Тарихи дерек туралы түсінік беру, тарихи дерек түсінігі
Сабақтың тақырыбы: §2. Тарихтың қайнар көзі – деректер.
Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: Тарихи дерек дегеніміз не, оның түрлері, олардың пайда болуы, археология, этнография ғылымдары нені зерттейтіндері, олардың тарих ғылымын терең меңгерудегі маңызы туралы білім беру.
• Дамытушылық: Оқушыларды өз ойларын жеткізіп, пікір айтуға бейімдеу, ойларын қорытындылап салыстыра білу дағдысын қалыптастыру. Өткен сабақтың материалдарымен байланыстыра отырып, деректердің ерекшелігі мен айырмашылығын, ұқсастығын айырып таба білу сияқты ойлау қабілетін дамыту.
• Тәрбиелік: Тарих пәнінің салаларының тарихты жазудағы маңызын түсіне білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: әңгімелеу, сұрақ — жауап
Пәнаралық байланыс: география, математика, әдебиет, бейнелеу.
Көрнекілік:
1. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған ежелгі қалалардың суреттері (Бұзоқ қаласы, ежелгі Сарайшық, Отырар т. б.)
2.
3. Тас бетінде жазылған ежелгі жазулардың суреті (Қүлтегін, Тоныкөк, т. б.)
4.
5. «Ежелгі Қазақстан картасы»
6. Слайдтардағы жазбалар
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй тапсырмасын сұрау. Үй тапсырмасын өз еріктерімен айтып бергісі келген 1 — 2 оқушыдан сұрау арқылы оқушылардың оқығандарына қалай түсіне
алатындықтарын байқау, қалған балалармен сұрақ — жауап алысу арқылы тақырыпты қандай деңгейде ұғынғандықтарын білу
— «Тарих қандай мағына білдіреді?»
— Оны алғаш пайдаланған кімдер?
— «Тарих атасы» деп кімдерді атаймыз, неліктен? – деген сұрақтарды қоямын. (өткен сабақтағы суреттерді пайдаланамын)
Тарих пәнін оқып — білу не үшін қажет деген сұрақтар бойынша оқушылардың өз ойларын айтқызып қорытынды жасай білуге үйрету қажет. Алғашқы сабақтан бастап балаларға «тарихи тілмен» сөйлеуге бейімдеу. Тағы айта кететін маңызды мәселе – үйге берілген жазбаша тапсырмаларды міндетті түрде алғашқы сабақтан бастап жүйелі түрде тексеріп отыру. Бұл оқушыларды жауаптылыққа үйретеді. Тіпті уақыт жетпей оны тыңғылықты тексеріп шығуға мүмкіндік болмаған күнде тездетіп оқушыларға дәптерлеріңді ашып қойыңдар, тексеріп шығайын деп көз жүгіртіп қарап шығу. Осылайша үй тапсырмасын тексеріп шыққаннан кейін оқушылардың тапсырманы қаншалықты дұрыс орындағанына, олардың белсенділігіне, дайындық дәрежесіне қарап, өзімнің алғашқы сабағымның қаншалықты нәтижелі болғанын біле аламын. Ал егер оқушылардың жауабы қанағаттандырмаса, өзімнің қай жерде олқылық жібергендігімді іздестіремін. Осылайша үй тапсырмасы арқылы өткен оқу материалдарын қорытындылап, негізгі есте сақтайтын тірек сөздерді ескертіп, жаңа сабақты бастаймын.
3. Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгіннен бастап бұл «Тарих әлемі» деп аталатын бөлімде саяхатымызды бастаймыз. Тақтаға «Тарихтың қайнар көзі — деректер» деп жазып қоямын. Алдын ала дайындап қарап қоятын жоғарыда айтылған көрнектіліктерге (үй тапсырмасын сұрағанда балаларды алаңдатпау үшін бұл көрнектіліктерді ашпалы — жаппалы тақтаның артына іліп дайындап қоямын) оқушылардың назарын аударады. Тақтада ілінген суреттер бойынша оқушыларға «Сендер тақтада ненің суреттерін көріп отырсыңдар?» деген сияқты сұрақтар қойып, жаңа тақырыпты түсіндіремін.
Тақырыптың жоспары:
1 Тарихи дерек көздері.
а) Жазбаша деректер. б) Археологиялық деректер.
ә) Ауызша деректер. в) Этнографиялық деректер.
