Кірістер мен шығыстар есебі

Тақырыбы: Кірістер мен шығыстар есебі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ……………………………………………………………………………………………………..3

І НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ………………………………………………5

1.1 Кіріс пен шығыс ұғымы  және нарық жағдайындағы олардың  рөлі……….5

1.2 Кіріс пен шығыстың маңызы және міндеттері……………………………………..11

1.3 Пайда және шығын есебі……………………………………………………………………..11

ІІ КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫ, ЖАЛПЫ ТҮСІМ МЕН  ПАЙДА………………………………………………………………………………………….16

2.1 Кәсіпорын қызметінде кірістер мен шығыстардың маңызы…………………..16

2.2 Кәсіпорынның өндірістік шығындары …………………………………………………18

ІІІ «1С БУХГАЛТЕРИЯ» ЖҮЙЕСІНДЕ КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ ТӘРТІБІ………………………………………………………………………………..24

3.1 Кәсіпорынның кірістері мен шығыстарының айырмашылығы………………24

3.2 Кірістер мен шығындардың «1С бухгалтерия» бағдарламасында

жүргізілу тәртібі……………………………………………………………………………………….26

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………………………………….28

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ……………………………………………..29

ҚОСЫМШАЛАР…………………………………………………………………30

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың мақсаты: кәсіпорынның мақсаты оның қызметінің соңында қандай қызмет көрсетсе, оның жоспарлы стратегиясы да осы нәтижеге жету жолдарын, бағыттарын анықтайды.

Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді.

Шығындарды статистикалық зерттеудің теориялық негізі ретінде өндіріс және айналыс шығындары туралы экономикалық ілім қызмет етеді. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің практикалық іс-әрекетінде өндіріс және айналыс шығындары өзіндік қүн және шығын формаларына ие болады, Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындарды анықтауға арналған ақпарат көздері: үйымның, мекеменің бухгалтерлік және статистикалық есеп берулері.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші табыс түсімі болып табылады. Табыс дегеніміз — тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, табыс — бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын кызметінің нәтижелі    экономикалық    көрсеткіші.    Кез    келген    кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі — қосымша еңбек-қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, табыс құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанша бұйым тек жумсалган шығынды ғана өтеп, ешқандай табыс келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың  қажеті  не?

Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде түтынуға пайдаланған жәнс еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы  үшін  қаржы  көздерінің бар  болуын  дәлелдейді.

Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы  бекітеді.    Тиімділік   деп  кәсіпорын  қызметі  тиімділігінің  ең  басты экономикалық  көрсеткіші аталады.  Оның екі түрі бар:

• кәсіпорынның тапқан  табысының  өндірістің  негізгі және  айналмалы  қорларының құнына қатысы;
• кәсіпорынның тапқан   табысының   сатылған   өнімнің озіндік  құнына  қатысы.

Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі — кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі — тұтынуға пайдаланатын пайда үлесін сипаттайды. Сонымен, тутынуға багытталган барлық пайданы толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байлаиысты пайдаланбай қалған пайда қәлдығының үлкен маңызы бар және алдагы жылдардагы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.

Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық табыс екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі — кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі — тұтынуға пайдаланатын табыс үлесін сипаттайды. Сонымен, тутынуға бағытталған барлық табысты толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған табыс қалдығының үлкен маңызы бар және алдагы жылдардағы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.

Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде түтынуға пайдаланған және еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы  үшін  қаржы  көздерінің бар  болуын  дәлелдейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ

 

1.1 Кіріс пен шығыс ұғымы  және нарық жағдайындағы олардың  рөлі

 

Табыс — кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы. Таза табыс экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда табыс экономикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс  саласының  таза  табысын  қамтиды.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші табыс түсімі болып табылады. Табыс дегеніміз — тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, табыс — бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын кызметінің нәтижелі    экономикалық    көрсеткіші.    Кез    келген    кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі — қосымша еңбек-қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, табыс құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанша бұйым тек жумсалган шығынды ғана өтеп, ешқандай табыс келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың  қажеті  не?

Шынында да, кәсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған онім өндіруді арттырып, оның сапасын жаңсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігі артып, өндіріс шығыны азайтылса, табыс мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндіріс тиімділігін арттырды деген сөз.

Табыс баланстық және есептеулік болып болінеді. Жалпы баланстық  табыс  мынадан  құралады:

• тауарлы өнімдерді  сатудан   түскен   табыс;
• тауарлы өнімнің  құрамына  жатпайтын  басқа  өнімдсрден     және   қызмет    көрсетуден     түскен     табыс немесе   зиян;
• сатылатыннан тыс    операцияларды    жоспарлаудан түскен    табыс    немесе   зияндар.

Оған   жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар және т.б.

Есептеулік табыс — бұл негізгі өндірістік және айналмалы нормативтік қорларды және банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін жалпы баланстық  табыс.

Табыс жоспары бағалар мсн келісім-шарттар, салыстырмалы және қазіргі қолданылып жүрген бағалар не-гізіғтде жасалады. ІІайда көлемін анықтау тікелей ессптеу немете талдау әдістерімен жүргізіледі. Табысты тікелей есептеу әдісімен аныктау — өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сатудан түсетін ақшалай түсім және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы болып  табылады.

Табыс  белгілі  бір  нысандарды  орындайды.

Біріншіден, кәсіпорын ңызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық  тиімділікті сипаттайды.

Екіншіден, табыс ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі және кәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып  табылады.

Үшіншіден, табыс бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден-бір көзі. Ол бюджетке салык түрінде түседі және басқа да табыс түсімдерімен қатар қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға табысланады.

Нарықтық экономика жағдайында табыстың маңызы орасан зор. Оны алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға  бағыт  көрсетеді

Кәсіпорынның табысы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық табысиың жиынтық деңгейі — кәсіпорынның жалпы табысы. Жалпы табыстың негізгі жиынтық  элементтері   болатындар:

• өнімді сатудағы,    қызмет    атқарудан,    қызмет    көрсетудсн  түсетін   табыс;
• негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан  түсетін  табыс;
• өткізуден тыс операциялардыд  қаржы  нәтижелері.
  Кәсіпорынның    пайдасы    екі    көрсеткішке    байланысты:

өнім бағасы жәнс оны өндіруге кететін шығындар. Нарықтағы өнім бағасы — сұраныс пен ұсыныстың өзара іс-қимылының нәтижесі. Еркін бәсеке жағдайында нарықтық баға құрылымы заңының әсерінен өнім бағасы не жоғары, не төмен болуы өндірушінің немесе сатып алушының қалауынша болуы мүмкін емес, ол автоматты түрде  теңеседі.

Табысты үлестіру объектісі косіпорынның баланстық табысы болып табылады. Оны үлестіруді табыстың бір бөлігін бюджетке жолдау деп түсінуге болады. Табысты үлестіру заңдылығы — салық және басқа да төлем шарттары түрінде түрлі деңгейде бюджетке түсетін бөлігі. Табысты үлестірудің бағытын анықтау, кәсіпорынның қарауында қалатып, құрылым статьясын пайдалану кәсіпорынның  құзіретіне  жатады.

Табысты   үлестірудің  принциптері:

— кәсіпорынның   өндірістік-шаруашылық   және   қаржы қызметі нәтижесінен   алынған   табысты   шаруашылық  субъөктісі  ретінде  мемлекет  пен  кәсіпорынның арасында   бөлінеді;

— мемлекет  алған  табыстың бөлігі  салық  және  алым ретінде бюджетке түседі,    мөлшерлеменің    өзгеруі мүмкін    емес.

— Салықтың    құрамы    жәнө    алымы, оларды   өсептеудің   және бюджст   жарнама   тәртібі заңды  түрде  белгіленеді;

— салықтан   кейінгі   кәсіпорынның  қарауында   қалатын табыс    мөлшері    өнім    көлемінің    артуы    жәнс    өндірістік-шаруашылық  және  қаржы  қызметінің  жақсаруына   оның  мүдделілігі  кемімеуі  керек;

— кәсіпорынның  қарауында   қалатьга   табыс   өуелі   кәсіпорынныц   одан    әрі    дамуын   қамтамасыз    ететін қорланымға   багытталады,  ал   қалган  бөлігі  тек   тұтынуга  кетеді.

Кәсіпорын, егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе және қажетті бернесін орындаса, алдыға қойған мақсатына жетеді. Осыған орай кәсіпорындардың  негізгі   міндеттеріне   жататындар:

• жоғары сапалы    өнімдер    өндіру,  оларды    жүйелі түрде   жаңалау   және   қолда   бар   өндірістік   мүмкіншіліктеріне,  сұраныстарына   сай  қызмет  көрсету;
• өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты   пайдалану;
• кәсіпорынның бет  алысының  отратегиясы   мен   тактикасын     әзірлеу     және     жағдайлардың    өзгеруіне байланысты  оларды   өзгертіп отыру;
• ғылыми-техникалық жетістіктер   мен   озық   тәжірибені,   еңбекті   ұйымдастыру   және   басқаларды   өндіріске   кеңінен  енгізу;
• өздерінің қызметкерлеріне   жағдай   жасау,   олардың сыныптамаларының   өсуін   және   еңбектерінің  үлкен маңыздылығы,   олардың   тіршілік   деңгейлерін   арттыру,    еңбек    ұжымдарында    қолайлы    саяси-психологиялық  ахуалды   жақсарту;
• кәсіпорынның шығарған   өнімінің   бәсекеге    жарамдылығын    камтамасыз    ету,    кәсіпорынның    жақсы атағын  қолдау;
• баға саясатын    икемді    жүргізу    жәнс    басқа    да функцияларды  іске  асыру.

2006 — 2007 жылдың қаңтар айы аралығындағы тауарды өткізуден түскен табыстар мен шығындар

мың теңге

№	Көрсеткіштер	01.01.2006 жыл	01.01.2007 жыл	Ауытқуы (+,-)
1	Жалпы табыс	13781	21956	8175
2	Шығындар, Оның ішінде:	4643	9681	+5038
3	Несиелер мен заемдар	—	—	—
4	Өнімді өндіруге кеткен шығындар	4294	8081	+3787
5	Басқа да ағымдағы шығындар	349	1600	+1251

 

Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық табыс екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі — кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі — тұтынуға пайдаланатын табыс үлесін сипаттайды. Сонымен, тутынуға бағытталған барлық табысты толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байланысты пайдаланбай қалған табыс қалдығының үлкен маңызы бар және алдагы жылдардағы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.

Бөлінбеген табыс кең мағынада табыс ретінде түтынуға пайдаланған және еткен жылдардағы табысланбаған табыс кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы  үшін  қаржы  көздерінің бар  болуын  дәлелдейді.

Кәсіпорындарда табысты үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы  бекітеді.    Тиімділік   деп  кәсіпорын  қызметі  тиімділігінің  ең  басты экономикалық  көрсеткіші аталады.  Оның екі түрі бар:

• кәсіпорынның тапқан  табысының  өндірістің  негізгі және  айналмалы  қорларының құнына қатысы;
• кәсіпорынның тапқан   табысының   сатылған   өнімнің озіндік  құнына  қатысы.

Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында  қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады, Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші — бұл табыстар немесе пайдалардың сомасы Шетелдік арнаулы әдебиеттерде «табыстар» ұғымы келесідей түрде анықталады:

Табыстар дегеніміз —  қаржының  келуі   немесе   активтер  құнының  өсуі,   не  болмаса  пассивтердің  азаюы  түріндегі     есепті    кезеңдегі    экономикалық    пайданың  ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының   есебінен   өсуден   басқа   жағдайдағы   капиталдың өсуіне әкеледі.

Ықшамдалған түрде бұл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы «Бухгалтерлік есеп туралы» заң күші бар ҚР Президентінің 2732 Жарлығында анықталған. Жарлықтың 13-бабында былай делінген: «Табыстар — бұл есеп-тік кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы». Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес.

Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық, салынғанға дейінгі дағдылы қызметте алынатын табыс; салық салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен     алынатын    табыс;     төтенше    жағдайларданалынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс.

Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді.

Бұны кейбір экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Біздің ойымызша, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкіндік бермейді.

Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы – директивті экономика жағдайында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс (пайда) табу кез келген кәсіпорынның мақсатты функциясы (қызметі) ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс (пайда) оның, яғни кәсіиорынның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды:

нені, қалай және кім үшін өндіру керек. Табыс табу кез келгеи кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты больш қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл приицип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның өндірістік техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымдағы шығындар болса, олар  қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мезімдік несиелерімен жабылуы мүмкін. Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады.

Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс бойынша авансталған қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен осы кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың табыс-тылығы анықталады.

Нарықтық экономика жағдайында табыстың ролі ол атқаратын қызметтермен анықталады. ТМД елдеріндегі арнайы әдебиеттерде табыс қызметі туралы мәселе жөнінде бірыңғай пікір жоқ. Ол тек екі қызмет атқарады:

1)   мемлекеттік бюджет табысының көзі;

2)   кәсіпорын   мен   бірлестіктердің   өндірістік   және әлеуметтік даму көзі.

Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты жүргізуші, қоғамның, кәсіпорын ұжымының, және әр жұмысшының экономикалық мүдделері байланысатын элементі ретінде көрсетеді. Осыдан табысты құру және бөлу (тарату) мәселелерінің маңыздылығы көрінеді, оның (тәжірибелік) шешілуі шаруашылықты жүргізуші субъектінің тиімділігінің алынған және оның иелігінде қалатын табыс көлеміне қажетті тәуелділігін қамтамасыз етеді.

Табыс   өз   қызметтерін  тиімді   орындай   алуы   үшін келесідей негізгі шарттар қажет болады:

1. Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық қажетті  шығындарын   көрсетуі  тиіс және ол сондай-ақ еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі мен өзіндік құнның төмендеуін ескеруі қажет.
2. Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі ғылыми негізделген болуы керек.
3. Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және өндірістің дамуы мен оның тиімділігін арттыруда ынталандырушы фактор болуы тиіс.
4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының жүйесінде (амортизациялық аударымдар, қаржылық санкциялар, салық салу, акциздер, жал төлемі, дивидендтер, пайыздық мөлшерлемелер, арнайы қорлар, салымдар, пай (жарна) төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу нысандары, несие түрлері, валюта және бағалы қағаздар курсы және т.б.) ғана мүмкін.

Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігінің емес, экономикалық тиімділігінің көрсеткішіне жатады. 500 мың теңгелік табыс кәсіпорынның салынған капиталының мөлшері және қызметінің ауқымы бойынша әр түрлі көлемнің табысы болуы мүмкін. Сәйкесінше бұл соманың салыстырмалы деңгейі айтарлықтай деңгейде бірдей болмайды, Сондықтан да алынатын табысты нақты бағалау үшін кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын және табыстылық деңгейін көрсететін рентабельділіктің әр түрлі көрсеткіштері жататын табыстылықтың салыстырмалы керсеткіштері қолданылады.

Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі де, мемлекет те мүдделі. Сондықтан әр кәсіпорында табыстылықтың абсолютті және салыстырмалы кәрсеткіштеріне жүйелі түрде талдау жасау қажеті.

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Кіріс пен шығыстың маңызы, міндеттері  және ақпарат көздері

 

Нарықтық жағдайдың қозғаушы күші — бәсеке. Ол өндірісті ұлгайтуды, сапасын жақсартуды және өнімнің бағасын арзандатуды ынталандырады, ғылыми-техникалық жетістіктерді өндіріске толық енгізуді, отандық техниканы, технологияны, өндірісті және еңбөкті ұйымдастыруда үдемелі әдістерді толық қолдануына үлкен ықпалыы тигізеді. Ірі фирмалармен салыстырғанда кіілі кәсіпорындар өздерінің елеулі артықшылығъшен көзге көрінеді. Оларға жоғары серпінділік, ыңшамдылық, өндірістің бәсакелестік сипаты және демократияландырулары тән. Кіші кәсіпорындар жаңа жұмыс орындарын ашады, халық кәсіпшілігін жалғастырады, кіші қалалардың экономикалық және әлеуметтік дамуларына   ыкпал   етеді.

