«Ақпарат» ұғымының қолданылуы 45

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………

1. Ақпарат……………………………………………………….

1.1. Қоғамды ақпараттандыру …………………………………

1.2. Компьютерлік технологияны қолданудың негізгі бағыттары………………………………………………………………

1.3. Ақпарат көзі ……………………………………………………

    II.   «Ақпарат» ұғымының қолданылуы

2.1. Кибернетика…………………………………………………….

2.2.   Ақпарат, ақпарат көлемін өлшеу және ақпаратпен  орындалатын іс-әрекеттер………………………………………

2.3. Ақпарат, физика және  синергетика

……………………………………………………………………………..

2.4. Ақпаратты екілік сан түрінде жазу және ақпаратты өрнектеу форматтары…………………………………………….

Қорытынды…………………………………………………………….

Кіріспе.

       Ақпараттандыру – елдің өмір салтын елеулі түрде өзгертуге бағтталған күрделі әлеуметтік процесс. Ол компьютерлік сауатсыздықты жою жаңа ақпараттық техналогияларды пайдалану мәдениетін қалыптастыру сияқты бағыттарда көп күш сынауды талап етеді.

       Ақпараттандыру ісін қолға алу АҚШ-та өткен ғасырдың 60-шы жылдарында басталса, ол 70-жылдары – Жапонияда, 80-жылдары-Батыс Европада етек ала бастады.

       XXI-ғасыр ақпараттық қоғамда және өндірістің дамуының негізгі құралы болып ақпараттық ресурстардың қажеттілігі көрінеді. Сондықтан білім беру әлемі де өзінің дамуы үшін жаңа қадамдар жасауда. Осыған байланысты адамға ақпараттар кеңістігінде дұрыс бағытты таңдауға мүмкіндік жасай алатын оқытуда жаңа технологиялардың пайда болуы күмәнсіз. Соңғы жылдары білім беру аясы жүйесінде компьютерлік техниканы пайдалану белсенді кезең ретінде қарастырылуда. Білім беру жүйесін ақпараттандыру процесі ақпараттық қоғам жағдайында толыққанды өмірге адамды даярлау болып табылады.

       Қазахстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың бастауымен 1998ж. Орта білім саласын ақпараттандыру Мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.

       Қоғамды ақпараттандыру қазіргі әлеуметтік прогресс заңдылықтарының бірі болып саналады. Бұл термин осыған дейін жиі қолданылған “қоғамды компьютерлендіру” сөзін ығыстыра бастады. Бұлардын ұқсастығы болғанымен әжептеуір айырмасы бар. Қоғамды компьютерлендіру кезінде компьютерлердің техникалық базасын күшейтуге көніл бөлінсе, ақпараттандыру кезінде адамның барлық қызмет салаларында компьютерлерді пайдалану арқылы ақпаратты өндеу жұмыстарында кешендік шаралар жүзеге асырылды. 

Кез келген педагогикалық технология-ақпараттық технология болып табылады. Оқу-тәрбие үрдісінде білім беруді ақпараттандыру үшін ақпараттық технологияға көшу қажет. Білім берудегі жаңа ақпараттық технология дегеніміз: оқу мен оқу-тәрбие материалдарының, үйретуге арналған есептегіш техника мен аспаптық құралдарының жиынтығы; есептегіш техника құралдарының оқу үрдісіндегі ролі мен орны, мұғалімдер мен оқушылардың еңбегін жетілдіруде оларды пайдаланудың түрі мен әдістері туралы ғылыми білімнің жүйесі; мұғалімдердің өз жұмыстарының әдістері мен ұйымдастыру түрлерін толықтай өзгертуге, оқушылардың жеке қабілеттілігін дамытуға, оқытудағы пән аралық байланысты күшейтуге, оқу үрдісін ұйымдастыруды ұдайы жаңартып отыруға мүмкіндік береді.

Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп, шығармашылық жұмыс істеуге шексіз мүмкіндік туғызады.

Ел басының жолдауында мектептерді, ең алдымен ауылдық жерлердегі мектептерді компьютерлендірудің кең ауқымды бағдарламасын іске асыру, жаңа ақпараттық техналогиялармен жұмыс істеуді үйрету, жаппай ақпараттандыру жұмыстары жүргізілсін делінген.

    

  

1. Ақпарат

     Ақпарат – адамнан да ерте туған құбылыс. Табиғат өзінің даму барысында жұмбақталған ақпаратын өсімдіктер мен тірі ағзалар арқылы беріп отырған. Ал жануарлар мен құстардың тілі ақпаратқа қандай бай. Адам өзінің алғашқы  

Қадамынан бастап-ақ ақпаратты беру мен сақтаудың жаңа құралдарын іздейді және табады Оған жартастағы суреттер мен  “Жазбалар храмындағы” майя өркениетінің иориглифті плиталары, сондай-ақ, ежелгі египеттіктердің папирустары, гректердің жасырын жабарламаларды жіберуге арналған абак тастары мен дискілері, өткен дәуірлерді зерттеушілердің енбектері дәлел бола алады. Бұған қоса алғашқы басылған кітаптар, радио мен телефон және компьютерлер де адамның осы әрекетінің үздіксіз екенің көрсетеді.

     Философиялық түсінік бойынша ақпарат дегеніміз нақты әлемді (өмірді, қоршаған ортаны) мәліметтер және хабарламалардың көмегімен көрсету. Бұл хабарламалар тіл (сөзбен айту), бейнелеу, цифрлық мәліметтер, таблицалар, графиктер, т.б. түрінде болады. Жалпы мағынада ақпарат алмастыру – бұл адамдар арасында мәліметтер алмастыру, тірі және өлі табиғат, адамдар және құрылымдар арасындағы берілетін белгілер алмастыру.

    Ақпарат дегеніміз – хабарламаның, берілген белгінің, жадының мазмұны, сонымен қатар хабарламада, берілген белгіде немесе жадыда болатын мәліметтер.

   Ақпараттық процесстер, яғни информацияны сақтау, өндеу және тарату процесі қоғам өмірінде әрқашан маңызды рөл атқарған. Адамдар ауызша хабарламалармен, хаттармен, жолдаулармен алмасып отырған. Олар бір-біріне өтініш, бұйрық, орындалған жұмыс туралы есептер, мүліктердің тізімін беріп отырады; жарнамалық хабарландырулар мен ғылыми мақалаларды басып шығарады; көне хаттар мен құжаттарды сақтайды; алынған хабарлар туралы көп ойланады немесе бастықтың нұсқауларын дереу орындауға ұмтылады. Осының барлығы – ақпараттық процесстер.

    Ақпарат әрқашан материалдық тасушылармен, ал оны жеткізу жұмсалған энергия шығынымен байланысты. Алайды бір ақпараттың өзін әр түрлі материалдық түрде (қағазда, фотонегатив түрінде, магниттік таспада) сақтауға және әр түрлі энергиялық шығындармен (почта, телефон,курьер және т.б. арқылы) беруге болады. Жөнелтілген ақпараттың нәтижесі оны таратуға жұмсалған физикалық шығынға байланысты емес.Мысалы, батырманы жәй ғана басу арқылы театр сахнасының пердесін түсіреді немесе үлкен ғимаратты қопарады, бағдар шамның қызыл жарығы поезді тоқтатады, ал күтпеген қайғылы хабар жүректі жарып, инфаркке ұшыратады.Сондықтан да информациялық үрдістер физикалық үрдістерге келтірілмейді және информация материя және энергиямен қатар бізді қоршаған ортаның негізгі мәндерінің бірі болып табылады.

     18-19 ғ.ғ техникалық жетістіктертолығымен физика және химия ғылымдарының жетістіктерімен байланысты болған. Сол ғылымдар арқылы материя мен энергияны әр түрлі мынадай өзгертушілер: қозғалтқыштар, металлургиялық және химиялық өндірістер, электрогенераторлар және т. б. Жасалды және кең тарай бастады. Олардың жұмыстарының тиімділігі физикалық ұғымдар арқылы сипатталады: қуаты, п.ә.к., жүк көтергіштігі, өндірілетін энергияның мөлшері және т.б. 20 ғасырда техникалық дамуына байланысты басқа құрылымдар пайда болды: байланыс құралдары, автоматика құрылымдары, ал 40-жылдардан бастап есептеуіш техника қолданысқа енді. Олардың жұмыстарының тиімділігін физикалық ұғымдардың көмегімен сипаттаудың мүмкін еместігі және мұндай құрылымдардың маңызды сипаттамаларын мүлдем басқа әдістермен келтіру керектігі анықталды. Нәтижесінде адғаш рет информация мен информацияның математикалық теориясының нақты ұғымы пайда болды. 

   Информация ұғымы оның өлшемімен байланысты.40- жылдардың аяғында Клод Шиннан информацияның мөлшерін өлшеудің ықтималдық жолын тауып жасады, ал компьютерлер жасау жұмыстары информацияны өлшеудің көлемдік тәсіліне әкелді. 

   Информация теориясында информацияны алушыға арналған хабаолама мазмұнының құндылығын ескеретін ықтималдық әдіс қабылданған және ол келесі үлгілерден шығады. Хабарларды қабылдап алушының кейбір мүмкін оқиғалар туралы белгілі бір түсінігі болады. Бұл түсініктер жалпы алғанда деректерге сүйенбеген және болғалы отырған оқиғаның ықтимал екенін білдіреді. Хабардағы информация мөлшері осы өлшемнің хабарды қабылдап алғаннан соң қаншалықты азаюымен анықталынады. Мысалы, тривиалдық яғни оны қабылдаушыға алдын ала белгілі хабар күткен ықтималдарды өзгертпейді және ол қабылдаушыға ешбір ақпарат әкелмейді. Егер хабарлама анықталмағандардың барлығын жойса, немесе оның белгісіз тұстары жоқ болса, онда берілгенкөптеген оқиға туралы информация толық болады. Бұл жағдайда информация мөлшері алдындағы анықталмағандыққа тең болады.

   Информация мөлшерін көлемдік тәсілмен анықтағанда объектіге мәндік қатысын бөліп көрсетпейтін, дербессіздендірілген информация көлемі хабарламадағы символдар санымен өлшенеді. 

     Ақпарат ұғымы басқа ғылыми ұғымдармен қатар материялдық әлем заңдарын тереңірек білуге мүмкіндік береді. Ол материя қозғалысының барлық түрлері мен пішіндеріне ортақ болып табылады және материяның белгілі бір ажырағысыз қасиетімен және атрибутымен (көрністерімен, әртүрлілігімен, құрылымымен, кеңістікте және уақыт бойынша зат пен энергияның біртексіз таралуымен) байланысты деп есептелінеді.  

