Никотин кышкылына сірке қышкыл мыстың әсері

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ш. УЄЛИХАНОВ АТЫНДАЃЫ К¤КШЕТАУ

МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Жаратылыстану-педагогикалық факультеті
Биология және ОӘ кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: «Витаминдер»

Орындаѓан: БК-22 тобының студенті
Садыкова М.М.
Тексерген: декан, Хамитова А.С.

КӨКШЕТАУ – 2008 ж.

ВИТАМИНДЕР

Барлық тағамның құрамында кездесетін төменгі молекулалы органикалық
заттарды виамндер деп атайды. Астың құрамында витамндер аз мөлшерде
кездескенімен, олардың организмге тигізетін әсері өте үлкен.
Витаиндер жетіспеген жағдайда организм ауруға шалдығады. Химиялы
құрылысы жағына витаминдер алуан түрлі. Олар құрамында 18-20 көміртек атомы
бар ациклді көмірсутектер мен қанықпаған у лактандар, аминоспирттер,
қышқылдың амидтері, циклогександар, ароматты қышқылдар, нафтохинондар,
имидазол, пиррол тағы басқа да циклді қосылыстардан тұрады. Витатминдердің
басым көпшілігіне спиртті және карбоксильді топтар тән. Тек кейбіреулепінде
ғана амин тобы болады. Кейбір витаминдер организмде де синтезделеді. Олар
тамақтың заттармен организмге түсіп, зат алмасуға, организмнің өніп-өсуіне
әсерін тигеізеді. Витаминдер негізінен тек өсімдліктерде пайда болады.
Витаминдер, сол сияқты жоғары дәрежелі өсімідіктер мен
микроорганизмдердің қалыпты өсуі мен дамуы үшін қажетті заттар. Кейбір
жоғары сатыдағы жасыл өсімдіктердің тканьдері, мысалы тамыры, камбиальді
ткані, тұқымнан бөлініп алынған және қараңғыда өсірілген жас өскіндер
тірішілік барысында өздігінен витаминдерді синтездей алмайтындықтан, әр
уақытт олрды сырттан алуға мұқтаж болады. Сондықтан да көректік ортаға
тиамин мен пиридрксинді аздап қосудың өзі көптеген өсімдіктердің
оқшауланған тамыршалары мен жас өскіндерінің өсуіне жақсы жайғдай уғызады.
Организмге тағамдар арқылы келіп түсетін белоктардың, майлардың,
көмірсулардың және минералдық тұздардың алмасуын тездететін және реттейтін
де витаминдер. Витаминдерді тек дәрі –дәрмек ретінде қарастырып, оларды
түрлі аурулардың алдын алып күресу үшін қолданылатын заттар деп қарау
қате. Бұларды тағамдық заттар деп қарауымыз тиіс, өйткені витаминдер
тағамның құрамына кірмесе, онда тіршіліктің қалыпты жайы бұзылады.
Ерте көктемде адамдардың әл-қуаты азайып, тез шаршағыш келеді, жиі-
жиі салқын тиіп, тұмауратып ауырып, бұрыннан белгілі әр түрлі созылмалы
сырқаттары. Қозады.
Осы жоғарыда аталған себептердің адам организміне тигізетін зиянды
әсерлерін алдын-ала болдырмауға немесе азайтуға бола ма?
Әрине болады.
Қазіргі кезде көпшілік адамдардың ерте көктемде әл-қуаты кеміп, тез
шаршап –шалдығып, оргнизмінің әлсіреуінің ең басты себебінің бірі — адам
организміне қажет витаминдердің жетіспеуі екендігі дәлеледеніп отыр.
Витаминдердің адам организмі үшін биологиялық мәне өте зор. Олар
организмдегі зат алмасу процестерін жақсартады, организмнің әртүрлі жұқпалы
ауруларға қарсы күрсу қабілетін күшейтеді және адамның жұмыс істеу
қаббілетін жақсартады. Сонымен қатар әрбәр витаминнің организмде ерекше
орындайтын өз міндеті бар.
Жүргізілген ғылыми жұмыстардың қорытындыларына қарағанда, ой
жұмысымен шұғылданатын адамдардың организмі қара жұмыспен айналысатын
адамдармен салыстырғанды витаминдерді әсіресе С витамині мен В тобының
итаминдерін көбірек қажет етеді екен. Сол себепті көктемде витаминдері
мол тағамдарды жиірек пайдаланған жөн. Бұл мезгілде кепірілген итмұрын
жемісінің тұндырмасын, сонымен бірге басқа да жеміс- жидектердің
шырындары мен қайнатпаларын асқа көбірек пайдаланған тиімді. Тамаққа қосып
кө пиязды және де ашытқан капусталарды жеу қажет. Себебі, ұл тағамдардың
құрамында әртүрлі витаминдер мол болады,әрі ұзақ және жақсы сақаталады.
Басқа тағамдарға қарағанда сүтте жеткілікті мөлшерде көптеген
витаминдер бар және олар организмнің тұрақты да негізгі қайнар көзі
ретінде ерекше орын алады. Барлық витаминдер организмге комплексті әсер
етіп, бірін-бірі толықтырады. Олар организмде жетіспесе, зат алмасу
бұзылып, денсаулықтың нашарлауына әкеп соқтырады.