Шығындар — активтердің кемуі немесе пайда болған өндіріс  шығындарымен байланысты міндеттердің артуы.

Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады, өзіндік   шығындарды   дұрыс   ұйымдастыру   үшін   оның   ғылыми-негізделген жіктелімі   аса   қажет,   Бухгалтерлік   есептің   №7   «Тауарлы-материалдық   қор   есебі» стандартына сәйкес шығын мыналарға жіктеледі:

1)  пайда болу орны бойынша — өндіріс, цех, учаске, құрылымдық бөлімше. Мұндай жіктеу өндірістік өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін аса қажет;

2) өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша — оның өзіндік құндарын есептеу үшін керек;

3)  шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі бойынша — экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.

Сонымен бірге:

а) экономикалық элемент бойынша — өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді. БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:

—    материалдық шығындар;

—     еңбекақы шығындары;

—     аударым;

—     құралдың тозуы;

—     басқадай шығындар;

о) калькуляция баптары бойынша — өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін пайдаланылады.

БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:

— материалдар;

— еңбекақы;

— аударым;

— үстеме шығындар.

Экономикалық шығындар бойынша шығын (117000 теңге) және калькуляция баптары бойынша шығын (114000 теңге) өндірістік емес шотқа есептен шығару бөлігінде корректив элементі бойынша қорытындыға салғанға дейін аяқталған өндіріс қалдығының өзгеруі сан жағынан бірдей емес, шығындардағы айырмашылық, сонымен қатар, ұқсас (аналотичных) атауда элемент және калькуляция бабы бойынша бар. Мысалы, «Еңбекақыға кететін шығын» экономикалық элемент бойынша 17000 теңге, ал «Еңбекақы» калькуляция бабы бойынша 10000 теңге көрініс тапты. Айырмашылық құрал-сайманды күтумен (уход) шұғылданатын қызметкерлердің еңбекақысына кететін шығындарда, яғни үстеме шығындарында ескеріледі.

Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру өзара байланысты, өйткені олар құрамы (элементі) және мақсатты тағайындауы (калькуляция бабы) бойынша субъектінің бір ғана шығындарын сипаттайтынын айта кету керек. Бұл ақпарат есебінде шаруашылық жүргізуші субъектінің тұтас шығынын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша, калькуляциялау баптарымен шығынның пайда болу орнына қарай бөлшектеп (детализировать), элементтік қимада (поэлементном разрезе) қалыптастыруға мүмкіндік тудырады, өнімнің өзіндік құнын әлдеқайда дұрыс есептелуіне және кәсіпорын шығындарына бақылауды күшейтуге жағдай жасайды.

Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін пайдаланылады. Екі топтастыру бірін-бірі толықтырады және өнімді өндіруге кететін шығын, есептеу және өзіндік құнды талдау есебін ұтымды жүргізуге мүмкіндік тудырады.

Негізгі — өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат және материалдар, қосалқы материалдар мен басқа шығындар.

Үстеме — өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен тікелей байланыста пайда болады.

Бір элементті — бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар, аударым).

Кешенді — бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация және басқа да бір элементті шығындар).

Тікелей — өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты және оның өзіндік құнына тікелей салынуы мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударым). Жекелеген бөлімшелерге кететін шығын бөлімше шығындары деп аталады (автомеханиктың еңбекақысы — бұл автосервис бөлімшесінің тікелей шығыны болып табылады; цехтағы автомобильдердегі сырлауда пайдаланылатын сырдың құны — сырлау цехының тікелей шығыны болып табылады).

Жанама — өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы мүмкін жеке шығын жанама (шартты) бөлінеді. Жекелеген бөлімшелерге салынбаған шығын жанама деп аталады (жарнамаға жұмсалатын шығын — бұл субъект бөлімшелерінің жанама шығыны болып табылады).

Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы мүмкін (зауыт менеджерінің еңбекақысы — бұл жеке бөлімшелердің жанама шығыны, тұтас зауыттың тікелей шығыны болып табылады).

Шығындардың тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге, өндірістің ұйымдастырылуына, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың қабылданған әдісіне байланысты (көмір өнеркәсібінде, энергия қуатын өндіруде — барлық шығындар тікелей болып табылады).

Өзгермелі — оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей үйлесімді (пропорционально) болады (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т.б.) және бұл кезеңдегі өнім шығарылымын үйлесімді (пропорционально) бөледі. Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке артатын болса, онда жалпы өзгермелі шығын да 10%-ке өседі.

Пайда — кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы. Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда пайда экономикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс  саласының  таза  пайдасын  қамтиды.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады. Пайда дегеніміз — тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, пайда — бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын кызметінің нәтижелі    экономикалық    көрсеткіші.    Кез    келген    кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі — қосымша еңбек-қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, пайда құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанша бұйым тек жумсалган шығынды ғана өтеп, ешқандай пайда келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың  қажеті  не?

Шынында да, кәсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер бслгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған онім өндіруді арттырып, оның сапасын жаңсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігі артып, өндіріс шығыны азайтылса, пайда мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндіріс тиімділігін арттырды деген сөз.

Пайда баланстық және есептеулік болып болінеді. Жалпы баланстың  пайда  мынадан  құралады:

• тауарлы өнімдерді  сатудан   түскен   пайда;
• тауарлы өнімнің  құрамына  жатпайтын  басқа  өнімдсрден     және   қызмет    көрсетуден     түскен     пайда немесе   зиян;
• сатылатыннан тыс    операцияларды    жоспарлаудан түскен    пайда    немесе   зияндар.

Оған   жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар және т.б.

Есептеулік пайда — бұл негізгі өндірістік және айналмалы нормативтік қорларды және банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін жалпы баланстық  пайда.

Пайда жоспары бағалар мсн келісім-шарттар, салыстырмалы және қазіргі қолданылып жүрген бағалар не-гізіғтде жасалады. ІІайда көлемін анықтау тікелей ессптеу немете талдау әдістерімен жүргізіледі. Пайданы тікелей есептеу әдісімен аныктау — өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сатудан түсетін ақшалай түсім және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы болып  табылады.

Пайда  белгілі  бір  нысандарды  орындайды.

Біріншіден, кәсіпорын ңызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық  тиімділікті сипаттайды.

Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмүны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі және кәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып  табылады.

Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден-бір көзі. Ол бюджетке салык түрінде түседі және баеқа да табыс түсімдерімен қатар қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға пайдаланады.

Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Оны алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға  бағыт  көрсетеді

Кәсіпорынның пайдасы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық пайдаиың жиынтық деңгейі — кәсіпорынның жалпы пайдасы. Жалпы пайданың негізгі жиынтық  элементтері   болатындар:

• өнімді сатудағы,    қызмет    атқарудан,    қызмет    көрсетудсн  түсетін   пайда;
• негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан  түсетін  пайда;
• өткізуден тыс операциялардыд  қаржы  нәтижелері.
  Кәсіпорынның    иайдасы    екі    көрсеткішке    байланысты:

өнім бағасы жәнс оны өндіруге кететін шығындар. Нарықтағы өнім бағасы — сұраныс пен ұсыныстың өзара іс-қимылының нәтижесі. Еркін бәсеке жағдайында нарықтық баға құрылымы заңының әсерінен өнім бағасы не жоғары, не төмен болуы өндірушінің немесе сатып алушының қалауынша болуы мүмкін емес, ол автоматты түрде  теңеседі.

Пайданы үлестіру объектісі косіпорынның баланстық пайдасы болып табылады. Оны үлестіруді пайданың бір бөлігін бюджетке жолдау деп түсінуге болады. Пайданы үлестіру заңдылығы — салық және басқа да төлем шарттары түрінде түрлі деңгейде бюджетке түсетін бөлігі. Пайданы үлестірудің бағытын анықтау, кәсіпорынның қарауында қалатып, құрылым статьясын пайдалану кәсіпрынның  құзіретіне  жатады.

