Австрия еліне экономикалық географиялық сипаттама
Кіріспе.
І. Тарау. Австрия еліне экономикалық географиялық сипаттама.
1.1. Географиялық орыны………………………………………….3 – 5 бат
1.2. Табиғат ресурыстары………………………………………….6 – 7 бет
1.3. Халқы………………………………………………………………..8 – 9 бет
ІІ. Тарау. Жалпы шаруашылығы.
-
- Өнеркәсібі………………………………………………………….10 – 11 бет
- Ауыл шаруашылығы…………………………………………..12 – 13 бет
- Көлік шаруашылығы………………………………………….14 бет
2.4. Экологиясы…………………………………………………………15 бет
III. Тарау. Қазақстан Республикасының Австрия мен халықаралық қарым-қатынастары.
3.1. Халықаралық сауда қарым – қатынасы…………………16 – 17 бет
3.2. Мәдени- гуманитарлық қарым – қатынас……………….18 – 21 бет
Қортынды…………………………………………………………………………22 бет
Кіріспе.
Австрия республикасының астанасы Вена қаласы. Австрия Батыс Еуропадағы дамыған капиталистік мемлекет. Онда 8,75 млн халық тұрады. Австрия мен Қазақстан арасындағы қарым – қатынас жақсы жолға қойылған. Австрия Қазақстанға көп мөлшерде инвестиция салып Қазақстанның экономикасының одан әрі дамуына өз үлесін тигізуде. Австрия Қазақстанға мәдениет жағынан дамытуға үлесін тигізуде. Австрияның « Макро Роно » фирмасы Алматы қаласында « Рахат Талас » бес жұлдыздық қонақ үйді солуға және оған қаржы бөліп салап берді.
Екі мемлекеттің кәсіпкерлері арасында байланыс жандана түсті. Кәзірге кезде Республикада 30 – дай біріккен кәсіптіе өндірістер жүмыс істеуде. Ауыл шаруашылығының жоғары өнімділігі елдің қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді. Елдің 41 % ауданын ауыл шаруашылық өндірісі пайдаланады. Ауыл шаруашылық өсімдіктер және үрықтарды қорғаудың қатаң нормативтері қолданылды. Австрия мен Қазақстан 18 қазанда 1992 жылы мтаныды. 1995 жылы Венада Австрияғы Қазақстанның елшілігі ашылды. Қазақстан мен Австрия арасында саяси қарым – қатынас арасындағы кездесу кезінде орнатылған.
Сауда экономикалық қарым – қатынасы Қазақстан мен Австрия арасындағы сауда айналымын көлемін 2005 жылы 158,1 млн доллор құрады. Кәзіргі таңда Қазақстан Повладар обылысының Австрияның Каринтия жерлері мен сауда – экономикалық қарым – қатынасы құрылды. Сонымен қатар Алматы мен Төменгі Австрия жерлері арасындағы экеономикалық қарым – қатынас туралы меморонцияға қол қойды.
Кәзіргі таңда бұл елдер арасында экономикалық қарым – қатынастың дамуы жолға қойылып екі елдің экономикасының одан әрі өркендеуіне өз үлесін қосты.
I.Тарау Австрия еліне экономикалық геоерафиялық сипаттама.
1.1. Географиялық орыны.
Австрия Республикасы Орталық Еуропадағы мемлекет. Австрияның территориясының жалпы ұзындығы 83,9 мың км2 . Ал халықының саны болса 8,75 млн адамды құрайды. Астанасы — Вена қаласы ( тұрғындар саны 1,7 млн – ға жуық). Мемлекеттің шегеаресының жалпы ұзындығы 2707 км созылып жатыр. Автрия Еуропадағы дамыған мемлекеттермен шекаралас жатыр, олар Германия Австрияның солтүстік батысымен шектеседі, ал Словения оңтүстікте орналасқан, Швейцария батысында орналасқан, Венгрия шығысында кең аумақты алап жатыр, ал Италия оңтүстік батыс бөлігінде елдері мен шекараласа жатыр. Австрия таулы ел болып келеді.
Жерінің көбісі Шығыс Альпі таулары алып жатыр. Ең биік жері — Биік Тауэрн жотасындағы Грос – Глокнер шыңы оның биіктігі ( 3997 м ).
Тұрғындары – 8,75 млн адамды құрайды. Оның 60 % — ін қалалық тұрғындар құрайды. 98% тұрғындары неміс тілдес австриялықтар. Словен тілдес 50 мың – ға жуық халық тұрады, ал хорват тілдес 50 мың – ға жуық халық тұрады.
Сонымен қатар венгрлер, чехтер, словактар да халықтың көбеюіне өз үлесін қосуда.
Ірі қалалар – Грец онда ( 245 мың халық тұрады ), Ленц онда ( 205 мың халық тұрады ), Зальцбург онда ( 140 мың халық тұрады ), Инсбрук онда ( 117 мың халық тұрады ) т.б. қалаларда осы қалалрдағыдай шоғырланған. Австрия халқының 84% — ті католиктер дінін ұстанған ал қалған 6% -ті протестанттар болып табылыды.
Ақша бірлігіне келкр болсақ – евро.