Сөйтіп, витаминдердін тағамдык заттарда жетіспеуінен болатын дертгер көне
заманнан-ак белгілі болғанымен, оның себептері осы біз өмір сүріп отырған
ғасырларымыздың бастапкы жылдарыңда ғана аныктала бастады. Қазіргі уақытта
витаминдер тобына жататын заттар өте көп.
Әріппен белгілеу ескіру салдарынан ыңғайсыздық тудыра бастады, әрі
күнделікгі зерттеулер нәтижесінде табылған витаминдер саныньң көбеюіне
байланысты, олардьң биологиялық және химиялык. касиеттері толык камтылмады.
Сонғы кезде витаминдерді классификациялап үлкен 4 топка бөледі:
1 алифатикалык витаминдер катары аскорбин кышкылы;
2 алициклды витамиңдер катары;
3 ароматикалык витаминдер катары;
4 гетероциклды витаминдер катары.
Осылардың ішінде табиғат пен күнделікгі тіршілікте кеңінен таралып, жиі
кездесетін, әрі өмірімізде көп пайдаланылатын су мен майларда еритін
витаминдерге токталуды жөн көрдік.
Суда ершін витаминдерге: тиамин, рибофлавин, пантотен кышкылы, никотин
кышқылы, пиридоксин, кобаламин, никотинамид, аскорбин кышкылы, биотин,
инозит, холин, рутин, фолий кышқылы, парааминобензой кышкылы және т.б. В„
В2, В3) В5, В6, В12, В15, РР, С, Н, Р және т.б. енеді.
Майда еритін витаминдерге: ретинол, кальциферол, токоферол, филлохинон,
убихинон, алмастырылмайтьш май кышқылдары А, Д, Е, К, Q және т.б. кіреді.
Қазіргі кезде 30-дан астам витаминдер түрлері ашылды. Суда еритін
витаминдер ферменттердің простетикалык тоитарының күрамына кіреді, сөшіп,
олар ферменгтердің активтілігін жоғарылатады. Керісінше де әсер етеді. Суда
жаксы еритін витаминдер түрі өте көп. Бүл витаминдердің адам организміне
кабылдану мөлшері де түрліше болады.
Вигаминдер организмде тотығу-тотьщсыздану реакциясына түседі. Витамкндерге
— бауыр бүйрек, жүрек, ішек-карын, жүмыртка, ет-сүта май, нан, овощтар мен
жеміс-жидектер өте бай келеді. Витамиңдерді организмнің кажет етуі
тамактану режимі кезінде өзгеруімен бірге, сол сиякты кейбір физиологиялых,
және натологиялнк жағдайларда да күшті өседі. Мысалы, организмнің буаз не
екі қабат кезінде төлдері мен баладарын тамактазндыруда, инфекциялык
ауруларда және т.б.
Ал вктаминдерді көп. мөлшерде пайдалану шпервитаминоз қүбылнсьшың тууына
әкследі, ТамаҚ азыктарында
дәрі-дәрмектік өсімдіктер мен басқа да заттардың кұрамыңда кездесетін
витамиңдерді түрлі түсті сапалық реакциялар көмегімен ашуға болады.
Витамивдерге сапалык реакциялар жүргізу кезінде шыккан зерттеу жүмыстарының
нәтижелерін төмендегідей кестеге тұсіру өте ыңғайлы болады.
2 — кесте Витаминдерге сапалык реакциялар
Зертге- Витамин-Витамин-Қолда- Алына- Реакция
летш ма-шң аты нщ нылатын ТЫН ТҮСнеге не-
хи-
териал миялык реактив- пзделген
күрылы- тер
сы