 

Пайданы   үлестірудің  принциптері:

— кәсіпорынның   өндірістік-шаруашылық   және   қаржы қызметі нәтижесінен   алынған   пайданы   шаруашылық  субъөктісі  ретінде  мемлекет  пен  кәсіпорынның арасында   бөлінеді;

— мемлекет  алған  пайданың бөлігі  салық  және  алым ретінде бюджетке түседі,    мөлшерлеменің    өзгеруі мүмкін    емес.

— Салықтың    құрамы    жәнө    алымы, оларды   өсептеудің   және бюджст   жарнама   тәртібі заңды  түрде  белгіленеді;

— салықтан   кейінгі   кәсіпорынның  қарауында   қалатын пайда    мөлшері    өнім    көлемінің    артуы    жәнс    өндірістік-шаруашылық  және  қаржы  қызметінің  жақсаруына   оның  мүдделілігі  кемімеуі  керек;

— кәсіпорынныд  қарауында   қалатьга   пайда   өуелі   кәсіпорынныц   одан    әрі    дамуын   ңамтамасыз    ететін қорланымға   багытталады,  ал   қалган  бөлігі  тек   тұтынуга  кетеді.

 

Кәсіпорын ның табысы

=

Өнімді сатудан түскен табыс

+

Басқадай өткізуден алынған табыс

—

Өткізуден тыс операциялардан алынған табыс (шығыстарды алып тастағандағы)

 

Өнімді сатудан түскен табыс

=

Өнімдерді сатудан түскен ақшалай түсім

+

Қосылған құн салығы

+

Акциздер

+

Өнімнің өзіндік құны

 

Басқадай өткізуден алынған табыс

=

Негізгі қорларды және басқа да мүліктерді, қалдықтарды, т.б. сатудан түскен табыс

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Пайда және шығын есебі

 

Кәсіпорынның пайдалы жағын бағалау үшін мынадай ақпаратті міндетті білу қажет:

• Сату көлемін болжау;
• Тура шығындардың мөлшерлік көлемі;
• Үстеме шығындар көлемі.

Сату көлемін болжау. Бизнеске әсер ету факторын анықтауға мыналар жатады:

• Сату көлемінің маусымдық ауытқуы
• Тауарлардың жаңа түрін жасау
• Сауда айналымынан кейбір тауар түрлерін алып тастау
• Экономикалық жағдайдың жергілікті ерекшеліктері
• өндіріс алаңдарын кеңейту
• тауар сату ұйымдары және басқалар.

Тура шығындар. Тура шығындар дегеніміз – бұл тауар сату ұйымдарымен байланысты кеткен шығындар. Түсімді жоспарлау кезінде сату көлеміндегі пайыздық түрдегі шығындарды елестетіп көреу керек. Кей кездерде тауар қоры жоғарылап кетсе мұны да түсімді жоспарлау процесінде негізге алу қажет.

Үстеме шығындар. Көп жағдайларда үстеме шығындардың көлемі үстеме шығындар бағасын бір жылға бөлу арқылы анықталады.
Ереже бойынша, коммерциялық қызметті жасауға байланысты оларға мыналар жатады:

• арендалық төлем;
• еңбек ақы;
• көлік шығындары;
• салық төлемдері;
• іссапар шығыны;
• кеңсе қажеттілігі шығындары;
• байланыс қызметін пайдалану шығындары;
• банктік несие мен басқа да ақшалай төлемдердің проценттері;
• жарнамаға кететін шығын;
• амортизациялық бөлінулер.

Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуын жүзеге асыруда дүниежүзілік шаруашылық жүйесімен тең құқықты әріптес ретінде интеграцияға бағытталған өзінің жеке сыртқы экономикалық саясатын қалыптастырып, экономикалық реформаларды одан әрі тереңдету нәтижесінде өндірісті түрақтандырып жэне көтеруге, экономикалық тәуелсіздік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тікелей байланысты.

Сыртқы саудадағы белгілі әр түрлі үлгілер (модельдер) нақты өмірдегі қүбылыстардың бір бөлігін ғана көрсетеді. Ал сыртқы саудаға талдау жасау үшін осы әр түрлі үлгілердің барлығыныд өзара байланысы қажет. Мысалы, 1980 жылдары элемдік саудадағы негізгі бағыт Жапонияға, Тайванға бағытталды, Корея елдерінде экспортының өсуі байқалады. Бұл елдер сңбек өнімділігінің жоғарғы өсуін көрсетті, сондай-ақ, бірқатар өндіріс саласында АҚШ-ты қуып жетті. Саудадағы жаңа бағыт АҚШ-тың әртүрлі топтағы халқының түрмыс жағдайына өзінің ықпалын тигізді. Тағы да айта кететін жағдай біраз уақыт аралығьшда Шығыс Азия елдерінің ресурстық әлауқаты әзгереді. Олардың капиталы артып жэне оларға жоғарғы білікті маман кадрларды көптеп даярлауға мүмкіндік береді.

Сыртқы сауда үлгелері өздерінің көптігіне және өзара айырмашылықтарына қарамастан, мынадай ортақ белгілерімен суреттеледі:

• экономикалық өндірістік    әлеуметі    (потенциалы)    өндіріс        мүмкіншілігінің шекарасымен сипатталады, оның айырмасы сауда стимулы болып табылады;
• елдің өндірістік мүмкіншілігі ұсыныстың салыстырмалы жиынтығының сипатымен анықталады;
• әлемдік нарықтағы тепе-теңдік мүмкіншілігі дүниежүзілік ұсыныс пен сұраныстың салыстырмалығымен анықталады, (яғни, экспорт пен импорт арақатынасы 1-ге тең болса, ол өте тиімді, соған барлық ел талпынды).

Жалпы белгілеріне байланысты барлық үлгілерді, жалпы бір үлгінің жеке жағдайы деп қарауға болады, Осы ауқымда халықаралық экономиканың көптеген проблемаларына талдау жасауға болады, яғни эр турлі жағдайда қажетті жеке модельге кеңіл қарастырамыз, оның параметрлерінің өзгеруі элемдік экономикаға қалайша ықпал етеді деген сураққа жауап іздеп көреміз. Сауданың стандартты модель төрт маңызды өзара байланыстылықпсн қуралған:

• өндіріс мүмкіншілігінің шекарасы және ұсыныстың салыстырмалы қисық сызығының арасы;

 

• салыстырмалы баға және сұраныс;
• әлемдік сұраныс пен ұсыныстың салыстырамлы тепе-теңдік бағасы;
• сыртқы саудадағы шарттары және елдің әл-ауқаты. (елдің экспорттық өнімінің орта бағасы     мен   импортқа     алатын   өнімдердің   орта  бағасының  ара   қатынасының анықталуы).

Сонымен сыртқы сауданың стандартты моделінде дүниежүзілік салыстырмалы ұсыныс өндіріс мүмкіншілігіне байланысты, ал дуниежүзілік салыстырмалы сұраныс тұтынуының талғамына байланысты болады. Экспорттық және импорттық баға индексінің арақатынасы, елдің сауда шарттары дүниежүзілік ұсыныс пен сұраныстың салыстырмалы қисық сызығының қиылысуымен анықталады. Бірдей жағдайда сауда шарттарының жақсаруы, елдің әл-ауқатын көтереді, ал шарттардың нашарлауы, бұған керісінше болады.

 

 

ІІ КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫ, ЖАЛПЫ ТҮСІМ МЕН  ПАЙДА

 

2.1 Кәсіпорын қызметінде кірістер мен шығыстардың маңызы

 

Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі — кәсіпорынның мүлкін көбейтеді және тұтыну процесіне қатысады. Екіншісі — тұтынуға пайдаланатын пайда үлесін сипаттайды. Сонымен, тутынуға багытталган барлық пайданы толық пайдаланудың қажеті жоқ. Мүлікті көбейтуге байлаиысты пайдаланбай қалған пайда қәлдығының үлкен маңызы бар және алдагы жылдардагы мүмкін болатын залалдарды, түрлі шығындарды қаржыландырудың орнын толтыруға бағытталады.

Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде түтынуға пайдаланған жәнс еткен жылдардағы пайдаланбаған пайда кәсіпорынның қаржы орнықтылығын, кейінгі дамуы  үшін  қаржы  көздерінің бар  болуын  дәлелдейді.