Австрияның негізгі мемлекеттік – несім тілі болып табылады. Австрия негізінен әкімшілік тұрғылықты жер бқлінуі 9 федералды әкімшілік жерден тұратын федерация; Олар Төменгі Австрия, Жоғарғы Австрия, Буренланд, Штирия, Каринтия, Зальцбург, Тираль, Форарльбург және Вена болып табылады.
Мемлекет құрлымы мемлекеттің басшысы 6 жыл мерзімге сайланады. Жалпы мемлекет басшысы тікелей және тең сайлау негізінде сайланған федералды призедент болып табылады. Федералды призедент – конспттуцтяға байланысты елдің қарлы күштер жоғарғы қолбасшысы болып табылыды. Мемлекеттің призеденті болып 2004 жылы 25 сәуірде Хайнц Фишер сайланды.
Басқарушы үкіметтің жоғарғы оргыны – Федералды концллер басқаратын Федералды үкімет болып табылады. Мемлекеттің парламенті – екі, төменгі ұлттық совет және жоғарғы федералды совет палаталарынан тұратын федералды жиналыс болып табылады.
Ұлттық совет – 4 жыл мерзімге сайланатын 183 депутаттан тұраты. Мұнда үшденгейлі пропорционалды жүйе қолданылады. Федералды совет – жер парламентімен бақыланатын 68 мүшеден тұрады. ( 3 тен 12 – ге дейінгі ) жерден өкіл сандары тұрғындар саны арқылы анықталады.
Австрияның қалыптасу тараихы жайлы тоқталар болсақ. Австрия атауы алғашққы 996 жылы 1 қарашада жазылған құжатта кездеседі. 1156 жылдан бастап Австрия империясы құрылғангерцогтық 13 – ғасырда онда Габустер әулеті жүргізді. 18 – ғасырда Габурстер Белгияны, Италияны, Поляктардың жерлерінің бірізын өзіне қаратты. 17 – 18 ғасырларда Австрия монархиясы Туркиямен, Франциямен, Пустиниямен болған соғыстарға қатысты. 1 жыл ішінде Габсбургтер империясы болып аталды. 1859 жылы Франция мен Италияға қарсы соғыста Ломбардиядан айырылды. 1866 жылы Пруссға қарсы соғыста жеңіліс тапты. 1867 жылы Австрия – Венгрия монархиясы құрылды. Екінші дүниежүзлік соғыста Австрия Германияны қолдады. Австрия Венгрия монархиясы ыдырып 1918 жылы Австрия Республикасы болып жарияланды.
Кен байлықтарынан қоңыр көмір, мұнай мен табиғи таз, темір кентас, магнезит, графит, қорғасын, мырыш, мыс, ас тұзы өндіріледі. Климаты қоңыржай, шығысында континентік болып келеді. Орташа температурасы қаңтарда -1-4С, ал шілдеде орташа температура 15-18С. Ал жауын шашынның орташа жылдық мөлшері тау аңғарларында 500 мм, ал Альпі тауларында 2000 мм шамасында түседі. АЛ Дунай аңғарында жауын – шашынның жылдық мөлшері 500 мм – ге жетеді.
Кеме қатынасы жүретін үлкен өзені Дунай болып табылады. Австрияның территориясының 38 %-і орман алқаптар алып жатыр, ол негізінен тау беткейлерін көмкерген.
1.2. Табиғат ресурстары.
Австрия — таулы ел. Жерінің көбі Шығыс Альпі алып жатыр. Ең биік
Табиғат ресурсына бай деуне де болады. Австрия территориясында кездесетін пайдалы қазбалар қоңыр көмір, мұнай, табиғи газ, темір рудасы, магнезит, мысяк, мыс, ас тұзы, т.б. кен орындары бар.
Бұдан жүз жыл бұрын Австрияның табиғат тесурстары ( ең алдымен тас көмір, калий, және ас тұздың бай кені, олардан керекті мөлшерде темір рудасының кені ) ауыриндустрияның арқауы – энергетиканы, химия, металургия өнеркәсібі ал сңғы жылдары машина жасауды дамытуға мүмкіндік берді.
Австрияның энергетикасы 60 жылдардың ортасына дейін негізінен тас көмірге сүйенетін. Оның 45 астамы Тайкен бассейінен өндіріледі. Жоғары Австрия ауданынан үлкен көлемді қоңыр көмірді ашық әдәспен өндіреді. Көмір отын және химиялқ шикі зат ретінде пайдаланады. Бірақ НТР жағдайында Австрияда тас көөмір өңдеу төмендеп кетті, ал мұнайдың барлығы дерлік импортталса да, елдің энергия баланысындағы мұнайдың үлесі 50% асып отыр. Жердің географиялық қабығында орасан зор және сан алуан табиғат тесурстары бар Бірақ олардық түр – түрінің қоры мүлде бірдей емес, оның үстіне әркелі тараған.
