Азоттық негіздердің ыдырау жолдары

Нуклеин қышқылдарының ыдырауы

Күйіс қайыратьн малдағы зат алмасуда нуклейн қышқылдарының қорытылуы ерекше маңызды орын алады. Қарынға баратын микроорганизмдер озтының  жалпы мөлшерінің 20% нуклеин қышқылының үлесіне тиеді.

Жемшөптік және бактериялық ДНК. мен РНҚ-ныц ыдырап айырылуы ұйқы безінің ферменттері нуклеазалардың әсерімен он екі елі ішекте өтеді. Ұйқы безінің ребонуклеазя ферметгі РНҚ-ны ғана гидроліздеп, ыдыратады да, мопонуклеотидтерге және олигонуклеотидтерге айналдырады.. Дезоксирибонуклсаза ферменті қатысқан кезде ДНҚ-ға шабуыл жасап олигонуклеотидтерге айналдырады. Ішектің жалқаяқ қабатында диэстераза ферменті бар, сол фермент олигоуклсотидтсрді ыдыратып, мононуклеотидтерге айналдырады деген болжам бар. РНҚ ыдырауы нәтижесінде негізінен бес мононуклеотид (нуклеотіп) түзіледі. Олардың екеуі пурин қатарына жатады. Олар аденозин монофосфат (АМФ) пен гуанозинмонофоефат (ГМФ). Үшеуі пиримидин қатарына жатады, олар — уридинмонофосфат (УМФ), цитидинмонофосфат (ЦМФ) және тимидппмонофосфат (ГМФ). ДНҚ гидролизі кезінде де сол негізгі бес моноиуклеотид түзіледі. Бірақ құрамында рибоза орнына дезоксирибаза болады. Мұнда нуклсотидтерді  белгілеу  үшін алдына  өрбіп кояды (дезоксирибаза).  Мысалы  дАМФ.

 Бос нуклеотидтерді ішектің фосфатаза ферменті ыдыратып, нуклеозидтерге жәнс бейорганикалық фосфатқа айналдырады., Осындай ыдырауды адсюзинмонофосфат мысалынан байқап көрейік.

Нуклеозндтср ішек аруылың сорылып  және полннуклеотидтер синтезі үшін пайдаланылады.

Синтездеудің калған нуклеозпдгер бауырда, көкбауырда, бүйректе, жілік қалпында пуклеозндааа ферментінің әсер етуімен пурндік негіздерге (адепн, гуапп), пириминдік негіздерге  (урацил, тимнн, цитозин)  және пенозаға гидролизденеді.

Мысалы,        Аденин-рибоза + Н2О—аденин -(-рибоза

Аденозин (нуклеознд)

Пуриндік негіздер катаболизмі

Адениндезаминаза ферментінің әсерімен аденин, гуанипдеза-мипаза ферментінің әсерімен гуанин гпдролиздік жолмен деза-минденеді. Бұл кезде адедин гипоксантин, ал гуанинен ксаптин түзіледі.

Бұдан кейін ксантиноксидаза ферменті   гипоксантинді тотықтырып  ,ксантинг зәр қышқылына айналдырады.

Бауырда және ішектің жалқаяқ қабатында пайда болған зор қышқылы  қан тамырларына  барады.. Бұдан әрі зормен бірге бүй-рек арқылы  организмнен шығады.Мұндай алмасу адамға және маймылға тән.

   Пуриндік алмасудың бұзылуы подагра — буын ісігі дертіпе әкеліп соғады. Мұндай дерттің ерекшелігі мынадай: шеміршекте, сіңірде, буын қуыстарында, кейде бүйректе, теріде және бұлшық еттерде зәр қышқылының кристалдары (ураттар) жиналады. Осы қышқыл кристалдарыныц мөлшері қанның әр 100 мл мөлшерінде 4—6 мг шамасында көбейеді.

Пиримидиндік негіздер катаболизмі

 Цптозин дезаминдепуге ұшырайды да урацилге- аііналады. Бұдан кспін урацил мен тимпн ыдырап ақырғы өнімге айналады. Бұл процесті төмендегі урацил мысалынан байқауға болады.

Бұл реакцмя кезінде пайда болған р-аланын әрі қарай  алмасып өзгереді, ал N113 псп СО2 екеуі мочевинаның түзілуіне жұмсалады.

Негізгі қоректік заттардың энергия бөліп ьдырауының қорытынды схемасы

Органзимнің қалыпты тіршілік  қорекеті үшін энергия, ауыс-тырылмайтын емші қышқылдары, витатамндер, минералдық тұздар және су қажет. Энергияны углеводтар, майлар және біршама белоктар береді. Бұл заттардың организмдегі ферменттік катаболизмі, ақырғы өнімдер түзуі жоне энергия бөліп шығаруы өткен тарауларда қарастырылган (гипколиз, лимон қышқылының циклы, май қышқылдарыныц және емші қышқылдарьшың ыдырауы, биологиялық тотығу, тыныстану тізбегі).

Енді қоректік заттар ыдырауьның заңдылығын түсіну үшін, осы реакцияларды тұжырымдап қорытаиық. Катаболизм схема-

сын қорыту мынаны көрсетеді (22-сурет): энергиясы бар әр түрлі заттардың молекуласы біртіндеп, үш кезеңде ыдырайды және олардың нәтижесінде бір ғана аралық өнім — А ацетилко фермент түзіледі.