Кәсіпорындарда пайданы үлестру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп қойылады және оны кәсіпорын басшысы  бекітеді.    Тиімділік   деп  кәсіпорын  қызметі  тиімділігінің  ең  басты экономикалық  көрсеткіші аталады.  Оның екі түрі бар:

• кәсіпорынның тапқан  пайдасының  өндірістің  негізгі және  айналмалы  қорларының құнына қатысы;
• кәсіпорынның тапқан   пайдасының   сатылған   өнімнің озіндік  құнына  қатысы.

Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланган ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылыңты немесе  толығынан  пайдалылық  мөлшерін білдіреді.

Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл пайданың ағындағы шыгындарымен қатынасы (кәсіпорын шыгыидары, өзіндік құн) немесс аванс-тьщ жумсау (негізгі өндірістік қорлар және айналым қаражаты). Бұл екі өлшеуші аванстың жұмсау айналымы жиынтығының көрсеткішіне өзара байланысты.

Өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің және оның жеке турлерін есептегенде ғана мүмкін болады. Бірінші жағдайда ол өнімді сатқандағы пайданың және оны өндіруге және сатуға кеткен шығындардың қатынасын анықтайды. Барлық сатылған өнімнің пай-далылығын тауарлы өнімді сатудан алынган пайданың өткізуден алынған түсімнің қатынасына есептеп шығарады; баланстық пайда жөнінде — өнімді сатудан алынған түсім; таза пайда жөнінде — өнімді сатудан алынған түсім. Барлық өнімді сатудағы пайдалылық көрсеткіштері кәсіпорынның ағымдағы шығындарының тиімділігі және өнімді   сату  табысы   жөнінде  түсінік  білдіреді.

2. Өндіріс қорларының   пайдалылығы   баланстың   пайданың   негізгі   өндірістік   қорлардың   жәнө   айналым   қаржыларының     жылдың     орташа    құнына    қатынасы.    Бұл көрсеткішті  таза  пайда  арқылы  да  есептеуге  болады.
3. Кәсіпорынның жұсалым   пайдалылығы   оның   қарауындағы   мүліктердің   құны   арқылы   есентелінеді   Есептегенде    баланстык;    және    таза    пайданың    көрсеткіштерін пайдаланады.

Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылыгы таза пайданың баланс арқылы есептелінетін оның жеке қаржысының  қатынасымен   анықталады.

Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша  процент  мөлшерлемесі:

• басқа кәсіпорындардың    үлес     қосуынан     түскен табыстар;
• құнды қағаздардан   түскен табыстар;
• алынған айыппұлдай  асып  түсу,  өсімақы,  төлемнің тұрақсыздығы.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету шаруашылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр. Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлай қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен материалдарды жұмсай отырып, шикізаттың әрбір өлшеміне неғүрлым көп шешім алуға, шығарылған бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге,  өндірістің  тиімділігін  арттыруға  жету  керек.

Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі бағыттарын қорытындылауга талпыныс жасаса, онда оларды үш топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділіглігі, біріншіден, негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылъш жаксартудың, екіншіден, айналмалы өндірістік қорларды неғүрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден, қазіргі еңбск шығындарының нәтижелілігін жақсартудың  есебінен  арттырылады.

Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты еңбек өиімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. Басқа да біркелкі жағдайларда өнімнің өзіндік құны неғүрлым арзан болған сайын тиімділік соғұрлым жоғары болатыны белгілі. Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар, өнімнің немесе шығаратын тауарлардың сапасы да едәуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен  сата  алады.

Әрбір    кәсіпорынның    жиынтык    көрсеткіші    пайда
түсімі   болып   табылады,   яғни   өндірістің   және   айналымның   қаржы   қорытындысын   білдіретін   кәсіпорын   жұмысының   нәтижелі   кәрсеткіші.   Сонымен, пайда    дегеніміз    —    өнім    сатудан    және    қызмет көрсетуден   түскен   ақшалай   кіріс,   іштей   оны   өндіруге     және     сатуға     жұмсалынған     шығындардың айырмасы.

Пайда    өндіріс    және    таза    табысты    бөлу,    экономикалық ынталандыру   қорын   жасау   және   пайдалану    үдерісі    кезінде    кәсіпорын    ұжымдары   мен оның   жеке   мүшелерінің   арасында,   сонымен   бірге мемлекеттік   кәсіпорындар   мен   жеке   кәсіпорындар арасында     қалыптасатын     экономикалық     қатынастардың  белгілі  бағытын  білдіреді.

Өндірісті   басқарудың   жаңа   жағдайында   ішкі   шаруашылықтың   күрделі   қаржыны   қаржыландырып негізгі   табыстарды   құру   және   өзіндік   айналмалы құралдарды    толықтыру    ісінде    бюджеттік    қаржы емес,   кәсіпорынның   өз   табысы   негізгі   қаржылық көзге  айналады.

Жоспарлы   пайданың   жалпы   мөлшерін   кәсіпорындардың  өздері  белгілейді.  Кәсіпорындар  пайдасының жалпы мөлшеріне мыналар жатады: олардың өнімдерін сатудан түскен пайда, көмекші, ңайта өқдейтія өндірістен және олардың салаларынан, қызмет көрсетуден алынатын кіріс, сатуға жатпайтыи   кірістер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Кәсіпорынның өндірістік шығындары

 

Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады.

Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің мына төмендегі негізгі бағыттарын айтруға болады:

1. Ғылыми — техникалық процестің жетістіктерін пайдалану.
2. Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру.
3. Экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиісмді ету – шаруашылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр.

01.01.2006 –01.01.2007 жылдардағы айлар бойынша түскен табыстардың динамикасы

Шығындарды статистикалық зерттеудің теориялық негізі ретінде өндіріс және айналыс шығындары туралы экономикалық ілім қызмет етеді. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің практикалық іс-әрекетінде өндіріс және айналыс шығындары өзіндік қүн және шығын формаларына ие болады, Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындарды анықтауға арналған ақпарат көздері: үйымның, мекеменің бухгалтерлік және статистикалық есеп берулері.

Шығын және аралық түтыну статистикасының міндеттері:

1. Кәсіпорындарда, экономика салаларыңда және түтас экономикада әнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындар сомасын анықтау;
2. Кәсіпорындарда, үйымдарда өнімнің озіндік қүнын есептеу;
3. Шығынның элементтері, кәсіпорынның меншік формасы, экономика салалары, экономика секторы бойынша шығынның қүрамы мен қүрылымын зерттеу;
4. Өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындар динами-касын талдау;
5. Топтастыру, индекстер, корреляция теориясының көме-гімен енімнің өзіндік қүнына әсер етуші факторларды статисти-калық зерттеу.

Өнім өндірісінің шығындары өнеркәсіп, қүрылыс, ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы сияқты іс-өрекеттердің негізгі түрлері бойынша кәсіпорындардың барлық өндіріс көлеміне қатысты шығындарының толық мөлшерін қамтиды. Экономиканың бүл салаларында жасалған өнім түтынушыға тиісті көлемде және ассортиментте, өзінің түтыну қасиеті сақталған күйінде жеткізілуі тиіс. Айналыс сферасында шығындар өнімдердің орнын ауыстыру, оларды сақтау, өндіру жүмысын аяқтау, өнімдерді қаптау, орау, буып-түю, түтыну-шыға жіберу есебінен көбейеді.

Өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шыгындардың жалпы сомасына шыгындардыц цандай түрлері жатады? Статистика өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығын-іірдың көлемін (сомасын) келесі элементтермен анықтайды:

1. Материалдық шығындар, барлығы. Соның ішінде:

—    шикізаттар және негізгі материалдар;

—   жартылай фабрикаттар, сатып алу бүйымдары; көмекші материалдар (отын, энергия, табиғи шикізаттарды

-ійдалану үшін төлемақы);

—    басқа үйымдар орындаған өндірістік сипатта көрсетілген -үмыстар мен қызметтер үшін төлемақы (қүрылымдық сипат—іғы жүктерді тасымалдау, күрделі және ағымдағы жөндеу);

—    материалдық қүндылықтардын жетіспеушілігінен және : үзылуынан болған шығындар;

—    басқа да шығындар;

2. Негізгі капиталдың тозуы;
3. Материалдық емес активтердің амортизациясы;
4. Басқа да шығындар, барлығы. Соның ішінде:

— іс-сапарға кеткен шығындар;

— жалгерлік төлемдер;

—    кен өндіруші салалардың дайындық жүмыстарына жүм-салған шығындар;

—    өкілдік шығындар;

—    банктық несиелер бойынша проценттер;

—    міндетті сақтандыру төлемдері;

—    салықтық төлемдер;

—    бюджеттен тыс қорларға аудармалар (зейнетақы, жүмыс-бастылық, медициналық сақтандырудан басқа сақтандырулар);

—    коммуналдық шаруашылық, банк, консультациялық, ақпараттық, аудиторлық үйымдар, өрт сөндіру бөлімі, түрмыс-тық қызмет көрсету, соттық, нотариалдық мекемелер, жолаушы-лар көлігі, байланыс және т.б. қызметтерге төлемдер, сондай-ақ маркетинг және жарнама бойынша төлемдер;

5. Еңбек төлеміне төленген шығындар, барлығы. Соның ішінде:

—   тізімдік және тізімдік емес қүрамньщ жалақысы;

—    әлеүметтік сақтандьгоүға аүдарымдар;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ «1С БУХГАЛТЕРИЯ» ЖҮЙЕСІНДЕ КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЖҮРГІЗІЛУ ТӘРТІБІ

 

3.1 Кәсіпорынның кірістері мен шығыстарының айырмашылығы

 

Экономикалық өсу өндіріс мүмкіншілігінің шекарсын жылжытады. Мұндай өсу бір келкі емес. Кейбір енімдерден өндірістік мүмкіншілік көбейе туседі де, ал кейбір өнімдерден бұған керісінше жағдай туындайды. Қысқа мерзімді жоспарда біркелкі әсііеу олардың дүниежүзілік ұсынысын арттырады да, өндіріс қарқынын өтс тез арттырады. Ұсыныстың артуы ездігінен елдің сауда шарттарын екі бағытта өзгертеді;

• егерде сауда шарттары жақсарса, ол осы елдегі өсу қарқыньш жылдамдатады, бірақ басқа елге шығын әкеледі;
• егер сауда  шарттары  темендесе,   онда  экономикалық  өсудің  жемісі   жойылады, сондықтан басқа елдердің әл-ауқаты жақсарады.

Сыртқы сауда экономикасының теориясы, қазіргі кезеңде дүние жүзіндегі елдер экономикасының дамуында болып жатқан өзгерістергс сәйкес, одан әрі дамытуды қажет стеді,. себебі, 1970 жылдардан кейінгі дүние жүзі елдері экономикасының дамуындағы болған үлкен өзгерістер өндіріс жағынан дамыған және жаңа даму жолына түскен елдердің жақындасуын, дүние жүзінде мүлде басқа халықаралық сауда құрылысын дәлелдеуде сыртқы сауда теорияларының бұрынғы тұжырымдарының шектеулі екені белгілі болды.

Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. «Табыс» ұғымы жалпы мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарда (жалпы табыс, таза табыс), ал жеке тұлғаларда (халықтың ақшалай табысы, жеке табыс) болып қолданылады.

Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықты сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.

Жиі қолданылатын «таза табыс» ұғымы жалпы табыс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.

Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты  және нарықтық субъектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады. Табыс алудың шарты – бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару. Мына төмендегі табыстардың түрлерін айыруға болады:

• Жалпы табыс (ЖТ) – бұл тауарлардың белгілі мөлшерін сатудан түскен ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне көбейтуге тең.
• Орта табыс (ОТ) – жалпы табысты (ЖТ) өнім өлшемінің мөлшеріне бөлу(К).
• Шекті табыс (ШТ) – бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқасында жалпы табыстың үстелуі.

Шекті табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігінде құндық бағдарлар қызмет етеді.

Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі де, мемлекет те мудделі. Сондықтан әр кәсіпорында табыстылықтың абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштеріне жүйелі түрде талдау жасау қажет.

Табыстылық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:

• табыстылықтың абсолютті  көрсеткіштерінің  жоспарының орындалуын бағалау;
• таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
• табыска әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық өлшеу;
• табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
• табыстың өсу резервтерін анықтау;
• кәсіпорынның даму  перспективасын   ескере   отырып, табысты тиімді пайдалану жөнінде ұсыныстар жасау;

табыстылықтың (рентабельдіктің) әр түрлі коэффициенттерін   және    олардың деңгейлеріне әсер етуші факторларды зерттеу.

 

01.01.2006 –01.01.2007 жылдардағы айлар бойынша түскен табыстар

 

№	Кезеңдері	Тауарды сатқаннан түскен табыс
1.	Қаңтар	419875
2.	Ақпан	419875
3.	Наурыз	681250
4.	Сәуір	681250
5.	Мамыр	966875
6.	Маусым	966875
7.	Шілде	966875
8.	Тамыз	681250
9.	Қыркүйек	681250
10.	Қазан	419875
11.	Қараша	419875
12.	Желтоқсан	419875
	Жалпы табыс:	8175000

 

01.01.2006 – 01.01.2007 жылдардағы айлар бойынша түскен табыстар бойынша жоғарыдағы мәліметтерден көріп отырғандай, жаз айларында сату көлемінің өсуіне келетін болсақ, материалды өткізуге ойтайлы кезең   болғандықтан өсіп отыр. Демек, жаз айларында тұрғын үйлер, ғимараттар салу үшін материалға деген сұраныстың көп болуынан артып отыр. Төмендегі мәліметтерден өсу динамикасының қарқынын анықтауға болады.

 

3.2 Кірістер мен шығындардың «1С бухгалтерия» бағдарламасында

жүргізілу тәртібі

Кірістер мен шығыстарды 1С Бухгалтерия жүйесіне тіркеу бұл операцияның тез оперативті орындалуына себепші болады. Кәсіпорынға келіп түскен және кәсіпорыннан шығыс ретінде шыққан ақша қаражаттарын тіркеу операциялары келесі құжаттарға толтырылады: Приходный кассовый ордер және Расходный кассовый ордер. Бұл тіркелімдер былайша ашылады: Меню → Банки Касса →Приходный кассовый ордер.

 

 

Меню → Банк и Касса → Расходный ордер. Кәсіпорын жұмысшыларының еңбекақылары, өткізілген өнімнің табысы, Материалдар мен шикізаттарды сатып алуға кеткен ақша шығындар, Банк операциялары арқылы ақша жіберу немесе ақша қаражаттарын аудару, осылардың барлығы Шығыс және Кіріс касса ордеріне тіркеледі.

 

 

Төмендегі үлгіде кәсіпорында орындалған кіріс және шығыс операцияларының есебін тіркеу құжаты көрсетілген.

Приложение №5

к Правилам составления и представления отчетности государственными учреждениями

Отчет об исполнении планов поступлений и расходов денег от реализации товаров (работ, услуг)

Код

Форма №4

Функциональная группа

Подфункция

Администратор бюджетных программ

Бюджетная программа

Подпрограмма

Государственное учреждение

по ОКПО

на 31 желтоқсан 2009 ж.

Дата

31.12.2009

Периодичность: годовая, квартальная

годовая

Единица измерения

Тенге

Наименование доходов и расходов

Код строки

Код специ- фики

Утверждено по плану на год

Утверждено по плану с начала года

Фактические расходы

Кассовые расходы

1

2

3

4

5

6

7

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қорыта айтқанда: Кез – келген кәсіпорынның қызметі шикізаттарды, материалдарды, отынды, энергияны тұтынумен, жалақы төлеумен , жұмысшылардың әлеуметтік және зейнетақылық сақтандыруларына төлемдер трөлеумен, амортизацияны аударумен тағы да бірқатар керекті шығындарды төлеумен байланысты.

Пайданы кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің ақырғы қаржылық нәтижесі болып табылады және жалпы түрде өнімнің бағасы мен оның өзіндік құны арасындағы айырмашылықты, ал кәсіпорын бойынша тұтас алғанда тауарды сатудан түскен түсімнің өндірілген өнімнің өзіндік құнына асуы ретінде көрінеді.