Қорытынды: әрбір витаминнің өзіне тән ерекше реакцияларын көрсет.
Суда еритін витаминдер
Тиамин В1 витамині, аневрин. Тамақ кұрамында тиамин немесе B1 витамині
жок болса, бери-бери немесе полиневрит деген ауруға шалдығады. Полиневрит
кезінде нерв жүйкелері кабынады, жүректің кызметі бүзылады, асқазан -ішек
трактасының кызметі бүлінеді, ас корыту сөлінің секрециясы төмендейді,
судың алмасуы бүзылады, ісік пайда бола бастайды.
Азия және Оңтүстік Америка материктерінде тұратын халыктардың арасында
«бери-бери» ауруы ерте заманнан-ақ кең етек алып келгені белгілі. Бұл нерв
жүйесінің ауруы, әсіресе Жапония, Шығыс Азия, Филлипин аралдары, Оңтүстік
Америка сиякты күріш дақылын көп пайдаланатын елдерде жиі тараған. Европа
елдерінде «бери-бери» ауруы, керісінше өте сирек кездеседі. Мүның себебі,
ондағы тұратын халыктардың негізгі тағамы күріш емес, кара нан, әртүрлі
тағамдар мен овощтарды жиі пайдаланады. Голланд ғалымы Эйхман 1890-1897
жылдары Ява аралында жүргізген зерттеулері кезівде мынаны байқады: адамньң
жегенінен калған таза күріш берілген тауықтарда «бери-бери» ауруының
белгілері пайда болған. Ал, әртүрлі тағам калдыктары берілген тауыктар 6үл
аурумен ауырмаған. Осы байкауларға сүйене отырып жүргізілген зерттеулердщ
нәтижесінде XX ғасырдың басында «берибери» ауруының негізгі себебі күшштің
кебегінде көп кездесетін В1 витаминінін. тиаминніқ жетісиеушілігінен
екеді аныкталған.
Организмде B1 витаминінін жетімсіздігінен нервтердің жаракатгануының мәні
бұл витамин фосфор кышкылымен косылып тиаминпирофосфат деген зат түзеді.
Тиамин B1 витамияі тиаминпирофосфат декарбоксилаза деген ферментгің
күраъшна кіреді. Бүл фермент заттар алмасуынан пайда болатын организмде
зиявды пирожүзім қышқылын ыдыратуға керек. Денеде В1 витамині жетісиегенде
ферментгің активтілігі азаяды да, канда пирожүзім кышкылы көбейіп кетеді,
акырында ол нерв жүйесіне зақым келтіріп, адамды ауруға шалдыктырадй.
Тиамин ашытқы, сәбіз, сүт, бауыр күрамында көп кездеседі. Бұл тағаадарда
тиамин таза, не косынды тиамин пирофосфат және кокарбоксилаза түрівде
кездеседі. В1 витаминің таза кристалды препараты 1926 жылы күріш кебегінен
бөлініп алынды.
Ві витамині зат алмасуға, әсіресе көмірсулардың организмдегі түрлі химиялык
өзгерту процестеріне өте кажет. Өйткені ол осы процестерге катысы бар
ферменттердің кұрамына кіреді.
B1 витаминінщ организмнің түрлі зиянды әсерлерге кдрсы күресу кабілетін
арттыруда мәні зор. Күнделікті тағамда бұл витамин жеткіліксіз болса, нерв
жүйесі закымданады. Сөйтіп, полиневрит, яғни нерв жүйелерікің ауруы пайда
болады. Жоғарыда ашылған «бери-бери» ауруынын негізгі себебі де осында.
«Бери-бери» ауруымен ауырғана адамнын. жүру кабілеті нашарлап, кібіртіктеи
жүреді, организмнің жалпы әлсіреуі байкалады. Тамаққа тәбеті тартпайды,
салмақ кемиді. Аяк-колдың шаншып немесе сыздап ауруы пайда болады, сол
ауырған жерлердің сезіну кабілеті нашарлайды. Бұлшык еттер тартылып, солып
қалады. Жүрек қысылып, тамыры жиі соғатын болады. Тиаминнің организмде
жетіспеуінің негізгі себептерінін. бірі -оның тағам күрамында аз болуы.
Жоғарыда көрсетілгендей; В1 витамині қауызынан тазаланбаған күріште, ірі
тартылған ұнда, тағы басқа өсімдік тағамдарында кездеседі. Сүтте,
жұмыртканың сары уызында, бауырда, бүйректе, етте көп болады. Организм
тәулігіне орта есеппен 2-3 миллиграмм тиаминді керек етеді.
3 — кесте
B1 витаминінің кейбір тағам құрамындағы мөлшері 100 г. тағамда, мг
Тағам түрлері 1 В1 витамині
2
Сыра ашыткысы Нан 5,0 2,0 , 0,7
ашытқысы Бұршак
Сүлы жармасы Қаракүмык 0,6 0,5 1,1
жармасы Сиыр еті

