Өлік балауызы | Скачать Материал

Ѕазај јґјыјтану ж„не халыјаралыј
јатынастар институты

Р Е Ф Е Р А Т

Тајырыбы: ‡лу ж„не †лiм

ОрындаЈан: 1-курс, 1-топ

студентi Тојманбетов … Ѕ.
Тексерген: Жетпiсбаев ¤. А.

Алматы 2001ж.

1. Өлім және өлікті сот-медицина тұрғысынан зерттеу
Өлім туралы білім танатология деп аталады. Қазіргі танатологияның
міндетіне өлу процесі динамикасының терминалдық жағдайларына
(танатогенеза), өлумен бірге болатын клиникалық, биохимиялық және мор-
фологиялық өзгерістеріне қатысты мәселелерді зерттеу кіреді. Өлу процесіне
дәрігердің араласу мәселесі — организмді тiрілту (реанимация) жөне
эутаназия (науқастың ажал алдын-дағы азабын жеңілдету) танаталогия
проблемасымен тығыз байланысты.
Танатология жалпы және жеке болып бөлінеді. Жалпы танатология өлімнің
басталу диагностикасы мен даму дина-микасы мәселелерін, өлік өзгерістері
мен олардың сыртқы ортаның жай-күйіне байланыстылығын, өлу себептерін анық-
тау үшін өлікті зерттеу ерекшеліктерін, жасанды жолмен сақ-тау және жерлеу
әдістерін, т.б. зерттейді. Жеке танатология бұл мәселелерді әр түрлі
аурулар, жарақаттар және өлімнің әр түрлі себептері жағдайында қарастырады.
Сот-медицина танатологиясы бірінші кезекте зорлықтан және кенеттен болған
өлімге байланысты проблемаларды зерттейді. Бүл сот әділдігі органдарына
өздерінің қылмыскерлікке қарсы күрес жөніндегі міндеттерін жүзеге асыруына,
ал денсаулық сақтау органдарына халыққа емдеу және алдын алу көмегін
көрсетуді (диагностикалық қателердің алдын алу, жарақаттанудың, уланудың
жәнет.б. алдын алу) жақсартуға көмектеседі. Сотмедицина танатологиясының
бірінші кезек-тегі міндеті — бірқатар арнаулы мәселелерді (өлу мерзімін,
себебін, улану диагнозын және т.б.) анықтауда тергеу органдарына көмектесу.
Сондықтан өлікке сот-медищша сараптамасын жүргізу процесінде патологиялық-
анатомиялық жару кезіндегіге қарағанда, жалпы және жеке танатология
мәселелеріне зор көңіл бөлінеді.
Өлікті сот-медицина түрғысынан зерттеудің патологиялық-анатомиялық
зерттеуден мақсаты жағынан да, объектілері жағынан да айырмашылығы бар.
1. Сот-медициналық союдың іс жүргізу (заң) жағынан айырмашылығы бар. Ол
тергеу және сот органдарының жазбаша ұсынысы болған жағдайда ғана
жүргізіледі.
2. Өлік дәрігерлер үшін міндетті бірыңғай ережелерге сәйкес жазылуға тиіс.
Ол ережелерде өліктерді қабылдау, тіркеу, зерттеу, сақтау жөне беру тәртібі
көрсетілген. Өлік материалдарын алып, зерттеудің қосымша әдістеріне
жіберудің де арнаулы ережелері бар.
3. Өліктерді сот-медициналық жару кезінде тергеу органдары өкілдерінің
қатысуына болады.
4. Тұтас және жаңа өліктер ғана емес, олардың бөліктері де, сондай-ақ әр
түрлі сатыда бүзылған (шіріген) өліктер де сот-медициналық тұрғыдан жаруға
жатады.
5. Ауру тарихы болатын және белгілі бір клиникалық диагноз қойылған
өліктерді патологиялық-анатомиялық түрғыдан жарудан айырмашылығы — сот-
медицина сараптамасы жағдайында оны жару кезіне дейін өлудің мәнжайы
көбінесе белгісіз болады және өлудін себебі мен генезі, жарақаттын
механизмі және т.б. туралы бірқатар күрделі мәселелерді жару нәтижесі
бойынша ғана шешуте тура келеді.