Кәсіпорынның кіріс және түсімдерінің қайнар көздері болып төмендегілер есептеледі:

• өндірістік – шаруашылық қызметтен түскен пайда. Ақырғы қаржылық нәтиже болып баланстық пайда саналады. Оның құрамы:
• негізгі өндірістің өткізілген өнімінен, атрқарылған жұмыс пен көрсетілген қызметтен түскен пайда.

Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуын жүзеге асыруда дүниежүзілік шаруашылық жүйесімен тең құқықты әріптес ретінде интеграцияға бағытталған өзінің жеке сыртқы экономикалық саясатын қалыптастырып, экономикалық реформаларды одан әрі тереңдету нәтижесінде өндірісті түрақтандырып және көтеруге, экономикалық тәуелсіздік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тікелей байланысты.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету шаруашылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр. Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлай қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен материалдарды жұмсай отырып, шикізаттың әрбір өлшеміне неғүрлым көп шешім алуға, шығарылған бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге,  өндірістің  тиімділігін  арттыруға  жету  керек.

Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі бағыттарын қорытындылауга талпыныс жасаса, онда оларды үш топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділіглігі, біріншіден, негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылъш жаксартудың, екіншіден, айналмалы өндірістік қорларды неғүрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден, қазіргі еңбск шығындарының нәтижелілігін жақсартудың  есебінен  арттырылады.

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

 

1. 01. 1997ж. Өзгерісі және толықтылығымен Қаржы министрлігінің Бас салық инспекциясымен №37 «ҚҚС есептеу мен төлеу тәртібі жөнінде» нұсқауы.
2. 08. 1993ж. Министрлер комитеті шешімі негізінде шығарылған Қазақстан Республикасының ұйымдары мен кәсіпорындары және мемлекеттік бірлестік жұмысшыларының іс – сапарлық қызметі жөнінде нұсқауы.
3. А. Үмбеталиев, Ғ. Керімбек, «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік».
4. В. В. Ковалев «Финансовый анализ», Москва 1995г.
5. А. Д. Шеремет,  М. И. Баканов «Теория анализа хозяйственной деятельности», Москва 1987г.
6. Алтынбаев Б.А, Истаев А.А.

Основы маркетинга/Учебное пособие-А.,Экономика,2002

7. Есімжанова С.Р., Маркетинг/оқу құралы.- А.:Экономика, 2003
8. Жолдасбаев Г.Ө. Кәсіпорын  экономикасы / Оқу құралы.- А.: Экономика, 2002
9. Кнышова Е.Н., Маркетинг: Учебное пособие.- М.: Форум, 2004
10. Котлер Ф., Маркетинг негіздері, А.: «Жазушы»,2002
11. Маслова Т.Д., Божук С.Г., Ковашн Л.Н., Маркетинг- СПБ: П., 2002
12. Сатыбалдыұлы С., Маркетинг- нарықтану: Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқулық- А.: «Білім», 1999
13. Шеденов ­Ө.Қ., Жинісов Б.А., Байжомартов И.С., Комягин Б.И., Жалпы экономикалық теория, А.-А., 2001
14. Саясат-№1,2002
15. «Халық кеңесі»-№72,1995
16. Ізденіс(Поиск)-№5,1998