Сөйтіп келгенде елдің территориясында және әр ауданда әркелкі тараған. Әрине, ресурстармен қамтылу көрсеткіші сондайақ оны өндіру көлеміне де байланысты болады. Ғалымдардың есебі бойынша Табиғи ресурстардың қоры өте аз көрсеткен. Жалпы кен қорлардың геологиялық қоры 25 млрд шамасында көрсеткен. Бұл көрсеткіш 100 жылдай уақытқа жетеді. Сонымен бірге пайдаланудың үнемі өсіп отырғанды ескерсек, қамтамасыз етудің аталған мерзім бір неше жылға қысқарады.
Дегенмен жер қыртысынын адамдардың еркіне қарай оларға жер қойнауынаң қазынасын кез келген мөлшерде жайып салатын сиқырлы дастарқан деп қарауға болмайды. Біріншіден мениралдықбайлықтар түгелдей дерлік қалпына келмейтіндердің қатарына жатады. Екіншіден олардың қоры әртүрлі болып келеді.
Отындық пайдалы қазбалар шөгіндімен байланысты және әдетте ежелгі платформалардың жамылғысында, сонымен бірге ішкі және шеткі иінділерде кездеседі.
Австрияда 30 – дан астам кен қорлары пабылып, олардың жарым жартылай барланған. Ал мұнай газ алаптарынанда осы жағдайда болып отыр.
1.3. Халқы.
Австрия республикасының жалпы халқы 8,75 млн адамды құрайды. Халықтың 95 % — і австриялықтар . Оның 60% — ін қала тұрғындары құрайды. 98% — т тұрғындары неміс тілдес австриялықтар, словен тілдес 50 мың – ға жуық халық мекендейді, және хорват тілдес 50 мыңға жуық халықтар тұрады. Сонымен қатар венгерлер, чехтер, словактар да мекендейді.
Халықтың ең көп шоғырланған жері яғни ірі қалалары : Грай онда ( 245 мың халық тұрады ), Линй ( 205 мың тұрғыны бар), Зальцбург ( 117 мың халық тұрады), Клагенфурт ( 87 мың адам бар) т.б. осы секілді қалаларда бар. Халықтың көп бөлігі яғни 84% — ті католиктер дінін ұстанған, ал қалған 6% — ті пролестант дінін ұстанады. Мемлекеттік тіл негізінен неміс тілі болып табылды. Каринтил және Бургенланде аудандарында словен және хорват тілі кең тараған.
Ұлттық мейрамы 26 қазанда болады. Бұл күні орнықты нейтролитен туралы заң қабылданған күні болатын.
Еңбек етуші халық саны 7,2 % — құрайды. Оның 40% — і өнеркәсіпте , 20% — і ауылш аруашылығында жұмыс істеиді, 16% — і сауда және транспорта. Халықтың ең көп қоныстанған жері Дунай өзенінің аймағы, ол жерде халықтың орташа тығыздығы 1 км 2 – ге 150 – 200 адамнан келеді. Ал таулы аймақтарда 15 – 30 адамнан келеді. Халық ең көп қоныстанған қалалар Грац, Линц және Зальбург.
Екінші дүние жүзілік соғыста халқының көптеген шығынға ұшыраунан және одан кейін табиғи өсудің төмендеуіде төмендеді.Мұнда Потедам конференцияының шешіме бойынша Шығыс Еуропа елдерінен 3,7 млн неміс аударылды. Халқының орналасуы, оның жұмыс істейтін халқының құрлымы және таптық құрамы Австрия Республикасын индустриялық сипатын көрсетеді. Осының өзінде Эриберг темір бассейінде 1500 – 2000 адамға дейін барды. Австрия урбандалу дәрежесі жағынан дүние жүзінде баяу қарқыммен дамып келуде.
Оның халқының 810 бөлігі қалада тұрады. Қала агломерациясларының арасында Грац ерекше көзе түседі. Мұнда Гарй, Линц, Зальцбург және басқа аса ірі орталықтардың айналасындағы ондаған қалалар мен жұмысшы поселкелері қосылып кеткен. Олар ондаған километрге созылылған. Мұнда халық пен ауыр өнеркәсібінің жоғарғы түрде шоғырлануы экологиялық проблемаларынөте шиеленістіре түсуде. Әсіресе ауа мен өзендердің ең алдымен Мур және Энс өзендері ластануы өте зор. Себебі Бұл өзендер бойында өнеркәсіп орталықтары көп шоғырланған. Өзен суы химиялық қоспалармен ластанған. Халықтың көбі осы өзен аңғарларында қоныстанған.
Еңбекке жарамды халқы көбіс ортажастылар құрайды. Елдің демографиялық жағдайы өте күрделі. Жастарға қарағанда қарттар саны басым болып отыр, Батыс Еуропа халықтары секілдді. Жыныстық құрамы жағынан еркектерге қарағанда әйелдер басым болып келеді.
Жұмыс істейтін халықтың құрлымындағы ерекшеліктері Австрияның экономикалық жағынан белсенді. Халқының 12 бөлігі өнеркәсіпте, қол өнерде және құрлыста істейтіндігінде, бұ ауыл шаруашылығына қарағанда он есе артық. Халықтың таптық құрамының мұндай айырқша бөлінуі капиталистік қоғамның кеуленген қайшылықтарын көрсетті. Халықтың 95 % — і жұмысшылыр, қызметшілер, еңбекші шаруалар, және қол өнершілер, соның ішінде жұмысшылар 55% — ін құрады. Халықтың не бары 5% — і ғана қанаушылырдың үлесіне тиді. Үкіметте және парламетте өздерінің өкілдері арқылы қанауышы таптардың мүдессін қорғайтын саяси партиялар үстемдік жасайды.