6. Патологиялық-анатомиялық жарудың міндетіне өлу себептерін анықтау және
патологиялық-анатомиялық диагноз қою кіреді. Ал сот-медицина сарапшысы оның
үстіне адамның өлу мерзімін, қанша уақытта өлгенін, өлген адамның оқиға
болған сәтте және өлген кезде отырған-түрғанын, т.б. анықтауға тиіс. Әдетте
патологанатомнын алдына мәселелер қойылмайды, өйткені науқас адам емдеу
мекемесінде медицина қызметкері мен басқа да адамдардың көз алдында өледі.
7. Патологанатом маманы өліктің сыртын қарауға және өлік қүбылыстарына
біршама аз көңіл бөліп, ішкі құрылысын , зерттеуге баса назар аударады. Ал
сот-медицина сарапшысына өліктің сыртын қараудың зор маңызы бар, өйткені
сыртын қарау деректері оның бірқатар маңызды мәселелерді шешуіне мүмкіндік
береді. Оларға сыртқы жарақаттардың шоғырлануы, үлкендігі мен
ерекшеліктері, олардың адам тірі кезінде немесе өлгеннен кейін салынғаны,
өлікті тануға мүмкіндік беретін жеке белгілері және т.б. жатады.
8. Сот-медицина сарапшысы өліктің киім-кешегін, қару-жарақты қарап шығуға,
патологиялық анатомияда қолданыл-майтын сот-химиялық және физикалық-
техникалық зерттеу әдістерінің нәтижелерін ескеруге міндетті.
9. Өлгеннен кейін түрлі мерзімде жерден қазып алынған (эксгумация)
өліктерді зерттеу тек сот дөрігерлерінің ғана құзыретіне жатады, оны
патологанатомдар жүргізбейді.
Сонымен өлікті сот-медициналық зерттеу танатология деректеріне негізделген
көптеген арнаулы сұрақтарды шешумен байланысты. Сондықтан сот медицинасында
өлім жөне өлік құбылыстары туралы ілімге зор көңіл бөлінеді.
Өмір мен өлім көрер көзге қаншалықты қарапайым болғанмен, оларға дәл
және нақты анықтама беру өте қиын. Биология және медицина ғылымдарының
дамуына байланысты өлім, ажал туралы түсінік, сондай-ақ «өлім» деген
үғымның анықтамасы өзгерді.
Өлім (биологиялық) — организм тіршілігінің қайтып оралмастай болып
тоқтауы, кез келген оқшауланған тірі жүйенің жеке тіршілiгiнiң болмай
қоймайтын ақырғы нүктесі.
«Өмір бар жерде, өлмек бар» дейді халқымыз. Демек, тіршілік еткеннің бәрі
өлугө тиіс, ал өмірде жоқ тіршіліктің өлуі де мүмкін емес. Демек, өмір мен
өлім біртүтас процесс, қарама-қарсылықтардың бірлігі ретінде қарастырылуға
тиіс. Өлім өмірдің табиғи және болмай қоймайтын соңы, ақыры, ол бүкіл өмір
бойы организмде бірінен кейін бірі болып жа-татын өзгерістер мен процестер
тізбегінің бір шеті, ақырғы шеті. Адам ғүмырының шегі қандай? Ол ең көп
дегенде қанша жасай алады?
И.П. Павлов адамды кемінде 100 жыл жасауға тиіс деп санаған. Ол былай
деп жазды: «Біз өзімздің ынсапсыздығымызбен, өзіміздін
берекетсіздігімізбен, өзіміздің өз организмімізге лайықсыз
қарайтындығымызбен осы қалыпты мерзімді анағүрлым азцифрға түсіреміз…»
«Жүз жыл жасауға тырысамын. Сол үшін шайқасамын». И.П. Павловтың ұзақ та
жемісті өмір сүріп, әбден қартайғанша ақылы айқын, жұмыс қабілеті жоғары
болғаны белгілі.
