Талап қою мерзімінің өтуі | Скачать Курстық жұмыс

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ МЕРЗІМ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
ПӘНІ: АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ
МАМАНДЫҒЫ: 0201000 ҚҰҚЫҚТАНУ

Орындаған: Қ.Б. Ізетбек
Ғылыми жетекшісі: Л.Ө.Дүйсалиева

Қорғауға жіберілді (жіберілмейді)
Экономикалық, әлеуметтік және құқықтық
пәндік бірлестігінің жетекшісі
_________________________ Г.С.Исатаева
қолы
________________________2018ж.

Ақтөбе 2018 жыл
С.Бәйішев атындығы Ақтөбе университетінің медициналық-әлеуметтік колледжі ЖШС-і

Мамандығы: 0201000 Құқықтану
Топ білім алушысы ___________________________________ ______________
(білім алушының аты-жөні)
Азаматтық құқық пәні бойынша
___________________________________ _______________________________
(курстық жұмыстың тақырыбы)
___________________________________ _______________________________
тақырыбына жазған курстық жұмысына
Пікір
___________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _______________________________________
Бағасы___________________________________ _________________________
Курстық жұмыстың тапсырылған күні_______________________________ __
Пікір жазушы: Дүйсалиева Л.Ө.
(аты-жөні)
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3-4
І ТАРАУ. МЕРЗІМДЕР ҰҒЫМЫ
1.1 Азаматтық құқықтағы мерзім түсінігі 5-7
1.2 Мерзімдердің түрлері 7-11
ІІ ТАРАУ. ТАЛАП ҚОЮ МЕРЗІМІ
2.1 Талап қою мерзімінің ұғымы және оны есептеу 12-18
2.2 Талап қою мерзімінің өтуі 18-20
ҚОРЫТЫНДЫ 21-22
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 23-24
ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

Мерзімдер азаматтық қатынастар қатысушыларының әрекеттерін реттеуді жүзеге асырады. Яғни, мерзімдер азаматтық құқытағы өте маңызды институт болып табылады. Талап қою мерзімі дегеніміз — бұл заңда белгіленген мерзім, яғни бұл мерзім өткеннен кейін ақы талап ету құқығы жойылады, басқаша айтқанда, құқықты еріксіз жүзеге асыру құқығы жойылады. Мерзімдердің ішінде сонымен қатар азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мен азаматтық міндетемені жүзеге асыру мерзімін де атап кетуді жөн санадым, себебі мұның теориялық, сонымен қатар практикалық маңызы өте зор.
Курстық жұмыстың өзектілігі: азаматтық айналымда және әлеуметтік проблемаларды шешуде уақыт факторы маңызды рөл атқарады. Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгеруі немесе тоқтатылуы заңда, мәміледе немесе сотта көзделген әрекеттерді немесе әрекетсіздікті жасау қажет болатын уақыт кезеңіне (аралығымен) немесе уақыт мезетіне байланысты болады. Басталуы немесе өтуі белгілі бір құқықтық салдар туғызатын уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті азаматтық құқықта мерзім деп аталады. Зеттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Мерзімнің маңызы — оның басталуына немесе өтуіне белгілі бір заңдық салдар байланысты болады. Мерзім азаматтық айналымды реттейді, оның қатысушыларын тәртіпке келтіреді; азаматтық құқықтың әр түрлі субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін дер кезінде қорғауды қамтамасыз етеді. Өзінің заңдық табиғаты бойынша мерзім — бұл заңдық факт, заң онымен белгілі бір заңдық салдардың тууына байланыстырады. Құқық теориясы курсынан білетінiміздей, заңдық фактiлер, өз кезегінде оқиғаларға және әрекеттерге бөлінеді. Мерзімді, әдетте, оқиғалар санатына жатқызады, өйткені мерзімнің басталуы немесе өтуі объективтік сипатта, яғни азаматтық құқықтар субъектілерінің еркіне тәуелсіз сипатта болады. Бірақ заң әдебиеттеріндегі келесі көзқарас бойынша, мерзім оларды оқиғаларға да, әрекеттерге де жатқызуға болмайтын ерекше, дербес заңдық фактілер санаты болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаттары:
— азаматтық құқығындағы мерзімнің маңызын ашып көрсету;
— мерзімдердің түрлеріне сипаттама беру;
— талап қою мерзімі мағынасының мәнін ашу
Курстық жұмыстың міндеттері:
— тақырыптың теориялық сипатын ашу
— мерзімдерге түсінік беру;
— мерзімдердің жіктелуіне назар аудару;
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 2 негізгі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшалардан тұрады.