Химиялык табиғаты мен биологиялык маңызы
Тиаминнің құрамында 2 гетероциклды сакина болады: пиримвдин және тиазол.
Тиазол молекуласында амин тобы мен күкірттің кездесуіне байланысты тиамин
деген атка ие болады.

Тиамин организмде тиаминпирофосфатка айналады, күрылысы
төмендегідей:

Тиамин — пирофосфат
Тиамиңді кристалдык жағдайда түссіз ине тәрізді түз кышкылды тиамин түрінде
алды. Тиамин суда жаксы ериді, ол этил спиртінде нашар ериді, эфир мен
хлороформда ерімейді. Күшті кышкыл ортада тиамин кыздыруға берік, ал
сілтілі және нейтралды ортада, ол кайнағанға дейінгі уакытгын. өзіңде-ақ
бұзылады. Тиамин пирофосфат кофермент есебінде ферменттер құрамына енеді.
Тиаминнің жеткіліксіз нәтижесіңце: канда, нерв тканінда, мида пирожүзім
кышкылының мөлшері артады.
Тиаминнін адам организмі үшін тәуліктік кажеттілігі 2-3 мг-нан аспайды.
Рационда көмірсулардың мөлшері көбейген сайын организмнің тиаминге деген
кажетгілігі арта түседі.
Тиаминге диазореакция
Тиамин ерітіндісіне диазореактив және сілті кұйғанда, ол кызыл түске
боялады, себебі тиаминнің диазобензосульфа кышкылымен күрделі косылыстар
түзуі нәтижесінде.
Жүмыс барысы: 5 тамшы 1 % сульфанил кышкылына 5 тамшы 5 % NaNO2 ертіндісін
кұямыз. Осылай диазореактивті алады. Диазореактивке аздаған тиамин ұнтағын
шыны таякшаның ұшы арқылы және 5-7 тамшы 10 % сода ерітіндісін қосады.
Сүйыктық кызыл-сары немесе кызыл түске боялады. Егер сода ерітіндісін ептеп
пробирканың кабырғасы аркылы жіберсе, онда екі сұйыктыктың косылыскан
жерінде кызыл сакина түзіледі.
Тиаминнің тиохромға тотығу реакциясы
Темір синеродты калийдің әсерінен тиамин тотығып, сары түсті тиохром
пигменті түзіледі, оның көк флюоресценциялык касиеті бар. Реакция
төмендегідей өтуі тиіс.
Жүмыс барысы: 1 тамшы 5 % тиамин ерітіндісіне немесе 2-3 мг үнтағына 5-10
тамшы 10 % NaOH ерітіндісін және 1-2 тамшы 5 % темір синеродты калий
ерітіндісін косып, араластырады. Қыздырған кезде сары түс пайда болады. Бұл
тиаминнін тиохромға айналғанын көрсетеді. Тиохром ерітіңці-сіне
ультракүлгін сәулені түсіргенде көк флюоресценция көрінеді.