Ал И.И. Мечников ғылым деректеріне негізделген өмір ажалды
алыстатады, сөйтіп, адам одан қорықпайтын болады деп көрсетті. Адам
жасампаз еңбекке толы өте үзақ өмір сүреді, деді ол, сөйтіп өлім де үйқы
сияқты физиологиялық қүбылысқа айналады. Бүл арада геронтология мен
танатология бір арнаға құятын сияқты. Қазіргі геронтология қартаю мөселесін
қартайған кездегі жұмысқа қабілеттілік кезеңін барынша ұзарту үшін
зерттейді. Жалпы алғанда, ұзақ жасау проблемасы адамдардың жұмысқа
қабілеттілігімен тығыз байланысты. Ұзақ жасаушылардың басым көпшілігі —
еңбекке берілген, дене еңбегін сүйетін және спортпен айналысатын белсенді
адамдар.
2. Терминалдық жагдайлардың сот-медициналық мәні
Өлім өмір жолының соңғы және міндетті кезеңі болған-дықтан,
танатология өмірді зерттеумен, яғни биологияның, физиологияның,
биохимияның, патологияның тиісті бөлімдерімен тығыз байланысты. Қазіргі
танатологияның пөні терминалдық жағдайларға (латынша —шекаралас, шектес),
яғни өмірдің соңғы сатысына, өмір мен өлім арасындағы шекаралас жағдайға
қатысты мәселелерді зерттеу болып табылады. Ал «терминалдық жағдайлар»
ұгымына ен ауыр естен тану (шок) түрлері, талықсу (коллапс), жанталасу
алдындағы жағдай, терминалдық үзіліс (пауза), жанталасу (агония) және
клиникалық өлім кіреді. Бұл процестерді терминалдық жағдайларға
біріктіретін сипатты ерекшелік заттар, атап айтқанда, органикалық қышқылдар
алмасуының толық қышқылданбаған өнімдері жинақталуьшың салдарынан ацитоздың
асқынуына байланысты тез үдей түсетін гипоксия болып табылады. Ацидоздың
дөрежесі мен үзаққа созылуы жандану болжамына да себепші болады.
Шоқтың ауыр сатылары, коллапс тікелей жанталасу алдындағы жағдайға
ауысуы мүмкін, бұл жағдай орталық нерв жүйесшің жоғары бөлімдерінде
тежелістің бел алып, естен тануынан көрінеді. Бүл орайда мидың сабақ бөлігі
қозу жағдайында болып, біршама уақыттан кейін тежелістін ми сабағына да
ауысуы мүмкін.
Жанталасу алдындағы жағдай кейде талай сағаттарға со-зылып, терминалдық
үзіліске ауысады. Соңғысы рефлекстердін болмауымен, тыныс алудың жөне
жүрекқан тамыр қызметінің аз уақытқа тоқтап қалуынан байқалады. Мұндай
жағдайда науқас өліп қалған сияқты болып көрінуі мүмкін. Терминалдық
үзілістің айрықша ерекшелігі бұл барлық орталықтардың жұмыс істеуі
сақталған жағдайда қабықтың терең тежелуі болып табылады, соның салдарынан
орга-низмнің қызметі «бей-берекет», үздік-создық сипатта болады.
Терминалдық үзіліс бір минутқа, кейде 2—4 минутқа со-зылып, организмнің
тіршілік үшін күреонің соңғы сілкішсі сияқты болып көрінетін жанталасқа
ауысады. Кейбір ғалым-дар жанталасты сөніп бара жатқан алаудың түтініне
үқсас-тырады. Жанталасу бірнеше минуттан отыз жөне одан да көп минуттарға
созылуы мүмкін.
Жанталасу кезінде тырысып-қүрысу түрінде дем алу қайтадан пайда болады,
кейде әлсіз болса да жүрек-қан тамыр қызметі қалпына келеді, тіпті аз
уақытқа адамның есі қіруі де мүмкін. Науқасгың маңындағылар мен туыстары
мұндай жағ-дайды екінің бірінде науқас сауығып келе жатыр деп ұғып, оның
содан кейінгі жантәсілім етуін медицина қызметкерінің дұрыс әрекет
жасамағандығынан болды деп санауы ықтимал.
Жанталасу кезінде қабық терең тежелген жағдайда фи-зиологиялық
функциялардың бұл барлық реттеу бел-сенділігінің барынша артқаны байқалады.
Сонан соң тежелу мидың сабақ жағына көшіп, клиникалық өлімге апарып соға-
ды. Осы кезге қарай ми ұлпасында тотықтану ғана емес, со-нымен бірге
гликолиз де тоқтайды, бұл, сірә, ферменттік жүйелердің бұзылу салдарынан
болуы мүмкін. Мұның өзі мида сүт қышқылынын ұлғаюы мен ацидоз
құбылыстарының күшеюіне апарып соғады. Клиникалық өлім орын алады, ол
жүректің соңғы жиырылуы мен соңғы тыныстан басталады деп саналады. Тйныс
алу мен жүрек соғысы бір мезгілде тоқтамауы да мүмкін.
Клиникалық өлім кезеңінің үзақтығы 5—6 минутқа созы-лады, кейде 3—4 минутқа
дешн қысқаруы ықтимал. Егер өлім кезінде температура төмен (гипотерия)
болса, жас адамдар, дене күші мықты субъектілер өлгенде, сондай-ақ адам тез
өліп кеткен жағдайда, т.б. бұл мерзім ұлғаяды. Жанталасудың жөне бүкіл өлу
кезедінің патологиялық процесі мен ұзақтығы сипатының да мәнмағынасы бар.
Өлу ұзаққа созылған жағдайда адамның барлық компен-саторлық
механизмдері іске қосылады, қанның қайта бөлінуі соның көрінгсіерінің бірі
болып табылады. Шеткі қан тамыр-ларының түйілуі (спазм) салдарынан қанның
негізгі массасы жүрек пен миға ағылады, мұның өзі олардың неғүрлым ұзақ
тіршілік етуіне себепші бодады. Мұндай жағдай кейде бірне-ше сағатқа
созылуы мүмкін, ал егер адамға жан бітірудің сәті түспесе, барлық тіршілік
функцияларының толық және біржола сарқылу көріністері жағдайында ол өліп
кетеді. Бұл жағдайларда клиникалық өлім өте қысқа (бірнеше секунд)
болғанның өзінде де адамға жан бітіру іс жүзінде мүмкін емес, өйткені
организм шын мөнінде жүрек пен тыныс тоқтағанға дейін-ақ өліп қалған. Жарып
көрген кездеодан ми клеткалары біршама сақталған жағдайда бауыр мен
бүйректін дистро-фиялық ауыр зақымдануы байқалуы мүмкін. Өлімнің мұндай
механизмі соматикалъщ мехсишзм деп аталады.
Адам тез өліп кеткен жагдайда организм өзінің бүкіл ком-пенсаторлық,
энергетикалық жөне функционалдық мүМ-йндіктерін сарықпайды, мүның өзі
неғүрлым үзаққа (бірне-ше минутқа) созылған клиникалық өлім кезінде
организмнің жандануын қамтамасыз етеді. Мұндай жағдайларда парен-химатоздық
мүшелердің үзаққа созылған жанталасқа байла-нысти дистрофиялық өзгерістер
болмайды, ал сол кезде олардын ми клеткаларынан байқалуы мүмкін («ми
өлімі»).
Өлімiнің келу қарқынын морфологиялық белгілер бойын-ша анықтаудың сот-
медициналық мәні зор. Жанталасудың ұзаққа созылғаны жүрек пен ірі қан
тамырларында, мидың қатты қабықтарының қатпарларында болатын қызыл және,
әсіресе, сары (ақшыл) үйыған қанның табылуымен анықталады. Мұндай
жағдайларда қанның едәуір дәрежеде ұйыған-дығы өліктік таңбалардың
қаншалықты айқын болатындығы-нан көрінеді. Керісінше, адам тез өліп кеткен
жағдайда, ке-неттен өлген кезде өліктегі қан сүйық болып қалады, бүл айқын
аңғарылатын өліктік таңбалардың пайда болуьша, көк тамьф жүйесінде қанның
түрып қалуына, ішкі мүшелерде қанның толық болуына және өкпенің, жүректің
сероздық қабықшалары астында ұсақ нүктелер тәрізді экхимоздар пай-да
болуына, сондай-ақ қабақ конъюнктивасына себепші бо-лады. Кенеттен өлудің
бүл белгілерінің бәрі бүрын түншығып өлу белгілері деп қарастырылып келді,
бүл дұрыс емес.
Кенеттен өлген жағдайда өлікте қанның сүйық күйде бол-уын
фибриногенолизбен, яғни фибриногеннің берік фибрин түшршіктер түзу
қабілетінен айрылуымен түсіндіруге бола-ды. Кенеттен болған өлім жағдайында
бүл фибриногеннщ таяқша тәрізді түрден ірі дискерсті корпускулярлық белок-
қа, фибрин-глобулинге көшуі салдарынан орын алады. Та-яқшалар қозғалмалы
түйірлерге айналады да, олар енді түшрдгік түзіп, берік арқауға жабыса
алмайды.
Өлген бойдан барлық реттерде де өліктегі қанның адам тірі кезде қан үйып
қалған жерлерден басқасының бәрінде әрқашанда сүйық болатынын атап
көрсеткен жөн. Жанталасу үзаққа созылған жағдайда қан адам өлгеннен кейін 2
сағат-тан соң үйиды. Кенеттен тез өліп кеткен жағдайда, өлу се-бептеріне
қарамастан, өліктің қаны өзінің үю қабілетін өлгеннен кейін 3—5 сағат өткен
соң жоғалтады. Алайда мүн-дай жағдайда да адамнын денесінен жарақат алу
салдары-нан қүйылған қан тірі адамның қаны сияқты ұйиды. Егер тез өлген
адамның мәштінен ол өлгеннен кейін жарты — бір сағаттан соң сьшама үшін
түтікшеге қгін құйып алынса, қан үйып қалады да, бірсыпыра уақыт өткен, соң
ол қайтадан сүйық қанға айналады. Тез өліп кеткен адамдардың қаны ол өлген
соң 3—5 сағаттан кейін ұю қабілетін толық жоғалта-ды, сондықтан мүндай
өліктерді жарған кезде қан тамырла-ры мен жүрек қуыстарынан сұйық қан
шығып, ол тромбин қосқанның өзінде де үйымайды.
Таяқша тәрізді фибриногеннің корпускулярлық белокқа айналуы адамның тірі
кезінде де, мысалы, дене қуысына қүйылған қаннан да басталуы мүмкін. Мүндай
қанның үйы-майтыны мәлім, мүның өзі ішкі қан ағуының із-түзсіз сіңіп
кетуіне жәрдемдеседі.
3. Өлу диагнозын қою
Организм өлуінің бастапқы кезеңінде өлу диагнозын қою едәуір қиын. Теория
жүзінде өлу сәтін едәуір дәл анықтауға болады, ол жүректің соңғы
жиырылуымен немесе ақтық дем алумен байланысты. Бірақ тәжірибеде бұл
әлдеқайда қиын, өйткені өлу процесі белгілі бір уақыт аралығына созылады.
Организмнің бір мезгілде өлмейтіні жоғарыда айтылды. Жүйелердің бірі
қызметін тоқтатқан кезде бүкіл организм өледі.
Өмірді сақтап қалу жөніндегі сынамалар «орамалы үшта-ған» («витальный
треножник» — жүрек, өкпе, ми) дейтіннің төңірегіне шоғырланған жөне ең
басты өмірлік қызметтердің болуын — нерв жүйесінің түтастығын, тыныс пен
қан айна-лысының болуын дәлелдеуге негізделген. Өмірдің сақталуы-на сынама
алу эволюциясы едәуір дәрежеде медицинаның эволюциясын көрсетеді, ол қызған
темір мен айнаның көмегі-мен сынама алудан электрокардирграфия мен
электроэнце-фалографияға дейінгі жолдан өтті.
Нерв жүйесінің жұмыс істеуіне негізделген сынамалар ішінде мыналарды атаған
жөн: 1. Естен тану (өте салыстыр-малы белгі). 2. Мүрынға иісі қатты шығатын
нәрсені, мысалы, мүсөтір спиртін жөне т.б. жақындатқанда нөтиже бермейді.
3. Рефлекстердің, өсіресе көздің мүйізгек қабығы рефлекс-терінің болмауы
өлу диагнозын қоюда зор рөл атқарады.
