Курстық жұмыс: Өнеркәсіп | Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің дамуы

1.Қазақстан Республикасының металлургия кешенінің даму тарихы
2. Металлургия кешеннің салалары және олардың даму ерекшелігі
2.1. Қара металлургия
2.2. Түсті металлургия
2.3. Металлургия кешенінің нарық экономика жағдайында дамуы
3. Қазақстанның металлургия кешеннің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны
3.1. Дүние жүзілік металлургия өнімдерін шығару бойынша республиканың алатын орны
3.2. Металлургия кешені бойынша негізгі серіктестері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізмі.
Кіріспе
Қоғам игілігіне пйдаланатын барлық байлықты негізгі 2 топқа бөледі. Бұлар рухани және материалдық байлық. Материалдық байлық қорына жататын, өмір маұтаждығына өте қажетті материалдар тас көмір, мұнай, газ, минералды және минералсыз сулар, органикалық заттар.
Сондай – ақ жер қойнауынан өндірілетін металдар орны ерекше. Әлемдегі элементтер түгелдей Д. И. Менделеев қестесінде түзілген. Онда жалпы саны 107 эелементтің аты аталған. Бұлардың 83 – і яғни бестен төрт бөлігі металдар. Көне дәуірде пайдаланылатын металдар санаулы ғана болғаны мәлім. Олар мыс, алтын, күміс ,темір, қорғасын, сынап. Адамзат баласының өткен дәуірі сол кезде еңбек құралы ретінде қолданылған металдардың негізі ретінде (мыс, қола, темір) металдар қалыптасқан.
ХХ – ХХІ ғасырлар — ғылыми техникалық ревалюция ғасыры .Қазір халық шаруашылығының қай саласына көз саламыз да үздіксіз жаңарып жатқан еңбек технологиясын, түрлі машиналар мен құрал саймандарды көресіз жаңа машина, жаңа техника, технология, аспаптар көбейе түсуде. Техниканы ашып,жер астын бақылап оны игеруге, ай бетінде із қалдырып , атомды бейбіт түрде қолданып, бүгінгі таңда химиялық элементердің барлығы дерлік сырына үңілді.
Бүгінгі таңда химиялық элементтердің барлығы дерлік игеріліп олардың әр қайсысы өзіне тән пайдалы қасиеттеріне орай адам қажетіне жұмсалуда. Жаңа талаптарға сай элементтердің әр түрлі қоспаларын қорытпларын іздеп табу, Оны жете зерттеп игілікке айналдыру кезеңінен өріс алып отыр.
Біз қазіргі өндіріс, құрылыс, байланыс, ауыл шаруашылығы сан алуан техника салаларына зер салып көңіл аударсақ, олардың бәрінде қолданылып жүрген негізгі материял – металл екенін бізбілеміз. Ғарыш кеңістігінде самғағыш зымырандардың корпусынан бастап, балалардың ойыншығына дейін металдан жасалады. Бұған қарап әрине , адам баласының өмір қажеттігін тек металлдар өтейді деуге болмайды. Олардың орнын толтыратын органикалық материялдар , әр түрлі пластмассалар да жетіп артылады. Дегенмен бұл салада металдың орны ерекше екенін атап айтуымыз керек. ХІХ – ХХ ғ. дүние жүзінде кісі басына шаққанда 1 кг. металл өндірілген. Бүгінде металдар, олардың жаңа қорытпалар қатары бұрын болып көрмеген дәрежеге жетті. Игерілген металл түрлері де , оларды өндіру мөлшері де үнемі ұлғаюда. Оны ғылыми техникалық процестің арқауы деп қарастырамыз. Ғылыми техникалық процесті тездетудің мәні металдарды көптеп пайдалануда ғана емес, оны үнемдеуде, сапасын жақсартуда жатыр.
Металл кешенінің даму тарихы.
Қазақстан -Кеңес Одағының құрамы кезінде қара және түсті металлургия өндіру жөніндегі аса маңызды аудандардың бірі болған. Ұлы Октябрь ревалюциясына дейін бұл сала республикада тез балқитын, тотықтырылған бай рудалар мен түсті ауыр және бағалы металдарды балқытумен ғана ай айналысқан. Қарапайым ұста кәсіпорын түрінде болады. Ол кезде мұндай кәсіпорындар негізінен Кенді Алтайда , Қарқаралыда, Баянауылда, Қызылеспеде, Нілдіде, Екібастұза, Ақжарда т.б. жерлерде орналасқан.
Қазақстанда Ұлы Октябрь социалистік ревалюциясынанан кейін ғана өндіргіш күштердің қарқынды дамуына барлық шарттар жасалып, металлургияны кеңінен өркендетуге мүмкіндік туды. Кеңес өкіметі жылдарында республикада түсті металлургия саласынан қуатты кәсіпорындар салынды. Лениногор, Ертіс, Ащысай полиметалл, Балқаш және Жезқазған кен металлургия комбинаттары, Шымкент қорғасын зауыты , Өскемен мырыш – қорғасын комбинаты, Павлодар алюминий зауыты, Өскемен титан – магнитит комбинаты т.б. сондай – ақ қара металлургия саласынан да ірі кәсіпорындар құрылды. Қарағанды металл комбинаты, Ақтөбе мен Ермакферроқорытпа зауыттары т.б.
Қазақстан кәсіпорындары түсті , сирек кездесетін, асыл металдардың 40 – астам түрін өндірген Қазақстанда өндірілетін түсті мемалдар дүние жүзінің 30 – дан астам елдерінде көрмеге қойылды. Өндірілген қара металлургияның 16 — % -ға жуығы, ферроқорытпаның 12 % Хромит рудасының 30 % -ы экспортқа шығарылды.