1. 1. Қоғамды ақпараттандыру 

   Ақпараттың қазіргі әлемдегі маңызы бұрын – соңғы болмаған дәрежеге жетті. Осы тектес жұмыстардың сапасы мен тиімділігін анықтай бастады. Академик А. А. Харкевичтың есебі бойынша ақпараттық ағынның жалпы мөлшері орташа есеппен өндірістік потенциялдың квадратына пропорционал түрде өсіп отырады. Басқаша айтқанда, еліміздегі өндірістік күштердің екі есе өсуі ақпараттық ағынның төрт есе өсуін қажет етеді. Барған сайын ұлттық дамудың барысы ақпараттық ресурстардың жағдайына тәуелділігі арта түседі. Соғыстан кейінгі дәуірде ең бірінші болып “ақпараттық революцияның” жемісін өз пайдасына қолдана білген халық – жапондықтар болды. Көптеген мамандардың Күншығыс елінің экономикасының қарқынды өсуш, “жапондық ғажайып” феноменінің пайда болуы ақпаратпен табанды және білікті еңбек ете білуінің нәтижесі деген пікір тегін емес. Әсіресе бұл 50-жылдары жаңа технология бойынша ақпарат жинаудыа тыңғылықты істер басталуына қатысты. Американдық ең соңғы ғылыми – техникалық жетістіктерді біліп отыру үшін қазіргі таңда “шет елдерде барлық маңызды зерттеулер бойынша шығатын ақпараттарға иелік жасау керектігін”  мойындап отырғандай. Ақпараттық тұрғыдағы надандық бұл күндері технологиялық банкроттыққа, ұлттық тоқыраушылыққа соқтырады, елді шикізаттық колонияға және көнеленген технологияны үйіп тастайтын қоқыс алаңына айналдырады. 

   “Ақпараттық революцияның”  негізінде басымыздан өткеріп отырған қазіргі кезеңде микропроцессорлық техника мен оның технологиясының қарқынды өсуі жатады. Көшірме машиналардан бастап телекске дейін, электронды – есептеуіш машиналардан бастап байланыс серіктеріне дейін әр түрлі техниканы өндіретін ақпараттық индустрия қарқынды дамуда.

   Жаңа технологияның маңыздылығы – оның көптүрлілігінде және барлық саланы қамту сипатында. “Ақпараттық экономика теория ғана емес, өндірісте немесе қызмет көрсету аясында экономикаға бет бұрмаған бірде бір сала жоқ”, -дейді американдық экономист П. Хауке. 70-жылдар шамасында Батыс елдеріндегі ғылыми және техникалық прогрестің көш басшылары (М.Порет, Е. Масуда,  А. Тоффлер т. б. ) шын мәнінде ‘ақпараттық қоғам’ туралы бірауыздан айтқан еді. Бүгінде пайда болған сол қоғамның қазіргі талабы мен ұраны: “Неғұрлым көбірек және тезірек ақпарат алу!” болып отыр. 

   Өмір ағымының жылдамдауы, автоматтандыру нәтижесінде өндіріс процесін интенсификациялау, білімді жылдам жинақтау – осының барлығы А. Тоффлердің айтуынша жіберіп алған уақыттың экономикалық маңызын арттырады. Бұл белгілі футуролог “Келешекпен бетпе – бет келу” атты кітабында: “Ақпарат пульсі бұрынғыға қарағанда анағұрлым жылдамырақ соғуы керек” дейді. 

   “Ақпарат жаңа әлемде” бәрінен бұрын екі кезең нақты болып шықты. Біріншіден, қоғамның бұрын болмаған дәрежеде ақпараттық техникаға қол жеткізуі. Бұл қозғалыс барлық салада: өкіметтік мекемелерде және іскерлік кеңселерде, аурухана мен кітапханаларда, зауыттар мен ғылыми – зерттеу институттарында,мектептер мен университеттерде, банктер мен дүкендерде, аэропорт пен полиция бөлімшелеріндежүріп жатыр. Екіншіден, мұның қызмет етушілері мен адепттерлерінің саны көп есе өсіп кетті. Дерек көздердің көрсетуінше, 1975 жылдан бастап – ақ жалданып істеген американдық азаматтардың жартысынан көбі негізінен ақпаратты өңдеумен немесе соған байланысты жұмыстармен айналысады.

   Әлем қазір ақпараттық қоғам табалдырығында тұр.Ондай қоғамда ақпаратты тарату, сақтау және өңдеу жүйусі аса маңызды рөл атқарады. Уақыты келгенде әлемдік байланыс жүйесі сияқты әлемге ортақ ақпараттық орта пайда болып, олар адамзат баласы жинаған ақпараттардан кез келген адамның өзіне қажетті ақпараттарды алуын қамтамасыз етеді. Компьтерлердің интеллектуалдық роботтармен қатар адам іс — әрекетінің барлық саласына енуі адамдар тіршілік ететін дәстүрлі ортаны түбегейлі өзгеріске ұшырайды. Ақпараттарды жинақтау, өңдеу, қорғау және сақтаумен кәсіби тұрғыда айналысатын адам саны өсуде. Ақпарат аса бағалы тауар болады, ақпарат индустриясы болашақ қоғамда өте маңызды құбылыс болмақ.

   Ақпараттық қоғамға көшу перспективалары әлеументтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірісте роботты пайдалану адамның қатысуына бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкелді. Мұндай технологияны жасау ісі басталыпта кетеді. Жаңа қоғам мүшесі өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да жанданып келеді. Олар келешекте  бүгінгі дәстүрлі түрлердің орнын баспақ. Мамандықтар, кәсіпкер номенклатурасымен еңбекті ұйымдастыру әдістері де толығынан өзгерістерге ұшырамақ.

   Дүниежүзілік тарихтың мойнындағы үш ірі ағын тоғысатындай: технология ағыны, ақпарат ағыны және осының бәрін жасаған және олардың бәріне қызмет етуші адамдар ағыны. Белгілі мөлшерде ақпараттық тұрғыда бұрынғыдан жаңа, анағұрлым зор өркениет туралы айтуға болады. Бұл өркениетте мыңжылдық тарихы мен дәстүрі бар кәсіптер көз алдымызда жойылып,бұрын белгісіз жаңа мамандықтар пайда бола бастайды. Адамдардың қызметі мен міндеттері де, олардың еңбектерінің сипаты да өзгеруде. Адамдар қатынасында, басқару мен ұйымдастыру түрлерінде де үлкен өзгерістер болып жатыр.    

Қоғамды ақпараттандыру (информатизация) – информациялық ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану негізінде азаматтардың, өкімет органдарының, қоғамдық ұйымдардың  информациялық талаптары мен құқықтарын қанағаттандыру үшін тиімді шарттар жасау жолында ұйымдастырылған әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық процесс. Ақпараттандырудың мақсаты – жұмыс өнімділігін арттыру мен еңбек ету жағдайларын жеңілдету мақсатында адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту. 

Ақпараттандыру – елдің өмір салтын елеулі түрде өзгертуге бағытталған күрделі әлеуметтік процесс. Ол компьютерлік сауатсыздықты жою, жаңа информациялық технологияларды пайдалану мәдениетін қалыптастыру сыяқты бағыттарда көп күш жұмсауды талап етеді. Ақпараттандыру ісін қолға алу АҚШ-та өткен ғасырдың 60-жылда­рын­да басталса,  ол 70-жылдары – Жапонияда, 80-жылдары – Батыс Европада етек ала бастады.

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың бастауымен 1998 ж. орта білім саласын ақпараттандыру Мемлекеттік бағдарламасы қабылданды. Бұл бағдарлама елімізде компьютерлер негізінде білім беретін және қашықтан оқыту ісін ұйымдастыратын орталықтар ашуға мүмкіндік беріп келеді. Қоғамды ақпараттандыру қазіргі әлеуметтік прогресс заңдылықтарының бірі болып саналады. Бұл термин осыған дейін жиі қолданылған «қоғамды компьютерлендіру» сөзін ығыстыра бастады. Бұлардың ұқсастығы болғанымен әжептеуір айырмасы бар. Қоғамды компьютерлендіру кезінде компьютерлердің техникалық базасын күшейтуге көңіл бөлінсе, ақпараттандыру кезінде адамның барлық қызмет салаларында компьютерлерді пайдалану арқылы информа­цияны өңдеу жұмыстарында кешендік шаралар жүзеге асырылады. 

  

1. 2. Компьютерлік технологияны пайдаланудағы педагогикалық мақсаттар

2. «Ақпараттық қоғамның» жеке тұлғасын дайындау.
3. Ақпараттық білім ауқымын кеңейту, мүмкіндігінше қажетті саладан мол хабардар болуы.
4. Ақпаратпен жұмыс жасау іскерлігін қалыптастыру, коммуникативтік қабілетін дамыту.
5. Оқушылардың танымдық-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, құбылыстар мен процесстеді имитациялау, модельдеу есебіне игерілетін пәнді тереңдете оқыту.
6. Оқушылар үшін физиканы үйретуге арналған білім беру сайттарымен жұмыс жасай білу, оның ақпараттық даярлығын сапаландыру.
7. Оқу-танымдық үрдісті басқарудың және мектептегі білім берудің мазмұнын түрлерін және заман талабына сай жаңартып отыруы.
8. Қазіргі қоғамның ақпараттануына байланысты әлеуметтік тапсырыстарды орындау (жаңа ақпараттық технологиямен жұмыс істейтін мамандар дайындау).
9. Компьютерлік телекоммуникациялық жүйеде мультимедиалық ақпараттарды интерактивті режимде қолдану.
10. 10.оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі көлемді оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу.
11. 11.Оқушылардың шығармашылық потенциалын дамыту оқушының оқу танымдылық белсенділігін қалыптастыру және тәжірибелік-зерттеу қызметін жетілдіру.
12. Интернет желісі арқылы пән мазмұнын толықтыру.
13. Оқушылардың танымдық қызығулары арқылы оқуға деген мотивациясын дамыту.
14. Зерттеу іскерлігін, тиімді шешім қабылдай білу іскерлігін қалыптастыру. Игерілетін заңдылықтарды, соның ішінде нақты өтіп жатқан үрдістерді көрнекіліктер арқылы жеткізуге, оқушылардың өз бетінше мәліметтер алып, өзін-өзі бақылап, бағалауы.
15. оқытудың гуманизациялық принципіне негізделген жаңа педагогикалық технологияны іске асыру.

Бұл мақсаттар мектептегі оқу үрдісі кезінде компьютерлік технологияны қолданудың негізгі бағыттарын анықтайды.