4. Көз алмасын басқанда қарашық түрінің өзгеруі («мысық көз феномені»). Көз
алмасын басқан кезде тірі адамның көз қарашығы өзгермейді, ал өлген адамда
ол сығырайып кетеді (Белоглазовтың белгісі). Бүл өтё бағалы белгі және ол
адам өлген соң 10—15 минуттан кейін байқалады. 5. Элеқтроэнце-фалографиялық
зерттеу еңдәлелдісі болып табылады. Алайда ол белгілі бір жағдайларда ғана
қолданылуы мүмкін.
Тыныс болуын төс ойығы түсынан фонендоскоппен тың-дау арқылы анықтауға
болады.
Тіршілік барына сынама жасаудың көпшілігі қан айналы-сыньщ болуын
дәлелдейтін төмендегідей белгілерді анықтауға қатысты: 1) жүрек лүшлінің
сезілуі және иық, күре тамыр, самай, сан артериясы маңында лүпіл болуы; 2)
жүректі тың-дау; 3) алақанды ашып, жарыққа үстағанда тірі адамның сау-
сақтары арасындағы саңылаудан қызғылт сөуле шығады, ал өлген адамда бүл
белгі болмайды; 4) тірі адамның қатты бу-нақтап байланган саусағы қызарады
жөне тоқтап қалған ги-перемия есебінен байланған жердің жоғарғы маңы ағарып
кетеді, өлікте саусақтың түсі өзгермейді; 5) тірі адамда арте-риотомия
сипатты артериалдық қан ағуын көрсетеді; 6) көк тамырға енгізілген 1%
флюоресцеин ерітіндісі теріні тез ара-да сарғайтып, ал тірі адамның
склерасына жасыл түс береді;
7) ең сенімді сьгаама электрокардиографиялық және рент-геноскопиялық
зерттеу, бірақ олар белгілі бір жағдайларда ғана қолданылуы мүмкін.
Біз мүнда тек өмірді сақтаудың ең бастыларын ғана келтір-іп отырмыз,
бүлардан басқалары да бар. Олпрды әрбір дөрігер, әсіресе жедел жәрдем
дөрігері, сондай-ақ өлікті оқиға болған жерде көруге келген сот-медицина
сарапшы-сы білуге тиіс, өйткені мүндай жағдайларда қателесу елеулі
зардаптарға үрындыруы мүмкін.
Жалпы алғанда, адамның өлген сәтін анықтау үшін жа-уапкершілік дәрігерге
жүктеледі. Өлу сәтін мамандар кли-никалық деректер негізінде анықтауға, ал
қажет болған жағ-дайда оны диагностикалық аспаптардын көрсеткіштерімен
толықтыруға тиіс. Егер әңгіме адам мүшесін ауыстырып салу жайында болса,
оның өлген сәтін бүлайша ауыстырып салуға еш қатысы жоқ екі немесе одан да
көп дәрігерлер анықтауы керек.
Әлбетте, адамның өлгеніне күмән туған жағдайда дөрігер адамның өлгеніне
анық көз жеткізгенге дейін, яғни алғашқы өліктік қүбылыстар пайда болғанға
дейін оған қолынан ке-летін барлық көмекті көрсетуге тиіс (жасанды жолмен
тьшыс алдыру, жүрек дәрі-дәрмектерін енгізу жөне т.б.). Демек, өзінің күш-
жігерін де, уақытын да аямай көмек көрсетуге міндетті.
Сот-медициналық жарудың негізгі міндеті — адамның өлу себептеріваныңтау. Ал
оның себептері мейлінше алуан түрлі және белгілі бір жарақаттарға,
ауруларға және олардың ас-қынуына байланысты болады.
Адамның өлгені туралы дәрігер куөлігін арнаулы үлгі бо-йынша толтыра
отырып, дәрігер өлімге тікелей не (ауру немесе негізгі аурудың асқынуы)
себеп болғанын және т.т. түгел көрсетуге тиіс. Мысалы, адам жалпы
атеросклероз сал-дарынан бел алған коронарокардиосклероз негізінде асқы-
нған жүрек-қан тамыр жеткіліксіздігінен өліп кеткен делік. Сонымен бірге
өлікті зерттеген кезде сарапшы-дәрігер адам-ның өлуіне тікелей себеп болған
негізгі аурумен немесе оның асқынуымен байланысы жоқ, бірақ өлімге қосымша
болған басқа да елеулі ауруларды анықтауға міндетті.
Бірқатар жарақаттар немесе ауру процестері болған жағ-дайда өлім
себептерінің бәсекесі дейтін туралы мәселе туы-ндайды. Бүл мәселенің
танатогенезді түсіну үшін ғана емес, сонымен қатар әрбір жарақаттың,
әсіресе әр түрлі адамдар салған жарақаттың ауырлығын анықтау үшін де өте
елеулі мәні бар. Өлім себептері бәсекесішң мьгаадай түрлері бола-ды:
1. Өлімнің екі немесе бірнеше табиғи (зорлықтан болма-ған) себептерінің
үштасуы. Өлімнің зорлықтан болмаған екі себебінің бөсекесіне жүрек ауруына
(миокард инфаркті) өкпе қабынуының қосылуы жиі мысал болып табылады.
2. Өлімнің зорлықтан болған екі немесе одан да көп себеп-терінің араласуы.
Біздіңтөжірибемізде аралас жарақат алған ер адамның өлігін жарып сойғанда
оның миы шайқалып, жа-рақаттанғаны, талағы жарылып, ішіне едөуір қан
аққаны, жамбас сүйектері сынып, жарақаттан естен тану қүбылыста-ры болғаны
анықталды. Бүл жағдайда өңгіме бірнеше жара-қат. пен олар туғызған асқыну
салдарынан өлу себептерінің дағдылы бөсекесі жайында болып отыр.
3. Өлімнің зорлықтан болмаған жөне зорлықтан болған себептерінің үштасуы.
Өлім қаупін туғызатын себептердің сипаты бойынша өлімнің бёрі екі санатқа
(категорияға) — зорлықяіон болган жөне зорлықтон болмаган өлімге бөлінеді.
Зорлықтан болған өлім сыртқы күштердің — механикалық, термиялық, химия-лық,
электр жөне т.т. күштердің өсері салдарынан болады. Өлім қаупін туғызатын
мөн-жайларға байланысты өлімді басқа біреудін өлтіруі, өзін-өзі өлтіру жөне
жазатайым оқиға-лар деп бөлуге болады. Сонымен бірге сот медицинасында
өлімді түрлерге бөлу де бар, мысалы, олар механикалық.жа-рақаттардан,
уланудан, түншығудан, жоғары температура-чын өсерінен өлу жөне т.б. деп
бөлінеді.
Зорлықтан болмаған өлім санатына айқын және жасырын өтетін аурулардан өліп
кететін жағдайлар кіреді. Зорлықтан болған өлім (кенеттен өліп кету,
беймөлім адам өлігін немесе жаңа туған нәресте өлігін тауып алу) деп күдік
келтірілген жағдайларды қоспағанда, өлгіндей жағдайлардың көпшілігінде өлік
патологиялық-анатомвялық түрғыдан жа-рып зерттелуге тиіс.
ӨЛІКТІК ҚҰБЫЛЫСТАР
Өліктік қүбылыстар олардың пайда болған уақыты бойын-ша алғашқы және
кешнгі деп бөлінеді. Адам өлгеннен кейінгі алгашқы тәуліктер ішінде дамитын
ерте құбылыстарға өлікгің сууы, өлікгің тобарсуы, өлік таңбалары, өліктін
сіресуі жөне өліктік аутолиз жатқызылады. Кейінгі өліктік қүбылыстар
өліктің шіруінен және өлікті табиги сақтау қүбылыстарынан: өліктің
қақталуынан, өлік балауызынан, шымтезек арқылы өңдеуден, салқындатудан,
кейбір табиғи сүйықтарда (мүнай, түз ерітінділері арқылы) сақтаудан
көрінеді.

1. Алғашқы өліктік құбылыстар
1. ӨліктіҢ сууы. Адам өлгеннен кейін өліктегі алмасу про-цесі тоқталады да,
ол дене қызуы салқындауының физика-лық заңдары бойынша жылу шығара
бастайды. Өлік оның температурасымен теңескенге дешн салқындай береді неме-
се одан да төмендеп кетеді, муны өлік бетіндегі ылғалдың бу-ланып үшып
кетуімен түсіндіруге болады.
Әуелі дененің ашық жерлері: қолдың саусақтары, бет суи бастайды. Жабық
жерлердегі тері … жалғасы