І ТАРАУ. МЕРЗІМДЕР ҰҒЫМЫ
1.1 Азаматтық құқықтағы мерзім түсінігі

Мерзімнің маңызы — оның басталуына немесе өтуіне белгілі бір заңдық салдар байланысты болады. Мерзім азаматтық айналымды реттейді, оның қатысушыларын тәртіпке келтіреді; азаматтық құқықтың әр түрлі субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін дер кезінде қорғауды қамтамасыз етеді. Өзінің заңдық табиғаты бойынша мерзім — бұл заңдық факт, заң онымен белгілі бір заңдық салдардың тууын байланыстырады. Құқық теориясы курсынан білетінiміздей, заңдық фактiлер, өз кезегінде оқиғаларға және әрекеттерге бөлінеді. Мерзімді, әдетте, оқиғалар санатына жатқызады, өйткені мерзімнің басталуы немесе өтуі объективтік сипатта, яғни азаматтық құқықтар субъектілерінің еркіне тәуелсіз сипатта болады. Бірақ заң әдебиеттеріндегі келесі көзқарас бойынша, мерзім оларды оқиғаларға да, әрекеттерге де жатқызуға болмайтын ерекше, дербес заңдық фактілер санаты болып табылады. Бұл көзқарас мынадай жағдайға негізделген: заңдық мерзімдер уақыттың өтуінің объективтік заңына бағына отырып, шығу тегі жөнінен қалай дегенде де еріктік мерзімдер болып табылады, өйткені оларды заң шығарушылардың не шарттағы тараптардың еркі айқындайды, сондықтан да екіжақты табиғаты болады. Бұл пікірмен келісу қиын, өйткені әлде біреудің еркімен белгіленген мерзім уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті ретінде қалай дегенде де бір кезде басталады, яғни оны жақындатуға да, алыстатуға да, өзгертуге де, жоюға да болмайды. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 6-тарауында мерзімдерді есептеу тәртібін егжей- тегжейлі реттейтін нормалар бар. Азаматтық Кодекстің 172-бабындағы 1-тармаққа сәйкес, заңдармен, мәмілемен белгіленетін не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз болуға тиісті оқиға көрсетіліп белгіленеді. [I: 2; 45-46бб.]
Күнтізбелік күн дегеніміз — бұл белгілі бір айдың және жылдың нақты саны. Оқиғалар дегеніміз бұл адамдардың еркінен тәуелсіз пайда болатын заңдық маңызы бар фактілер (адамның табиғи өлімі, мерзімнің өтуі және т.с.с.). Мұндағы фактінің болмай қоймайтындығы мынадан көрінеді, заң актісінде не мәміледе немесе соттың шешімінде көрсетілген оқиға міндетті түрде болуға тиіс. Сөзсіз болуға тиісті оқиғаны көрсете отырып, оның мерзімін анықтау ерекшелігі мынада, азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылар оның нақты басталатын уақытын алдын ала білмейді. Мәселен, Азаматтық Кодекстің 1042-бабындағы 