Саяси партиялары: Австрия социад – демократиялық партиясы, « Жасылдар» қозғалысы,
II. Тарау. Жалпы шаруашылығы.
2.1. Өнеркәсібі.
Австрия капиталистік жолмен мықтап дамығаниндустриал – аграрлы ел. Өнеркәсіптік өнімін өндіруден капиталистік елдер арасында 9 орында. 1946 – 1947 жылдары неміс концерндеріне қарасты кеәбір ірі өндіріс орындары национализацияланып, мемлекет секторы құрылды. Бірақ национализацияның капитализм негізін өзгертерлік әсері болған жоқ. Австрия экономикасында А.Қ.Ш. , Англия, капиталы елеулі орын алды. Соңғы кезде Германияның ықпалы күшеюде. 1960 – 69 жылы Солтүстік 1920 жылы өнеркәсіп орындарының 23 бөлігі Германия монополияларыыныңда рамағында.
Австрияның энергетика, қара көмір, мұнай және гидроэнергетика. 1967 жылы тонна болат,1,8 мирд квт ст, газ 24 млрд ква сағ энергия қуаты. 1,5 млн тонна магнезит, 143,6 мың тонна мыс, 190,3 мың тонна қорғасын – мырыш рудалары өндіріледі. Тас көмір шеттен алынады. Қара металургия Доновиц, Капфенберг, Линц қалаларында дамыған. Рансхофенде алюминий шығарылады. Машина жассу өнеркәсідінің ішінде негізінен станоктар, транспорттық машиналар, электехиикал, бұйымдар жасау өркендеген ( Вена, Грац, Линц, Штейр ) қалаларда дамыған. Ал химия өнеркәсібі ( азот тынайтқышы, күкірт, қышқылы, жасанды талшық ризина шығару ) Линц, Вена, Винер – Нейштадт, Санкт – Пельтен, қалаларында дамыған. Ал ағаш өңдеу және целлюоза – қазы өнеркәсібі орманды Штирия, Жоғары Австрия провинцияларында дамыған және өнімдерін шетке шығарады. Тоқыма өнеркәсібі ( шикізат, шеттен әкелінеді ). Вена мен және оның төңірегіндегі Фркенбург қаласында дамыған.
Австрия территориясының 40% орман жерлер алып жатыр, 13% — і жарамсыз жерлер болып табылады. Ауыл шаруашылағқ жерінің ( 3,9 млн га ), 40% — і егістік жерлер, 38% — і шалғынды мен жайлым жерлерді құрады. Ал 22 % -і альпілік шалғын.
Машина жасау – Австрияның өнеркәсібінің жетекші саласы. Машина шығару жөнінен тұтас алғанда ол шетелдер арасында Германия, Франция, Италия елдерінен кеиінгі орынды алады. Ауыр машиналардың двигатальдердің, локомотивтердің және жабдықтардың негізгі бөлігі Венада: станоктардың, апаратуралардың және ең жаңа соғыс техникасының негізгі бөлігі енді. Оңтүстік батысынта және Оңтүстігінде жасалады. Машина жасаудың орталықтары: Вадуц, Енбах, Браунау, Шттокерау т.б. болып табылады.
Химия өнеркәсібі жоғары дамуда. Австрия химия өнімін шығару жөнінеде капитализм елдері арасында Германия, Италия, Франция т. б. елдер арасында алдыңғы орында. Химия өнеркәсібінің аса маңызды ауданы Гарц, мұнда бұл өндіріс тас көмірді өңдеу және металлургия қалдықтарын пайдаланумен тығыз байланысты. Осында көмір химиясын келе жатқан мұнай химиясы өсуде.
2.2. Ауыл шаруашылығы.
Ауыл шаруашылықтың жоғарғы өнімділігі елдің қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді. Елдің 41 % ауданын ауыр шаруашылық өндірісін пайдаланады. Ауыл шаруашылығында өсімдіктерді және ұрықтарды қараудың қатаң нормативтігін қолдады. 1986 жылы мемлекеттің шаруашылық өндірістерінің бірқатары « Остеррайхме Индустрихалдинг А. Г. » концеріне біріктірілді. 1987 жылы Австрия үкіметі « ОИАГ » концеріне санирлеу бағдарламасын қабылдады, ол бағдарлама нормативтік және рентабльді өндірістердің жекешелендіруге бағытталған.
2002 жылдың аяғында мемлекет бір концерндердің капиталында үлесі болды, ол қара металургия тау кен өндірісі, энергетика, мұнай газ өндірістері, телекомумуникация және автотасмалдау өніріс концерндері. Мемлекеттің ішкі саудасы Еуропа Одақтастарымен бірлеседі, сауданың көлкмі бойынша 1 – ші орында Германия, одан кейін Италия, Франция , Нидерланды иеленді. 1912 жылдан бастап Австрияның ішкі саудасы 2002 жылы алғаш рет үлесті саудаға ие болды.