тиамин пиримқдин сакинасы

Рибофлавин В2 витамині лактофлавин
Тамакта рибофлавин болмаса баланың. бойының өсуі те-желеді және ерін.
мүрын, көз, құлак, айналасындағы терінің кілегей кабыкшасының
бұзьлуына.көздің муйіз кабатының кабынуы мен хрусталиктің күнгірттенуіне
катаракта әсерін тигізеді.

В2 витамині тотығу және тотыксыздану реакцияларына катысады. Олай болса, В2
витаминшің зат алмасудағы маңызы да өте зор.
В2 витамині өсіресе клетканың, яғни организмнщ өсіп-өнуіне әсерін тигізеді.
Бүл витаминнід тағамдарда жетімсіздігі адамдардың, әсіресе балалар бойының
өсуі кабілетін де төмендетеді. B2 витамишнің көздің көру процесінде де
үлкен мәні бар. Әсіресе, 6ұл витамин А витаминімен бірге караңғы түсе
көздін көруіне және әр түрлі түсті айыруына кажет.
С витамині жеткіліксіз болғандағыдай, рибофлавин гиповитаминозында да
алғашкы өзгерістердің бірі — ұсақ кан тамырларының әлсіреуі, соған
байланысты кан айналуы да нашарлай түседі. В2 витаминінің жетіспеушілігі
бірте-бірте бауыр мен асказан кызметіне де зақым келтіреді. Балалар
тағамының күрамында рибофлавин аз болса олардың бойының өсуі мен салмак
косуы баяу болады. Жалпы В2 витамині жеткіліксіз болғанда, адам жүдеп,
шаршағыш келеді, көзі ашып кызарады, тілі, ерні шаншып ауырады. Көзден жас
ағып жарыққа карай алмайды, көздің көруі де нашарлайды. Жиі кездесетін
белгісінің бірі-аузы уылып, екі езуінің кілегей кабағы мен терісі жарьшып,
кабынуы мүмкін. Оны біздің халык арасыңда «ауыздык» деп те атайды. Терінін
сырткы кабаты кабыршактанып кетеді. Организмдегі флавиндер деп аталатын
ферментгердің қүрамына В2 витамині кіреді. Демек, B2 витамині жетіспегеңце
ферменттер алмасуы бұзылып, осының әсерінен жалпы затгар алмасу жуйесі
зақымданады.
Рибофлавин картопта, капустада, кара нанда, ашыткыда, қызанақта, сәбізде,
жұмыртка, бауырда, сүтте және сүттен жасалған тағамдарда көп кездеседі. В2
витамин дәрі ретінде де колданылады. Әсіресе жараның тез жазылуына және
көздің көру кабілетін арттыруға әсері үлкен.
4 — кесте
В2 аитаминнің кейбір тағамдардың қүрамындағы мелшері 100 г, тағамда,
мг
Тағамдар В;витамині
Ак ірімшік 0,5
Капуста 0,05
Картоп 0,05
Алгатхы 4,0
‘:
Жұмыртка 0,8
Қара нан 0,2-0,3
Cvr 0,2 0,05-0,07
Акнан
Ет, балык 0,1-0,3

