Әй дейтін әже, қой дейтін қожасы болмаған Сатыбалды миллиардтарды қалай иемденді?

Өткен аптада Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Қазақстанның Тұңғыш Президентінің жиені Қайрат Сатыбалдыұлына қатысты тергеудің аяқталғаны туралы ресми түрде мәлімдеді, — деп хабарлайды http://time.kz сайтында журналист Михаил Козачков.

Антикордың хабарлауынша, тергеу белгілі кәсіпкердің төрт серіктесімен бірге қаржылық алаяқтықпен айналысқанын, нәтижесінде екі ірі компанияға үлкен залал келтіргенін анықтады. Бірақ тергеу барысында ол мемлекетке 500 миллион доллардан астам активтерді қайтарды. Тергеу сонымен қатар Сатыбалдыұлының шетелде миллиардқа жуық мүлкі бар екенін анықтады.

Қайрат Сатыбалдыұлы осы жылдың наурыз айының бірінші жартысында ұсталды. Алғашында Елбасының жиені қаңтардағы оқиғалар кезінде тәртіпсіздіктерді ұйымдастыруға қатысы бар деген қауесет пайда болды. Алайда кейінірек кәсіпкердің екі ірі компаниядан өте үлкен көлемде ақша алатыны туралы белгілі болды. Антикор анықтағандай, бизнесменнің фирмалары екі ірі кәсіпорынға 40 миллиард теңгеден астам шығын келтірген.

Сатыбалдыұлы ісі бойынша бірінші эпизод «Көліктік сервис орталығы» акционерлік қоғамына қатысты. Бұл кәсіпорын бір кездері «Қазақстан Темір Жолы» ұлттық компаниясының бір бөлігі болған және кірме жолдарға, яғни, мысалы, ірі кен орындарына немесе өнеркәсіптік объектілерге апаратын темір жолдың тұйық учаскелеріне жауапты болған.

Алайда, 2015 жылы ТҚО жекешелендіру аясында 1,7 миллиард теңгеге сатылды. Сатып алушы «Темір Триумф» ЖШС болды. Жаңа иелер бизнесті дамытуды жоспарлағанымен қызметтерге ақы төлеу кезінде ірі қиындықтарға тап болды.

Міне, сол кезде қылмыстық іс материалдарында көрсетілгендей, «Темір Триумфтың» тең иесі Марат МҰХАМБЕДЖАНҰЛЫ (самбо федерациясының вице-президенті және атыс турнирлерінің жеңімпазы) Қайрат Сатыбалдыұлынан көмек сұраған.

Бірлескен жұмыс басталғаннан кейін көп дүние өзгерді. Акционерлік қоғам кірме жолдарды Көліктік қызмет көрсету орталығының меншігіне беру бойынша сот процестерін жеңе бастады. Бастапқыда компанияның балансында 307 бірлік жол болса, кейін ол 629-ға жетті. Сот шешімдерінің арқасында 2018-2021 жылдар аралығында ҚТЖ балансынан магистральдық теміржол желісіне кіретін 217 жол алынып тасталды.

Бірақ теміржолдардың кең желісін бақылауға алғаннан кейін де, Көліктік қызмет көрсету орталығы мемлекет белгілеген тарифтер бойынша жұмыс істеуге мәжбүр болды, бұл кәсіпорынның кірісін нақты шектеді. Ұлттық экономика министрлігіне жататын табиғи монополияларды реттеу комитетінің департаменттері көлік қызметі орталығына, оның ішінде жолдарды жөндеу қажеттілігіне байланысты тарифтердің көтерілуін мақұлдады. Алайда, тергеу анықтағандай, темір жолдарға инвестиция салу үшін алынған қосымша пайда TCS-тен жалған фирмалар мен жалған қызмет көрсету туралы келісімдер арқылы алынған. Антикор осындай сегіз компанияны анықтады.

Тергеу сонымен қатар көлік қызметі орталығының басшылары кірісті арттырудың тағы бір схемасын ойлап тапқанын анықтады. Олар кірме жолдардың бір бөлігін басқаратын компания құрып, оның  тарифы республикалық деңгеймен салыстырғанда 2,5 есе арттырды! Фирма «Арман Қала Лтд» атауын иеленді, кейін оны «Arman Kala Limited» ЖШС етіп қайта құрды, ал кәсіпорын құрылтайшыларының бірі атақты бизнесмен Рашит МАХАТ болды. Жақында кәсіпкер журналист Махамбет Абжан тарапынан 50 миллион теңге бопсалаудың құрбаны болғандықтан, оның есімі баспасөзде белсенді насихатталды.