Сонымен қатар Австрия бес елдер арасында экспорт жағынан көштің басы болып есаптелді. Экспортта шикізат, жартылай фабрика, қара металл, химия өндірісінің өнімдері, электроэнергетика, азық – түлік өнімдері жүреді. Импортан мұнай, табиғи газ, тас көмір, кокс, металл, азық – түліктер шикізаттары, пропиқалық азық түліктер, ауыл шаруашылық жемдері құрайды. Австрияда экспорт пен импортта біріе орынды Германия иеленеді.
Австрияның көпшілік бөлігі табиғат жағдайы ауыл шаруашылығы үшін қолайлы. Оның териториясының13 — не жуығы Жоғарғы Австрия ойпатында жатыр, 12 ңндейі рельефі ойлы қырлы, биік емес таулардан тұзілген. Клмиаты барлық жерде қоңыржай белдеуде орналасқан, ауыл 2 шаруашылық дақылдарын өсіруге мүмкінлік береді. Топырақтың құнарлығы негізінен орташа. Бірақ өңделетін жерлерде топырақ табиғи түрінен әлде қайда жақсы, өйткені оған ұдайы тынайтқыштар енгіздін.
Ауыл шаруашылығының негізгі саласы мал шаруащылығы оның үлесіне бұл саланың өнім құнының 45 – і тиеді. Австрияда шошқамен ірі қараның саны едәуі жоғары. Сұт және ет шаруашылығы көп табыс береді. Барлық аудандарда мал шаруашылығы мен қатар оны едәуір мөлшерде қ2амтамаз ететін өсімдік шаруашылығы дамыған. Егістік жер пайдаланатын жердің 13 бөлігін алап жатыр. Дәнді дақылдар ішінде бидай және қара бидай, сондай – ақ жем ретінде пайдаланатын арпа мен сұлы ерекше орын алады. Барлық жерде картоп, көптеген аудандарда қант қызылсасы, ол ауыспалы егісте бидаймен және арпамен алмастырылып егілген.
Бидай мен тоң майдың бір бөлігін, көптеген азық – тұлік товарларын, жүннің көпшілік бөлігін және басқада шикізатты сырттан әкелуге мәжбүр болып отыр. ол барлық ауыл шаруашылық өнім құнының 60% — тен астамын береді. 1967 жылы 2,5 млн ірі қара( оның ішінде 1,1 млн сауын сиыр ), 2,9 млн шошқа, 66 мың жылқы болды. 1966 жылы 3259 мың тонна сүт, ет өнімдерін, т.б. өнімдер алды. Дәнді дақылдары бидай ( 314 мың га ), қара бидай ( 144 мың га ), картоп ( 230 мың га ), қант қызылшасы ( 47 мың га ),
Егіншілікпен қатар бау – бақша, жұзім шаруашылығы өркендеген.
2.4. Экологиясы
Австрия Республикасы еш қандай теңізге шығатын жолы жоқ. Австрияда көптеген өнеркәсіп орындары шоғырланған. Соған байланысты елдің де экономикасы, өнеркәсіп әртүрлі, зиянды заттармен ластанады. Елдің экологиясының бұзылуына ең басті себептер; олар өзендердің бойындағы орналасқан өндіріс орындар, елдегі автомобилден шығатын зиянды түтіндер жіне адам қолымен жасанды ландшафтар болып табылады. Өзендер бойында орналасқан өндіріс орындары елдің экологиясын бұзуда. Ең ластанған өзен Дунай өзені. Бұл өзенннің бойында көптеген өндіріс орындары мен өңдейтін завоттар орын тепкен.
Елдің экологиясына тағы әсерін ететін жағдай автомобилдерден шығытын улы газдаз, сонымен қатар атмосферада көмір қышқылда көбюде. Австрия таулы ел болғандықтан мұнда көбіне қоңыржай климыты басы болып тұрады. Жауын шашын мөлшері 500 мм – дей түседі. Адамның айналадағы ортаны ластауының ұзақ тарихы бар. Кезінде Ежелгі рим тұрғындары Тиба өзені суының ластанғаны жөнінде шағын етеді. Айнала ортаны қорғау туралы заңдар үстіміздегі ғасырдың ортасында – ақ пайда болған.Өндіріс процнсінің және адам қоғамының тұтынуы барысында п.б.қыруар қалдықтарды табиғатқа қайтару ластаудың басты көзі болып отыр.
Кәзіргі уақытта Экологиялықсаясат жүргізу үшін жеке елдердың іс – қимылы жеткізеді. Өте күшті ластанған өзендер қатарына Дунай, Мур өзендері кіреді.
Өнер кәсіптің жүмыс істеуі, әр түллі отантықтардың жануы жәтижесінде атмосфера ластанды. Мұндай әрекеттің салдарынан жыл сайын млрд – таған тоона қатты және гәәз тәрізді бөлшектер ауаға тарайды.
2.5. Көлік шаруашылыығы.