2-тармаққа сәйкес, мұра қалдырушының қайтыс болған күні,ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мұраның ашылу уақыты болып табылады. Уақыт кезеңі болып табылатын мерзім оның ұзақтығын көрсетумен анықталады және жылдармен, айлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен есептеледі (Азаматтық Кодекстің 172-бабының 2-тармағы). Мерзімді дұрыс есептеу үшін оның басталуы мен аяқталуын дәл анықтаудың зор маңызы бар. Азаматтық Кодекстің 173-бабына сәйкес, уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің өтуі күнтізбелік күннен немесе мерзімінің басталуы белгіленген оқиға болғаннан кейінгі келесі күннен басталады. Мәселен, тұрғын үйді жалдау шарты 2003-жылы 15-ақпанда жасалған болса, оның қолданылу мерзімі 2003-жылы 16-ақпаннан басталады. Күнтізбелік күн немесе оқиғаның басталуы есепке алынбайды. Ал мерзімнің аяқталуы ережесіне келетін болсақ, ол пайдаланылатын уақыт бірлігіне қарай өзгеріп отырады. Жылдармен есептелетін мерзім — мерзімнің соңғы жылының тиісті айы мен күнінде бітеді (Азаматтық Кодекстің 174-бабының 1-тармағы). Мәселен, үш жылдық талап қою мерзімі 2003-жылы 1-сәуірден басталса, 2006-жылы 1-сәуірде аяқталады. Айлармен есептелетін мерзім соңғы айдың тиісті күнінде аяқталады. Мұнда, егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы оңдай күн жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді. Мәселен, мүлікті айлық жалдау мерзімі 2003ж. 31-қаңтардан басталса, ол 2003-жылы 31-ақпанда аяқталуға тиіс, ал күнтізбеде мұндай күн жоқ болғандықтан, ол 2003-жылы 28-ақпанында аяқталады. Жарты жылда және тоқсанда есептелетін мерзімнің соңғы күні туралы мәселе де осылайша шешіледі. Мұнда жарты жылдық мерзім алты айға, ал 90 тәулік 3 айға тең деп есептеледі, тоқсанды есептеу жылдың басынан бастап жүргізіледі. Жарты ай деп анықталатын мерзім күндермен есептелетін мерзім ретінде қарастырылады және 15 күнге тең деп есептеледі. Мерзімді апталармен есептеуде ол соңғы аптадағы мерзім басталған күнмен аяқталады. Мәселен, апталық мерзімнің өтуі жұмада басталса, онда ол өзі басталғаннан кейінгі келесі жұмада аяқталады. Мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге келетін жағдайларда одан кейінгі ең жақын жұмыс күні мерзімнің аяқталу күні болып есептеледі. Бұл арада, мереке, жалпыға бірдей белгіленген демалыс күні, сондай-ақ осы ұйымның режимінде көзделген күн жұмыс істемейтін күн болып есептеледі. [III: 1; http: lekcia.com; Азаматтық құқықтағы мерзім түсінігі]