Химиялык табиғаты мен биологаялык маңызы
Рнбофлавин изоаллоксазиннің туындысы, сондыктан да п~7 диметил-9-рибитил —
изоаллоксазиң деп аталады. Рибофлавин — сары түстi кристадды зат; суда,
этил спиртіңце ериді, ал кейбір органикалык еріткіштерде: ацетонда, эфирде,
хлороформда, және т.б. ерімейді. Рибофлавиннін ерітінділері әлсіз қышқылдық
немесе нейтральды ортада анык сары-жасыл флуоресценциялык түс береді.
Рибофлавин юлздыруға төзімді. 120°-тык температурада бірнеше сағат
кыздырғаның өзіңде, ол биояогиялык активтілігін жоймайды. Ине тәріздес
кызыл-сары фисгалдарыяан-кристалданады. Ультра-күлгін сәулелер әсері
рибофлавин ерпіндісінде инактивацияны тудырады. Жануарлар мен адам
тканьдерінде рибофлавин фосфорилденіп рибофлавияфосфор кышқылына айналады,
флавинмононуклеотид немесе ФМН деп аталадн. Флааинмононуклеотяд аденил
қышқылымен пирофосфапы байланыс аркылы қосылып, флавинадениндищ-клеотидті
түзеді, кысқартьш ФДЦ депатайды. ФМН пен ФАД сары немесе флавинді
ферменттер деп аталатын тркатар тотықтырғыш-тотыксыздандырғыш
ферменттердің простетикалык топтарын кұрайды. Рибофлавиннің адам организмі
үшін тәулікгік кажетшгігі 2-3 мг-дай ғана.
Жоғарыда айтылғандай рибофлавин энзим-флавопротеиндердін простетикалык
топтары бола алады. Флавопротеиндердегі 6ұл простетикалык топ
рибофлавинфосфат түріңде флавинмононуклеотид ФМН деп аталады, немесе
флавинадениндинуклеотид ФДД іүрінде кездеседі.

Фзгавин-аденин-динукдеогад Ф.АД •■ біркатар флавинді ферментердің
простетикалық тобы. Флавинадениндинуклеотид ФАД мынадай нобай бойьшша ФМН
мен АТФ-тең түзіледі:

Рибофлавиннің тотықсыздану реакциясы
Егер рибофлавин ерітіндісіне концентрлі тұз қышқылы мей мырыш қосылса, одан
күшті түрде сутегі бөліжп, сұйықтык, алғаш сары түске, содан қызылға
бояльш, ең соңында түссізденеді. Бүл реакция рибофлавиннің қызыл түсті
родофлавинге аралық косылыс, ал одан кейін түссіз лейкофлавинге дейін
тотыксыздануына негізделген. Оның реакция теңдеуі төмендегідей:
Жұмыс барысы . Пробиркаға 10 тамшы рибофлавиннің судағы ертіндісіне, 5
тамшы концетрлі тез кышкылы мен мырыш ұсағын салғанда кушті түрде
сутегінің бөлінуі басталады да, сүйыктың алғаш рет ал-кызыл не кызыл түске,
ал соңынан сүйыктык мүлдем түссізденеді. 1. Біраз тұрғаннан кейін
сүйыктыктың жоғарғы кабаты сары тұске боялады, ол лейкофлааиннің ауаның
күрамындағы оттегімен тотығып рибофлавинге айналуына байланысты.

Лейкофлавин тотыхсыздаңцырылған рибофлавин
1. Егер сүйыктьіктың кызыл тусі өзгермейгіңдей болса, онда мырыштын
қайтадан жаңа мөлшерін косу керек.
Пантотен кышкылы В3 витамині
Бүл витамин 1933 жылдан белгілі бола түрса да, ол тек бірнеше жыл өткеннен
кейін барып кристалдык түрде алынды. Пантотен кышкылы-пантое кышқылы а-,
ү-диокси -р, р»-диметилмай кышкылы мен р-аланиннен түзілген дипептид.

