Қазақша Жұмбақ: Төрт түлік мал, жануарлар
Дүниеде ақас бар бек жайлаған,
Жанына адам барса ойбайлаған.
Ақастың адам білер мінезі бар,
Мінгесіп екі бала той тойлаған.
Бір тақыт бар дүниеде әркім білер,
Ол тақыт қымбат емес, әркім мінер.
Мінерінде төмендеп келеді екен,
Мінгеннен соң жоғары көтерілер.
Дүбір-дүбір төртеу,
Есенгелді екеу.
Жағалбайлы жалғыз,
Оның таңы қарбыз.
Төрт кісі төсек сал дейді,
Екі кісі қарауыл қарайды,
Үлкен әйел есік аш дейді,
Кіші әйел төмпештейді.
Таптым-таптым, тап жорға,
Табаны жалпақ боз жорға.
Маң-маң басып келеді,
Тапырақтап желеді.
Мойны ұзын, үсті тау,
Ертеден елге бел еді.
Кезікті бір жануар,
Үстінде екі тауы бар.
Мойны ұзын, көзі үлкен,
Бұл не,өзің тауып ал?
Даусы қоңыр, үні мұң,
Тесіп қойған мұрынын.
Төсек астында төрт күлше.
Таудан тас домалайды,
Тас бұршақтай сабалайды.
Жоғарыдан көп тас домалайды,
Кезектесіп бірін-бірі қуалайды.
Шашылды маржан,
Бағасы арзан.
Апан-апан,
Ескі шапан.
Иір қобыз,
Жарық жұлдыз.
Мамам маң басып барады,
Күлшесі қалып барады.
Екі төлдің атынан
Бір төлдің аты шығады.
Түбірлі төртеу,
Түймемен бесеу,
Ерубай екеу,
Мамық жалғыз.
Қоян жақты, тақыр жонды,
Төрт тұяқ, екі аяқты, екі қолды.
Салпы ерін, өзі жүйрік,
Кең омырау, жуан құйрық.
Төрт түп тұт мәуітімен кесіледі,
Үстіне мінген адам есіреді.
Құрдасым, тапқын мұны ойлы көзбен,
Ойласаң тереңірек шешіледі.
Отырдым мұнан барып оймауылға,
Қлінді екі аяғым байлаулыға.
Қолыма екі қайыс ұстап алып,
Жүргіздім қайда барсам айдауыма.
Екеуі елеңдеп келеді,
Төртеуі төбелесіп келеді.
Ана таумен мына тау соғысып келеді.
Кішкене ғана тостаған,
Көтеріп қана тастаған.
Алды қияқ, арты шалғай.
Ұштым,ұжмаққа шықтым,
Тептім, терекке шықтым.
Қарасам, қайдан келдің,
Малы қара сайдан келдің.
Кекендеткен несі екен,
Келіп салған несі екен?
Сорпылдатқан несі екен,
Сорқылдатқан несі екен,
Суырып алған несі екен,
Суы тамған несі екен?
Төртеу келеді,
Төртеу асылып тұрады,
Екеу жол көрсетеді,
Екеу иттен сақтайды,
Енді біреу артында асылып тұрады.
Екі айнасы бар,
Екі найзасы бар,
Төрт жаптырмағы бар,
Бір шыбыртқысы бар.
Бүкір ағашқа қар жұқпас.
Ел жатса да енекем жатпайды.
Төсек астында төрт бауырсақ .
Төрт туысқан бір шұңқырға құяды.
Арқасы бар, аунамайды,
Аузы бар, күйсемейді.
Кішкентай ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар.
Төрт тағанды бойы бар,
Момындық дұрыс ойы бар.
Кербезденіп жүрмейді,
Айналдырған тоны бар.
Азанда кетер ләйлекен,
Кеште келер ләйлекен.
Түрлі-түрлі жібектен,
Түймесі бар ілгектен.
Шапаным да, тоным да,
Арқаның жүр жонында.
Атам соның соңында,
Таяғы бар қолында.
Ашылмаған сандықта,
Пішілмеген құндыз бар.
Қайырып басын тастаған,
Қайқайып қойды бастаған.
Асты пышақ, үсті істік,
Өзіне лайықтап киім пішкен,
Секіріп-секіріп түскен.
Төрт аяғы бар,
Басында екі таяғы бар,
Иегінде екі сақалы бар.
Сақалы бар,
Санасы жоқ.
Бітік көз, салпаң құлақ, қайқы мұрын,
Көріп пе ең мұндай хайуан бұдан бұрын.