Компьютерлік технологияны қолданудың негізгі бағыттары

• Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын іске асыру құралы ретінде;
• Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасын көтеру білім берудің мазмұнын түрлері мен әдістерін жетілдіретін білім және оқыту құралы ретінде;
• Өзін-өзі тану және қоршаған ортаны танып білу құралы ретінде;
• Оқу танымдық белсенділігін мәдениетін қалыптастыру мақсатында;
• Мектептегі тәжірибелердің нәтижесін өңдеу үрдісін автоматтандыру үшін іздену-зерттеу жұмысының компьютерлік оқыту шағын ортасын жасыу;
• Мектепте оқыту курсының негізінде оқыту объектісі ретінде;
• Оқу үрдісі басқаруды автоматтандыру мен оңтайландыру.

Қазіргі кезде жұмыс істеп жүрген, өндірістен қол үзбей сырттай оқитын қызметкерлерге де қашықтықтан білім беру жүйесі өте тиімді тәсіл болып табылады. Компьютер оқу материалының берік мүмкіндігін едәуір кеңейтеді. Түсті графиканы, мультимедианы, бейнетехниканың барлық мүмкіндіктерін пайдалану оқушыға ерекше психологиялық әсер етеді. Сонымен қатар компьютер оқу мотивін күшейтуге мүмкіндік береді.

Телекоммуникациялық құралдарын пайдалану оқу үрдісінде жаңа құбылыс болып табылады. Компьютерлік телекоммуникациялардың осы заманғы жүйесі физика бойынш өткізілетін, әр аймақ оқушылары қатыса алатын оқу жобаларын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. 

Мультимедиа-оқытудың әр түрлі құралдарын пайдалану: басылған оқу құралдары, аудио және видео жазбалар, компьютерлік оқу бағдарламары  және т.б. Мультимедиа-компьютерде дыбысты, ақпаратты, тұрақты және қозғалыстағы бейнелерді біріктіріп көрсету үшін жинақталған компьютерлік технология. Ол ақпаратты кешенді түрде бейнелеуді-мәліметтерді мәтіндік, графикалық, бейне, аудио және мультипликациялық түрде шығаруды жүзеге асырады. Бірнеше ақпараттық технологияларды қолдануға арналған мультимедиа білім беру ісінде ең тиімді әдіс болып табылады. Мәселен, компьютер мен адамның арасындағы байланысты арттырады, дауыс шығару, бейне электрондық  оқулықтар және оөу құралдары, энциклопедиялар, виртуальдық (компьютермен жасалған) әлем, бағдарламамен оқу және жаттығулар. Мультимедиа технологиясының өркендеуіне байланысты оқу үрдістері түрлі көрнекілік құралдармен толыға бастады. Мультимедиа технологиясы білім беру саласында ең керекті құралдардың біріне, әрі дербес компьютерді кеңінен қолдануға жол ашты. Қазіргі мультимедиа құралдары материалдары жағынан өте ақпараттық құрылымдар жасауға мүмкіндік береді. Мультимедиалық құралдардың дыбыстық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, акустика сабақтары бойынша қызғылықты бағдарламалар жасауға болады. 

Қазіргі ақпарат көздері-компакт дискілер мен қуатты процессорлар құрамына мәтіндік ақпарат, мультипликация, фото, бейне, модельдеу, дыбыстық сүйемел ететін жаңа сапалы бағдарламалар жасауға мүмкіндік береді. Мұндай жобаға қатынасушылар эксперименттер өткізіп, зерттеу нәтижелерімен алмасады, электрондық почта бойынша бірлескен талдау жұмыстарын жүргізеді. Мұндай жобалар қазірдің өзінде бірнеше жыл бойына экология саласында жүзеге асырылуда, бірақ оларды физиканы, информатиканы оқытуда пайдаланудың да келешегі мол. Қазіргі кезде АҚШ-та “Comunity of Explorers” (зерттеушілер қауымдастығы) жобасы жүзеге асырылу үстінде. Оған Калифорния мен Жаңа Англияның 27 мектебі қатынасуда. Жобаға қатынасушылар Science Explorer (ғылыми зерттеуші) және Relleb (релятивистік лаборатория) бағдарламаларының жәрдемімен биология, физика салалары бойынша зерттеулер жүргізеді, сондай-ақ олардың интернет жүйесі бойынша ақпарат жіберуге, қабылдауға мүмкіндігі бар. Көптеген мектептердің мұғалімдері мен оқушылары ортақ мәселелерді бірлесе шешуге және зерттеу нәтижелерімен алмасуға мүмкіндік алған. Олар ақпаратты мәтіндер, графиктер және сандық мәліметтер күйінде жөнелте алады. Сонымен, мультимедиа технологиясының өркендеуіне байланысты оқу үрдістері түрлі көрнекілік құралдармен толыға бастады. Әсіресе, CD-ROM қондырғысының көмегімен оқушы өзінің білім деңгейін қадағалауға мүмкіндік алды. Бұл қондырғы арқылы компакт дискіге жазылған ақпараттарды оқушы өткен тақырыптарға қайта келу алады. Мысалы, бір дискіге бірден бірнеше томдық мәтіндерді, жүздеген суреттерді көркем графикалық иллюстрацияларды, ондаған аудио-видео фрагменттерді еркін сыйғызып жаза алады.

Білім беру троекторияларын жүзеге асырумен байланысты мәселелерді шешудің айқындалған жолдарының бірі-интернет болып табылады. Интернет жүйесіндегі CD-ROM интерактивті дискілер, хабарландырудың электрондық тақталары, мультимедиалық гипертекстер сияқты жаңа электрондық технологиялар Mosaic және www интерфейстің көмегімен оқушылырды оқу үрдісіне белсенді түрде тартуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, дәстүрлі оқыту әдістерінің көпшілігінен айырмашылығы, оқыту үрдісін басқаруды да жүзеге асырады. Дыбыс пен қиындық, образ бен тақырыптың интеграциясы мүмкіндіктері мол оқыту ортасын жасайды, бұл ортаның дамуымен қатар оқушылардың оқыту үрдісіне қатыстыру дәрежесі де өсе түседі. Жоғарыда айтылғандай жаңа материалды жеткізудің жиі кездесетін түрі электрондық оқулықтар болып табылады. Электронндық оқулықтар бір мезгілде жаттығуларды, лабораториялық жұмыстар мен тесттерді, яғни бір мезгілде білім беру мен бақылау жасауды да құрайды. Жүргізілген тәжірибелер көрсеткендей, жаңа технологиялық оқыту кезіндегі сабақ сапасы мен оқу курстарының құрылымы дәстүрлі әдістерінен әлде-қайда жоғары болады. Электрондық оқулықтың мазмұнды-амалдық компоненті гипермәтін арқылы жүзеге асырылады. Гипермәтіндер сол пән саласы бойынша бейне материалдарымен толықтырылады. Электрондық оқулықтың мотивациялы-тұлғалық копоненті интерактивті жағдайдағы тапсырмаларды орындауға негізделген. Бұл әдістің жүзеге асуы, негізінен, оқыту әдістемесіндегі педагогикалық мәселенің дайындалу деңгейіне және сонымен қатар қашықтықтан оқыту әдістемесіне байланысты. Электрондық оқулықтың  бағалық-нәтижелік компоненті тесттер арқылы жүзеге асады. Тест сұрақтарына жауап бергеннен кейін оқушы диаграмма түрінде өзінің білім деңгейін көре алады. 

Электрондық оқулықтар оқушылардың шығармашылықпен жұмыс жасауына, яғни танымдық белсенділігін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Электрондық оқулықтың ішкі мазмұны үнемі интернет желісі және де басқа да электрондық кітапханалар толықтырылып отырады. Сөйтіп, әр оқушы өз мүмкіндігінше, даярлығына сәйкес ақпарат, мәліметтер алып, танымдық өрісін кеңейтіп, белсенді жұмыс жасай алады. Оқытудың компьютерлік технологиясының оқу үрдісіне кеңінен енуі оқушының танымдық белсенділігін таныта отырып, электрондық оқулық көмегімен оқушыларды өзіндік жұмыс түрлерін орындауға баулиды. 

Қазіргі уақытта дәстүрлі оқулықтармен  салыстырғанда электрондық оқулықтардың артықшылықтары туралы кқп айтылуда.

Электрондық оқулықтар арқылы:

• педагогикалық еңбекті автоматтандыру мен интенсификациялауға (оқыту жүйесін жоспарлауда, сабаққа дайындау барысында, оқу мақсатына сәйкес оқу материалын іріктеуде);
• оқытудың ойын түрлерін іске асыру (іскерлік, бақылау-тестілік,т.б.);
• оқушының ақыл-ойын, энергиясын шамалайтын экономикалық талаптарды қамтамасыз етуж
• имитациялық модельдеудің динамикалық нәтижелерін көркем түрде беру мен нақты объектілерді машиналы түрде имитациялау;
• хабардың мультимедиалық және гипертекстілік берілуін қолдану;
• оқушыныі жеке қабілетін ескеру және достық интерфейсті қалыптастыру арқылы жұмыста жағдай жасау;
• үлкен ақпараттық массивтердің сақталу қарапайымдылығы;

Қазіргі уақытта дүние жүзінде электрондық почта көпшілікке белгілі және телефон, радио, факс ретінде кең таралған. Электрондық почта-мұғалімдер мен алыстағы оқушылар арасындағы ақпарат алмасудың тиімді тәсілі. Электрондық почта экономикалық және технологиялық жағынан тиімді технология болып табылады және оқу үрдісі кезінде оқу курстарының мазмұндық жағын жеткізу және оқытушымен оқушымен кері байланысын қамтамасыз ету үшін қолданылады. Бұл уақытта дәстүрлі оқыту кезінде мұғалім мен оқушы арасындағы “диалог” шектеулі түрде іске асады, педагогикалық тиімділігі шектеулі болады. Алайда оқушылар модельді және телефонды каналы бар жеке компьютерді пайдалана алады, электрондық почта консультацияның интенсивті үрдісін іске асырады. Бөлінетін ақпараттық ресурстарға жол табу белгілі бір пәнді игеруде кітапханаларға, ақпараттық-анықтамалық жүйелерге интерактивті түрде қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл ON LINE режимі белгілі бір секундтар мөлшерінде қажет оқу материалдарын, компьютерлік бағдарламаларды жалпы саны әлемде 125 млн. астам интернет жүйесінің нүктелері мен ірі ғылыми-педагогикалық орталықтардан GORNER, WWW, VERONIKA сияқты компьютерлік жүйелердің көмегімен жүзеге асырады. 

• электрондық почтаның дидактикалық қасиетін Е.С,Полат ішінара қарастырған. Бұл тәсілдік мұқият талдау жасау бөліктерге тән дидактикалық қасиеттерді және де оған телекоммуникацияны қосатын компьютерлік жүйелердің болу фактісіне көңіл аударуға мүмкіндік береді.

