Мейрамхана бизнесінің Web- сайтын құру

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Сыдыкбаев Д.Е.

Мейрамхана бизнесінің Web- чайтын құру

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 5В070400 — Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету

Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Инженерлік факультеті

Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Мейрамхана бизнесінің Web- сайтын құру
у

Беттер саны ____
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны ___
Қосымшалар ___

Орындаған Сыдыкбаев Даулет Еркінұлы

2018 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі
ф.-м.ғ.д., профессор

_______________

Серикбаев А.У.

Жетекші
п.ғ.д., профессор

_______________

Медеуов Е.У.

Арнайы тараулар кеңесшілері:

Экономикалық бөлім
аға оқытушы

_______________

Карымсакова Ж.К.

Еңбек қорғау бөлімі
т.ғ.к., қауымдастырылған
профессор

_______________

Жанашев И.Ж.

Норма бақылау
ф.-м.ғ.к., қауымдастырылған
профессор

_______________

Киргизбаева Б.Ж.

Сарапшы

_______________

_______________

Алматы 2018 ж.

Мазмұны

Кіріспе
7
1 1 Сала мәселесі
9
1.1 Автоматтандыру дегеніміз не
9
1.2 Автоматтандыру не үшін керек және оның ерекшелігі неде
9
Мейрамхана индустриясында ақпараттық технологияларды қолдану
10
1.4 Техникалық тапсырма
14
2 Техникалық бөлім
15
2.1 Ғаламтoр тyралы жалпы түсiнiк
15
2.2 Бағдарламалаy құралдар
16
2.2.1 HTML
17
2.2.2 DHTML
18
2.2.3 РНР
19
2.2.4 Apache Web-сервері
20
2.2.5 CMS Joomla
20
2.2.6 JavaScript
21
2.2.7 CSS
21
3. Есеп шешімі
23
3.1 Жұмыс орнын дайындау
23
3.1.1 MVC паттернын қолдануы
23
3.1.2 Базаға қосылу
26
3.2 Деректер қорын жобалау
27
3.2.1 Пән саласының кестесін сипаттау
28
3.2.2 Мейрамхана базасының кестелері
28

31

Кіріспе

Қазіргі кезде мейрамхана жұмысынын автоматтандыру үшін көптеген бағдарламалар бар. Бірақ бағдарламалар көбейген сайын бағдарламаның сапасын төмендетеді оған қоса оның бағасы артады. Осыған байланысты деректерді икемді өзгертетін және жаңартатын автоматтндырылған жүйені құруға шешім қабылданған. Мейрамханалардың саны өскен сайын бәсекелестікте артады. Сол үшін біз, бізде бар ресурстарды тиімді және бірқалыпты қолдануға міндеттіміз. Мұндай жағдайларда кәсіпті табысты қылып еңгізу үшін оларды қолдайтын және дамытатын құралдарға және қаражатқа инвестициялау қажет. Кәсіпті дамыттырудың негізгі құралдардың бірі — бұл мейрамхананы басқаруға арналған заманауи автоматтандырылған жүйе. Мейрамхананы басқару жүйесі — бұл көп функционалды және оңай модернизацияланатын мейрамхананы басқаруға арналған автоматтандырылған жүйе. Автоматтандырудың мақсаты, біріншіден мейрамхананы басқарудың тиімділігін артыру, қызмет көрсетудің жылдамдығын артыру және ұрлықтың алдын алу. Мейрамханалық кәсіп тиімділігінің үлкен бөлігі қызметкерлердің жылдам жұмыс жасауынан сапалы қызметтен қалыптасады. Мейрамхананы автоматтандырудың дәл осы мүмкіндіктері жылдамдықпен сапаның үйлесімділігіне мүмкіндік туғызады.
Автоматтандырылған мейрамхананың қоғамдық тамақтандыру мекемелерінен мына басты айырмашылықтарды бөліп алуға болады:
клиенттерге қызмет көрсетудің жылдамдығы мен қызметнің жоғары сапасы;
толық басқару;
тапсарыстың берілген уақытынан бастап оның жасалғанына дейінгі барлыө процестерді толықтай басқару.
Мейрамханаларға арналған автоматтандырылған бағдарламалық қамтамасыз ету мен құралдарының мамандандырылған кешені мейрамхананы басқарудың мүмкіндіктерін ұлғайтады:
автоматтандыру маркетингтік және есепке алу заманауи политикасын енгізуге және кез келген уақытта мейрамхананың жұмысы туралы ақпараттарды алуға мүмкіндік береді;
әр қызметкердің міндеттерін және жауапкершілігін тиянақты бекіту, сонымен қатар қызметкерлер жағынан көрсететін зиянкестікті тоқтатып, басқарудағы адам факторының рөлін минимумға алып келеді;
мейрамхананы автоматтандыру жүйесінің арқасында қиын және жалықтыратын есепке алу операциялары алып тастауға болады;
мекеменің барлық бөліктерін үзіліссіз жұмыс мониорингін, мейрамхана жұмыс нәтижесін талдауға және болжауға мүмкіндік береді.

Мекемені автоматтандыру нәтижесінде қожайын өз кәсібінің нәтижесін артырады.

Мейрамхананың дерекқоры мейрамхананың жұмысын автоматтандыруға, қызметкерлер мен тапсырыс туралы толық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Автоматтандырылған жүйеде келесі мәселер қарастырылған:
қызметкерлердің жұмысын автоматтандыру;
пайдаланушыларға мейрамхана жұмысы бойынша толық ақпарат беру;
есепке алуды толық бақылау;
қызметкерлер туралы толық ақпарат беру. Бұл бағдарламамен жұмыс істей алатындар:
администратор;
шеф повар;
даяшылар;
хостес.

1 Сала мәселесі

14.1 Автоматтандыру дегеніміз не

Соңғы кездері көптеген кәсіпорындар компанияны басқару жетілдіру шаруасымен соқтығысуда: бақылауды жақсарту және кәсіптік процесстерді жылдамдату, оларды бақылау мүмкіндіктерін жетілдіру және кәсіптік прцесстердің жысалуының сапасын сипаттайтын метриктарды алу мүмкіндігі. Осыған ұқсас тапсырмаларды іске асырудың жалғыз тәсілі төбеде жазыған функцияларды жасайтын автоматтандырылған жүйені енгізу. Бірақ қазіргі уақытта мұндай жүйені іске асыру мәселелерін шешу талпыныстары, нарықта барабар жабдықтау болмауына байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкеліп соғады.
Заманауи кәсіпорындарда басқарушы жұмыс уақытының тапшылығынан көптеген тапсырмаларды шешу қажеттілігімен соқтығысады. Заманауи менеджердің жұмысында келесі негізгі проблемалардың көзін айтып кетуге болады:
Әр түрлі рөлдерді атқаратын басқарушы тартылған процесстердің үлкен
саны.
Келісімділікті, нақтылауды, реакцияны, бақылауды, орындауды талап
ететін құжаттардың үлкен саны.
Міндеттердің уақтылы орындалуын бақылауды жүзеге асыру қажеттілігі және өзіне алынған міндеттемелерді бақылау.
Басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті қосымша ақпараттар көлемінің күнделікті өсуі.
Күн сайын шешім қабылдауда аса маңызды тиімділігі артуда, орындау шешімдерін бақылау, жиналған ақпараттар мен алдыңғы тәжірибені рацоналды қолдану.
Соңғы кездері құжат алмасу процесстерінің автоматтандырылуы барған сайын өзекті болып келе жатыр. Көптеген компантядар барған сайын қажетті жетілген дәрежеге жетіп жатыр, және бизнес-процестерді ресімдеу және оларды автоматтандыру қажеттілігі құралдарын енгізу қажет.

18.1 Автоматтандыру не үшін керек және оның ерекшелігі неде

Қазіргі уақытта ақпараттық жүйелер нарқында кәсіби үрдістердегі құжаттарды өңдеуді автомттандыру мәселесін шешу байқалады. Біріншіден, бұл отандық бизнес үшін жаңа шарттардың басқару стилі өзгеруіне байланысты болып отыр. Басқару үрдісінің жеке фактілеріне сүйенетін және әр қадамын толық бақыламайтын дәстүрлі дерективтік басқару кәсіп орынның іс-әрекеті сабақтас үрдістердің композициясы ретінде қарастырылатын басқару үрдістерінің жаңа әдістермен алмастырылып жатыр. Бұл тәсіл осылайша көп ресми және егжей-тегжей басқарудан басқа ұйымдастыру үсдістернің

құрамындағы әлсіз жерлерді үзіліссіз табуға мүмкіндік береді және механизмге үзіліссіз даму жағдайын жасайды.
Алайда, бұндай басқару тәсілін іс жүзінде орындау үшін мекемеде өтіп жатқан бизнес-үрдістердің модельдеу құралдары мен оны орындау құралдары болу керек. Сонымен қатар, олардың құрылысын үзіліссіз дамыту және оған өзгертілерді енгізу мүмкіндктері өте маңызды.
Бір шетінен, ақпараттық жүйелер қажетті даму деңгейіне жетті, сол себепті қызметтің айқын бағыттарын автоматтандыру ғана емес (мысалы бухгалтериядағы есептеу), мекемені толық басқару туралы ойлану керек. Алайда, бұл мәселелер классы ерекше талаптар қояды, мысалы, қосымшаның икемділік деңгейінің жоғары болуы, компанияға енгізілген қосымшаларға олардың жұмысын тоқтатпай өзгерістер енгізу мүмкіндігі, әр түрлі үрдістер туралы шоғырландырылған статистика жинақтау, үлкен санды қосымшалардың функцияларын бір жұмыс кеңістігінде интеграциялау.

18.2 Мейрамхана индустриясында ақпараттық технологияларды қолдану

Мейрамхана бизнесі — бұл керемет жылдамдықпен өсіп келе жатқан, қонақжайлық индустриясының ең перспективті салаларының бірі болып табылады. Адамдар күннен күнге мейрамханаларға дәмді тағамдарды жеп, өз тәбетін қанағаттандыру үшін ғана бармайды, сонымен қатар босаңсуға, эстетикалық ләззат алуға және жай ғана бір-бірімен уақыт өткізу үшін барады. Өз бизнесінде, менің жағдайымда, ресторандық, табыстық іскерлік дамуына жету үшін көптеген факторларға назар аудару қажет. Осы факторлардың ішіндегі ең негізгісі — ақпараттық технологиялар болып табылады.
Қазіргі уақытта, қоғамды тамақтандыру кәсіпорындарына арнап жасалынған компьютерлік ақпараттық технологиялар өте көп және де олар күнделікті операциялардың үлкен санын күрт жеңілдетеді және тездетеді. Соңғы кездерде, мейрамханаларды автоматтандыруға арналған менің жүйеммен қатар,
1C-Papuc, Y-Cash Restaurant Suite, MicroinvesT Sklad Pro, R-Keper,
TikuChain, UNISYSTEM Restaura nt, X-Cofee және тағы да басқ а автоматтандырылған жүйелер қолданылады.
Қазіргі заманғы қонақүйлер, клуб, мейрамханалар — бұл, біріншіден, демалыс қызметінің негізгі түрлері болып есептелетін, уақыт өткізудің қолайлы және ыңғайлы тәсілі. Мұндай үрдісті ұйымдастыру өте күрделі болып табылады, технологиялық және санитарлық нормаларға сай болуы тиіс, қызмет көрсету үшін, бухгалтерлік есеп процесі үшін, мәзір бағасы және көптеген басқа қызметтер үшін жауап беретін, қызметкерлердің мінез-құлық мәдениет және стилін бақылауға тиіс. Осы талаптардың барлығы, біріншіден, бөлшектердің үлкен санын ескеруіне тиіс болғаны үшін күшін жояды.
Мейрамханаларда үрдістердің автомат тандырылуы мен ақпараттандырылуының қолайлығы істердің жүргізілу тарапынан ғана емес, сонымен қатар тұтынушылардан тарапынан да қажет, себебі

автоматтандырылған жүйелер клиенттермен есеп айырысуды қатты тездетеді, тапсырысты бақылауға мүмкіндік береді, клиентке қажет барлық мәзірлер ұсынылады.
Банктік карта арқылы төлеудің жүйесін егізуді мысалға алатын болсақ, бұл мейрамхана бизнесінің мүмкіндіктерін өте тез кеңейтуіне мүмкіндік береді, осылайша үлкен банктермен бірлескен әрекеттерді ұйымдастыруға көмектеседі. Мұндай жүйелер қолма қол ақшасыз төлеудің нысанын қолдайды, сонымен қатар, олар сізге жеке және корпоративтік келушілердің есебін жүргізуге, бонустық жеңілдіктер жүйесін басқаруға, тапсырыстар мен талаптарға қашықтықтан қол жеткізуге мүмкіндік береді. Көбінесе жеңілдіктер, ұсыныстар және сол сияқты заттар арқылы клиенттердің санын арттыру үшін тырысып жатқан әйгілі бағдарламалар, клиенттік базаны құрайды.
Автоматтандырудың мақсаты, біріншіден, мейрамхананы басқарудың тиімділігін арттыру, қызмет көрсетудің жылдамдығын арттыру және ықтимал теріс пайдалануды, әсіресе ұрлықты барынша азайту болып табылады. Мейрамханалық бизнестің автоматтандырылған бағдарламалық қамтамасыз етуі, пайданы арттыру және кәсіпорынның шығындарын азайту, орнату және пайдалану оңай болуы үшін көп функционалды болуы қажет.
1C-Papuc мейрамхана компаниясының басқаруын автоматтандыруға арналған бағдарлама, қызметкерлерді басқару, сапасы мен сенімділігін жоғары қамтамасыз ету үшін қажетті барлық функцияларды өте тиімді біріктіруге көмектеседі.
R-Keper — бұл жүйе, автоматтандырылған сатылымдарға, келушілерге қызмет көрсетуге, бардың, ас үйдің жұмыс істеуіне арналған, ол сондай-ақ, сізге мейрамханада әр түрлі кезеңдерге арналған сату туралы деректерді жинауға және талдауға мүмкіндік береді.
MicroinvesT Sklad Pro автоматтандыру жүйесі тамақтандыру және қонақжайлылық индустриясының клиенттерінің қызмет көрсету процесін толықтай автоматтандырады. Осы шешімнің арқасында, мейрамханалардан бастап ойын-сауық орталықтарына дейін, абсолютті әртүрлі форматтағы жалғыз немесе желілік кәсіпорындарды автоматтандыруға мүмкіндік бар.
TikuChain — кішкентай мейрамхананы, сондай-ақ үлкен мейрамхана корпорациясын басқаруға мүмкіндік беретін, үлкен қосымша. Бұл бағдарламаның көмегімен сіз әр мейрамхана бөлімінің есептілігін, сондай-ақ сатылымдардың, қаржының, кадрлардың, өндірістің, бүкіл желісі туралы жалпы есептілігін алуға болады, сонымен қатар, ол корпорацияның барлық бөліктерінде қоймаларындағы қалдықтарын түгендеуге және бақылауға болады.
UNISYSTEM Restaurant қоғамдық тамақтандыруды басқару комплексі, өз кезегінде, қолма-қол ақшаның қозғалысын және тауарлардың жалпы бақылауына бағытталған кәсіпорынның қаржылық және тауарлық есебін орталықтандырады.
TOP өнімдердің бірі 16 жылдан астам уақыт бойы нарықта бәсекелесуде. Сондай-ақ, ол барлық өлшемдегі қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының бақылауды қамтамасыз ету мүмкіндігі бар. LillyPad жүйесі, қызметкердің ресми

деңгейіне байланысты бір немесе басқа мүмкіндікке қол жеткізу құқықтарын бөлу тарату жүйесі — LillyKey, сияқты механизмдерден тұрады. Жұмыскер қандай міндеттерді атқаратына қарамастан, жүйенің ішінде билік береді. Мысалға, аспазшыға қаржылық есептерді басқару қажетті емес. Бұндай түрдегі механизмдер, кез келген түрдегі немесе сипаттағы автоматтандыру жүйелеріне қажет. LilleLing — үлкен машинаның тағы да бір бөлігі, ол көп тілді интерфейсті пайдаланады, яғни, әрбір қызметкердің оған ыңғайлы тілі бар. Бұл белгілі бір тілдің қолдануына қарамастан, жұмысшылар, қызметкерлер үшін орнату болып табылмайтын мүмкіндік береді, тілдік кедергіні жою үшін белгілі бір дәрежеде мүмкіндік береді. LillyLog — жүйенің ішінде оларды әрі қарай талдау үшін пайда болатын, барлық өзгерістердің сақталуын қамтамасыз етуге арналған жүйе екені атауынан-ақ түсінікті. Дәл осы механизмдер арқасында, болжау және басқа да аса маңызды бизнес-процестер жүргізіледі. LillySync — икемді синхрондау, бұл механизм, өнімділікті құртпай, ұйымның аумағын кеңейтуге мүмкіндік береді. Бұл мейрамхана жүйесінде ең үлкен проблемалардың бірі болып табылады. LillyStock — жеткізу тізбегін басқару, түгендеу және сол сияқтылар. Механизм мейрамхана қоймасының мамандануын ескере отырып әзірленді. LillyVision — мейрамхана индустриясының ең маңызды аспектілерінің бірі, видео-бақылау жүйесі, осы жүйеде олар үшін камералар мен мониторлардың шексіз санын пайдалануға болады, терминалдармен қашықтықтан басқару мүмкіндігін береді. Егер аппараттық қамтамасыз ету туралы айтатын болсақ, жүйе POC- терминалдарды, КПК, фиксалды регистраторларды, принтерларды, магнитты карточкаларды есептеуіштерді, штрих кодттарды және тағы да басқаларды өзі ұсынады. LillyPad-ты қолдана отырып, бек_офис, фронт_офис сияқты қосымшаларды қолдануға мүмкіндік туады, осыдан шыға отырып, басқа бөлшектерді интеграциялау қателердің мүмкіндігі басшылық тарапынан нөлге дейін азаяды. Барлық артықшылықтарын қарамастан, жүйеде өзінің кемшіліктері бар, мысалы, оның ішінде, оқиғалы бейне бақылау сияқты, құжат алмасу мен бухгалтерлік есептеулерді басқару мүмкіншілігі жоқ. Бұл бақылаусыз қызметкерлердің ұрлау қауіпі туындайды, бірақ бұның бәрі ең басты проблемалар емес.
Y-Cash Restaurant Suite автоматтандырылған басқару жүйесі — ашық нәтижелі коды бар бәріне қол жетімді қосымша. Ол үш бөліктен тұрады: Фрон_Офис, Бэк_Офис және Продакт_Офис. Бұл өнімнің артықшылықтары мен кемшіліктер сипаттамасы, жүйе әрбір уақытта бөлек жағдай астында орасан зор ауқымда аяқталатын ашық код кесірінен мүмкін емес. Бұл өнімнің ең үлкен кемшілігі — ол оның аяқталмағандығы, яғни бағдарламаға әрқашан жетілуге болады. Рестораторға оның жетілуімен айналысатын бағдарламашыны іздеуіне әкеліп соғады, бұл оның басқа бағдарламалардан айырмашылығы. Бірақ, сонымен қатар, ол оның басты артықшылығы да болып есептеледі — бағдарламамен, функциямен бастап стилистикалық жөндеулерге дейін, бәрін істеуге болады.
Бастапқы уақытта, бағдарлама ұсынады: Фронт_Офис:

бұл мәзірден сусындар мен тағамдарға тапсырыс беру;
тапсырылған тағамдар мен сусындарды ауыстыруға болады;
тапсырыстарды теруге немесе терминалдан шығаруға болады;
фиксалды чектерді ұсыну, шоттарды ж абу, клиент картасының жеңілдіктерін ескеру;
әрбір қызметкердің жұмыс істеу уақытын ескеру және т.с.с. Бэк_Офис:
қазіргі сәтте столдарды қарауға, сондай-ақ сол уақытта қойманың күйін көруге;
жүйе қолданушыларын басқаруға, жоюға, қосуға, өзгертуге, таратуға, тартып алуға;
бір немесе басқа адамның, бір немесе басқа жүйеге қол жетімділік құқығын ауыстыруға мүмкіндік береді;
мәзірден өзгерту мүмкіндіктері осындай. Продакт-Офис:
тапсырыстарды әртүрлі формаларда қарауға мүмкіндік береді;
әлеует стоп-беттер туралы ақпаратты көрсетеді;
бір тағамды немесе сусынды әзірлеуг е кеткен уақытты көруге көмектеседі.
Жүйенің осындай үлкен мүмкіндіктердегі бәріне қол жетімділігі — ол белгілі плюс, бүкіл автоматтандырылған жүйе тек қана бағдарламалық өнімнен ғана тұрмайды, оған аппараттық қамтамасыз ету де кіреді, ал ол жалпыға қол жетімді емес. Әрбір бағдарламаның өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері бар, мысалға R-Keper тек қана Apple плншеттерімен ғана жұмыс істей алады, ал Y-Cash нақты бір платформаға тәуелді емес.
Авторлардың көбісі үшін Astor Light бағдарламасы, үлкен коорпарацияларды емес, кішкентай мейрамханаларды басқаруды білдіреді. Ол өзінің әмбебаптылығы немесе көпфункционалдылығы туралы айта алмайтын, қарастырылып отырған тізімдегі бірінші бағдарлама. Бұл бағдарламалық өнім front_office үшін де, back-office үшін де қолдана алады. Astor Light қосымшасына төмендегідей cияқты, қосымшаларға арналған, қосымшалар кіреді:
кассирлерге;
менеджерлерге;
калькуляцияға;
басқарушыға;
официанттарға;
залға;
қоймашыға;
өндіріс бастығына.
Әрбір қызметкерде өзінің артықшылықтары мен шектеулері бар есептік жазбалары бар, сол себептен әркім өзінің орны мен міндеттерін біледі, осылайша, оның жұмысын біреу әдейі немесе әдейі емес құртатындығы туралы

ешкімнің күмәні болмайды. Front_office жасайтын функцияларға қарай отырып, ол ешқандай ерекшеліктер жасамайтынына көз жеткізуге болады, ал back_office пайдаланушыларына өнім құралдарының көптеген түрін сатып алуға болатын қосымша интерфейс ұсынады. Әзірлеушілердің сөзі бойынша, Astor Light жеткізушілердің шағын, аханалар мен фаст-фуд сияқтыларға да, санының қызметтерімен пайдаланатын, кіші ауқымды мейрамханаларға өте жақсы сәйкес келеді.
Рестораторы деген тағы да бір мейрамханаларды басқаратын автоматты жүйе — жоғарыда жазылып кеткендердің арасында ең экономдысы болып табылады. Бұл жүйенің айырмашылығы, оның модульдігінде, яғни, ресторатор өзіне керекті модульдерді өзі таңдап ала алады, ал қалғандарын сатып алмай-ақ қоюына болады, осылайша, мейрамханалық мансаптың бастапқы кезеңінде ол, оған басқа заттарға керек болатын, қаражаттың белгілі бір сомасын үнемдейді, ал қалған модульдерді ол, бизнес кеңейген кезде және басқа функциялар керек кезде сатып ала алады. Front- және Back-office бағдарламалары тегін түрде беріледі, ал аддондарды сатып алу керек, мысалы, қойманы басқарудың қосымша модулін.
Автоматтандырылған басқарудың мұндай жүйелері, адамдық фактор тікелей әсер ететін, уақытша, және де қаржылық шығындарды, максималды түрде жоюға, келушілерге қызмет көрсетуді жылдамдатуға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты, мейрамханалық бизнесті, оның бірі ақпараттық технологиялар болып табылатын, концепцияның сауатты құрылуы, мейрамхананы жетістікке әкелуіне келіп соғады.

19.1 Техникалық тапсырма

Электронды мәзір келесі қасиеттерге ие бoлy қажет:
Мейрамханаға келген келуші электронды мәзір арқылы тапсырыс бере алады;
Мейрамханаға келуші өзінің берген т апсырыстарын даяшыға жібермей отырып тағы бір рет тексере алады;
Мейрамхана қызметкерлеріне келушілердің тапсырыстары барады;
Мейрамхана қызметкерлері берілген тапсырыстарды рәсімдейді;
Мейрамханаға келушілер өздерінің шоттарын көре алады;
Мейрамханаға келушілер берілген тапсырыстарының ақысын төлеу үшін электронды мәзір арқылы даяшыны шақыра алады;
Мейрамхана қызметкерлері шотты төле уге тапсырыс берілген туралы сұранысты көре алады;
Мейрамхана қызметкерлері берілген тапсырыстарына байланысты 10 % өзіне тиісті жалақысын көре алады.

1 Техникалық бөлім

7.1 Ғаламтoр тyралы жалпы түсiнiк

Ғаламтoр дeгeнiмiз кoмпьютeрлeрдi бiр — бiрлерімен бeлгiлi бір xаттама арқылы (TСPIP) байланысқан жeлi, oл әрбір кoмпьютeрлeрдi өзара неше түрлі ақпараттар алмасyына ықпал eтeдi.
Басқаша сөзбен айтсақ, ғаламтор, ақпаратты телефон сымдары, талшықты спутниктер және радиомодемдер арқылы жібере алатын, бір-бірімен байланысқан, неше-түрлі протоколдармен жұмыс істей алатын, әр-түрлі пайдаланушыларға компанияларға және кәсіпорындарға тиесілі көптеген үйішілік және корпоративті желілерден тұрады.
Одан да қарапайым тілде түсіндірсе, ғаламтор — бір желіге қосылған дүниежүзі бойыншы көптеген компьютерлер және олар әрдайым қандай да бір ақпараттармен ауысып отырады.
World Wide Web — қазіргі заманғы ғаламтoрдың ең әйгілі қызметкерлерінің бірі. World Wide Web-ті көптеген жағдайларда ғаламтoрмен теңдестіреді, бірақ шынына келсек ол тек көптеген қызметтерінің бірі. Бір Web-серверде бірнеше сайттар бoлуы мүмкін. Электрoнды Web — құжаттарды принтерде шығару үшін емес, кoмпьютер терезесінде қарауға арналған.
World Wide Web тұтастай гипермәтіндерден тұрады. Гипермәтін дегеніміз өтініші бойынша іс-шараларды жүзеге асырады мәтін Тед Нельсонның көмегімен еңгізілген.
Бізге, бәрімізге браузермен таныс. Интернеттегі парақшаларды біз дәл сол бағдарлама арқылы көреміз. Қазіргі кезде браузерлердің көптеген алуан түрлері бар, 2.1 суретте келтірілген.

1.1 сурет- Браузерлер түрлері

1.2 Бағдарламалаy құралдары

Аpасhe — әлeмдeгi ең танымал және әйгілі вeб-сeрвeрлeрдiң бiрi болып есептелінеді.
Оның басқа да серверлермен салыстырғандағы eрeкшeлiктeрi:
баптаyдың алуан түрлі мүмкiндiктeрi,
вeб-сeрвeр жұмысы үшiн көп түрлi қаттамлардың қoлдаyы,
өте жoғары сапалы өнiмдiлiк,
көптeгeн алдыңғы бағдарламалаy тiлдeрiмeн жәнe дeрeкқoрлармeн интeграциялдану мүмкiндiгi,
ашық алғашқы кoд, түрлi oпeрациялық жүйeлeрмeн (Linux, Unix, Windows)
басқа да диструбутивті оперциялық жүйелермен де (Fedora, Sentos, Ubuntu, Gento т.б.) сәйкeстiгi.
Аpасhe-дың тағы бiр басқа веб-серверлерден өзгеше артықшылығы — oның көп тiлгe аyдарылған тoлық құжаттаманың қамтамасыз етуі жәнe өңдеу файлдарының қарапайымдылығы.
Сoнымeн бірге oның керемет масштабталyшылығы мeн кeңeйтiлiмдiлiгiн, бeлгiлi бiр сeрвeрлердің жұмысына лайық тeк қажeттi мoдyльдeрдiң бастапқы кoдтарын жинақтаy мүмкiндiгiн атап өткeн жөн. Аpасhe-дың аппараттық қамтамаға аса маңызды мән бермейтіндігі oның қазiргi заманғы кoмпьютeрлeрдiң кeз-кeлгeнiнe қoсyға мүмкiндiк береді.
Деректер қоры MySQL басқару жүйесі — бұл өте шапшаң, сeнiмдi жәнe қoлданыста жeңiл болып келетін рeляциялық дeрeктeр қoрымeн басқарылып отыратын жүйe десекте болады. Көптеген жылдар бoйы MySQL деректер қоры өндiрiстiк жағдайларда қолайлы пайдалана отырып жәнe қажeттi тұрақтылық пeн жұмыстың жoғары шапшандылығымен қамтамасыз eтe oтырып, үлкeн дeрeкқoрлармeн басқарyда қoлданылады. Сoған қоса, MySQL деректер қоры фyнкциoналдылығы шапшан дамыған, қoл жeтeрлiк жәнe қаyiпсiздiк жоғары пакеттермен байланысқан сияқты қастиeттeргe тиесілі болып келіп келгенімен жәнe дe oсы қасиeттeр Ғаламтор арқылы дeрeкқoрға байланыс ұймдастырyға жақсы әкеліп соғады. MySQL-дың деректер қорының дүние жүзіне әйгілі танымал болуыда вeб-прoграммалаy тілдерін қолданатын программистердің жиі қолдануына әкеліп соғады.
PHP — Интeрнeт-қoсымша саласына негізделген скрипттiк прoграммалаy тiлiнде қoлданылады. PHP тілінің құрылымдық синтаксисi С прoграммалаy тiлдерінің негізінде құралған тіл дейді. Олар синтаксисі бойынша ұқсайтын тілдер болып есептелінед. Бұрын php-дің орнына perl деген тіл қолданылатын. Содан кейін php келген. Php жас тіл деп есептелінеді. Ол негізінде веб программалауға арналған, программалауды үйренгісі келіп жүрген адамдарға арналған күрделі емес тіл болып есептелінеді. Ең бірінші мақсаты ол пайдаланушыға сәйкес динамикалық Html құру болып табылады.

Perl тілінен не үшін php тіліне ауысты десеңіз ең бірінші оның синтаксисінің perl тілінен жеңілдетілген түрде болуы. Php мен сервер екеуі бір тұтас обьект сияқты жұмыс істеуі. Сол себептіде сервердің қорларын өте үнемдейді.

1.5.1 HTML

Ғаламторға ақпараттарды алмасу нақты өтініш қызметті жүзеге асыратын қолданбалы деңгейдегі протоколдар арқылы жүзеге асады (файлдарды жіберу, гипермәтіндік ақпарат, пошта және т.б.). Ең жас және ең танымал ғаламтор қызметтерінің бірі, Ғаламтордың танымалдылығына әлеліп соққан, HTTP (Hyper Text Transfer Protocol — гипермәтіндік ақпаратты жіберетін протокол) протоколының негізінде қаланған World Wide Web болып табылады. WWW-де ұсынылған гипермәтіндік құжаттар, салт-дәстүрлік гипермәтіндік құжаттардан басты бір айырмашылығы бар, ол — оларда қолданылатын байланыстар, олар бір құжатпен шектелмеген, сондай-ақ, бір компьютермен шектелмеген. Гипермәтіндік құжаттарды дайындау үшін пішімдеуге және құжаттарды құрылымдық таңбалауға, әртүрлі құжаттардың арасында байланыстар құруға, графикалық және мультимедиалық ақпараттар құралдарын қосуға үлкен мүмкіндіктер беретін HTML тілі қолданылады. HTML-құжаттар арнаулы бағдарлама-браузер арқылы қаралады. Қазіргі уақытта ең көп таралған брузерлер Netscape (NN) компаниясының Navigator және Microsoft (MSIE) компаниясының Internet Explorer болып табылады. NN іске асуы барлық заманауи аппараттық және бағдарламалық платформаларға қол жетімді, ал MSIE барлық Windows платформалаға, Macintosh және кейбір коммерциялық Unix- жүйелерге қол жетімді.
HTML-құжат браузер көрсеткендегі оның құрылымы мен сыртқы көрінісін анықтайтын, құжаттар мен тегтердің құрылымын көрсететін мәтіннен тұрады. Ең оңай html-құжат төмендегідей болады:
html
head
titleАтауыtitle
head
body
p Құжат денесі
body
html
Мысалдан көріп отырғандай, тег бұрыштық жақшаларда болатын, кілтті сөз. Мысалы, p сияқты бірлік тегтерді, және bodybody сияқты жұп тегтерді ажыратады, соңғы жағдайда тег қимылдары тек қана оны ашып жабатын жақша арасындағы мәтінге таратылады. Тегтерде сондай-ақ параметрлер болуы мүмкін — мысалы, бетті сипаттаған кезде өң түсін, қаріп түсін және т.б. беруге болады: body bgcolor=»white» text=»black».

Бүкіл құжаттың тегі html тегіне кіреді, ал құжаттың өзі екіге бөлінеді — тақырып және дене. Тақырып, құжатты көрсетудегі браузермен қолданылатын, басқа параметрлермен және құжат атауын (title тегтері арқылы) қоса алатын
head тегтері арқылы сипатталады. Құжат денесі body тегіне кіреді және пайдаланушы көретін ақпараттан тұрады. Пішімдеу тегтері болмаан жағдайда бүкіл мәтін браузер терезесіне үздіксіз ағын ретінде шығарылады, жолдарды аудару, кемітіктер және табуляциялар бос орын ретінде қарастырылады, қатарынан келе жатқан бірнеше бос орынды символдар, бір ған символға ауыстырылады. Пішімдеу үшін келесі негізгі тегтер қолданылады:
p — жаңа абзацтың басталуы, мысалы анықтау туралаы параметрлерден тұруы мүмкін:
p align=right;
br — ағымдағы еженің ішінде жол үзілімі;
uu — мәтінді астын сызу арқылы таңдау
Басқа құжатқа ссылканы a href=»http://stud.kz/URL»…a арқылы береді, бұл жерде URL — құжаттың толық немесе туыс мекен-жайы. Сондай-ақ, a тегіне кіретін мәтін әдетте астын сызу және түсімен ерекшеленеді, және тышқанды браузерде осы ссылкаға шертуден кейін, мекен-жайы href параметрінде берілген, құжат ашылады. Графикалық суреттер img src=»http://stud.kz/URL» тегі арқылы құжатқа салынады.

2.5.2 DHTML

Динамикалық HTML (Dynamic HTML. DHTML) беттерді таңбалаудың ерекше тілі болып табылмайды. Бұл жай ғана динамикалық өзгерпелі құрылымды HTML беттерге қолданылатын термин.
DHTML іске асуы үш басты «киттарда» орналасқан: тікелей HTML-да, стильдердің каскадтық кестелерінде және сценарийлер тілінде. DHTML-дың бұл үш құрамдасы бір-бірімен (API) қолданбалы бағдарламасының интерфейсі болып табылатын, құжаттың нысанды моделімен (DOM, Document Object Model) байланысқан. DOM осы, HTML құжатқа — өзінің құрамын беттің шамадан тыс кетпеуінсіз динамикалық өзгерту мүмкіндігі бар жаңа сапа беретін, үш құрамдас бөлікті бірге байланыстырады.
Құжаттың нысанды моделі беттердің барлық элементін бағдарламаланатын нысан қылады. Оның көмегімен сценарий тілдері арқылы, құжатта не бар соның бәрімен басқаратын қолжетімділік алуға болады. HTML- дің әр элементі индивидуалды нысан ретінде қол жетімді. Пайдаланушының құжаттың нысанды моделімен кез-келген іс-қимылы (тышқанның батырмасын шерту, тышқанды браузер терезесінде қозғалту нмесе клавиатураның клавишаларын басу), сценарий рәсімімен ұсталып және өңделе алатын оқиға ретінде қарастырылады.

3.5.3 РНР

РНР (ағыл. РНР: Hypertext Preprocessor — «РНР: гипермәтін препроцессоры»; алғашқыда Personal Home Page Tools — «Жеке веб-беттер құруға арналған аспаптар» — жалпы бағытталған скрипттік бағдарламалау тілі, веб-қосымшаларды құруда кеңінен қолданылады. Қазіргі кезде хостинг- проваедерлердің үстем көплігінен қолдау тауып, динамикалық веб-сайт жасау үшін қолданылатын бағдарламаулау тілдерінің арасынан жетекші орындарды алады.
РНР тарихы 1994 жылдың күзінен басталады. Расмус Леордорф резюмесін кім оқитынын білу мақсатында еңбек жасай бастады, нәтижесінде РНР тілі пайда болды. Сол кезде, тәуелсіз мердігер бола отырып, Лердорф өзінің толық нұсқасына URL сілтемесі бар қысқа резимесін ықтималды жұмыс берушілерге жібере бастады. Ол келушілерді бақылау үшін HTML кодының жолына арнайы тег ретінде салынатын және келушілер туралы ақпарат жинайтын Perl-де CGI скриптін құрды. Ықтималды жұмыс берушілерге жақсы әсер қалдыру үшін ол кез-келген келішңге келіп кеткен адамдар туралы жиналған статистиканы көруге мүмкіндік берді.
Өзінің жеке үй бетінде (personal home page) қолданғаннан, ол оны статистиканы жинайтын код » PHP-Tools for Personal Home Page » деп атады. Бірнеше адам осы құралды алу туралы қызықты, сол себепті Лердорф оны басқа адамдарға беруге шешім қабылдады. «Бұл бағдарламалық қамтамасыз етудің ғажабы. Сіз оны бере де аласыз, сонымен қатар өзіңізге де қалдыра аласыз», — деді Лердорф. Ол кезде Open Source қозғалысы болмаған. Сол кезде ол freeware деп аталды. 1995 жылдың соңына қарай адамдар үшін алғашқы РНР бойынша тарату тізімін ашты, осы арқылы жаңа ойлармен, кодпен және қателерді түзеумен алмасуға болды.
РНР — өзінің қарапайымдылғына, орындалу жылдамдылығына, бай функционалдылығына, кроссплатформалығына және РНР лиценциясына негізделген ашық кодтың таралуына байланысты Интернет желісінде бағдарламалауға арналған скриптік тілдердің арасындағы танымалдысы (JSP, Perl, ASP.NET-те қолданылатын тілдермен қатар). Веб-сайттарды құрудағы танылмалдылық веб-қосымшаларды құру арналған кіріктірілген құралдардың жоғарғы санымен анықталады. Олардың арасындаға негізгілері:
POST және GET-параметлерімен қоса алдын ала берілген массивтердегі веб-серверлер қоршауындағы айнымалыларды автоматты түрде шығару;
әртүрлі деректер қорын басқару жүйелерімен өзара қарым-қатынастың үлкен саны (MySQL, MySQLi, SQLite, PostgreSQL, Oracle (OCI8), Oracle, Microsoft SQL Server, Sybase, ODBC, mSQL, IBM DB2, Cloudscape и Apache Derby, Informix, Ovrimos SQL, Lotus Notes, DB++, DBM, dBase, DBX, FrontBase, FilePro, Ingres II, SESAM, Firebird InterBase, Paradox File Access, MaxDB, Интерфейс PDO);
НТТР-тақырыпрарды автоматты түрде жіберу;
НТТР-авторизациямен жұмыс;

сookies және сессиялармен жұмыс;
жергілікті және алшақ файлдармен, сокеттармен жұмыс;
серверге жүктелетін файлдарды өңдеу;
XForms-пен жұмыс.
Қазіргі уақытта РНР жүздеген мың адамдармен қолданылады.

1.13.1 Apache Web-сервері

Apache — әлемдегі ең көп тараған Web-сервер. Netcraft компаниясының деректері бойынша, 1998 жылдың соңына қарай оның қол астында жмысістейтін Web-орталықтардың саны 2 млн.-ға (барлық орталықрадың 55%-ы) жетті және үнемі өсуде. Басқалармен салыстырсақ, Microsoft серверлері 25%, ал Netscape 7% алады. Тегін Unix-жүйелерге (FreeBSD, Linux және т.б.) арналған тегін бағдарлама бола келе, Apache функционалдылығы қабілеттері бойынша коммерциялық серверлерден кем емес, ал кескіндеудің кең мүмкіндіктері оны іс жүзінде кез-келген нақты жүйемен жұмыс істеу үшін баптауға мүмкіндің береді. Серверді кез-келген тіл үшін оқшаулауға болады, сонымен қоса орыс тіліне де.
Internet-те орыс мәтіндері көптеген кодтауларда кездесетіндей тарихи қалыптасты, олардың ішінде koi8-r (немесе жай ғана koi8) және Windows-1251 кең тараған: біріншісімен Unix қол астындағы көптеген серверлер жұмыс істейді, ал екінішісі Windows барлық нұсқалары үшін үйреншікті. Орыс серверлеріндегі көптеген адамдарда Windows-1251 кодталуы қолданылғандықтан, koi8 қолданушылары 5%-дан аспайды. Алайда Unix- серверлеріндегі құжаттар осы кодтауда сақталынады, хаттық хабарлар көпшілігі және телеконференициядағы барлық хаттар осы кодтауда жіберіледі, орыс тілді IRC арналар көбінесе осы кодтауда жұмыс істейді (айтпақшы, КОИ аббревеатурасы «код обмена информацией — ақпаратпен алмасу коды» деп аударылады). Сервердегі және клиенттік машиналардағы кодтау сәйкес келмегендегі мәселелерді шешу үшін Apache Web-серверіне арналған Apache- RUS орыс модулі құрылды.

2.13.2 CMS Joomla

Joomla! бұл — Ішіндегісін Басқару Жүйесі (CMS). Mambo CMS жүйесіне танымалдылық алып келген және көптеген атақ алған топпен құрылды.
Joomla! атауы Суахили тіліндегі «Jumla» сөзінің фонетикалық траскрипциясы болып келеді және «бәрі бірге» немесе «біртұтас» деген мағынаны береді. Оның таңдалу себебі — жобаға табыс алып келген құрушылар мен қауымдастықтың ықыласын қоғағысы келген топтың мүшелерінің ынтымақтастығы.
Бұл атау қауымдастықпен ұсынылған мыңдаған атаулардың арасынан таңдап алынды, сонымен қоса «Joomla! бұл — ең жақсы шешім» деп шешкен брендинг және мартинг кәсіпқойларының қатаң текесерісінен өтті.

Joomla! басқа жүйелерден айырмашылығы — құрушылардың максималды функционалдылықты қаматмасыздандыра отырып, қолданыстағы қарапайымдылықты сақтауға тырысуы. Нәтижесінде, біреудің жекеменшігі болып келетін жабық бағдарламалық қамтамасыз етуге үлкен көлемді қаражат төлеудің орнына, өз сайттарыңды тиісті білім алмай басқаруға болады.
Joomla! ішіндегісін басқару жүйесі кеңіне тараған Mamboo CMS тармағы болып келеді. Тәуелсіз бағдарлама құрушылар тобы Mambo жобасынан экономикалық келіспеушілік себебінен бөлініп кетті. 2005 жылдың 16 қыркүйегінде Joomla бірінші нұсқасы шықты, расында ол аты өзгертілген және сол кездегі қателіктер мен осалдықтары жойылған Mambo 4.5.2.3 болды.
Joomla СMS құрамына веб-сайт жасауға арналған түрлі құралдар кіреді. Жүйенің басты ерекшелігі бастапқы орнату кезіндегі құралдардың минималды жинағы және оның керек жағдайда толтырылуы болып келеді. Бұл администрация панелін артық элементтерден босатып, серверге түсетін жүктемені азайтады және хостингтағы орынды босатады.

3.13.3 JavaScript

JavaScript — прототипті-бағытталған скриптік ба ғдарламалау тілі.
ECMAScript тілінің диалекті болып келеді.
JavaScript әдетте қолдану нысандарына қол жеткізу үшін бағдарламалық енгізілген тілі ретінде пайдаланылады. Браузерлерде веб-беттерге интерактивтік беру үшін сценарийлер тілі ретінде кеңінен қолданылады. Негізгі архетектуралық сипаттары: динамикалық типтеу, әлсіз типтеу, жадыны автоматты түрде басқару, протатипті бағдарламалау, функциялар бірінші класстың объектеері ретінде. JavaScript-ке көптеген тілдер әсер етті, тілді құру кезінде оны Java тіліне ұқсас қылып жасайын деді, бірақ бағадарламаушы емес адамдарға оңай болатындай. JavaScript тіліне ешқандай компания немесе ұйым ие емес, бұл оны веб-құрастыруда қолданылатын басқа бағдарламалау тілдерінен ерекшелендіреді [Б қосымшасын қараңыз].

4.13.4 CSS

CSS (ағыл. CascadingStyleSheets — каскадтың стиль кестелері) — белгілеу тілін пайдалана отырып, жазбаша құжаттың көрінісін сипаттау үшін ресми тіл. Көбінесе HTML және XHTML белгілеу тілдерінде жазылған веб-беттерді сипаттау, кескіндеу құралы ретінде пайдаланылады, сонымен қатар кез-келген XML-құжаттарға қолданылуы мүмкін.
CSS веб-беттерді құрушылармен түсті, шрифттерді, бөлек блоктардың орналасуын және веб-беттерді кескіндейтін басқа аспекттерді көрсету үшін қолданылады. CSS құрудың негізгі мақсаты веб-беттердің логикалық құрылысын ( HTML немесе басқа бағдарламалау тілдерімен жүргізіледі) және сыртқы келбетін сипаттауды (қазіргі кезде CSS ресми тілімен орындалады) бір- бірінен бөлек шығару. Бұл бөлу құжаттың қолжетімділіген, үлкен икемділік пен

оның өнімділігін басқару мүмкіндігін қамтамасыз етуін арттырады, сонымен қатар құрылымдық мазмұнының күрделілігі мен қайталануын азайтады. Бұдан басқа, СSS бір құжатты әртүрлі стильдер мен әдістерде ұсынуға мүмкіндік береді, мысалы, экрандық ұсыну, басып шығару, дауыспен оқу ( әдейі дауысты браузермен немесе экраннан оқитын бағдарламамен) немесе құралдармен шығару кезінде.

3. Есеп шешімі

3.1 Жұмыс орнын дайындау

Дипломдық жұмыста php тілінде мейрамхана жұмыскерлерінің жұмысын автоматтандыру мақсатында сайт жазылды.
Сайт ашпай тұрып, жасалынатын алғашқы қадам — біз белгілі бір жерден құжаттарды сақтау үшін өзімізге папка ашып аламыз. Дипломдық жұмыстың паттерын қолдана отырып жасалды. Сол себепті, php құжаттар 3 бөліктен тұратын болады. Олар Model, Controller, View (10-сурет).
Model-де бағдарламаның іске асырылуы ғана жазылатын болады. View-де сайттың тек қана адамдарға көрсетілетін беттері (front-end) болады және онда ешқандай … жалғасы