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМША

Приложение №3
к Правилам составления и представления
отчетности государственными учреждениями
БАЛАНС
						Форма №1
								Код
Администратор бюджетных программ							по ОКПО
Наименование государственного учреждения							по ОКПО
на 31.12.2009
Периодичность: годовая, квартальная			годовая
Единица измерения			тенге
АКТИВ						Код строки	на начало отчетного года	на отчетную дату
1						2	3	4
I. Активы
Активы (010-013, 015-019)………………………………………………………………………….						010
Нематериальные активы (014)…………………………………………………………………						011
II. Материальные запасы
Изделия производственных(учебных) мастерских (030)…………………………						020
Продукты подсобных(учебных) сельских хозяйств (031)…………………………						030
Материалы длительного использования для научных исследований и на лабораторном испытании (043)………………………………………………………………..						040
Молодняк животных и животные на откорме (050)…………………………………						060
Материалы и продукты питания (060-069)……………………………………………….						070
III. Малоценные и быстроизнашивающиеся предметы
Малоценные и быстроизнашивающиеся предметы (070-073)………………						080
IV. Затраты на производство и другие цели
Затраты производственных (учебных) мастерских (080)…………………………						090
Затраты подсобных (учебных) сельских хозяйств (081)…………………………..						100
Затраты на изготовление экспериментальных устройств (083)……………..						120
Затраты по изготовлению и переработке материалов (084)………………….						130
V. Денежные средства
Разрешения государственного учреждения на принятие обязательств и для выдачи разрешений подведомственным государственным учреждениям (090)						140
Разрешения в пути (091)…………………………………………………………………………..						141
Разрешения на капитальные вложения (093)………………………………………						150
Разрешения за счет других бюджетов (096)…………………………………………..						160
Разрешения по операциям, связанным с поступлениями в республиканский бюджет в виде стоимости товаров (работ, услуг) и расходованием их (098)						161
Разрешения по проектам за счет внешних займов (099)…………………						162
Разрешения государственного учреждения на принятия обязательств и для выдачи разрешений подведомственным государственным учреждениям (100)						170
Разрешения на капитальные вложения по местным бюджетам (103)..						171
Разрешения по операциям, связанным с поступлениями в местный бюджет в виде стоимости товаров(работ, услуг) и расходованием их (108)…………..						172
Счет спонсорской и благотворительной помощи (110)………………………….						190
Счет для учета денег от реализации товаров (работ,услуг) (111)…………..						200
Депозитный счет (112)………………………………………………………………………………..						210
Специальный счет бюджетного инвестиционного проекта  по внешним займам  (113)………………………………………………………………………………….						211
Расчетный счет (115)…………………………………………………………………………………						213
Специальный счет бюджетного инвестиционного проекта по грантам (116)						214
Счет в иностранной валюте (118)……………………………………………………………..						215
Деньги в пути (119)…………………………………………………………………………………….						216
Касса (120)…………………………………………………………………………………………………						220
Аккредитивы (130) ……………………………………………………………………………………………						230
Денежные документы (132)…………………………………………………………………………….						231
Финансовые вложения (134)…………………………………………………………………………						232
АКТИВ						Код строки	на начало отчетного года	на отчетную дату
1						2	3	4
VI.Расчеты
Расчеты по обязательствам за счет внешних займов (151)……………………….						239
Расчеты по частичной оплате заказов на опытно-конструкторские разработки по бюджетной тематике (152)………………………………………………………………………						240
Расчеты с заказчиками за выполненные работы и оказанные услуги (153)						241
Расчеты по обязательствам за счет грантов (155)…………………………………….						250
Расчеты по авансам заказчиков за работы и услуги (157)………………………..						261
Расчеты по взносам социального налога (159)………………………………………..						262
Расчеты с подотчетными лицами (160)………………………………………………………						270
Расчеты по недостачам (170)………………………………………………………………………						280
Расчеты по обязательному социальному обеспечению (171)…………………						290
Расчеты по специальным видам платежей (172)……………………………………..						300
Расчеты по платежам в бюджет (173)…………………………………………………………						301
Расчеты по средствам,полученным на кредитование субъектов малого и среднего бизнеса (175)…………………………………………………………………………………						302
Расчеты с прочими дебиторами в пределах утвержденного плана финансирования (178) …………………………………………………………………………………						310
Расчеты в порядке авансовых платежей (179)…………………………………………..						320
Расчеты, связанные с изъятием наличных тиынов из денежного обращения (188)………………………………………………………………………………………………………………..						321
Расчеты по выплате пенсий и пособий (191)……………………………………………..						322
Расчеты по трансфертам на обязательное социальное обеспечение (192)						323
Расчеты по целевым трансфертам областным бюджетам, бюджетам города республиканского значения, столицы (194)………………………………….						324
Расчеты по обязательным пенсионным взносам в накопительные пенсионные фонды (198)…………………………………………………………………………….						325
Расчеты по внутреннему кредитованию (199) …………………………………………..						326
VII. Расходы
Расходы по бюджету на содержание госучреждения и другие мероприятия в пределах утвержденного плана финансирования(200) ………………………..						330
Расходы за счет других бюджетов (202)…………………………………………………….						340
Расходы по проектам,финансируемым за счет внешних займов (204)….						341
Расходы на содержание гос.учреждения и другие мероприятия сверх утвержденного плана финансирования (208) ………………………………………….						342
Расходы по проектам, финансируемым за счет грантов (209)………………..						343
Расходы к распределению (210)………………………………………………………………..						350
Расходы за счет денег от реализации товаров (работ, услуг) (211)…………						360
Расходы за счет средств от спонсорской и благотворительной помощи и прочих средств(213)………………………………………………………………………………….						370
Расходы за счет прочих фондов (215)………………………………………………………..						372
Расходы за счет прочих фондов на капитальные вложения (216)………….						373
Расходы за счет валютных средств (220)…………………………………………………..						375
VIII. Убытки
Убытки (410)…………………………………………………………………………………………………						380
IX. Затраты на капитальное строительство
Оборудование к установке (040)…………………………………………………………………						390
Строительные материалы для капитального строительства (041)…………						400
Расчеты с поставщиками и подрядчиками (150) ……………………………………..						410
Расходы по бюджету на капитальные вложения (203)…………………………….						420
Расходы на капитальные вложения за счет прочих средств (212)………….						430
Баланс………………………………………………………………………………………						440
ПАССИВ						Код строки	на начало отчетного года	на отчетную дату
1						2	3	4
I. Финансирование
Финансирование из бюджета на расходы государственных учреждений и другие мероприятия (230,140)…………………………………………………………………..						450
Финансирование за счет других бюджетов (232,142)……………………………….						460
Средства родителей на содержание детского учреждения (236)…………..						470
Прочие средства на содержание госучреждений (238)…………………………..						480
Финансирование проектов из средств внешних займов (239)………………..						481
Внутреннее кредитование (247) ……………………………………………………………….						482
Кредиты (248)……………………………………………………………………………………………..						490
Внешние займы (249)…………………………………………………………………………………						491
II. Фонды и средства целевого назначения
Фонд материального поощрения (240)…………………………………………………….						510
Гранты (245)………………………………………………………………………………………………..						515
Фонд производственного и социального развития (246)………………………..						520
Фонд в активах (250)…………………………………………………………………………………..						530
Прочие фонды (272)…………………………………………………………………………………..						533
Фонд валютных средств (273)…………………………………………………………………….						534
Фонд в ценных бумагах (274)……………………………………………………………………..						535
Износ активов (020)……………………………………………………………………………………						540
Износ нематериальных активов (021)………………………………………………………						541
Фонд в малоценных и быстроизнашивающихся предметах (260)…………..						550
III. Расчеты
Расчеты по обязательствам за счет внешних займов (151)…………………….						551
Расчеты по частичной оплате заказов на опытно-конструкторские разработки по бюджетной тематике (152)…………………………………………………………………….						552
Расчеты с заказчиками за выполненные работы и оказанные услуги (153)						553
Расчеты с кредиторами сверх утвержденного плана финансирования (154)						554
Расчеты по обязательствам за счет грантов (155)…………………………………..						560
Расчеты по авансам заказчиков за работы и услуги (157)………………………						571
Расчеты по операциям, связанным с поступлениями в бюджет в виде стоимости товаров (работ, услуг) и расходованием их (158)………………….						572
Расчеты по взносам социального налога (159)………………………………………..						580
Расчеты с подотчетными лицами (160)……………………………………………………..						581
Расчеты по обязательному социальному обеспечению (171)…………………						582
Расчеты по специальным видам платежей (172)……………………………………..						590
Расчеты по платежам в бюджет (173)…………………………………………………………						600
Расчеты по депозитным суммам (174)……………………………………………………….						610
Расчеты по средствам,полученным на расходы за счет спонсорской и благотворительной помощи,страховой выплаты (176)……………………………..						620
Расчеты с депонентами (177)……………………………………………………………………..						630
Расчеты с прочими кредиторами в пределах утвержденного плана финансирования (178)…………………………………………………………………………………						640
Расчеты с рабочими и служащими (180)……………………………………………………						650
Расчеты со стипендиатами (181)………………………………………………………………..						660
Расчеты с рабочими и служащими по безналичным перечислениям (182-187)						670
Расчеты, связанные с изъятием наличных тиынов из денежного обращения (188) ……………………………………………………………………………………………………………..						671
Другие расчеты за выполненные работы (189)…………………………………………						680
Расчеты по выплате пенсий и пособий (191)……………………………………………						681
Расчеты по трансфертам физическим лицам (193) ………………………………..						682
Расчеты по обязательным пенсионным взносам в накопительные пенсионные фонды (198)………………………………………………………………………………………………….						683
IV.Реализация продукции и доходы
Реализация изделий производственных (учебных) мастерских (280)…….						690
Реализация продукции подсобных (учебных) сельских хозяйств (281)…..						700
Доходы от реализации платных услуг (400)……………………………………………….						720
Прибыль (410)……………………………………………………………………………………………..						730
V. Финансирование капитального строительства
Расчеты с поставщиками и подрядчиками (150)…………………………………..						740
Финансирование из бюджета капитальных вложений (231,143)……………….						750
Баланс………………………………………………………………………………………..						760
ПАССИВ						Код строки	на начало отчетного года	на отчетную дату
1						2	3	4
Забалансовые счета
Арендованные активы (01)…………………………………………………………………..						770
Товарно-материальные ценности,принятые на ответственное хранение (02)…..						771
Бланки строгой отчетности (04)………………………………………………………………						772
Списанная задолженность неплатежеспособных дебиторов (05)…………………..						773
Материальные ценности,оплачиваемые по централиз.снабжению (06)………….						774
Задолженность учащихся и студентов за невозвращенные материальные ценности (07)……………………………………………………………………………………						775
Переходящие спортивные призы и кубки (08)……………………………………………..						776
Путевки (09)………………………………………………………………………………………..						777
Учебные предметы военной техники (11)………………………………………………….						778
Обязательва (12)………………………………………………………………………………						779
Контрольная сумма						780
СПРАВКА О ДВИЖЕНИИ СУММ ФИНАНСИРОВАНИЯ из бюджета по субсчетам 230;231;235;239 (140;143;146)
Дебет	Код строки	Сумма		Кредит		Код строки	Сумма
		по плану финансиро- вания	Капиталовло- жения и др. мероприятия				по плану финансирова- ния	Капиталовло- жения и др. мероприятия
1	2	3	4	5		6	7	8
Отнесено на счет 173 — «Расчеты по платежам в бюджет»………………….	800			Остаток на начало года……		890
				Разрешения, выданные в течение года (квартала)…..		900
Списано нереальной для взыскания задолженности	810			в т.ч. разрешения в пути		901
				Оприходовано излишков и безвозмездно полученных материалов………………….		910
Списано недостач, материалов, принятых за счет гос. учреждений…	820
				Выплаты, произведенные в централизованном порядке вышестоящим распорядителем лимитов за счет плана финансирования данного государственного учреждения………………..		920
Остаток разрешений, закрытых 31декабря (1)……………	830
Остаток разрешений по внешним займам, закрытых 31 декабря (1)………………	831
				Переведено и поступило от ликвидации активов и МБП на счет материалов ………		930
Списано затрат по законченным и сданным в эксплуатацию объектам строительства (1)……….	840
				Курсовая разница…………		940
				Разрешения по внешним займам………………………..		941
Списано расходов в отчетном году (1)………..	850
				в т.ч. разрешения по внешним займам в пути..		942
Списано разрешений выделенных в отчетном году за счет внешних займов(1) ………….	860
				Списано нереальной для взыскания задолженности..		943
Безвозмездно переданные материальные ценности и денежные документы	870
				Прочие……………………….		961
Передача финансирования незаконченных объектов строительства…………..	871			Получено финансирование незаконченных объектов строительства……………….		962
Всего………………………	880			Всего………………………….		970
Справочно……………….	881			Остаток по субсчету на конец года (квартала)……..		980
(1) В квартальном отчете не заполняют
М.П.
Руководитель				Главный бухгалтер
(подпись)		(фамилия и.о.)			(подпись)		(фамилия и.о.)