Электрондық почта көмегімен виртуальдық оқу сыныптарын құрастыруға болады. Қазіргі кезде оқытудың виртуальды әдісін пайдалана отырып, физиканы үйренуге де мүмкіндік бар. Дүниежүзілік өрмек (Web) арқылы оқыту-бұл оқытудың жаңа виртуальды жолы. Виртуальды стенд-бұл оқу-практикалық (лабораториялық) стенд немесе оқу-квалификациялы шеберхана, оқушылардың теориялық білімін жетілдіруге арналған, компьютерлік бағдарламалар мен технологиялардың көмегімен белгілі бір бағыт бойынша тәжірибе жинау. Виртуальды стенд оқушыға өз білімін бақылауға, лабораториялық жұмыстарды орындауға кететін уақытты компьютердің көмегімен үнемдеуге мүмкіндік береді. Дәстүрлі оқыту кезінде лабораториялық және практикалық сабақтар “қайсысын істеуге болады” деген ұстаныммен жүреді. Ал “істеуге болмайды” деген ұстанымдар оқушыға тек теориялық тұрғыда түсіндіріледі. Бұл кезде лабораториялық жұмыстар қойылмайды, өйткені адамға, қоршаған ортаға зияны бар. Виртуальды стенд ешқандай қауіпті жағдайларды болдырмай “істеуге болмайды” деген ұстанымды түсіндіре алады.

Электрондық почта мұғалімнің оқуға дайындығы кезінде әріптестерінен кеңес алуға, ҒТР-сервер арқылы интернеттен материал іздеуге қолданылуы мүмкін. Қашықтықтан оқыту тыңдаушыларына қажетті оқу ақпаратын почтаның тәртібін қолдануға болады. Сонымен бірге, электрондық почта семинар өткізуде және классикалық “ауызша” схема бойынша ашық түрде мғалімнің сөзі, семинарға қатысушылардың сөзі және тақырып сұрақтарына, талқылау, мұғалімнің қорытынды сөзі қоданылуы мүмкін. Электрондық почтаны қолдану семинар-талқылау, семинар-өзара оқу схемасы бойынша өткізген семинар кезінде де нәтижелі болмақ. Электрондық лекцияны өткізу үшін оны қолдану орынды, қашықтықтан оқыту технологиясымен оқытылатын электрондық почта арқылы лекцияның мәтіндері, ұсынылған әдебиеттерден үзінділер және т.б. электронды түрде алып жіберіледі. Білім беру троекторияларын жүзеге асырумен байланысты мәселелерді шешудің айқындалған жолдарыныі бірі-интернет болып табылады. Интернет жүйесі дүниежүзілік компьютерлік жүйемен өзара байланыста болып, кез келген тақырыпта ақпаратпен қамтамасыз ете алады. Мұның энциклопедиядан ерекшелігі, мұнда ақпараттар легі толықтырылып және жаңарып отырады. Интернет арқылы оқушы аз уақыт ішінде көп ақпарат жинайды, игереді. Оқушылар мен студенттердің бір тақырыпты әбден игеріп алғанынша оқуына мүмкіндігі бар, шектелмейді. Интернет жүйесінде, мысалы, “жіберу тізімі” тәртібін қолдану көмегімен, серверде қойылған бағдарламалық қамтамасыз ету пайдаланушылар тобын бірге араласуына мүмкіндік береді. Берілген сервер-парақ үшін жіберу тізімі санының лицензиясымен рұқсат етілген жіберу (талқылау тобының) тізімінің әр түрлі саны аппаратураның мүмкіндігімен ғана шектеледі және өте үлкен болуы мүмкін. Компьютерде интернетке қосылған тұтынушының автоматты түрде электрондық почталық адресі тағайындалады. Құрылған оқу тобында жұмыстың жазылу тәсілдері және ережелері түсіндіріледі. Топ жұмысты бастайды. Оның әр қатысушысынан талқылау жұмысына жіберілген әрбір хабар, сервер-парақ топтың барлық қатысушыларына автоматты түрде жіберіледі. Оның бір қатысушысы,   әрине, мұғалім болады. Әр түрлі серверлерді белсенді түрде қолдану бір жағынан оқу-шығармашылық үрдісті саны, қолданысы және танымдылығы жағынан да ақпараттың көлемі, қолданылуы және іздеу жолдары жағынан да бұрын белгісіз болып келген жаңалықтармен толықтыра түседі. 

Интернеттің электрондық конференциялары, яғни бұл қызметі электрондық почтаның өзіндік дамуы болып табылады. Электрондық конференциялар немесе оларды көбінесе компьютерлік немесе телеконференциялар дейді, кем дегенде пайдаланушының компьютерден мәтіндерін, “конференцияларды” бір-бірінен әр түрлі қашықтықтағы оқушылардың беруімен, алуына мүмкіндік береді. Жұмыс орындарын ақпараттық-техникалық жарақтандыру электрондық почта тәртібіндегі сияқты болады. Бәләм тексеру кезінде, тест ұйымдастыруда компьютердің көмегі ерекше. Өте тиімді және көрнекі етіп Microsoft Excel ортасында тест жызуға болады. Қағаз жүзіндегі тесттер көпке шыдамайды, өзгертуге қолайсыз. Ал, компьютерлік тестті редакциялау онай.

Интернет бойынша оқыту оңай ма?

• Сарапшылардың ойынша, телекоммуникациялық интерактивті оқыту дәстүрлі оқытудан 20-25% арзанырақ. Microsoft бойынша жүйелік оқыту дәстүрлік оқытудан екі есе төмен, себебі, мұғалім әлем шарының кез келген нүктесінде тұрып-ақ сабақтар өткізе беруіне болады, бұл үші

Танымдық белсенділікті қалыптастыру негізінде компьютерлік технологияны қолдану стратегиясын нақтылайтын жалпы нұсқауларды келтірейік:

1. Оқытудың компьютерлік технологиялары оқу іс-әрекеттері мен амалдарын  ескере отырып танымдық белсенділігінің барлық түрлерін қамтитындай мақсатта құрылу керек. Бұл оқыту үрдісінде компьютерді қолдануда ешқандай кемшілікті болдыртпайды. Компьютерлік технология оқушыларға білім беріп қана қоймай, оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырып, басқару қызметін де атқаруы керек.
2. Оқытудың компьютерлік технологиясы игерілетін объекті ретінде сәйкес білім мен дағды мазмұнына алдын-ала жасалған анализ негізінде құрылуы қажет. 
3. Әр бағдарлама белгілі бір іс-әрекеттер мен амалдар ретінде берілген мазмұнды игеру үшін қолданысқа түсе алатын жағдайда жасалуы керек, аталған іс-әрекеттің жиынтығы оқу пәндерінің интеграциясына негіз болды. 
4. Осы технологиямен жұмыс істей отырып, адам оларға үйреніп қана қоймай, бірталай пәндік материалдың қайта жасалуын жүзеге асыра отырып, бірге жұмыс істейді, сондай-ақ қойылған талаптар бойынша осы қайта құруларды бақылайды.
5. Компьютерлік технология оқушылар арасындағы, оқушы мен оқытушы арасындағы ортақ іс-әрекетті ұйымдастыру құралы болп табылады, осы іс-әрекеттің келесі түрлерін қамтамасыз етеді:

1. Оқу тапсырмасын орындау кезінде оқушылардың іс-әрекеті мен амалдарын бақылау және және бағалау;
2. Оқу тапсырмасын орындау кезінде қатысушыларға іс-әрекеттер мен амалдарды бөліп беру;
3. Оқытушы таратқан объектіні қайта жасау схемеларын бірігп модельдеу;
4. Объектіні бейнелеу және бір оқушының орындаған тапсырмасының шешілу жолымен екінші оқушыны таныстыру.

6. Оқу белсенділігін ұйымдастырудың осы түрлері оқытушыға компьютерлік технологияны оқу белсенділігін (коллективтік) ұжымдық полилог ретінде, яғни оқу жағдайын қатысушылардың  ынтымақтастығы мен өзара байланысын қамтамасыз ететін динамикалық модельденген коммуникативті-ұйымдасқан орта ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді.
7. Компьютерлік жүйенің жекелеген түрлері оқу белсенділігінің жеке бөліктері құрылымы дәрежесін білу үшін қолданылуы қажет, сондай-ақ белгілі бір білім және дағды мазмұнын игеру нәтижесін бақылау және бағалау.
8. Оқу компьютерлік технологияны адам дамуының өмір жасы аспектілерін ескеруі тиіс; әр түрлі өмір жасына сәйкес мазмұн берудің алуан түрлі әдісі болу керек (кіші жастағы ойын түрлерінен бастап орта және жоғарғы мектеп жасындағы іздену және зерттеу шығармашылық түрлеріне дейін).
9. Оқытудың компьютерлік жүйесінің құрылуы оның әр түрлі оқу жағдайында қолданылу әдістерін кең түрде игеру тәсілі бойынша іске асуы қажет.

Сонымен, компьютерлік технологияның педагогикалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқу әрекетінің мазмұнына жүргізілген талдау, сондай-ақ қазіргі теория мен практиканың жағдайын зерттеу төмендегідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді:

1. Компьютерлік технологияның педагогикалық мүмкіндіктерін пайдалану негізінде оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыру-оқу-таным іс-әрекетінің мотивациялық-тұлғалық, мазмұнды-амалдық, процессуалды-еріктік бөліктерін қамтитын бүтіндей жүйе болып табылады;
2. Виртуальды стенд, интернет жүйесі, электрондық оқу құралдары, мультимедиа және т.б. оқушының танымдық белсендігін қалыптастыратын, шығармашылық ізденіске баулитын оқыту ортасы ретінде қарастырылады;
3. Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың негізгі әдістемелік құралы компьютерлік технологияның көмегімен жүзеге асырылатын оқу тапсырмалары болып табылады.

Оқытуды компьютерлендіру мәселесіне арналған зерттеулерде танымдық белсенділікті қалыптастыруды жеке жақтары ғана қарастырылады. Әрине, жаңа технологияға байланысты ашылып отырған аталмыш мүмкіндіктердің қайсысы болмасын оқытуда бұрыннан бар, қалыптасқан оқыту әдістерін жоққа шығармаса керек. Қайта сол әдістеме ғылымындағы түрлі амал-тәсілдерді толықтырып, жандандырып, түрлендіре отырып, білім сапасын көтеруге қызмет етеді. Сондықтан, жаңа технология-электрондық оқу құралдары, түрлі компьютерлік бағдарлама-мағлұматтар, интернет-жұмыс істеудің ең тиімді жолы болумен қатар, өз бетінше үйренуге тілек білдірушілер үшін де мол мүмкіндіктер ашады. Біздің жүргізген зерттеуіміздің талдауы қазіргі уақытта білім берудің аясы кеңейіп, дидактикалық жаңа бағыттар пайда болып, оқыту мазмұны мен әдісі өзгеріп, байытылып жатқанда компьютерлік технологияны пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың объективті мүмкіндігі болып табылатынын көрсетіп отыр.