Жалпы жүк айналымында ( 16,3 млдр т- ға ) тас жол трпнспортының маңызы зор. Оның жалпы ұзындығы 7,2 мың км, ( 2,4 мың электірленген ). Тас және қара жолдардың ұзындығы 31 мың км, оның 9,2 мың км- і тас жолдар. Елдің автопаркінде 1966 жылы 790 мың жеңіз, 600 мың жүк машинасы мен автобус болды.
Ішкі су жолы 1733км. Негізінен Дунайда ғана кеме жүзеді.1966 жылы әуе жолдарымен 1,2 млн жолаушы тасылды. Австрияның ұллтық өнімі 20 процент сыртқы сауданың ұлесіне тиеді. 1967 жылы экспорттың сыртқы жалпы құны 47 млрд, ал импорттың жалпы көлемі 60 млн. шеиін болды. Экспорттың 80,3 % млн , ал импортың 71 % — і өнеркәсіп товарларымен шала фабтрканттар, қалған 29 % — і шикізат және отын және азық – тұлік . Сыртқы саудағы негізгі сеіктестері – Еуропаның капиталды елдері ( Германия, Италия, Шеецария ) және АҚШ социолистік елдер ( СССР, ЧССР, Польша, Венгрия ) достіқ қарым – қатынас даму үстінде
Австрияның территориясында қатынас жлдар желісі, әсіресе Венада өнеркәсіпті ауданда өте жиі. Австрия темір жолдың жүк айналымы жөнінен Германия, Италия, Ұлыбритания т.б. кем түспеді. Ал ең ірі жүк тасу Гейн ауданында іске асырылады. Автомобиль трпнспорты енді жүк пен жолаушыларды темір жолдан гөрі артық тасиды.
Өзен транспортыда дамып келуда. Өзендер мен каналдар жүйесі бойынша елдің ішінде 15 – і тасылады. Жер бетіндегі жолаушылардың түйіскен жерлерінде аса маңызды транспортар тораптары Вена, Штирлер, Зальцбург Тираль. Жоғары Австрия т.б. пайда болды. 1960 – 70 жылдары мұнай және газ құбырларының кең жүйлері жасалды.
III. Тарау. Қазақстан Республикасының Австрия мен халықаралық
қатнастары.
3.1. Халықаралық сауда қарым – қатынасы.
Австрия Республикасы Қазақстан Республикасын 18 қаңтарда 1992 жылы тәуелсіз мемлекет екенін мойындады. Ал дипламатиялық қарым – қатынасты 1992 жы2лы 19 ақпанда орнатты. 1995 жылы Венада Австрия Республикасындағы Қазақстан Республикасының елшілігін ашылды. 2002 жылы қарашада Алматыда Қазақстан Республикасындағы Австрияның елшілігі ашылды. Қазақстан Республикасы мен Австрия арасындағы саяси қараы – қатынастары, ішкі саясат басқарушылармен мемлекет басшылары арасындағы кездесу кезінде орнатылған. Конструктивті дологпен көрінеді. 1999 жылы шілдеде Қазақстан Республикасының Призеденті Н.Назарбаевтың басшылығымен барған делегеция Орталық және Шығыс Еуропа елдеріне арналған Зальцбург экономикалық самиттін қатысты. Мұнда екі жақты екі жақты және жан – жақты форматтарға перспективті қарым – қатынастың жағдайын қарастырды.
2000 жылы ақпанда Австрия Республикасында мемлекет басшыларының кездесуі болды, Онда Призедент Т. Клестил, ОБСЕ бас хатшысы Я. Кубиш Австрия экономика палатасының іскерлері мен келіссздер жүргізді.
Сауда — экономикалық қарым қатынасы; Қазақстан Республикасы мен Австрия арасындағы сауда айналым көлемі 2005 жылы 158,1 млн доллорды құрады. Қазақстан экспорты 1,1 млн доллор, ал импорт 157,0 млн доллор болды. 2004 жылы 142,6 млн доллор құрады. ( 2Қазақстан экспорты 770 мың доллор, ал импорт – 141,8 млн доллор ) болдық.
Қазақыстан экспортынның нгізгі статьялар; мұнай, мұнай өнімдері, минералды шикізаттар, металл, мақта және радиоактивті шикізаттар болып табылады. Ал импорт структурасында: геологиялық техникалар, мұнай және газ өндіру құрылғылары, фармацикалыө өнімдер, вертикалдық преараттар, қағаз, каучк және т.б. маңызды орын алады. 220 мемлекет арасында Австриямен сауда қарым – қатынасы жағынан Қазақыстан 29 – шы орында. Импопрт көлемі б2ойынша, экспорт көлемі бойынша 66 – шы орында. Кәзіргі кезде мемлекет арасындағы сауда айналым өз даму денгейін алды. Кәзіргі таңда Қазақстан Республикасы 50 – ден астам қазақ – австрия ортақ бірлестіктер тіркелген, оның ішінде « Жетібай Қуғыс » ( мұнай өндіру ) ортақ бірлестіг, « Фесалпиния Қазақстан » ( қ(ара металл өндіру ), ( Дос – Тау ) , Шымбұлақ туркомплекс құрылысы; « Тие – ЛДМ » ( Ертіс – металур завотына жаңа техналаогия енгізу ), « Халибертон Қазақстан – Ойлфилд » ( Атырау МПС жаңа техналагия енгізу) , « Қальтхам – Азия » және « Вальтхам – Транс »( теледидар шығару, көлік бері, құрылыс өндірістері) т.б. ортақ бірлестіктер.
Австрия мен қарам қатынас орнатқан Қазақстан фермаларын ішінен « Қарағанды көмір », Ертіс металургия комбинаты, « Жезқазған түсті метеллы » « Фосфор » ( Шымкен ) « Қаз темір жол », « Алматы метро » « Химпор » ( Павладар ), « Мед полимер », (Петропавл) т.б. айтуға болады. Сонымен қатар Қазақстан – Австрия қарым – қатынасында банк сфнрасы жағыннда қарқынды қарым қатынас жүруде. 2001жылы Австрия « Райфайзен Центральбанк » « Туран Алем » банкының 10% акциясын алып, бір қатар проектелерді қаржыландыруда өз үлесін қосты. Кәзіргі таңда Қазақстан Респудликасының Павлодар обылысының Австрияның Каринтия жерлерімен сауда – экономикалақ қарым қатынасы құрылды. Сонымен қатар Алматы мен Төменгі Австрия жерлері арасында экономикалық қарым – қатынас туралы меморандумға қол қойды.
3.2. Мәдение – гуманитарлық қарым – қатынас.
1992 жылғы қол қойылған меморандумға сәйкес Австрия жыл сайын семинарлыр, курстар өткізеді, рынык экономикасы, маркетинг және банк жұмыстары жөніндегі мамандар дайындауды ұйымдастырды.
Вена Дипломатиялық Академиясында жыл сайын Қазақстан Республикасы МИД қызметкерлерінің оқуы жүрді. 1993 жылы осы Академияда 15 Қазақстандық дипломатары оқу курстарынан өтті. Австрия Жоғарғы Оқу орындары тегін әртүрлі мамандықтар бойынша жоғар білім алудың әртүрлі мүмкіндіктерін үсынуда. 8 адам Земмеринг және Кремс қаласының маркетинг және менеджмент жоғарғы мектеп дипломын алады. Сонымен қатар 3 талантты қазақстандықтар Вена консерваториясының білімін алды.
2004 жылы 9 қарашада Қазақстан Республикасында Австрияның ғылыми — мәдениет білім беру министірлігінің басшысы Э. Герердің делегациясының келу рәсімі өтті. Мұнда Австрия жағы бірқатар кездесулер жүргізді. Бұл делегеция дұние жүзі тіл университетінде болды. Білім беру мен мәдениет саласындағы қарым – қатынастың дамуына көп үлес қосқан министр Э. Герер мен Қазақстан Республикасындығы Австрия елшісі Х. Гюрер екеуіне осы университеттің мақтаулы профессор атағы берілді. Австрияда 72 Туркия, Австрия азаматтарынан тұратын қазақ диаспорасы тұрғындайды, олар 20 жанұяны құрайды.
Венада қол қойылған құжаттар Қазақстан мен Австрияның арасындағы қарам – қатынасты кеңейтуге бағытталған. Қазақстан Республикас Призеденті Н. Назарбанетің 2 – ші күні Австрияның Призеденті Х. Фишером.
Призидентің оны Х. Фишер бірнеше ай бұрын алды, ант беру рәсімі 8 шілдеде өтті. Сондықтан Н. Назарбаев орталық Еуропа мемлекеттерінең жаңа басшысы мен кездеске алғашқы дүние жүзлік саясаткерлердің бірі. Өз еліне Соломон ағай деген атаққа ие болған социал – демократия партиясының өкілі, білікті заңгер Х. Фишерден көптеген автри саясаткерлері, ішік саясатта туындаған бір қатар жағдайларға байланысты ақыл сұрайды. Жаңа орында Х. Фишер өзінің палитикалық қызметін жұргізді. Ішкі саясатқа оның көзқарасын айтсақ, мемлекетің орнықты нейтралитетін сақтауға ұмтылу, ол елдің 1955 жыл бекітілген конституцияда көрсетілген.
Австрия мен Қазақстан арасындағы Қарым – қатынасқа келесі, онда оның денгейі жоғарлағап жатқандығын айтуға болады. Мұны екі елдің басшылары « Хофбург »
Сарайында өткен кездесуде айтып өтті. Австрия Республикасы шетел мемлекеттерінің ішінде Қазақстанды бірінші орында екендігі мойындады. 2000жылы осы елге Н. Назарбаевтың келуінен кейін экономикалық қарым – қатынастың дамуы қарқынды жағдайда болуда. Сонымен қатар Приздент бөлек көптенген 20 шақты түрлі компаниялар мен фирмалардың өкілдерімен кездесіп әңгімелесті.
Австрия Қазақыстан экономикасына қаожы аударуды қарқынды түрде жүргізді. Мысалы; ретінде Алматыда « Марко Пола »Австрия фирмасы « Рахат Палас » бес жұлдызды қонақ ұйін қаржыландырдып соғып берді. Екі мемлекеттің кәсіпкерлері арасында байланысы тығыздалы түсті.Қәзір Республикада 30 – дай біріккен кәсіптік өндірістер жұмыс істейді. Жалпы айтқанда, автивер жаман емас. Оның қарқынды жағдайда өсуі үшін үнемі қарқындылық қажет, екі жақтан да болуы керек.