Бұл түсініктер мен ұғымдар оқушыларға бұрын таныс болмағандықтан алдын ала «Тарихи деректер» деген кесте іліп қою керек.
Тарихи деректер
Ауызша Жазбаша Археологиялық Этнографиялық
Отанымыздың тарихы бүгінгі күнге дейін негізінен заттай және жазбаша түрде басқа тілдегі деректер арқылы жазылып келгенін, атадан — балаға мұра болып жетіп отырған ауызша тарих айту дәстүрінің болғанына тоқталу. Тарихты дұрыс түсіну үшін осы деректердің бәрін салыстыра қолдану керектігін айтамын.
Ауызша деректерден басқа қазақтардың ата — бабалары түріктерде де жазба дәстүрінің болғандығына оның куәлері деп көне түрік жазуларының суретін көрсетемін. Мұндағы жазулардың қазіргі жазулардан айырмашылығына тоқталамын. Осы орайда жазбаша тарихи деректерге қандай деректер жататынын сұрап, оқушылардың жауаптарынан кейін оны толықтыру мақсатында оқушыларға жалпы мәтіннен жазбаша деректерге не жататынын іздетіп, 1 оқушыға оқытамын. Осылайша ауызша дәстүр бағанымен жұмыс түрін жүргізіп тақтадағы кестені толтырамын. Алғаш жазуды ойлап тапқан кімдер, неге жазған деген сияқты мәселелердің шет жағасын аздап айтып өтемін. Бұл кейбір қызығушылығын тудырған оқушылардың осы тақырыпты өздігінен үйден меңгеріп келуіне түрткі болады. Оқушылардың назарын археологиялық деректер деген кестеге аударып, слайдтардағы суреттерге қарап оқушыларға бұл бағанды өздері толтыруға тапсырма беремін, Оқушылар бағанды толтырып болғаннан кейін, 1 — 2 оқушыға оқытқызып, қалған оқушылар айтпай қалған жері болса оқулық мәтінін пайдалана отырып толықтырады. Археология ғылымын «күрекпен қаруланған ғылым» деп те айта кетемін. Ал енді этнография ғылымы туралы оқушылардың түсінігін қалыптастыруда жер бетінде 3000 жуық этнос өкілдері өмір сүретінін, олардың тек 200 — дейі ғана өз мемлекеттігін құрып отырғанын, олардың даму деңгейі мен тіршілігі, әдет — ғұрып, салт — дәстүрінің өзіндік ерекшеліктерге толы екенін ескертемін. Тақтаға «Этнография — әр түрлі халықтардың тұрмыс — тіршілігін зерттейтін ғылым» деп жазып балалар оны дәптеріне көшіріп алады. Бұл жерде өздерінің теледидардан көрген әртүрлі халықтар мен тайпалардың өмір тіршілігіндегі ерекшеліктері туралы әңгімелесемін. Оқушыларды ойландыру мақсатында «Қалай ойлайсыңдар, неліктен жер бетіндегі халықтардың өмір сүруі әркелкі, бірінікі сонау алғашқы қауымдық құрылыстағыдай болса, бірі ұлы ғылыми — техникалық прогресті бастан кешіп отыр» деген сияқты сұрақтар қоямын. Жазудың, түрлі еңбек құралдардың жетілген түрлерінің пайда болуы, тәжірибелердің жинақталуы арқылы ғылым салаларының, елдер арасындағы соғыстың әкелетін апаттары адамзаттың өміріне әсер ететінін түсіндіру. «Этнос» терминінің анықтамасын дәптерлеріне жазғызып қоямын.
Қорытындылау.
Тарих ғылымы осындай дерек көздерінің арқасында ғана ақиқатқа айналып шынайы болатынын айтып, бұл ғылым салаларында қызмет ететін адамдардың еңбегінің ауыр екенін, соған қарамастан олар адамзат үшін тер төгіп, қызмет етіп жүргендерін баса айтамын.
4. Бекіту:
Сұрақтарды пайдалана отырып, оқушылардың бір — біріне сұрақ қойып, жауап алу арқылы тақырыпты бекітеміз.
5. Бағалау: Сабаққа белсенді қатысуларына байланысты оқушыларды бағалау
6. Үйге тапсырма: 1. § 2; 8 — 10 беттерді оқып келу.
2. Параграф бойынша әр оқушыға 1 — 3 сұрақ жазып жауабына дайындалып келулерін тапсырамын.