3. 3. Ақпарат көзі.

 Өткен ғасырда әлемнің ғылыми бейнесін ертеректе екі негізгі ұғым төңерегінде құрылғаны белгілі: зат және энергия. Сөйтіп, ғылыми көзқараста қалыптастыруда негізгі екі ролді осы ұғымдарда сипаттайтын ғалымдар атқарады: физика, химия, математика, биология. Мысалы заттар мен энергияның сақталу заңы тек физика мен химияның ғана заңы емес, универсал ғылыми принципке айналды: “жоқтан еш нәрсе пайда болмайды”. Бұл жағдайда біздің ғасырдың басында әлемнің бейнесін жанаша тұжырымдайтын идеяның тууна байланысты өзгере бастады. Мұндағы негізгі мәселе ұйымдастырушылық немесе қазіргі айтылып жүргендегідей ақпараттық факторларға байланысты. Дәлірек айтсақ, алдынғы кезекке жеке немесе құбылыстар ғана емес, олардың өзара байланысы мен өзара мәселесі қойлады.

Қазіргі ақпарат ағымын адамзат тек ЭЕМ – нің көмегі арқылы ғана қабылдайды. ЭЕМ ақпаратты автоматты түрде өңдеуді жүзеге асырады. 

     Соңғы уақытта компьютер ғылыми ақпараттың зор көзі болып табылады. Бұл ғаламданған ақпарат торы Интернет көп адамдар үшін тіпті негізгі ақпарат көзіне айналған. Одан басқа СД дискіде жазылған электронды кітаптар, оқулықтар және журналдар шықты. Нормативті құжат, классификатор, патент әдебиеті соңғы кезде көбінесе компьютер дискілерінде шығғарылып жатыр. Интернет арқылы қашықтықта оқыту пайда болды, ол күн сайын дамып келеді. Енді оқытушы басқа қалада, тіпті бөтен елде болса да, компьютер мониторы арқылы өз шәкірттірімен қатынасады және оқытады.

    Интернет ара қашықтық пен шекараны білмейтін зор да, шектеусіз ақпарат көзіне айналған.  Ақпаратты сақтаудың электрон сипаты бүкіл ақпарат мазмұнын топтауға, құрамын сыныптауға және құрылымын жүйелеуге, оларды неғұрлым жылдам жеткізуге, қалауынша тұтынушы тіліне лезде аударуға мүмкіндік береді.  Мұндай ақпарат қорын ғалым үшін керемет сыйлық деп санауға болады.

   Материалды компьютер экранынан оқу өте ынғайлыжәне мультфильм түрінде көруге болдады (мысалға, ішкі жану қозғалтқыштың және оның әрбір торабының жұмыс істеу сәттері). Бейне материалға қажет жағдайда дыбысты түрлендіру мен түсініктемелер ілесе беріледі.

   Компьютер сізді қызықтыратын мәтіндер мен суреттерді тез табады. Керек ақпаратты өз компьютерініздің есінде сақтау немесе поинтерде басып шығару мүмкіндігі бар. Ақпартты дискілер мен дискеталарда сақтау көп орын алмайды да, мол қаржы талап етпейді.

   Бірақ бір жағынан, интернет мүмкіндігін ақпарат сапасы, толықтығы және дер кезінде беру жағынан артық бағалауға асықпаныз. Интернетке ақпаратты ендіретін адамдар.

   Ақпарат – тауар, әсіресе, қазірге кезенді. Сол себебтен көптеген адамдар ақпаратты тегін бергісі келмейді.

    Бұл жағдайда Интернетті дүкен витринасы ретінде пайдаланады.. Онда ақпарат толы блоктың кішігірім бөлігі немесе негізгі мазмұны ғана ықшамдалып берілген жарнама көрсетіледі. Зерттеуші өзін қызықтырған  ақпараттың қалған бөлігін алу үшін, тиісті бағасын төлейді немесе осы ақпарат толық берілген ғылыми журналды сатып алады. Айта кететін жай, Интернетте жарық көретін ғылыми материалдың басым көпшілігі осындай түрде берілген.

    

II. «Ақпарат» ұғымының қолданылуы

      Біздін қарастыратынымыз «ақпарат» ұғымы кейбір білім бөліктерде қалай түсіндірілетінің.

 

2.1. Кибернетика

1948 жылы Н.Винердің кітабы шыққан «Кибернетика  немесе басқару және машинаға байланыс» кибернетика ғылымға салған басы. Кибернетиканың негізгі ұғымы болып ақпарат саналады.

      Энцеклопедиялық және математикалық сөздіктегі  берілген анықтамасы келесі:

      «Кибернетика – байланыстар және ақпарат өндеулерің басқару туралы ғылым».

      Кибернетиктер шығар жерінде (басында) көптеген ғалымдар тұрған, бірақ негізгі ролін Н.Винер ойнады, сонымен қатар ол мынадай анықтама берді:

        Кибернетика – ғылым «машинаға басқару және тірі организмге байланыстар» [87, 267 бет].

     Кибернетика нені оқытады соңы жақсы түсіну үшін, белгілі математик А.А.Ляпуновтың жұмыстарынан бір цитатаны келтіреміз (1911-1977):

    «…Кибернетика – басқару процесстерінің ағымдары және жалпыларды басқарушы жүйелердің құрылым заңдылығы туралы ғылым. .. Ақпарат тапсыруы арқылы кез келген басқару жүзеге асырылады, сондықтан кибернетика сақтау процесстерін, тапсыруларын, №өндеулерін және ақпарат қабылдауының, оның кодтау тәсілдері әр түрлі тілдерде оқылады, өнделеді, сонымен қатар кибернетика өз әдісімен дәл ме дәл ғылымы болып келеді. Кибернетика өзара көптеген білімдермен  бірлесіп нақты басқарушы жүйелерді оқытады».

    Кибернетиктер негіздеушілерінен ешкім , өкінішке «ақпарат» терминіне  айқын анықтама бере алмады, сондықтан бұл ұғымға көптеген анықтау әрекеттері пайда болды.

   Кейбір авторлар Автоматтар теориясы – кибернетика деп санайды. Автоматтар теориясының негізін баяндаған ғалым Дж.фон Нейман.

   Мәліметтерді жеткізу нақты өмірде, жалпы байланыс схема түрінде көрсетілген (1.сур.) басқару процессінің, тану және оқыту бөлігі болып табылады.

      ||——————————————||                                

                            

    

     | |——————————————||

 1.сурет. Жалпы байланыс схемасы.

 Схема бойынша:

Ақпарат көзі – адам немесе құрылғы хабарды білдіру.

Таратқыш – құрылғы, аударымды жүзеге асыру (кодтау).

Қабылдағыш – құрылғы, қабылдағыштағы сигналды таратқышқа аудару.

Ақпарат алушы — адам немесе құрылғы, хабарды тағайындау.

   Бұл схема К. Шеннонге байланыстар есебін шығару үшін қажет болған.

   Осыған қарап жалпы байланыс схемасын қысқартып (2.сур.) түрінде көрсетеміз.

     2.сур. Қысқартылған байланыс схемасы.

     Жалпы жағдайда мәліметтерді беру процессі тек бір бағытта ғана емес қарама қарсы болып келеді, сондықтан блоктардын атауын қалдырып тек кері бағытты көрсетіп қосып қойямыз. (3.сур.)

 

3.сур. Кері байланыс бойынша, байланыстар жүйесінің схемасы

2.2.  Ақпарат, физика және синергетика

    «Ақпарат» және «басқару» ұғымдарының бірігуі ХХ ғасырдың 40-жылдары Н.Винерді кибернетиканы жасауға мәжбүр етті. Кибернетика ғылымы тұнғыш рет техникадағы, қоғамдағы және тірі ағзалардағы ақпараттық процесстердің орақ екенін биологияның, әсіресе оның нейрофизиология және генетика сияқты бөлімдерінің дамуына маңызды ықпал етті.

    Техникалық кибернетика бәрінен белсендірек дамып келеді. Оның құрамына автоматиканыңтеориялық ірге тасы болған автоматты басқару теориясы енеді. Бұл саладағы зерттеулердің маңыздылығы шексіз. Онсыз жабдық, станок өндіру, атомдық энергия саласында, адам өмір суретін ортада мыңызды болып табылатын кәсіпорындардың  үрдістері, ғылыми зерттеулерді басқару жүйесінде жетістіктерге жету мүмкіндігі болмас еді. Автоматты басқару теориясы мен міндеті жүйелердің қызмет істеп тұруын бақылау мен олардағы аөауларды табу кіретін техникалық диагностикаға байланысты.

    Және бір ғылыми бағыт кибернетиканы биологиямен байланыстырады. Жанды және жансыз жүйелердің ұқсастықтары ғалымдарды ғасырлар бойы ойландырып келеді. Жанды жүйелердің жұмыс ұстанымдары жасанды объектілерде қалайша қолданылмақ? Жанды жүйелердін дарынды конструкторы – Табиғаттан не үйренуге болады? Бұл сұрақтарға жауаптарды кибернетика мен биология аралығындағы ғылым – бионика іздейді. Нейрокибернетика – оның атауы көрсеткендей жүйке клеткаларының модельдері қолдануға тырысады.

      Кибернетика қолданбалы информатика ретінде жеке объектілерді басқарудан бастап (станоктар, кәсіпорындық құрылымдар, автомобильдер, т.б.) өте күрделі бүтін өндіріс салаларын, банк жүйелерін, байланыс жүйелерін, әуелі адамдар қоғамдастығын басқару жүйелеріне дейін автоматтық немесе күрделігі әр түрлі дәрежедегі автоматтандырылған басқару жүйесін жасау және қолдану саласында қарастырылуы мүмкін.

      Өткен ғасырдың 70-шы жылдардың аяғында көптеген ғылымдардың тоғысқан кезінде (физика, химия, биология және т.б.) синергетика деген жаңа ғылым пайда болды.

Ол әмбебап дамуынмен және болушылық өз ізденушінің  аралық жанжақты жақындатудын текталогиясы А.А.Богданова. Бірақ ғылымның талдауы басқа жағынан қарастырылған, синергетиканың физика мен байланысын, негізінен ол сызықты емес динамикалық процесстердің зерттеуімен айналысады және оны сызықты емес ғылым деп атайды (nonlinear science).

   Мұнда бірлескен амалдарды зертейтін көптеген ішкі жиындар (ерекше бірдей немесе көптеген әр түрлі түрлер).

    Осы ғылымды ең бірінші болып сипаттаған неміс физигі Герман Хакен “Мен бұл ғылымды “синергетика” деп атадым”.