Австрия статистикасы бойынша, мемлекет 220 – дай мемлекет пен сыртқы экономикалық байланыстар жүргізуде. Оның ішінде Қазақыстан эмпорт көлемі жағынан 35 – ші орында, ал экспорт көлемі жағынан 54 – ші орында тұр. Жалпы сауда көлемі 83 млн доллр құрайды. Ол Қазақстан шикізатын экспортаудың, оның ішінде мұнайды экспортаудың арқасында дамып келеді.
Жақын арада сауда айналым көлемі көбейту мүмкіндігі бар деген сұраққа Н.Назарбаев пен Х. Фишер нақты жауап қайтарды. Жалпы қарым – қатынастың дамуына кеме Венада қол қойылған Қазақстап Республикасы мен Австрия Республикасы арасындағы конвенция, ол 2 қайтара салақ төлеуді блдырмау туралы, тағы екі ел экономикасы ауыл шруашылығы, экологиясы, өндіріс техналогиялық қарым қатыныс туралы қүжаттарда көрсетілгн.
Маңызды сұрақтардың бірі — ол энергетика саласындағы қарым – қатынас. Ирактағы соғыс басталған соң Австрия Қазақстаннан алатын жанар – жағар майға деген қажеттілік кеңейтті. Өйткені Австрия бұрын мұнайды Ирактан алатын еді. Бұл жағдай Қазақстанның мұнайын сату денгейінің дамуына маңызын тигізді және Төменгі Австрияда мұнай терминалдарын егеленуіне септігін тигізді.
Қазақстанның обылыстары мен Австрия жерлері арасында қараы қатынас орнату өте маңызды, оның ішінде шикізат өңдеу, ауыл шаруашылығы, туризм саласы сияқты салаларға қаржы бөлуде. Бұл қарам – қатынастар жаймен денгейлі орын алуда. Мысалы: Павлодар обылысы мен Австрия жерлері Каринтил арасында экономикалық мәдениет қарым – қатынас туралы келісі шарт жасады. Сонымен қатар Алматы мен Төменгі Австрия арасында серіктестік туралы меморандумға қол қойды.
Осы күнгі Н.Назарбавеқа арналған түстік ас берілді. Ал кешке Қазақстандықтар қонақ қабылдады. Ол қонақ асы « Шварценбург » сарайында Қазақстан Республикасының Австрия Республикасындағы елшісі Р. Алиевтің атынан өтті.
Біздің елбасының Австрия Республикасына баруына ақпарат құралдары көп көңіл бөлді. Венаға Н.Назарбанвтың келуінен бірнеше күн бұрын мемлекеттің ірі ықпалды газеттер бетінде Қазақстанның салауатты заманауа өмірі жайлы. Материалдар жарық көрді. Қазақстан журналистері Еуропада қауіпсіздік пен қарым – қатынас ұйымының бас хаттшысы он Кубшипен сұхбаттасуға қол жетткізді. Ол Қазақыстанның мүмкіндіктері жайлы айтқанда, оның демократиялық қоғам құруда басқарушы позициялардың бірі болатынын айтты. Жоспардағыдай бірі Қазақстан елбасы Н. Назарбаев Австрияның федерал канцилері В. Шюссел мен кездесіп, сонда соң өз отанына қайтады.
Қортынды.
Қорыта айтқандаТағы бір беделді еуропалық мемлекет – австрияға қатысты айтсақ, ол соңғы уақытта Қазақстанға үлкен қызығушылық танытуда. Австрияның саяси топтарында Қазақстан құрлымыдық экономикалық реформалар тұрғысынан ТМД- да, ал демографиялық қайта құрулар тұрғысынан Орта Азияда Жетекші орынды алады деп есептейді.
Қазақстан Австриямен қарым – қатынасында оның халықаралық беделін тиісті түрде ескереді, оның бір мәселесі Венада ЕҚЫҰ – ның штаб пәтерінің және БҰҰ жүйесіндегі бір қатар халақаралық ұйымдардың орналасуы болып табылыды. 1992 жылғы көктемде 300 млн доллор мөлшеріндегі австриялық кридит желісін ашу туралы тұңғыш үкімет аралық келісімге қол қойды. Призедент Н.Назарбаевтің Австрия Республикасына сапарлары барысында ( 1992 жылы ақпанда, ең алдымен ақпан ) екі жақты ынтымақтастық мәселеріне, ең алдымен экономика саласындағы іс – қимылға басты көңіл аударылды.
Қазақстан 20 – дан астам австриялық фирмалардың өкілдіктері тіркелген, отызға жуық бірлескен кәсіпорындар құрылған. 2000 жылы Австриямен сауда айналымының көлемі 18 млн астам доллорды оның ішінде экспорт 5,6 млн доллорды құрады.
Австрия мен Қазақстан арасында Мәдени – гуманитарлық қарым – қатынастарда жолға қойылған.
