Инга Иманбай тергеудің әлі тоқтап тұрғанын, тәуелсіз сарапшылардың қатысуымен қайта сот-медициналық сараптама жасалғанын мәлімдеді. Қазіргі уақытта тергеу нәтижелері күтілуде.
Қазақстанда әскердегі жағдай мен қызмет сапасын жақсарту үшін қоғам мен мемлекеттік органдар арасында белсенді диалог қажет. Әскерде өлім-жітім мен құқықбұзушылықтардың көбейген кезінде, қоғамдық белсенділер мен петициялар жаңа реформалар мен шараларды талап етеді. Ербаян Мұхтар мен Марат Баркұлов сияқты оқиғалар мемлекеттік қорғау мен көмек көрсетудің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Осы мәселелерді шешу арқылы еліміздің қорғаныс жүйесін нығайтуға және әскери қызметтің сапасын арттыруға мүмкіндік туатыны сөзсіз.