    “Ақпарат” ұғымы жоқ. Бірақ қазіргі заманғы физикалық мәтіндерде  “ақпарат” сөзі жие кездеседі.

    Белгілі физик Б.Б.Кадомвцев 1997 жылы     “Динамика және ақпарат” атты кітабы шықты, мұнда қазіргі замандағы идеялармен физикада өзара байланыстары кибернетикалардың негігі ұғымдарымен     “Ақпараттық байланыс” ұғымы еңгізілді.

    Кейбір жүйелермен (мысалы газ) өзара әрекеттестігіменен анықталады. Ішкі жиыңдардың өзара қатты әрекеттестігінен олардын өзара осал әрекеттестігі болып саналады. Мұнда     “ақпаратты байланыс” ұғымдарының өз ара байланыстарын көруге болады және негізгі идея Н.Винердікі. Кейбір механизіммен басқаруға жұмсалған энергия, һзінің механизімін пайдалануы энргия мен салыстырғанда өте аз.

    “Ақпаратты байланыс” ұғымынан басқа Б.Б.Кадомцев келесі ұғымдарды пайдаланды: “ақпараттық тәртіп”, “еркін бостандығы”.

     1978 жылы Нобелев премиясының лауреаты физик П.Л.Капица ақпарат туралы былай жазған: “…ғалымдардың жөнге салынған  ұжымының жұмысын  негізгі факторы болып анықталады, олар хабарды ұйымдастырып тапсыруы. Жүзеге асыру тиімділігі үлкен масштабтарда және интенсивті  ғылым дами бастады. Осы кезге дейін ғылыми ақпараттардың тиімділік әдістемесі болып оның журналдарға басылып шыққандарын және жуық арада  ғалымдардың ғылыми жетістіктерін хабарлау ”[7,c.107].

   Ғылыми жұмыстың тиімділігі кқп жағдайда адам ой-өрісінің кендігіне, білімділігіне, жалпы ақпараттық мәдениетіне байланысты. Қазірігі ғылымның әдеттен тыс күрделілігі мен дамуының жоғары деңгейі, бәрін тегіс білуге мүмкіндік бермейді.

   Табиғатқа, әдебиетке, музыкаға, суретке деген қызығушылық эмоционалдық қанағат береді. Ғылыми мәселелерді шешуде пайда болатын шаршағандықты сыпырып алады, шығармашылық үрдісті шапшандатады,күтпеген ассоциация тудырыды.

2.2.  Ақпарат, ақпарат көлемін өлшеу және ақпаратпен орындалатын іс-әрекеттер.

1. Ақпарат

Мәліметтер әр түрлi тәсiлдер көмегiмен өңделеді, түрлендіріледi, тасымалда­нады және пай­даланылады. Мәліметтер  мен оларға сәйкес тәсiлдер арасын­дағы өзара бай­ланыс информация  түсінігін құрайды. Мәліметтерді іздеу мен өңдеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндік­терін электрондық есептеу маши­на­лары (ЭЕМ, соңғы кезде олар шет елдердегі тәрізді компьютер деп аталады) берді. 

«Ақпарат» термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген үғымдарды білдіретін іnformatіo сөзінен шыққан. Жалпы тұрғыдан алғанда, информация – таңбалар мен сигналдар түрінде берілген әлемнің, заттың бей­не­сі болып саналады. Ақпарат (материалистік филосо­фия бойынша) – нақты дүние бейнесінің мәліметтер, хабарлар арқы­лы айтылуы. Хабарлар – информация­ның тіл, мәтін, цифрлық мәлі­мет­тер, график, кесте түрінде бейнелену түрі. 

Ақпарат – қоршаған ортаның объектілері мен құбылыстары, олардың параметрлері, қасиеттері және қалып-күйлері жөніндегі мәліметтер жиыны. Олар біздерді қоршаған объектілер туралы толық хабардар етіп, солар туралы мәлімсіздік, белгісіздік деңгейін азайтады.

Сонымен, ақпарат – белгілі бір объект (адам, жануар, зат, құбы­лыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұ­маттар жиыны.

Ақпараттың негізгі қасиеттерiн – пайдалылығы мен өзектілігі, дәлдiгi мен толықтығын, ба­ға­лы­­лы­­ғы мен қажеттiлiгiн, анықтылығы мен түсiнiктiлiгiн атап өтуге болады. 

Ақпарат шыққан жерінен (көзінен) оны қабылдаушыға сигналдар арқылы жеткізіледі. Алынған мәліметті қабылдаушыға дәлме-дәл немесе шамамен жеткізу ақпаратты тасымалдау деп аталады.

 

Ақпараттың шыққан көзі, оны тасушы және қабылдаушы болуы ке­рек. Мыс., оқығанда, біз – ақпарат қабылдаушымыз, кітап – ақпарат көзі, қағаз – тасушы немесе байланыс арнасы рөлін атқарып тұр.

Кез келген ақпарат басқа өнімдер секілді өңделеді. Ақпаратты өңдеу – оны қабылдау, сақтау, түрлендіру және басқаларға беру әре­кет­­терінен тұрады. Адам, компьютер, теледидар – ақпарат өңдей алатын объектілер болып табылады.

2. Ақпарат көлемін өлшеу

Қазіргі кезде  хабар ішіндегі «ақпарат мөлшері» (саны, көлемі) түсінігін анықтау үшін, оның жаңа немесе өзекті екендігіне онша көңіл бөлмей, объектіліер жайында біздің білім деңгейімізді толықтыратын теориялық көзқарастарды негізге алу қалыптасты.

Америка инженері Р. Хартли 1928 ж. ақпарат алу процесін  алдын ала берілген ықтималдықтары бірдей N шектеулі хабарлар ішінен бірін таңдау арқылы қарастыруды ұсынды. Ал таңдап алынған хабар ішіндегі  I – информация мөлшерін N санының екілік логарифмі ретінде анықтау керек деп тапты.

Хартли формуласы:   I = log2N 

Мысалы, бірден жүзге дейінгі сандар ішінен бірін кездейсоқ түрде таңдап алу қажет болсын. Хартли формуласы бойынша осы мысал үшін қандай информация көлемі керек екенін табуға болады: I = log2100 > 6,644. Бұдан дұрыс табылған сан жайлы хабардағы информация мөлшері шамамен 6,644 информация бірлігіне тең болатыны шығады. 

Осындай есептер үшін екінші бір америка ғалымы Клод Шеннон 1948 ж. таңдап алу ықтималдықтары әр түрлі хабарлар жиыны ішіндегі информация мөлшерін анықтау формуласын ұсынды. 

Шеннон формуласы: I = – ( p1log2 p1 + p2 log2 p2 + . . . + pN log2 pN),

мұндағы pi — N хабарлар ішінен i нөмірлі хабарды таңдап алу ықтималдығы. Бұл формула бойынша егер p1, …, pN ықтималдықтары тең болса, онда олардың әрқайсысының мәні 1/N –ге тең болады да, Шеннон формуласы Хартли формуласына айналып кетеді.

Бұл екі формуладан басқа да ұсыныстар болған. Бірақ бір есте ұстайтын жайт – кез келген теориялық ұсыныс бастапқы алынған шарттарға қарай тек кейбір оқиғаларға байланысты ғана дұрыс нәтиже береді.Клод Шеннон информацияны өлшеу үшін бір  бит  (ағылшынша bit — binary digit — екілік сан) бірлігін ұсынды.

   Ақпарат теориясында:  Бит — ықтималдықтары бірдей екі оқиғаның бірінен бірін ажыратуға қажетті информация мөлшері.   

Есептеу техникасында командалар мен мәліметтерді компьютер ішінде бейнелеу үшін қолданылатын екі таңбаның («0» мен «1“) бірін есте сақтауға арналған машина жадының ең кіші бөлігін бит деп атайды. 

Бит — өлшеудің ең кіші бірлігі, сондықтан практикада одан үлкенірек өлшем бірлігі —  байт қолданылады. Байт — қатар тұрған сегіз биттен тұрады. Компью-тер пернетақтасының 256 символдан тұратын таңбала-рының кез келгенін  кодтау үшін 8 бит қажет (256=28). 

Бұдан басқа іріленген өлшем бірліктері де қолданылады: 

1 Килобайт (Кбайт) = 1024 байт = 210 байт,

1 Мегабайт (Мбайт) = 1024 Кбайт = 220 байт,

1 Гигабайт (Гбайт) = 1024 Мбайт = 230 байт.

1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт, 

1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт

Ақпаратпен орындалатын іс-әрекеттер: 

✓дайындау; ✓тасымалдау; ✓қабылдау; ✓пайдалану; ✓есте сақтау; ✓көшіру;  ✓формальдау (формализовать); ✓тарату; ✓түрлендіру; ✓араластыру (комбинировать); ✓өңдеу (обрабатывать); ✓бөліктерге бөлу; 

✓қарапайым ету     (упрощать); ✓жинау; ✓сақтау; ✓іздеу; ✓өлшеу;

✓бұзу, жою, (разрушать); жОсындай ақпаратқа байланысты орындалатын барлық процестер информациялық процестер деп аталады. 

Ақпараттық процестер – адамдар арасында, тірі организм­дерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдық өмірде ақпаратты өңдеу  –   жеткізу, жинақтау және түрлендіру істері. Ақпаратты өңдеу – кейбір алгоритмдерді орындай отырып, бір ақпараттық  объекті-лерден екінші бір одан басқа ақпараттық объектілерді алу. Жалпы ақпарат өңдеу ісі оны қабылдау, сақтау, түрлендіру және тасымалдау әрекеттерінен тұрады.

Ақпаратты өңдеу құралдары – адам жасаған әр түрлі құрылғылар мен жүйелер, бірінші кезекте, ол компьютер. 

2.4. Ақпаратты екілік сан түрінде жазу және ақпаратты форматтау.

Қоғамның даму кезеңдерінде адамдар ақпаратты жазып отырды, ол үшін көптеген тілдерді пайдаланды, олар: мимика тілі, сызу-сурет тілдері, музыка тілі мен сөйлесу тілдері, т. б. Көптеген тілдердің негізі алфавит (әліп-би) болып саналады. Алфавит – белгілі бір тілдің кез келген сөздерін құрай алатын символдардың жиыны.