1.2 Мерзімдердің түрлері

Азаматтық құқықта кездесетін көптеген мерзімдер бірқатар нақты негіздер бойынша классификацияланады. Мерзімнің кіммен орнатылуына байланысты олар заңды, шартты және соттық мерзім болып жіктеледі. Заңды мерзімдер заңдарда және де басқа нормативтік құқықтық актілерде бекітілген. Мысалы, мұраны қабылдау немесе одан бас тарту үшін заңмен алты айлық мерзім орнатылған, толық азаматтық әрекет қабілеттілік, талап мерзімдер заңда нақты өздерінің бекімін тапқан.
Тараптардың келісімімен бекітілетін мерзім — шартты болып табылады. Соттық мерзімдер, бұл сотпен немесе арбитраждық сотпен орнатылған мерзімдер болып табылады. Мысалы, сот мердігерге ақысыз түрде өзінің жұмысындағы кемшіліктерді жоюға уақыт беруі мүмкін.
Мерзімдер өздерінің табиғаты мен сипатына байланысты бірнеше түрлерге бөлінеді. Құқықтық салдарына байланысты мерзімдер құқық туындатушы, құқық өзгертуші және құқық тоқтатушы болып бөлінеді.
Мәселен, мүлікті беру моменті, жалпы ереже бойынша меншік құқығының пайда болуын білдіреді. Ал құқық өзгертуші мерзімнің келіп жетуі азаматтық құқықтар мен міндеттердің өзгеруіне алып келеді. Мысалы, мердігерлік шарты бойынша жұмыс нәтижесін қабылдау мен беру мерзімін өткізіп алу кезінде мүліктің кездейсоқ жойылуы мен бүлінуі қаупі сол мерзімді өткізіп алған тарапқа жүктеледі. [IІ: 1; 90-91бб.]
Құқықты тоқтататын мерзімдер құқық пен міндеттің тоқтатылуына алып келеді. Мысалы, егер мұра қалдырушының несие берушілері мұраның ашылу сәтінен бастап алты ай ішінде өздерінің талаптарын қоймайтын болса, онда бұл талаптар қанағаттандырылған деп танылады.
Мерзімдерді анықтаудың сипаты бойынша олар: императивті, диспозитивті, абсолютті анықталған, тиісінше анықталған және анықталмаған, жалпы және арнайы, және басқа да болып бөлінеді. Императивті мерзімдер заңмен нақты анықталған және тараптардың келісімімен өзгертуге жатпайтын мерзімдер. Оларға талап қою және меншік құқығына ие болу мерзімдері жатады.
Мерзімдер диспозитивті болып, егер заңда көрсетілгендігіне қарамастан тараптардың келісімі арқылы өзгертуге жататын мерзімдер табылады. Мысалы, борышқор талап етілген уақытта жеті күн өткенге дейін талапты қанағаттандыруға тиіс, бірақ тараптардың келісімімен нақ сол кезде орындауды немесе одан да көп мерзім өткеннен кейін орындауды қарастыруы мүмкін.
Абсолютті анықталған мерзімдер құқықтық салдардың туындауымен байланысты нақты бір моментті немесе уақыт кезеңін білдіреді. Оларға, мысалы, календарлық датамен немесе уақыт кезеңімен белгіленген мерзімдер жатады. [IІ: 2; 43-44б.]
Тиісінше анықталған уақыттар нақты анықталмағандығымен ерекшеленеді, бірақ олар да өз кезегінде нақты бір моментпен немесе уақыт кезеңімен байланысты болып табылады. Бұларға, тауар жеткізілім шарттарында анықталған екінші квартал деп көрсеткен мерзімдер жатады.
Анықталмаған мерзімдер заңда немесе шартта мүлдем уақыт кезеңі көрсетілмеген уақытты айтады, бірақ бұлардың өзі уақыт шекарасына ие деп саналады. Мысалы, мүлік мерзімі көрсетілмей уақытша ақысыз пайдалануға немесе арендаға берілуі мүмкін. [IІ: 3; 36б.]
Өздерінің құқытық табиғатына байланысты мерзімдер келесідей түрлерге бөлінеді:
1) Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімдері ретінде біз субъективтік құқытарға ие тұлға осы мерзім ішінде өзінің субъективтік құқығына байланысты әртүрлі әрекет жасауға мүмкіндік алуын айтамыз