Антикордың есептеуінше, тарифтердегі ойын Көлік Қызметі орталығына 28,6 миллиард теңге көлемінде үстеме пайда әкелді. Осыған байланысты Қайрат Сатыбалдыұлы, Марат Мұхамбетжанұлы және АҚ-ның тағы бір топ-менеджері Ғайни Бекетовтің Қылмыстық кодекстің 189-бабы «Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе талан-таражға салу» әрекеттері бойынша  тергеуге алынды.

Тұңғыш Президенттің жиеніне тағылған тағы екінші қылмыс «Қазақтелеком» акционерлік қоғамының қызметімен байланысты. Бірінші жағдайда агенттік клиенттерді тарту бойынша қызмет көрсеткен. 2016 жылға дейін ұлттық байланыс операторы жаңа абоненттерді тартқан компаниялармен белсенді жұмыс істеп, оларға өз қызметтеріне жеңілдіктер берген. Алайда, 2017 жылдан бастап АО-да бұл тәжірибеден бас тарту туралы шешім қабылданды.

Бірақ сыбайлас жемқорлықпен күресушілер анықтағандай, барлығы тәртіпке бірдей бас имеген. Мысалы, «Nomad Transit Logistics» ЖШС қандай да бір себептермен «Қазақтелекомға» делдалдық қызмет көрсетуді жалғастырып, ол үшін 76 пайызға дейін жеңілдік алды! Тергеу осы компанияның артында Қайрат Сатыбалдыұлымен байланысты адамдар тұрды деген қорытындыға келді. Атап айтқанда, барлық жедел мәселелерді шешумен Қырғызстанның грек-рим стиліндегі бұрынғы балуаны Шыңғыс Қоңырбаев айналысты.

Ал «Қазақтелекомда» Сатыбалдыұлына акционерлік қоғамның корпоративтік бизнес жөніндегі дивизионының басшысы Леонид МУРАВЬЕВ көмек көрсетті. Атап айтқанда, оның арқасында Nomad Transit Logistics байланыс операторымен делдал болуға және қызметтерді сатуға мүмкіндік беретін эксклюзивті келісім жасады.

Сонымен қатар, «Қазақтелекомда» 2019 жылы бұл ынтымақтастық компанияға шығын әкелетінін білген. Ішкі тексеріс нәтижесінде, акционерлік қоғам 760 миллион теңгені ала алмаған, бірақ ұлттық компанияда бұд жағдайда ешқандай шара қолданылмады.

Сол кездері Қайрат Сатыбалдыұлының «Алатау Капитал Инвест» ЖШС және люксембургтік Skyline Invest Company S. A. фирмасы арқылы «Қазақтелекомның» ірі акционері болған.

Тергеу барысында Сатыбалдыұлының «Қазақтелеком» мен оның клиенттері арасында тағы бір жол салғаны анықталды. Байланыс арналары өтетін телекоммуникациялардың бір бөлігі «Қазақтелекомға» тиесілі емес, сондықтан оператор оларды жалға алуға мәжбүр болған. Біраз уақыт ұлттық компания желі иелерімен тікелей жұмыс істеген, бірақ кейін «Qaztelcom.kz» ЖШС пайда болды. Онымен де ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды, соның арқасында бұл ұйым делдал ретінде қызмет ете бастады.

Сатыбалдыұлы, Қоңырбаев және Муравьевтің әрекеттерін тергеу қылмыстық кодекстің 195-бабының екі эпизоды бойынша анықтады. Ол «ұрлық белгілері болмаған кезде алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіру», ал залал 12,7 миллиард теңгеден асады. Бір қызығы, акционер мен оның адамдарына арналған өтінішті «Қазақтелеком» АҚ Басқарма Төрағасы Қуанышбек ЕСЕКЕЕВ жазған.

Ең бастысы, қылмыстық іс бойынша айыпталушылардың бесеуі де өз кінәсін мойындады, осыған байланысты сот процесі қысқартылған тәртіпте өтуі керек.

Михаил КОЗАЧКОВ, Алматы