Екілік сандар алфавитінің қарапайымдылығы оны есептеу техника­сы­н­да кең қолдануға мүмкіндік берді. 0 және 1 мәндері компьютерлерде «магниттелген – магниттелмеген», «заряды бар – заряды жоқ», «ток­қа қосылған – өшірілген» сияқты және тағы да басқа физикалық қалып­тармен көрсетіледі. Екілік сандар көмегімен кез келген алфавиттің сим­вол­дары кодтар түрінде таңбалана алады, яғни бұл – кез келген тілде жазылған мәлімет екілік кодтар түрінде бейнеленеді деген сөз. Мысалы, компьютерде латын, қазақ алфавиттерінің әріптері және цифрлар 0 мен 1 тізбегінен тұратын сегіз екілік таңбамен бейнеленеді:

Әріп      Код               Әріп          Код                Сан          Код 

  А     10000000       А      01000001      0      00110000

  Ә     11110000       В      01000010      1      00110001 

  Б    10000001        С      01000011      2     00110010 

  В    10000010        D      01000100      3     00110011 …

«АНА» деген сөз 24-разрядты мынадай екілік сандармен бейнеленеді:

АНА – 10000000 10001011 10000000

Сану жүйелері — сандарды жазу, оқу тәсілдері мен ережелері жиыны.

Барлық санау жүйелері позициялық және позициялық емес деп екіге бөлінеді.  

Позициялық емес санау жүйелерінде цифрдың мәні (санға қосатын мәні) оның сан ішіндегі позициясына байланысты болмайды. Мысалы, рим санау жүйесінің ХХХII (32) санындағы Х цифрының мәні ол қай орында тұрса да, онға тең. 

Позициялық санау жүйелерінде әр цифрдың мәні оның сан ішіндегі позициясына – тұрған орнына байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, 777,7 санында бірінші жетілік 7 жүзді, екіншісі — 7 ондықты, үшіншісі – 7 бірлікті, ал соңғысы — бірдің оннан 7 бөлігін ғана көрсетеді.. 

777,7 санының жазылуы мынадай мәндердің қысқаша жазылу түрі 

700 + 70 + 7 + 0,7 = 7 ^. 10² + 7 ^. 10¹ + 7 ^. 10⁰ + 7 ^. 10^—1 = 777,7.

Кез келген позициялық санау жүйесінің негізі болады. 

Позициялық санау жүйесінің негізі — осы санау жүйесінде сандарды бейнелеп жазу үшін қолданылатын цифрлар саны. 

            Мысалы :

• екілік жүйеде:    0,  1; 
• үштік жүйеде:    0,  1,   2; 
• бестік жүйеде:    0, 1,  2,  3,  4; 
• сегіздік жүйеде:  0, 1,  2,  3, 4, 5, 6, 7   сандары қолданылады.

Санау жүйесінің негізіне кез келген натурал санды алуға болады – екі, үш, төрт, т.с.с. Сондықтан, позициялық санау жүйелері шексіз көп бола береді: екілік, үштік, төрттік, т.с.с. Негізі q болып келген санау жүйесінде сандарды жазу мынадай өрнектің қысқаша түрі болып табылады: 

a_n-1 q^n-1 + a_n-2 q^n-2 + … + a₁ q¹ + a₀ q⁰ + a_-1 q^-1 + … + a_-m q^-m,                       (1)

мұндағы  a_i  — санау жүйесінің цифрлары;   n және m — берілген санның бүтін және бөлшек разрядтары сандары.
Мысалы:

Разрядтар 3  2  1  0  -1

Сан 1  0  1  1,  1₂ = 1*2³ + 0*2² + 1*2¹ + 1*2⁰ + 1*2 ^-1

 

Разрядтар 2  1  0  -1  -2

Сан 2  7  6,  5   2₈ = 2*8² + 7*8¹ + 6*8⁰ + 5*8^-1 + 2*8 ^–2

 Ақпаратты өрнектеу форматтары   

Компьютерлердің жұмысын қарастырудан бұрын ақпаратты өрнектеу форматтарын білу қажет. Ақпараттың өлшем бірлігі болып байт саналатындықтан, сандарды өрнектеу форматтарының негізін байт ұғымы құрайды, кез келген сан байттар тізбегінен тұрады, олар солдан оңға қарай нөлден бастап нөмірленеді.

Ақпарат өңдеу аспаптарында жиі кездесетін формат – машиналық сөз. Ол қатар тұрған 4 байттан немесе 32 биттен тұрады. Оның жартысы қысқартылған формат ретінде жиі қолданылады да, жартылай сөз форматын құрайды.  Кейде екі еселенген сөз, яғни 8 байт тізбегі де қолданылады (64 бит). 

Ақпаратты өңдеуде оның тұрақты және айнымалы тізбектері де кездеседі. Жоғарыда көрсетілген жарты, бүтін және екі еселенген машина­лық сөз ақпараттың тұрақты тізбегіне жатады. Көбінесе тұрақты тізбек ре­тін­де сандық, ал айнымалы тізбек ретінде ұзындығы 1 байттан 256 байтқа дейін болатын мәтіндік ақпарат қарастырылады. Сонымен, компьютерлер­дегі ақпаратты өрнектеу форматтарын төмендегі суретте көрсетілген түр­де бейне­лей аламыз.

Компьютерлерде жылжымалы нүкте арқылы бөлшегі бар аралас сан­дар жазылады және олар бүтін сандарға қарағанда жиі кездеседі. Мұнда да сандар екілік жүйеде бейнеленеді. Олардың форматы толық және екі еселенген машиналық сөз (1.5-сурет) болуы мүмкін. Биттер 0-ден 63-ке дейін нөмірленеді. Сол жақ шеттегі 0-бит санның таңбасын өрнектейді. Жылжымалы нүктелі сан мына түрде жазылады:

                                

мұндағы p – санау жүйесінің табаны (оң бүтін сан); z – санау дәрежесі; S – A санының мантиссасы. Бұл жерде нүкте бекітілмеген, мұнда оның орны дәрежемен анықталады. Мысалы, 687,535₁₀ саны берілсін делік. Оны жылжымалы нүкте арқылы жазсақ,  А=687,535₁₀=0,687535 ⋅10³ болады. Мұндағы S = 0,687535 – мантисса, ал санау дәрежесі z =3, ал санның негізі р =10.

                                              Б     И     Т     Т     Е     Р    

  

             0          7  8          15 16          23 24         31 32         39 40          47 48          55 56       63   

   Ақпараттың тұрақты (а) және айнымалы (ә) тізбектері

 Сандардың компьютерде бейнелеу түрлері

          Өңделетін ақпаратты компьютерге орналастырған кезде оның қалай өңделетіндігін және оперативті жадының ұяшығындағы адрестелінуін қадағалап отырудың қажеттігін ескеру керек. Бұл компьютердің разрядты торын ұйымдастыруда нақты талаптарды туғызады. Разрядты тор деп оперативті жадының ұяшығына толық машиналық сөзді орналастыруға қажетті разрядтар санын айтады. Шартты түрде n  екілік позицияға арналған разрядты торды квадраттардың тізбегі деп қарастыруға болады. Осындай әрбір квадратты бір ғана екілік сан: 0 немесе 1 жазыла алады, әрбір позиция бір екілік белгіні немесе битті құрайды. Есептегіш машиналарда санды разрядты торға орналастырудың екі түрі бар: Сандарды бекітілген нүкте және жылжымалы нүкте арқылы өрнектеу.

Сандарды бекітілген нүкте арқылы өрнектеу

Сандарды бекітілген нүкте арқылы өрнектегенде екілік жүйе қолданылады. Сандар жарты немесе бүтін сөз ретінде өрнектеледі. Форматтың ұзындығы (разрядтылығы) өрнектелетін сандардың шамасын анықтайды. Бұл сандарда нүкте (бүтін мен бөлшекті бөлетін үтір) санның ең кіші разрядынан кейін бекітілген болып есептеледі, яғни өрнек­телетіндер тек бүтін сандар болып келеді, мысалы, 145.0, –7.0. Форматта нүктеден кейінгі нөл жазылмайды, нүкте де көрсетілмейді. Тек ең соңғы байттан кейін нүкте тұрады деп есептеледі. Санның таңбасы нөлінші битте (ең сол жақтағы) көрсетіледі. Оң сан «0» таңба­сы­мен, ал теріс сан «1»-мен белгіленеді. 1.5-суретте бекітілген нүкте арқылы өрнектелген сан форматтары көрсетілген. Бекітілген нүкте арқылы Компьютерлерде жарты және толық машиналық сөзбен жазылған бүтін сандар форматталады.

                   

                         

                  

                   

                

 

 Жартылай сөз форматында өрнектелетін ең үлкен сан 15 разрядпен (0 — разряд сан таңбасы) жазылады. Оның ондық жүйедегі мәні:

          0111…1₂ = 2¹⁵ –1 = 32767₁₀

Ал толық машиналық сөз форматында:

0111…1₂ = 2³¹ – 1 = 21474883647₁₀

Мысалы, –7984₁₀ санын жарты сөз форматында өрнектегенде төмендегіше болады:    –7984₁₀ = – 1F30₁₆ = – 1111100110000₂

Енді осы санды 16 бит арқылы жазсақ

 

 

Қорытынды

«Ақпарат» ұғымының жаратылыстану пәндерінде айрықша қолданудың теориялық негіздерін қарастыра отырып мынандай қорытынды жасауға болады.

1.  Ақпараттандыру – елдің өмір салтын елеулі түрде өзгертуге бағтталған күрделі әлеуметтік процесс. Ол компьютерлік сауатсыздықты жою жаңа ақпараттық техналогияларды пайдалану мәдениетін қалыптастыру сияқты бағыттарда көп күш сынауды талап етеді.

     Кез келген педагогикалық технология-ақпараттық технология болып табылады. Оқу-тәрбие үрдісінде білім беруді ақпараттандыру үшін ақпараттық технологияға көшу қажет.           Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп, шығармашылық жұмыс істеуге шексіз мүмкіндік туғызады.

Ел басының жолдауында мектептерді, ең алдымен ауылдық жерлердегі мектептерді компьютерлендірудің кең ауқымды бағдарламасын іске асыру, жаңа ақпараттық техналогиялармен жұмыс істеуді үйрету, жаппай ақпараттандыру жұмыстары жүргізілсін делінген.

2. Ақпарат дегеніміз – хабарламаның, берілген белгінің, жадының мазмұны, сонымен қатар хабарламада, берілген белгіде немесе жадыда болатын мәліметтер.

   Ақпараттық процесстер, яғни информацияны сақтау, өндеу және тарату процесі қоғам өмірінде әрқашан маңызды рөл атқарған. Адамдар ауызша хабарламалармен, хаттармен, жолдаулармен алмасып отырған. Олар бір-біріне өтініш, бұйрық, орындалған жұмыс туралы есептер, мүліктердің тізімін беріп отырады; жарнамалық хабарландырулар мен ғылыми мақалаларды басып шығарады; көне хаттар мен құжаттарды сақтайды; алынған хабарлар туралы көп ойланады немесе бастықтың нұсқауларын дереу орындауға ұмтылады. Осының барлығы – ақпараттық процесстер.