Жалпы ереже бойынша ондай мерзімдер заң актілерімен, тараптар келісімімен орнатылады (меншік құқығы, авторлық құқық және т.б). Сонымен қатар олар тараптардың келісімімен де орнатылуы мүмкін.
2) Субъективтік құқықтарды жүзеге асыру мерзімдері — бұл уақыт аралығында азаматтар белгілі бір уақытқа белгіленген субъективтік құқықтарды жүзеге асырылады (мысалы, сенімхат үш жылға дейін беріледі). Бұларды белгілі бір топқа бөлудің қажеттілігі азаматтық құқықта уақытпен шектелмеген құқықтармен (мысалы, меншік құқығы, авторлық құқық, т.б) және әрекет ету мерзімі анықталмаған құқықтармен қатар (мысалы, мерзімі анықталмаған мүлік жалдау шарты бойынша) әрекет ету шектері заңмен белгіленген субъективтік құқықтардың болуынан көрініс табады.
Мысалы, белгілі бір жаңалыққа (открытие) патенттің әрекет етуі жиырма жылмен шектелген, авторлық құқық автордың өмір бойы және ол қайтыс болғаннан кейін елу жыл (егер ол мерзімсіз қорғалатын болмаса) әрекет етеді және т.б. субъективтік құқықтардың әрекет етуінің мұндай шектеулерінің болуы әртүрлі себептермен байланысты болады, бірақ бұл көбіне тұлғаның мүддесі мен тұтастай алғандағы қоғамның мүдделері сәйкес келуі үшін жасалған.
3) Тоқтатушы мерзімдер — бұл мерзімдер белгіленген құқықтарды тоқтату үшін белгіленеді. Мысалға, Нотариат туралы заңда, егер нотариус болуға рұқсат алған адам үш жыл ішінде нотариалдық әрекеттермен айналыспаса, ол жұмысқа емтиханнан қайта өткеннен кейін ғана жіберіледі.
Бұл мерзімдерді біз субъективтік құқықтарды жүзеге асыру мерзімдерінен ажырата білуіміз керек, өйткені бұл құқықты да белгілі бір мерзім ішінде жүзеге асыру тиіс. Дегенмен, егер субъективтік құқықтарды жүзеге асыру мерзімдері олардың нақты созылуын білдіретін болса, құқық тоқтатушы мерзімдер егер олар қолданылмайтын болса, сол арада тоқтатылуын білдіреді.
Мысалы, мүлік жалдау шартын тоқтатудың бір негізі болып, егер шартта көрсетілсе, жалға алушының көп уақыт болмауы жатады; кепілдік ету, егер несие беруші міндеттемен басталғаннан кейін бір жыл ішінде кепіл берушіге талап-арыз қоймаса тоқтатылады.
4) кепілдік мерзім — сатушының ұзақ мерзім пайдалануға немесе сақтауғаарналған өнімнің әдеттегі қабылдап алу кезінде байқала қоймайтын кемшіліктерін анықтауына арналған мерзім.
Кепілдік мерзімді мемлекеттік стандарттар немесе шарт белгілейді. Оның үстіне,шарт, егер тіпті олар мемлекеттік стандарттарда немесе техникалық талаптарда көзделмеген болса да кепілдік мерзім белгілеуі мүмкін, сондай-ақ стандарттарда көзделген мерзімнен едәуір ұзақ кепілдік мерзім белгілей алады.
Кепілдік мерзімді белгілеу тұтынушылардың мүдделерін қанағаттандырады және өндірілетін өнімнің немесе орындалатын жұмыстың сапасын арттыруға ынталандырады;
5) шағымдану мерзімі — заң бұл мерзімді міндеттерін ерікті түрде орындауды талап ету құқығын бұзуына байланысты субъективтік құқықты бұзған адамға белгілейді. Заң шағымдану мерзімін ғана емес, сондай-ақ оған жауап беру мерзімін де белгілейді.
Мысалы, тасымалдаушыға жүкті тасымалдаудан туындайтын талап қоюға дейін оған көлік туралы заң актілерінде көзделген тәртіпте талаптар қойылуы міндетті (Азаматтық Кодекстің 706-бабының 1-тармағы);
6) азаматтық-құқықтық міндеттерді орындау мерзімі — шартта белгіленеді. Мәселен, қарыз беру шарты бойынша борышты қайтару сәті міндетті орындау мерзімі ретінде қарастырылуы мүмкін;
7) азаматтық қүқықтарды қорғау мерзімі, немесе азаматтық құқықта аталып жүргеніндей, талап қою мерзімі. [III: 4; www.adilet.minjust.kz; Мерзімдердің түрлері]