В3 витамині барлык жан-жануарлар мен өсімдіктер клеткаларының
кұрамына кіреді.
Қарқынды тотығу процесі журетін тканьдерде пантотен кышкылы деп аталатын
витамин кездеседі. Тағамдарда пантотен кышкылы жок болса, асқа тәбет
шаппайды, өсу процесі токталады, денеге жара түседі. Бүйрек
безі закымданады, денедегі түктердің және шаштың түсі өзгереді.
Бүл жайт пантатон кышкылыньщ организмдегі ең кажетті, әрі ерекше
органикалык косылыс коэнзим А-ньщ құрамына кіретшдігі мен
түсіндіріледі. В3 витамині көмірсулар мен майлардың алмасуына бар
ферментердің құрамына енетіндіктен, оның кажетті мөлшерінің
жетімсіздігі майлар мен көмірсулардың организмдегі алмасу, қорытылу
жүйесінің бұзылуына әсер етеді. Егер бұл витамин жок болса, майлар
мен көмірсулардың алмасуьшан пайда болған организмдегі сірке
кышкылының одан әрі бөлшектеніп, корытылуын токтатып
тастайды. Пантотен қышкылына бауыр, балык уылдырығы, өсшдіктердің жасыл
желектері, араның балауызы мен ашыткылар өте бай келеді. В3 витамині ішек
таякшасы Bact. coli әсерінен көп мөлшерде пайда болатындыктан,
адам организмі бүның жеііспеуінен авитаминозға Үідырайды.
Бүл витамин сүт кышкылы баюгерияларының өсуін түрактандьфатын
болғандыктан, сүт тағамдарын өңдіруде үлкен роль аткарады. В3
витаминінің ересек организмге күңделікті кажетгі мөлшері орта есеппен 5-10
мг.
Никотии кышкылы В5 витамині немесе РР никотинамид, пеллаграға карсы
РР витаминінің аты «Pellagra preventig» пеллагра ауруына карсы — деген
ағылшын сөздерінін бас әріитерінен құралған. Тағамда В5 витамині немесе
никотинамид болмаса, адамдар пеллагра ауруына шалдығады. Бұл кезде адамның
терісі дерматит, ауыз куысының кілегейлі кабаты стоматит, ал тіл
глоссит сияқты дертпен ауырады. Бұл ауруға тән касиет қолдардың терісі
мен бетте жаксы байкалады. Терінін күн тиетін херлері түгел
кызарьш, одан кейін карайып кетеді. Нйкотин кышкылы клеткалардағы тотығу
және кайтадан калпына келтіру процестеріне катысады. Қарындағы сөдщң
бөлінуін реттеуге, ұйкы безінің жүмысына, бауыр кызметіне, эритроцитгердін.
түзілуіне және т.б. толып жаткан функцияларға әсерін тигізеді. Пеллагра
ауруы, әсіресе корегі тек жұгері ғана болатын халықтарда кеңінен етек алып
тараған. Оньщ себебі жұгері белоктарында триптофан амин кышкылы өте аз
кездесетіндіктен адам организмінде никотинамид немесе РР витамині аз
түзіледі. РР витаминінің негізгі провитамині никотин кышкылы ашыткыда,
бауырда, саңыраукүлакта, түрлі жармаларда көп кездеседі.
Химиялык табиғаты мен биологиялык маңызы
Никотинамид никотин кышкылынын амиді бола тұрып, пиридин катарындағы
косылыстарға жатады. Никотин кышкылының өзінің де витаминдік акгивтілік
касиеті бар.

Никотин кышкылы суда нашар ериді де, ал спирт, глицерин мен эфирде жаксы
ериді. Жарыкка, тотыктырғыштарға және қыздыруға түракты келеді. Бүл
витаминнін қышкылтым дәмі бар, 235-236° С температурада балкып кристаллдар
түзіледі.
Никотин кышкылы тканьдерде амидтеледі, одан кейін рибоза, фосфор және
аденил кышкылдарымен косылып коферменттер түзеді. Ал соңғылар ерекше
белокгармен косылыса отырып, дегидрогеназа ферментгері түзіледі, олар
организмдегі түрлі тотыктыру реакцияларына катысады.
Организмнен РР витамині сүйық зәрмен сыртқа шығарылады. Никотин кышкылының
әсерінен тамырлардың қызметі жақсарады, сондай-ақ бауыр мен миға да жаксы
әсер ететінін байкауға болады. Адам организмі үпіін РР витаминійщ тәулікгік
кажеттілігі 15-25 мг.
■…„- 5-кесте .,
В5витаминнің кейбір тағамдардың күрамындағы ‘ мөлшері 100 г. тағамда
мг.
тағамдар 1 РР витамині
Сыра ашыткысы 40,0
Қаракүмык жармасы 4,30
Акнан 3 1
Қара нан 0 45
Ac бүршак 2,1
Ет және балык 2,6
Сүлы жармасы 1,0 … жалғасы