Көп мәһір: Тек дәстүр ме, әлде қоғамдағы теңсіздік мәселесі?
Мәһір: Исламдағы неке сыйлығының мәні мен маңызы
Мәһір – бұл Ислам дініндегі неке кезінде күйеуінің қалыңдыққа беретін сыйлығы. Ол шариғатқа сәйкес, ер адамның әйелі үшін орындауға міндетті материалдық міндеттемелерінің бірі болып табылады. Бұл сыйлық некенің шарттарының бірі және оны тек күйеу тағайындайды. Мәһірдің негізгі мақсаты – әйелдің неке барысында өз құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған.
Мәһір екі түрге бөлінеді: **муажжал** (некеге дейін берілетін мәһір) және **мүәжжәл** (неке кезінде немесе кейінірек берілетін мәһір). Мәһірдің мөлшері нақты бекітілмеген, оны қалыңдықтың қалауы немесе екі тараптың келісімі бойынша анықтауға болады. Мәһірге ақша, алтын, мүлік немесе басқа да құнды заттар кіруі мүмкін.
Мәһірдің құқықтық және рухани маңызы
Мәһір әйелге экономикалық қолдау көрсетудің бір жолы ғана емес, сонымен бірге оның қоғамдағы қадір-қасиетін көрсететін белгі. Мәһірді беру арқылы ер адам әйелге деген жауапкершілігін мойындап, оның құқықтарын қорғайды. Мәһір әйелдің жеке меншігі болып есептеледі және ол бұл мүлікті өз қалауынша пайдалана алады.
Мәһір сонымен қатар ерлі-зайыптылар арасындағы адалдық пен сыйластықты нығайтады. Ислам діні неке қарым-қатынасын рухани және материалдық негізде құрметтеуді талап етеді, сондықтан мәһір арқылы күйеу мен қалыңдықтың арасындағы қарым-қатынас бекемделеді.
Ислам тарихында һәм қазіргі өмірде де көп мәһір сұрау жағдайлары кездеседі. Мысалы, Пайғамбарымыздың (с.а.у.) заманына жақын болған уақытта әйгілі халифа Омар ибн Хаттабтың (р.а.) дәуірінде көп мәһір сұрау мәселесі көтерілген. Омар ибн Хаттаб мәһірдің тым көп болуына қарсы шығып, мұсылмандарды қарапайымдыққа шақырған. Алайда, бір әйел оған Құрандағы аятты еске салып, Алла Тағала мәһірдің мөлшерін шектемегенін айтқан (Ниса сүресі, 20-аят). Сол кезде Омар ибн Хаттаб бұл әйелдің айтқанымен келісіп, мәһір мөлшеріне шек қоюды тоқтатқан.
Қазіргі уақытта да көп мәһір сұрау жағдайлары кездеседі. Мәселен, кейбір елдерде бай отбасылар қыздарына өте жоғары мәһір талап етеді. Бір мысал ретінде Парсы шығанағы елдеріндегі жағдайды айтуға болады. Кейбір қалталы азаматтар қыздарының мәһірін алтынмен немесе бағалы жылжымайтын мүлікпен бағалап, миллиондаған доллар сұрауы мүмкін. Мұндай жағдайлар кейде әлеуметтік теңсіздікті күшейтіп, қарапайым отбасыларға неке құруды қиындатады.
Қазақстанда дәстүрлі құндылықтар мен Ислам дінінің талаптары үйлесіп, некеге қатысты мәселелерде мәһір де маңызды рөл атқарады. Соңғы жылдары кейбір аймақтарда қалыңдықтың ата-анасы немесе өзі мәһірдің мөлшерін арттырып сұраған жағдайлар кездесіп жатыр.
Мысалы, елдің оңтүстік аймақтарында, әсіресе дәстүрлерге қатты мән берілетін ауылдық жерлерде, мәһір мөлшері көбейіп келеді. Көптеген жас отбасылар некелесу кезінде қалыңдықтың мәһіріне құнды мүліктер, жер учаскесі немесе автокөлік сұраған жағдайлар кездеседі. Мәселен, Алматы қаласында бір оқиғада жас жігітке қалыңдықтың ата-анасы мәһір ретінде 10 мың АҚШ доллары көлеміндегі ақшаны, пәтер алуға көмектесуді талап еткен. Бұл оқиға қоғамда қызу талқыға түскен болатын, себебі мұндай көп мөлшердегі мәһір көптеген жас ерлі-зайыптыларға ауыр материалдық жүк болып табылады.
Осындай жағдайлар жас отбасыларға неке құру процесін қиындатып, көптеген жастардың қаржылық мәселелерге тап болуына әкеледі. Қазақстанның кейбір діни өкілдері көп мәһір сұраудың шариғат талабына сәйкес келмейтінін және мұндай қадамдардан аулақ болу керектігін айтады. Олар мәһірді екі жақтың келісімімен, қолжетімді және әділ мөлшерде тағайындауды насихаттайды.
Осылайша, мәһір мөлшерінің тым көп болуы кейбір қоғамдарда неке қарым-қатынастарына кері әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан Исламда мәһірге қарапайым көзқараспен қарап, екі жақтың келісімі арқылы әділ әрі қолжетімді мөлшерде тағайындау ұсынылады.