3.   Ақпарат ұғымы басқа ғылыми ұғымдармен қатар материялдық әлем заңдарын тереңірек білуге мүмкіндік береді. Ол материя қозғалысының барлық түрлері мен пішіндеріне ортақ болып табылады және материяның белгілі бір ажырағысыз қасиетімен және атрибутымен (көрністерімен, әртүрлілігімен, құрылымымен, кеңістікте және уақыт бойынша зат пен энергияның біртексіз таралуымен) байланысты деп есептелінеді.  

4.  Қоғамды ақпараттандыру (информатизация) – информациялық ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану негізінде азаматтардың, өкімет органдарының, қоғамдық ұйымдардың  информациялық талаптары мен құқықтарын қанағаттандыру үшін тиімді шарттар жасау жолында ұйымдастырылған әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық процесс. Ақпараттандырудың мақсаты – жұмыс өнімділігін арттыру мен еңбек ету жағдайларын жеңілдету мақсатында адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту. 

5. Компьютерлік технологияны пайдаланудағы педагогикалық мақсаттар корсетілген.

Бұл мақсаттар мектептегі оқу үрдісі кезінде компьютерлік технологияны қолданудың негізгі бағыттарын анықтайды.

      Танымдық белсенділікті қалыптастыру негізінде компьютерлік технологияны қолдану стратегиясын нақтылайтын жалпы нұсқаулары келтірілген.

6.  Қазіргі ақпарат ағымын адамзат тек ЭЕМ – нің көмегі арқылы ғана қабылдайды. ЭЕМ ақпаратты автоматты түрде өңдеуді жүзеге асырады. 

     Соңғы уақытта компьютер ғылыми ақпараттың зор көзі болып табылады. Бұл ғаламданған ақпарат торы Интернет көп адамдар үшін тіпті негізгі ақпарат көзіне айналған. Одан басқа СД дискіде жазылған электронды кітаптар, оқулықтар және журналдар шықты. Нормативті құжат, классификатор, патент әдебиеті соңғы кезде көбінесе компьютер дискілерінде шығғарылып жатыр. Интернет арқылы қашықтықта оқыту пайда болды, ол күн сайын дамып келеді. Енді оқытушы басқа қалада, тіпті бөтен елде болса да, компьютер мониторы арқылы өз шәкірттірімен қатынасады және оқытады.

7. Кибернетиктер негіздеушілерінен ешкім , өкінішке «ақпарат» терминіне  айқын анықтама бере алмады, сондықтан бұл ұғымға көптеген анықтау әрекеттері пайда болды.

   Кейбір авторлар Автоматтар теориясы – кибернетика деп санайды. Автоматтар теориясының негізін баяндаған ғалым Дж.фон Нейман.

 Мәліметтерді жеткізу нақты өмірде, жалпы байланыс схема түрінде көрсетілген (1.сур.) басқару процессінің, тану және оқыту бөлігі болып табылады.

 Ақпарат» және «басқару» ұғымдарының бірігуі ХХ ғасырдың 40-жылдары Н.Винерді кибернетиканы жасауға мәжбүр етті. Кибернетика ғылымы тұнғыш рет техникадағы, қоғамдағы және тірі ағзалардағы ақпараттық процесстердің орақ екенін биологияның, әсіресе оның нейрофизиология және генетика сияқты бөлімдерінің дамуына маңызды ықпал етті.

    Техникалық кибернетика бәрінен белсендірек дамып келеді. Оның құрамына автоматиканыңтеориялық ірге тасы болған автоматты басқару теориясы енеді. Бұл саладағы зерттеулердің маңыздылығы шексіз.

8.  «Ақпарат» термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген үғымдарды білдіретін іnformatіo сөзінен шыққан. Жалпы тұрғыдан алғанда, информация – таңбалар мен сигналдар түрінде берілген әлемнің, заттың бей­не­сі болып саналады. Ақпарат (материалистік филосо­фия бойынша) – нақты дүние бейнесінің мәліметтер, хабарлар арқы­лы айтылуы. Хабарлар – информация­ның тіл, мәтін, цифрлық мәлі­мет­тер, график, кесте түрінде бейнелену түрі. 

Ақпарат – қоршаған ортаның объектілері мен құбылыстары, олардың параметрлері, қасиеттері және қалып-күйлері жөніндегі мәліметтер жиыны. Олар біздерді қоршаған объектілер туралы толық хабардар етіп, солар туралы мәлімсіздік, белгісіздік деңгейін азайтады.

Сонымен, ақпарат – белгілі бір объект (адам, жануар, зат, құбы­лыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұ­маттар жиыны.

9.  Америка инженері Р. Хартли 1928 ж. ақпарат алу процесін  алдын ала берілген ықтималдықтары бірдей N шектеулі хабарлар ішінен бірін таңдау арқылы қарастыруды ұсынды. Ал таңдап алынған хабар ішіндегі  I – информация мөлшерін N санының екілік логарифмі ретінде анықтау керек деп тапты.

Хартли формуласы:   I = log2N 

Шеннон формуласы: I = – ( p1log2 p1 + p2 log2 p2 + . . . + pN log2 pN),

мұндағы pi — N хабарлар ішінен i нөмірлі хабарды таңдап алу ықтималдығы. Бұл формула бойынша егер p1, …, pN ықтималдықтары тең болса, онда олардың әрқайсысының мәні 1/N –ге тең болады да, Шеннон формуласы Хартли формуласына айналып кетеді.

Бұл екі формуладан басқа да ұсыныстар болған. Бірақ бір есте ұстайтын жайт – кез келген теориялық ұсыныс бастапқы алынған шарттарға қарай тек кейбір оқиғаларға байланысты ғана дұрыс нәтиже береді.Клод Шеннон информацияны өлшеу үшін бір  бит  (ағылшынша bit — binary digit — екілік сан) бірлігін ұсынды.

10.  Ақпараттық процестер – адамдар арасында, тірі организм­дерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдық өмірде ақпаратты өңдеу  –   жеткізу, жинақтау және түрлендіру істері. Ақпаратты өңдеу – кейбір алгоритмдерді орындай отырып, бір ақпараттық  объекті-лерден екінші бір одан басқа ақпараттық объектілерді алу. Жалпы ақпарат өңдеу ісі оны қабылдау, сақтау, түрлендіру және тасымалдау әрекеттерінен тұрады.

Ақпаратты өңдеу құралдары – адам жасаған әр түрлі құрылғылар мен жүйелер, бірінші кезекте, ол компьютер. 

11.  Компьютерлердің жұмысын қарастырудан бұрын ақпаратты өрнектеу форматтарын білу қажет. Ақпараттың өлшем бірлігі болып байт саналатындықтан, сандарды өрнектеу форматтарының негізін байт ұғымы құрайды, кез келген сан байттар тізбегінен тұрады, олар солдан оңға қарай нөлден бастап нөмірленеді.

Ақпарат өңдеу аспаптарында жиі кездесетін формат – машиналық сөз. Ол қатар тұрған 4 байттан немесе 32 биттен тұрады. Оның жартысы қысқартылған формат ретінде жиі қолданылады да, жартылай сөз форматын құрайды.  Кейде екі еселенген сөз, яғни 8 байт тізбегі де қолданылады (64 бит). 

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Асқаров Е.С. Балапанов Е.Қ. « Ғылыми зерттеудің негіздері » Алматы 2004

2. Балапанов Е.Қ. Бөрібаев Б., Дәулетқұлов А.Б. «Жаңа информациялық технологилар : информатикадан 30 сабақ » Алматы : ИНТ, 2004

  

3. Бауэр Ф.Л.Гооз Г.  «Информатика »Москва,

     Мир 1997

4. Бешенков С.А. Лыскова В.Ю. «Информация и информационные процессы » Информатика и образование №6, 1998.

      5. Бордовский Г.А. Исаев Ю.В.  Морозов В.В. 

      «Информатика в понятиях и терминах » Москва . Просвещение ,1991

      6. Мозговой М.В. «Классика программирования : алгаритмы , языки, автоматы, компиляторы » Санкт-Петербург ,2006

      7. Пестриков В., Маслобоев А. «DELPHI на примерах» Санкт-Петербург ,2005

 8. Шеннон К  « Работы по теории информации и

 кибернетике » Москва. 1963

9. Фридланд  А.Я. «Основные ресурсы        информатики»     Москва , Профиздат 2005

Қосымша

PROGRAM telefon;

Uses crt;

Type punkt=recort;

Fam :string; name:string; nomer:string; adress:string;

End;

Var

Abon:file  of  punkt; v:punkt; k:char;

Begin

Clrscr;

Assing(abon,’D: /obuch/sprav’);

Reset(abon);

If  ioresult <>0  then  rewrite(abon);

Repeat 

Writeln(‘введите фамилию  абонента’);

Readln(v.fam);

Writeln(‘Введите  имя  абонента’);

Readln(v.name);

 Writeln(‘ Введите  номер  телефона абонента’);

Readln(v.nomer);

Writeln(‘ Введите  адрес  абонента’);

Readln(v. adress);

Writeln(‘Будете  продолжать ввод  данных?(Y/N)’);

Readln(k);

Until  k=’N’;

Readln;

End.

Абоненттін адресін еңгіз

Достык  данғылы д.200 кв.32

Еңгізуді жалғастырасыз ба? (Иә/Жоқ)

Иә

Абоненттін фамилиясын енгіз

Досова

Абоненттін атын енгіз

Айгүл

Телефон нөмірін енгіз

22-22-22

Абоненттін адресін еңгіз

Достык  данғылы д.202  кв.55

Еңгізуді жалғастырасыз ба? (Иә/Жоқ)

Иә

Абоненттін фамилиясын енгіз

Саитова

Абоненттін атын енгіз

Дана

Телефон нөмірін енгіз

33-33-33

Абоненттін адресін еңгіз

Абай  данғылы д.114  кв.55

Еңгізуді жалғастырасыз ба? (Иә/Жоқ)

Жоқ

PROGRAM  telsprav;

Uses  crt;

Type punkr=record;

Fam,name,nomer,adres: string;

End;

Var

Abon:file  of  punkt; v:punkt; i:integer; fff:string;

Begin

Clrscr;

Assign(abon,’D:/obuch/sprav’);

Reset(abon);

I:=0;

Writeln(‘укажите  фамилию абонента’);

Readln(fff);

Repeat

Seek(abon,i);

Read(abon,v);

I:=i+1;

If  v.fam=fff   then

Begin

Writeln(‘абонент ’, v.fam, ‘ ‘,v.name);

Writeln(‘Проживает по  адресу’,v.adres);

 Writeln(‘Телефон  абонента’,v.nomer);

End;

Until eof (abon);

Readln;

End.

Абоненттін фамилиясын көрсетініз

Касымова

Абонент Касымова Жанна

Мына мекен жайда тұрады Абай данғылы 234 үй. 99 пәтер

Абоненттін телефоны 44-44-44