Домалақ, алды-арты бірдей екен,
Және де көріп жүрсіз әрбір түрін.
Өзі сұр, бөрі емес,
Ұзын құлақты, қоян емес,
Жұмыр тұяқты, жылқы емес.
Ол надыр құм жануары,
Көзі өткір, көңілі тар,
Басқа ұрсаң, қылмайды намыс-ар.
Қара түгіл ханда бар,
Қытайда бар, Қырымда бар,
Түркістан, Үрімде бар,
Хоразым, Бұхарада бар.
От басында орайған,
Құйымшағы сорайған.
Үй артында шоңқайма,
Буы шығып тұрмай ма?
Салпаң құлақ келед деп,
Қорқа-қорқа тұрмай ма?!
Шықпайды үйден,
Тоны жібектен.
Күндіз ұйықтайды,
Түнде дамыл таппайды.
Аңға барады,
Сол аңды үйден табады.
От басында бүкір шал,
Құдайына шүкір шал.
Түссе күннің шуағы
Көзді еріксіз жұмады.
Жылы жерді сүйеді,
Беті-қолын жуады.
Жол бойында жортқан,
Сыбызғысын тартқан.
Тоң мойынды жуан көк,
Желіп, жортып бүкеңдеп,
Несібесі даладан,
Еңбек қылмай жүрер тек.
Бір нәрсе қайраты көп, болған күшті,
Басынан өткізеді әрбір істі.
Жануар мақұлықтың біреуі өзі,
Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.
Бар екен бір айуан көпке таныс,
Мекені жүрер оның тау мен қамыс.
Бұл өзі ойласа көп, шапшаң, епті,
Жүректі бір айуанға қойса бетті.
Қайтпайды жара алмаса не өледі,
Өлмесе тынбайды ол алмай көкті.
Мақұлық бар екен даусы зор,
Адамға ұқсап бойында аяқ пен қол,
Мекені тас бұлақтың төңірегінде,
Мынаны тапқан жанның ақылы мол.
Ыржаяды, күледі,
Басқан ізді біледі.
Таусылмайтын шабысы,
Жұртқа мәлім жүрісі.
Жақпар тастың астында
Қызыл тонды қыз жатыр.
Белестегі бес бие,
Бақылдайды, құрылдайды;
Құйрықтары қара ала,
Қанаттары сары ала.
Жылқыны қарнына қыстырып,
Түйені ерніне қыстырып,
Есекті құлағына қыстырып,
Қасқырды ат қып мініп,
Айт дегенде жүре берген.
Әңгелейді, дөңгелейді,
Ұшқан құстай,
Құс десем, төрт аяғы бар,
Елек-селек, екі құлағы бар.
Демсіз-үнсіз,
Жүрсе-үнсіз.
Басса ізі жоқ,
Жүрсе жолы жоқ.
Жаны бар, қаны бар,
Бес сағат жерде тұрса,
Жаны да жоқ, қаны да жоқ.
Тарпаң, тарпаң тарбиған,
Түрі жаман жарбиған.
Сасық көлде ит үрер.
Көл, өзен, дарияны жаны сүйген,
Жасынан қора салып, қамыс шиден.
Қаншама терең суды бойлағанда
Үстіне бір тамшы да су тимеген.
Алуан дүркін аузында бір әккәр,
Неше жұтқан жануарды көрдім әней,
Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.
Бар екен үш қанаты ұшып кетпес,
Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.
Өзінің мекенінен шығып кетсе,
Тіршілік көремін деп үміт етпес.
Өзі шұбар,
Тамағына таққаны —
Екі тұмар.
Текшелеп тебен арттым томашаға,
Домалағы жазылар оңашада.
Төрт аяқты,
Мың таяқты.
Ізі бар,
Адымы жоқ.
Төсек астында шылғи қайыс.
Жапырақ астында қара пышақ.
Жол үстінде майлы қайыс.
Жау келсе қатты сасады,
Құйрығын тастай қашады.
Сауыттан мықты шапаны,
Жиырылып кейде жатады.
Асты тас,
Үсті тас,
Ортасында шандыр бас.
Жер астында жездекем аты кісінейді.
Ары жүгір қара шарт,
Бері жүгір қара шарт.
Тал түбіне тасталған,
Жылқыны қарнына қыстырған.
Түйені ерніне жапсырған,
Мұрты бар, сақалы жоқ,
Айт дегенде аяуы жоқ.
Кішкене ғана бойы бар,
Айналдырған тоны бар.
Қанар қапта не болса,
Бәрін жейтін ойы бар.
Ат та емес, ит те емес,
Тістейтінін қайтерсің.