ІІ ТАРАУ. ТАЛАП ҚОЮ МЕРЗІМІ
2.1 Талап қою мерзімінің ұғымы және оны есептеу

Бұл бұзылған құқықты сот арқылы қорғау үшін заңмен белгіленген мерзім. Осы уақыт ішінде құқығы бұзылған адам өз құқығын мәжбүрлі түрде жүзеге асыруды немесе қорғауды талап ете алатын мерзімді азаматтық құқықтарды қорғау мерзімідеп түсінеді. Қойылған талапты қанағаттандыру бұзылған азаматтық құқықты қорғаудың негізгі құралы болғандықтан, аталған мерзім талап қою мерзімідеп аталған.
Талап қою мерзімі институты негізгі үш міндетті атқарады:
— азаматтық айналымның тұрақтануына, оның қатысушылары арасындағы екі ұштылықты жоюға, азаматтық құқықтарға қатысты олардың арасында туатын дауларды тездетіп шешуге жәрдемдеседі (азаматтық құқықтық қатынастарға айқындық және жүйелілік енгізеді);
— соттардың іс бойынша объективтік шындықты анықтауын жеңілдетеді, сөйтіп осы арқылы дұрыс шешімдер шығаруға жәрдемдеседі;
— шарттық тәртіптің нығаюына қызмет етеді, шарттағы тараптардың белсенділігін ынталандырады және міндеттемелердің орындалуына өзара бақылауды күшейтеді.
Талап қоюға құқығы бұзылған мүдделі адам ғана емес, сондай-ақ азаматтық іс жүргізу заңдарына сәйкес басқа адамдар да құқылы болады. Сондықтан талап қою мерзімі ұғымының анықтамасында талап қою субъектісіне нұсқау болмайды. Азаматтық Кодекстің 179-бабына сәйкес, сот талап қою мерзімін соттың шешімі шыққанға дейін жасалған талапкердің өтiніші бойынша ғана қолданады. [IІ: 4; 38-39бб.]
Талап қою мерзімі және оны есептеу тәртібі занда көзделеді және оны тараптардың келісуімен өзгертуге болмайды (Азаматтық Кодекстің 177-бабының 2-тармағы). Осыдан келіп, тараптардың келісуімен талап қою мерзімін ұзартуға немесе қысқартуға жол берілмейтіндігі туындайды. Талап қою мерзімі — бұл осы уақыт шегінде қойылған талапты сот қанағаттандыра алатын уақыт кезеңі.
Қазақстан Республикасының азаматтық құқығында талап қою мерзімінің екі түрін ажыратады:
1) жалпы мерзім;
2) арнаулы мерзім.
Азаматтық Кодекстің 178-бабының негізінде талап қоюдың жалпы мерзімі үш жыл болып белгіленеді. Талаптардың жекелеген түрлері үшін заң құжаттарымен талап қоюдың жалпы мерзіммен салыстырғанда қысқартылған немесе неғұрлым ұзақ арнаулы мерзімдері белгіленуі мүмкін. Азаматтық құқықта мұндай мерзімдерді арнаулы мерзімдер деп атайды. Олар заң актілерінде тікелей көзделген жағдайларда ғана қолданылады. Мәселен, Жекешелендіру туралы жарлықпен сатып алу-сату шартының жарамсыздығына байланысты даулар бойынша 6 айлық талап қою мерзімі белгіленген. Бұл мысалдардан жалпы мерзіммен салыстырғанда арнаулы мерзімдердің ұзартылған немесе қысқартылған болуы мүмкін екені көрінеді.
Арнаулы мерзімдердің барлығы жалпы ережеден өзгеше болатындықтан, олар заң актілерінде көрсетілген қатынастарға ғана қолданылуы тиіс. Бұл мерзімдер туралы нормаларды кеңейте түсіндіруге … жалғасы