Абаев Ақан болыстың қалай өлгенін біле ме?
Президент әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары Дәурен Абаевтың бір ауыз сөзі желіде талқыланып жатыр екен.
Мені қызықтырғаны Абаевтың сөзі емес еді.
Ақын ағам Маралтай Райымбекұлы үш сұрақ қойған екен. Ақынның «эмоциясыз, ешкімнің жеке басына тиіспей, сындарлы әрі жүйелі сұрақтарына» Абаев та жедел жауап бере қойыпты. Осы жауабын оқығанда, ылғи да мемлекет басындағы адамдардың сөзін естігенде кешетін сезімді қайта кештім. Бірақ бұл жолы шошып кеттім.
Абаевтың жауабы тым жасанды, көлгір шықты. Оған ешкім сенген жоқ. Тіпті, ақын ағамның сұрақтарына да.
Абаев бұл қойылымды ұйымдастырса да, біз оған өтірік сенген боламыз. Ол да абырой жинаған болады. Бірақ екі тарап та оның өтірік екенін сезіп тұрады. Кімді алдаймыз? Неге алдаймыз? Не үшін алдаймыз? Сонда айтып отырған болашақ үшін бе? Жоқ!
Менің айтпағым, М. Әуезовтің «Қорғансыздың күні» әңгімесі еді. Оны Абаев оқыды ма екен? Оқыған шығар. Есінде ме екен? Әй, қайдам…
Ақан болыс қаладан жұмысын бітіріп, ауылына қайтып барады. Жанында Ақанның түндегі жүрісіне ыңғайлы Қалтай бар. Олар кеш боп кеткесін, Күшікбай асуындағы бір кедей үйге тоқтайды. Онда ұлы өлген кемпір, соқыр келін, жас қыз бар. Аты – Ғазиза. Пәк, сұлу, жақсы тәрбие көрген. Қалтай соны көздеп, Ақанды осында әкелді. 13-14 жастағы қызды зорламақшы. Ақан соны түсіне қояды. Құдайы қонақ боп үйге кіреді, көңіл айтады. Былай қарасаңыз, жақсы болыс. Кемпір ұлы өлген соң, көрген қорлығын айтады. Ақан соны «тыңдайды». Кемпірдің көзі тайса, Ғазизаға сұқтана қалады. Не керек, ақыры Ғазизаға дегендерін істейді. Зорлыққа қорланған Ғазиза боранда әкесінің басына барып, үсіп өледі. Қысқаша осы.
Мұндағы Ғазизаның өлімі ең үлкен трагедия емес. Трагедия Ақанның кемпірдің бар мұңын тыңдауы, яғни тыңдаған болуы. Байғұс кемпір, ары-бері өткенде қараса жүрер деп, бар қиындығын айтып отырса, Ақанның екі көзі Ғазизада ғой. Менің Маралтай ағам неге Абаевқа мұңын айтты екен деп ойладым.
Биліктің ойы халықты «нету» ғой. Мұңымызды тыңдағансып, шешуін бірге іздегенсіп, мазасызданғансып отырады. Бірақ олардың жаны қашан аурыпты? Біздің жемқорлыққа әбден батқан жүйе халықты «нетуден» басқа қазір не ойлауы мүмкін? Бұл біздің қанға әбден сіңгені сонша, әжептәуір интеллектуал, білімді, арлы дейтін ағаларымыздың өзі кейде алаяқтық әрекеттерге барады ғой. Қазір біздің алаяқтар жәй алаяқ емес. Білімді, мәдениетті алаяқтар. Абаевтардан өзге не күтуге болады?
Біздің жүйе қазір өзгере қоймайды. Мүлде басқаша ойлайтын жігіттер билікке келсе де олар түзей алмайды. Өйткені бұл халықты әбден алаяқ қып тәрбиелеп алды билік. Бәріміз де – алаяқпыз. Абаевтың сөзін жерге қалдырмай бөлісеміз. Бәрекелді айтамыз.
Біз қазақ қандай халық едік деп, бөспейік. Қандай халық боламыз, соны айтайық. Ақан болыс – билік өзгермегенше, қанша Ғазиза өледі, қанша кемпір мұңын айтады.
Ал Ақан болыстың өмірдегі прототипі қалай өлгенін Абаев біле ме екен?
Жынданып өлген…
Бағашар Тұрсынбайұлы, Facebook парақшасынан