Бірінші кезенде ірі молекулалар айырылып, ұсақ молекулаларға бөлінеді. Мысалы, полисахаридтер — гексозаға, пентозаға; майлар — ман қышқылына, глицеринге; белоктар — аминқышқылдарына ажырайды. Ыдыраудың  мұндай процесі ас қорыту жолында іске асады.

Екінші кезеңде бұрын түзілген ұсақ молекулалар клеткаға енеді де, цитоплазмада орі қарай ыдырайды. Қанттар және амин қышқылдарьшын бір бөлігі пируватқа айналады, ол митохондрияға енеді де, тотығып А ацетилкоферментіне айналады. Май кышқылдары мен глицерин пируватқа айналмайды, олар тотығу процесі аркылы А ацетилкофермент береді.

Үшінші, қорытынды кезең митохондрияда өтеді. Бұл кезде қоректік заттардың энергиясы босап шығады. Мұнда А ацетил-кофермент түгелдей тотығып, СО2 мсн Н2О айналады. Босап шыққан энергияның бір бөлігі АТФ молекуласында жиналады да, екінші бөлігі жылу түрінде бөлініп шығады. АТФ бос энергиясы гидролизден кейін пайдалы жұмыс атқаруға қолданылады. Ерітіндідегі кәдімгі клетканың ішінде 1 млрд шамасындай АТФ молекуласы болады.

НУКЛЕИН   ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ   ХИМИЯЛЫҚ   ҚҰРАМЫ

Нуклейн қышқылдары (НҚ) дегеніміз нуклеотид қалдыктарынан тұратыи жоғары молекулалы органикалық кышқылдар. Нуклеотидтер (мононуклеотидтер) пуриндік немесе пириминдік негіздеп, пентоза углеводынан  (О-рибоза нсмесс О-дезоксп-рибозадан) жонс фосфат қышқылынан  құралады. Нуклейн қыш-

қылының құрамына кіретін пурии негіздерінің  ішінде әсіресе аденин (А) мен гуанин (Г); пиримидин негіздерінің  ішіндегі әсіресе маңыздысы — урацил (У),тішин (Т) және цитозин (Ц).

Азотты негіздср (пуриндік немесе пиримидиндік негіздер), пентоза және фосфор қышқылы үшеуі өзара қосылысып, моно-нуклеотид молекуласын түзеді. Олардың  өзара жалғасып қосылу реті әрқашан тұрақты. Төменде екі мононуклеотидтсрдіц құрылым формуласы берілген. Оныц біреуінің  құрамында пуриндік негіз (аденил қышқылы немесе аденозинмонофосфат, кыскаша АМФ), екіншісінің құрамында пиримидиндік негіз (уридил қыш-қылы немесе уридинмоиофосфат, УМФ) бар.

Гуанин, цитозин  және тимин де дол осындай  мононуклеотидтер түзеді. Осындай мононуклеотдтер тиісінше гуанин қышқылы (гуанозинмонофосфат, ГМФ), цитидил қышқылы (цитидин-монофосфат, ЦМФ) және тпмидин қышқылы (тимидинмонофосфат, ТМФ) деп аталады.

Мононуклеотдтер фосфор қышқылының, бір және екі қалдығын қосып, алады да, тиісінше нукдеознддпфосфаттар (АДФ, ГДФ, УДФ, ЦДФ, және ТДФ) және нуклсозидтрііфосфаттар (АТФ, ГТФ, УТФ, ЦТФ, жоііе ТТФ) туады. Бұл жағдайды адс-нозиндифосфат (АДФ) жгиіе адсчіозіштрпфосфат (АТФ) мысалынан көріп білудің қисыны бар:

Құрамынында рибоза  бар нуклеотидтерді рибонуклеотидтер деп, ал құрамында  дезоксирибоза барын  дезоксирибонуклеотидтер,ол  қышқылдар организмде қандай қызмет атқарады?

Тәжірибелік зерттеулердің дәлдігін баяндамайа-қ, көптеген бірегей тәжірибелер нәтижесінде организмде синтетикалық белгілердің сақталуы жәнс бір ұрпақтан екінші ұрпаққа берілуі тікелей ДНҚ молекуласы арқылы іске асатыны дәлелденген. Бұл арада ДНҚ тікслей әрекет жасамайды, әр түрлі РНҚ қатыстырып әрекет жасайды. РНҚ молекуласы тұқым қуалайтын белгілерді ұрпақтан-ұрпаққа беруге көмектеседі және ДНҚ құрамына салынған генетикалық  мәліметтерді жүзеге асыруға қатысады.   

Жоспар

I  Кіріспе    Нуклеин қышқылдарының ыдырауы

II  Негізгі бөлім

Б) Пуриндік негіздер және пиримидиндік негіздер катаболизмі

В) Тұқым қуалау негіздері және химиялық құрамы  

III  Қорытынды 

Қолданған әдебиеттер 

Қолданылған әдебиеттер 

Сейтов З.С. Биохимиялық химия .Алматы 1992,

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДОГОГИКА УНИВЕРСИТЕТІ 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС 

  Азоттық негіздердің ыдырау жолдары 

Орындаған : Джумабаева М

Тексерген : Есмағұлов  Қ

Алматы 2007ж