28 қараша — Украинадағы Голодомор құрбандарын еске алу күні

1932-1933 жылдардағы болған Аштық немесе Голодомор — бұл Украин КСР, Қазақ КСР және Сталиндік КСРО-ның басқа аймақтарындағы ауылдық жерлерде миллиондаған адамдардың құрбан болуына алып келген жаппай аштық.

Украинадағы Голодомор мұражайының веб-сайтында сол жылдардағы аштықтан қайтыс болғандардың жалпы саны 7 миллион адамға жететіні жазылған. Украинада Голодоморды КСРО үкіметі ұйымдастырған украин халқының геноциді ретінде қарастырылады.

Қарашаның әр төртінші сенбісінде Украина 1921-1923 және 1946-1947 жылдардағы жаппай ашаршылық құрбандарын еске алып, Голодомор құрбандарын еске алу күнін атап өтеді.

Канаданың вице-премьер-министрі, қаржы министрі Христия Фриланд Холодомор құрбандарын еске алу күні Facebook-те Канада Украинаны әрдайым қолдайтынын жазды. «Бүгін біз Голодомор кезінде миллиондаған украиндықтарды Кеңес үкіметінің аштықтан өлтіргенін еске аламыз. Канада әрдайым Украинамен бірге болады және Украина халқын, оның егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғайды», — деді Фриланд.

Фриланд бұл мәтінді ағылшын тілінде жазып, француз тілінде дубляж жасады. Канада премьер-министрінің орынбасары екі дәйексөзді де украин тілінде аяқтап, Голодомор кезінде қаза тапқандарды еске алды.

Канада премьер-министрі Джастин Трюдо да 1932-1933 жылдардағы Голодомор кезіндегі украиндарды қырып-жою туралы айтты. Ол Канаданың Украинаны қолдайтынын растады және өзінің мәлімдемесін латын тіліне аударылған украин тілінде «Вічна їм пам’ять» сөзімен қорытындылады.

Фриланд — канадалық журналист және саясаткер, оның украиндық шығу тегі бар. Саяси мансабына дейін ол беделді бұқаралық ақпарат құралдарында, соның ішінде Financial Times пен Reuters-те жұмыс істеді. 2013 жылы журналистикадан кетті.

Еске сала кетейік, Голодоморға қатысқандардың ішінде Украинаның сыртқы істер министрі Дмитрий Кулеба Кеңес Одағының жетекшілері Иосиф Сталин, Вячеслав Молотов, Лазар Каганович, Павел Постышев, Станислав Косиорды атады. Ал, Қазақстанда Аштықты немесе Голодоморды Сталиннің жендеті – Голощекин ұйымдастырғанын атап өту керек.

Біздің республикада Голощекин 1924 жылдың қазанынан 1933 жылға дейін Компартия Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарды. Партиялық өмірде ол менмендігімен ерекшеленді, «демагог, циник болды». Бірінші хатшы қазақтарды халық деп санамады. Ол Қазақстанда пайда болған кезде ғана ол бұл жерде Кеңес өкіметі болмағанын және «Кіші Қазан» ұйымдастыру керек екенін мәлімдеді.

«Жолдас Голощекин» көшпелілерді отырықшы өмір салтына күштеп ауыстыру туралы нұсқаулар беруден бастады, бұл табиғи түрде адам шығына әкелді. Голощекиннің басшылығымен Қазақстанда тәркілеу немесе кәмпескеу жүргізілді, оның шеңберінде 700 шаруа қожалықтары құртылды, олардың 150 000 бас ірі қара тәркіленді.

Кейінірек бірінші хатшының өзі оның жоспарларының ауқымды бұйрық екенін мойындады: егер жалынды хатшы Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы мен КСРО Бүкілресейлік орталық атқару комитетінде тәркілеу жоспары бекітілген кезде құлатылмаған болса, барлығы «жартылай феодалдық билердің» 1 500 отбасы пышақ астына өтуі керек еді.

Голощекин әсіресе ұжымдастыруда белсенді болды. Қазақстанда бұл негізінен 1932 жылдың аяғында аяқталуы керек еді, бірақ «жолдас Филипп» және оның серіктері бұл процесті жеделдетті. 1931 жылдың күзіне қарай фермалардың шамамен 65 %-ы колхоз рельстеріне ауыстырылды, параллельде 31 мың қазақ репрессияға ұшырады.

Ұраны даладан өтіп бара жатқан: «Артықшылыққа жол берме, мал басын қалдырма!». Мысалы, 1930 жылдың қысында қосымша жүн жинауға команда жіберілді. Қойлар қырылды, бұл жануарлардың суықтан жаппай қырылуына әкелді. Мал шаруашылығында апат пайда болды: құрылған мал өсіретін қалашықтарда мал азшылықтан өле бастаған иесіз шаруашылықтардан жиналды (бірнеше жыл ішінде мал саны 40,5-тен 4,5 миллионға дейін азайды).

Сонымен қатар, мал өсіретін аудандарда олар астықты жеткізуді талап етті, ал колхоздарда тұқым қорын қоса алғанда барлық резервтерді алып қойды. Қазақстан аштықты бастан кешірді, ол толық емес есептер бойынша 1 750 000 қазақтардың, 200 000 украиндықтардың, 125 000 өзбектердің және 27 000 ұйғырдың өмірін қиды. Сонымен қатар, 1931 жылы 1 030 000 адам қоныс аударды, оның ішінде 616 000 қайтарымсыз. Жүз мыңдаған адамдар Қытайға қашып кетті, 1954 жылы орталығы Құлжада орналасқан шекара Іле-Қазақ автономиялық округі құрылды.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты