Курстық жұмыс: Тарих | Мектеп жағдайында тарихи білім беруді ұйымдастыру әдістері

Кіріспе………………………………………………………………………………………………………………….3
І тарау. Мектептегі тарих кабинетінің оқыту процесіндегі рөлі.
1.1.Қазақстан тарихы кабинетінің қалыптасуы мен тарихи
білім берудегі маңыздылығы………………………………………………………………………………5
ІІ тарау.Мектеп жағдайында тарихи білім беруді ұйымдастыру әдістері.
2.1.Тарих кабинетінің жабдықталуы…………………………………………………………………..7
2.2. Тарих кабинетіндегі әдістемелік қүралдардың орналасуы
және дидактикалық материалдар тізбесі…………………………………………………………..9
2.3.Қазақстан тарихы кабинетіндегі мұражай…………………………………………………..14
Қорытынды……………………………………………………………………………………………………….16
Пайдаланған әдебиеттер тізімі…………………………………………………………………………..17
Кіріспе.
Тақырыптың өзектілігі:
Тарих пәнін оқыту әдістемесі туралы баспалардан 1990 жылдарға дейін шыққан әдістемелік кітаптардың бәрінде де тарихтың оқу кабинеті, оның қызметі туралы жеткілікті жазылған. Оның үстіне «Тарих кабинеті» деген атпен орыс тілінде жеке шыққан кітаптар мен кітапшалар қаншама. Сол еңбектердегі тарих кабинеті мен оның міндеттері, қызметі, жабдықталу мәселелері туралы айтылған әдістемелік кеңестер мен ұсыныстардың біразын қазірде басшылыққа алуға болады.
Дегенмен өткен ғасырдың соңы мен жаңа ғасырдың басында халық ағарту саласында болған, болып жатқан өзгерістер тарих кабинетінің жұмысына жаңаша көзқараспен қарауды талап етеді. Оның үстіне әңгіме біздің Отанымыз — Қазақстан тарихы туралы болып отырғандықтан бұл мәселе айрықша назар аударады. Қарапайым мысалға жүгінсек бұрын да, қазір де Ресей, орыс халқының тарихы туралы мектептерге арналған құралдар қаншама, ал Қазақстан тарихымен қатар оқытылатын дүние жүзі тарихы ше? Бұл курстан да мектеп мұғалімдері мен оқушыларға арналған құралдар баршылық және де олар белгілі кітапханалардың бәрінде кездеседі.
Ал Қазақстан тарихының жағдайы мүлде басқа. Мектептің оқу жоспарына дербес пән болып енгеніне он жылдан жаңа ғана асқан оның мектептік бағдарламасына қатысты қосымша құралдар әзірге аз. Салыстырмалы түрде мұндай құралдар орта және жаңа замандағы Қазақстан тарихы бойынша кездеседі, ал қалған дәуірлер бойынша тым тапшы. 2001-2002 оқу жылынан бастап 5-6 сыныптарда ежелгі Қазақстан тарихы оқытылады. Бірақ та бұл дәуір туралы оқушыларға кеңірек мағұлмат беретіндей қосымша құрал жоқ есебі. Өткен ғасырдың 50-90 жылдар тарихы туралы да осындай қорытынды айтуға болады.
Жалпы Қазақстан тарихына қатысты әдебиеттің шығып жатқанын біз бұрын да айтқанбыз, бірақ бұл тарихтың барлық кезеңдеріне қатысты деген сөз емес. Оның үстіне ол әдебиеттердің ғылыми-көпшілік сипатта жазылғаны белгілі және де таралымы аз болғандықтан мектеп мұғалімдері мен оқушылардың қолына түсе бермейді.
Мәселен, 2001 жылдың соңына ғана Астана қаласындағы баспадан шыққан, ел тарихының әйгілі тұлғалары туралы «Ел-тұтқа» атты еңбектің таралымы бір мың дана болғандықтан ол мектептерге жетпеді. Осы сияқты Қазақстан тарихының ең соңғы Академиялық томдары да, алты томдық Қазақстан энциклопедиясы да, тоғыз томдық «Қазақтар» жинағы да, жеке тарихи қайраткерлер туралы өмірбаяндық еңбектер және т.б. мұғалімдер мен оқушылардың қолына түспейтіні анық. Мектепте Қазақстан тарихын тереңірек оқытып, оқушылардың Отан тарихына деген ынтасы мен қызығушылығын қанағаттандыру үшін таяу жылдары толық орта бағдарлы мектептің тарихи-қоғамдық бағыттағы 10-11 сыныптарында оның аса маңызды тарихи кезеңдері мен мәселелерінің кеңейтіліп оқытылатынын, факультативтік, тереңдетілген және де әртүрлі тарихи курстардың ұйымдастырылатынын ескерсек жоғарыдағыдай еңбектердің қажеттігі дәлелдеуді керек етпейді. Қазіргі жағдайда ең болмағанда 1-2-ден болса да жоғарыдағыдай қажетті де маңызды еңбектер Қазақстан тарихының мектеп кабинетінде болуы қажет.
Зерттеу объектісі: Орта мектептердегі тарих кабинеті.
Тақырыптың мақсат, міндеттері:Бұл тақырыптың негізгі мақсаты жақсы жабдықталған кабинеттер негізінде оқушыларға білім беру, оларды дамыту мен тәрбиелеу жұмысының әдісі мен нәтижесіне өз үлесін қосу және ол жерде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыратын пәнге деген қызығушылық пайда болып,тарих кабинетінде неғұрлым ыңғайлы оқу атмосферасын қалыптастыру.
: Осыдан мынадай міндеттер келіп шығады
• Жұмыстың бүгінгі таңдағы актуальдылығын айқындау;
• Жаңа көтерілген идеялардың өзектілігін шыңдау;
• Тақырыптың басты мәселелерін практикамен байланыстыра отырып зерттеу;
• Тарих кабинетінде орын алған құрал-жабдықтардың маңыздылығына сараптама беру;
• Тарих кабинетінің жылдық өзгерістеріне салыстыра отырып, талдау жасау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс Кіріспеден,негізгі мәселелер қаралған ІІ тараудан және Қорытынды мен Пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Мектептегі тарих кабинетінің оқыту процесіндегі рөлі.
1.1.Қазақстан тарихы кабинетінің қалыптасуы мен тарихи білім берудегі маңыздылығы.
Тарих пәнін оқытуға қойылған белгілі үш міндетті ойдағыдай орындауда Қазақстан тарихы кабинетінің маңызы зор. Өйткені онда осы пәнді оқытуға өте қажетті: оқу-көрнекі құралдар, техникалық қүралдар, кітапхана қоры сақталады.
Тарих кабинетінің алдына қойған негізгі міндеттері: соңғы саяси, экономикалық,халықаралық жаңалықтарды көрмелер мен экспозицияларды ұйымдастыру арқылы жүйелі түрде насихаттап отыру.
Тарих кабинеті — мұғалімнің әдістемелік жұмыс орны.Ондағы құралдарды ретімен пайдалану мұғалімнің жұмысын жақсарта түседі. Сондықтан мүғалім кабинеттегі құралдарды пайдаланудың реттігін де, әдістерін де жақсы білуі тиіс. Мәселен, ол кинофильмді, оқу фильмін, оларды көрсететін құралдарды т.б. пайдалану әдістемесін жақсы білуге міндетті.
Кабинеттегі оқу құралдары, жабдықтар, басқа да құралдар қаншалықты мол болса, солғұрлым мұғалімге тарих пәнін оқытуға қойылатын міндеттерді ойдағыдай орындауға мүмкіндік туады. Сондықтан да тарих кабинеті Кеңес мектептерінде XX ғасырдың 50-жылдарынан бастап ұйымдастырыла бастады. 60-жылдардағы орта мектеп жұмысын жақсарту туралы қаулыдан кейін, оқу кабинеттеріне көп көңіл бөлініп, оның жұмысы жақсара түсті. Бүған сол жылдары оқытудың кабинеттік жүйесіне көшу және түрлі құралдардың көптеп шығарылуы әсер етті.1
Мектептегі тарих кабинеті — оқушылармен жұмыс жүргізетін база ғана емес, сонымен бірге ол мұғалімнің әдістемелік жұмыстарының да көрсеткіші. Оқу-әдістемелік, көрнекі және техникалық оқыту құралдарының жеткілікті қоры жинақталған кабинет жағдайында мұғалім қызметінің шығармашылық сипаты арта түседі.
Әдістемелік шығармашылыққа қолайлы жағдай туғыза отырып, кабинетпен жұмыс жасау мұғалімнің дайындығына жоғары талап қояды. Қазіргі кезде тарих пәнін оқытуда міндетті түрде игерілуі тиіс білімнің көлемі арта түсуде. Сондықтан да мүғалім оқулықтан тыс диафильм, видеофильм, үнтаспа т.б. сияқты оқу құралдарының мазмұны және қолданылу мақсатын жетік білуі тиіс. Мұғалімнің сабаққа дайындығы белгілі бір деңгейде кабинетпен байланысты, өйткені мұғалім сабақта қолданылатын көмекші құралдар және оқытудың техникалық құралдарымен кабинетте таныса алады.Содан да кабинетті жабдықтау және безендіруде оның мүмкіндігін мұғалім сабақ барысында кешенді түрде пайдалана алуы басты назарда болуы тиіс.2
Жақсы жабдықталған кабинет оқушылардың білімі, тәрбиесі мен дамуын іске асырудың әдістері Ондай кабинет оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятып, танымдық белсенділігін арттыруға қолайлы жағдай туғызады.
Тарих кабинеті мектептегі қоғамдық-саяси жұмыстардың да материалдық базасын құрайды3. Бұл бағытта кабинет түрлі мерекелік күндер, тарихи оқиғалар туралы жүйелі түрде көрмелер, экспозициялар ұйымдастыруымен ерекшеленеді. Мысалы, еліміздің тәуелсіздік жағдайындағы қол жеткен жетістіктері туралы түрлі мағлұматтар тарих кабинетіне жинақталады.
Тарих кабинеті кеңестік білім беру жүйесінде қалыптасты. Кабинеттерге карталар, колдан жасалған көмекші құралдар, кітаптар, зертханалық жұмыстарға арналған материалдар жинақталды. 30-жылдарда мектептердегі тарихи білім беруді қайта құру барысында кабинеттер жойылып, оқу-көрнекі құралдар мектептердің әдістемелік кабинеттеріне берілді. Ұлы Отан соғысынан соң кабинеттік жүйе мектеп қызметіне қайтадан енгізілді.
60-жылдардың екінші жартысынан бастап мектептерде тарих және қоғамтану кабинеттері жаппай ашыла бастады. Осы кезде мектепке арналған баспа түріндегі көрнекі көмекші құралдардың көбеюі, оқушылар мен мұғалімдердің өз күштерімен оқу құралдарын жасау әрекетінің артуы, озат тарих кабинеттері тәжірибесінің жинақталуы, кабинеттің қызметіне қатысты педагогикалық әдебиетгердің көптеп жарық көруі тарих кабинетін мектептерде тарихи білім берудің құрамды бөлігіне айналдырды4.
ІІ тарау.Мектеп жағдайында тарихи білім беруді ұйымдастыру әдістері.
2.1.Тарих кабинетінің жабдықталуы.
Әзірге Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі оқу кабинеттері, олардың жабдықталуы, сондай-ақ кабинеттер үшін арнайы мебель шығаратын комбинаты болмағандықтан кеңестік метептерге берілген соңғы ұсыныстары (XX ғ. 80 жылдары) келтіріліп отыр.
Тарих кабинеті негізгі үш бөлімнен тұрады:
I бөлім. Арнайы мебельмен немесе соған лайық заттар мен жабдықталады.
П бөлім. Қажетті аппаратура тұратын бөлім.
III бөлім. Оқу құралдары қоры бар.5
Қазақстан тарихы кабинетінің жабдықталуы, құралдардың, заттардың орналасуы тарихты оқытуға қойылған міндеттерді орындауға барынша қолайлы болуы тиіс.
Сондықтан Білім Министірлігі «Кабинетті типтік жабдықтау» деген ереже шығарған, мұндай ережелер келешекте де шығарылады, оны Азаматтық құрылыс және архитектура жөніндегі мемлекеттік комитет бекітіп, мебель кәсіпорындары көптеп шығарып отыратын болады. Онда оқушылар үстелі, ондағы жабдықтар, орындық, мұғалім үстелі, ондағы пульттік басқару, магнитофон, проигрыватель т.б. қойылатын қосымша үстелдер бәрі қарастырылған.
Кабинеттің ішкі орналасуын жоспарлауға ерекше көңіл бөлінеді, өйткені ол мұғалімнің де, оқушылардың да жұмыс істеуіне өте қолайлы болуы тиіс.
Алдыңғы қабырғаның ортасында сынып тақтасы болады, оның жылжымалы болғаны дұрыс. Өйткені тақтаны екі жаққа қарай жылжытқанда ортадағы темірден жасалып, ақ түспен боялған тақта ашылады.6 Бұл диа, оқу фильмдері үшін экран да бола алады. Сурет, аппликация т.б. магнитпен жапсырып пайдалануға да өте қолайлы. Осы тақтаның астындағы жәшіктерге түрлі кестелер, сызбалар, бояулы суреттер т.б. қойылады.
Кабинеттің артқы қабырғасы тұтас құрастырмалы шкафтар болады. Оның бір жартысы шынымен, екінші жартысы жылжымалы тақтамен жабылады. Бұларда карталар, түрлі көрнекі құралдар, техникалық құралдар, кітапхана және бір шетіндегі бөлікте техникалық құралдар қондырғылары орналастырылады.
Терезеге қарсы қабырғаға түрлі (тарихи кезендерді бейнелейтін т.б.) экспозициялық материалдар қоюға болады, олар белгілі бір мерзімдерде ауыстырылып тұрады. Кабинеттегі заттардың бәрі арнайы журналға тіркеліп есепке алынады, оған кабинет меңгерушісі жауап береді. Ал, құралдарға картотека жасалады. Олардың тақырыбы: карталар сосын «Дүние жүзі тарихының», «Қазақстан тарихының» карталары деп рубрикаларға бөлінуі мүмкін. Олардың бұрышына тіркеу кітапшасындағы рет саны жазылған кішкене қағаз жапсырып қою керек, бұл тез табуға көмектеседі.7
Кабинеттің базасы үш негізгі бөліктен түрады, олар: арнайы жиһаздар түріндегі қондырғылар, кажетті техникалық аппаратура және оқу-әдістемелік құралдардың қоры. Тарих кабинетінің жабдықталуы оқушыларға білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттерін барынша тиімді іске асыруды басшылыққа алуы тиіс.
Кабинетгің орналасу тәртібін дұрыс анықтаудың маңызы зор. Ондағы қондырғылар мүғалім мен оқушылардың жүмыс істеуіне барынша қолайлы болып, құралдарды еркін пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.8 Оқушылардың қарсы алдына портретген өзге ешқандай көрме, картина, стенд ілуге болмайды. Интерьердің безендірілуі де оқушыларды оқу процесінен алаңдатпауы керек. Алдыңғы қабырғаның ортасына орналастырылған тақта жылжымалы болса жақсы. Тақтаны магнитті апликациялар, фотолар мен суреттер ілетіндей жан-жақты мақсатта қолдануға бейімдеген жөн. Тақта үстіне потолокқа киноэкран ілінеді.
Тақтаның жоғары жағына картина, кестелер, картиналарды ілу үшін арнайы дайындалған жылжымалы қондырғы орнатуға болады. Сол сияқты теледидар үшін де жылжымалы тұғыр дайындалады.
Картина, кестелерді сақтау үшін тақтаның астына немесе кабинетгің артқы қабырғасында арнайы шкафтар болады. Артқы
қабырғаға түтастай қүрастырылған шкаф кабинеттегі бүкіл оқу-әдістемелік, техникалық құралдарды сақтауға арналады. Ондай шкафқа кабинеттің кітапханасын, сонымен бірге атластар мен альбомдар, үлестірмелі және өлкетану материалдарын, оқушы-лардың жұмыстары сияқты көптеген дүниелерді жинақтауға болады. Ал шкафтың арнайы секциясына карталар мен оқытудың техникалық құралдарын орналастырады.9
2.2. Тарих кабинетіндегі әдістемелік қүралдардың орналасуы және дидактикалық материалдар тізбесі.
Алдымен кабинетте техникалық құралдардың орналасуына көңіл бөлінеді. Мұндай құралдар алғанда алдымен арзан құралдар алған дұрыс. Кабинетте көрсетуге қолайлы құралдарды, мәселен кинопроектор (16 мм), графопроектор, диопроектор, магнитофон, проигрыватель т.б. алынады. Бірқатар кабинеттер телехабарлар да қабылдайды (орталықтан оқу мақсатындағы хабарлар берілетін болса өте пайдалы). Проекциялық аппараттарды арнайы арбаға қойған тиімді. Техникалық құралдарды пайдаланғанда гигиеналық тәртіпті, техника қауіпсіздігін сақтау қажет.
Кітапхана кабинет жұмысының басты бөлімі. Оның кітап қоры мынадай бөлімдерден түруы тиіс:
1) мемлекеттік қүжаттар, тарихи қүжаттар, хрестоматиялар;
2) ғылыми-көпшілік, тарихи-көркем әдебиеттер (алдымен сы-ныптан тыс оқу үшін оқулықта көрсетілгендер). Бұларды оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып топтаған дүрыс;
3) сілтеме-көрсеткіш әдебиетгер; Қазақстан жөніндегі цифрлар т.б;
4) Тарих, «Қазақ тарихы», педагогикалық т.б. журналдар, педагогикалық-әдістемелік журналдар, республикалық орталық газетгер, папкалар (тақырыптық);
5) оқулықтар мен оқу құралдары;
6) мұғалімдер үшін әдістемелік құралдар.
Кабинеттегі техникалық құралды да топқа бөліп орналастырған дүрыс.
1) диафильмдер, оқуфильмдері;
2) оқу киносы, оқу телевидение;
3) дыбыс жазатын қүралдар;
4) электровды оқулықтар (егер болса).
Кабинетте сыныптан тыс жұмысты жақсы жүргізуге болады, ол үшін Қазақстан тарихынан мүғалім оқушымен ақылдаса отырып, олардың тақырыбын, ұйымдастыру, өткізу жолдарын белгілейді.
Кабинетте жиналған оқу құралдары қаншалықты көп болса, олардың күнделікті сабақтарды соншалықты сапалы өткізуге пайдасы тиеді. Бірақта оларды қай сабақта, сабақтың қай кезеңінде, қалай және қанша уақыт пайдалану керек екенін алдын ала ойластырған дүрыс. Мәселен, бір сабақта сынып тақтасы мен тарихи картадан басқа….