Қазақстан жерінде металлургия кәсібі өте ерте заманда пайда болған. Алғашқы қауымдық құрылыстың өзінде Қазақстан жерінде металлургияның белгілі формасы болғаны анықталған. Қаз. ССР ҒА археологиялық экспедициялары Орталық Қазақстандағы Атасу маңынан көне заманның мыс қорытатын ескі пештерін тапқан. Бұдан 3 мың бұрынғы осынау пештер сол — заманда бұл өлкеде металлургияның ердәуір дамығаны байқатады. 1767 – 74 ж. Қазақстанды зерттеген П.С. Паллас Алтай тауларында қорғасын, күміс кендерінің қазылған орындары көп екенін айтады.
1771 ж. Қазақстанда болған Н.Рычков Ұлытау маңында «Сол елді мекендеген халық қазған мыс кеннің көптеген орындарының болуы алтын мен күміс кендерін қазғандығын аңғартатын белгі сияқты »– деп жазған.
ХІХ ғасырдан ақ тау-кен зауыттары пайда бола бастайды Қазақстанның қара түсті металлургиясының қалыптасуы ең алдымен тау – кен зауыттары кәсіпорындарынан басталады.ХІХғ. аяқ кезінде тау кен зауыттық өнеркәсібі дамуының 2 – кезеңіне жетті. Бұл кезде пайдалы кен орындарын игеру үшін ірі – ірі капиталдар жұмсайтын қоғамдар құрылды. 1889 – Воскресенонк Тау-кен заводтық өнеркәсіп қоғамы ұйымдастырылды. 1858 ж. күміс, қорғасын рудаларына негізделген Николаевск заводы құрылды.
Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургия Октябрь ревалюциясынанан кейін ғана дәуірлеп өсе бастады. 1920 ж. Жезқазған, Нілді (Успенск), Риддер рудниктері мен заводттары жұмыс істеді.
1921 ж. Риддер руднигі алғашқы рудасын берді, 1927 ж. риддерліктер тұңғыш қазақстандық қорғасынды елімізге тарту етті. Бір жылдан кейін Қарсақбай мыс қорыту завод қабарға қайта бір жылдан кейін қайта қосылды.
1 Бесжылдықта (1929 – 32 ) Республиканың ауыр индустриясынан бөлінген барлық күрделі қаржының 43 % түсті металлургияны өркендетуге берілді. Бұл уақыттың ішінде мыс рудасының өнімі 1928 ж 7,3 мың т – дан 1932 ж 147,5 мың тоннаға артты.
Түсті металлургия 2 бесжылдықта да (1933 – 37) жедел қарқынмен өркендей берді. Түсті металдардың кейбір түрлерінің жалпы өнімінің көлемі жағынан Қазақстан Кеңес Одағында 1 орынға көтерілді. Республиканың үлесіне қорғасынның 70 % — ға жуығы, түсті металлургиядағы жалпы Одақтың күрделі қаржының 31 % -ы тиесілі. Бес жылдықтың аяғында республикада түсті металлургия саласының 20 ірі кәсіпорны жұмыс істеді, олардың ішінде Шымкент қорғасын заводы, Ащысай полиметалл және Ленингор комбинаттары бар.
Республикада қара металлургияның алғашқы объектісі Донской хромит руда басқармасы болды. Ол 1933 ж. алғашқы хромит рудасын берді. Оңтүстік Кемпірсайдағы бірегей кен орында орналасқан бұл рудниктің халық шаруашылығы үшін үлкен маңызы болды. 1940 ж. Ақтөбе Ферро қорытпа заводы салына бастады, сөйтіп 1943 ж. пайдалануға берілді.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941 – 45) Қазақстан индустриясы , әсіресе металлургия баға жетпес үлкен роль атқарады. Бұл кезеңде республика майдан арсеналдарының біріне айналды.
Соғыс жылдары республиканың территориясында жаққа кәсіпорындарының (125 рудник, шахта және карьерлер 11 байыту ф/ы) құрылысын салу кеңінен өріс алды. Еліміздің Европа бөлігінен көшіп келген әр түрлі 150 кәсіпоры пайдалануға берілуіне байланысты республиканың өндірістік қуаты артты. Шығыс Қоңырат , Мырғалымсай , Березовск рудииктері алғашқы өнімдерін берді. Текелі қорғасын — мырыш комбинатының 1 – кезегі пайдалануға берілді. Белоусовск пен Березовск байыту комбинаттары іске қосылды. Ақшатау вольфрам комбинаты жұмыс істей бастады (1943), Шымкент қорғасын заводы едәуір ұлғайтылды. 1943 ж. Ақтөбе Ферроқорытпа заводы алғашқы рет Феррохром берді. Жезді марганец рудингі 38 күн ішінде пайдалануға берілді, бұл рудник Орал металлургиясына басты марганец жеткізуші болды. Теміртаудағы Қазақ металлургия заводы жедел қарқынмен салынды. Завод 1944 ж. 31 желтоқсаннан болат, ал 1945 ж. прокат бере бастады.
Соғыстан кейінгі жылдары (1946 – 55) Қазақстанның алдында еліміздің соғыста қираған аудандарын қайта қалпына келтіру, халықшаруашылығын соғысқа дейінгі дәрежесіне жеткізу және мұнан кейін ол дәрежеден едәуір мөлшерде асыру міндеті қойылды.
Республиканың жалпы өкімі 1945 ж. қарағанда, 1955 ж. 3,6 есе , қызыл мыс қорыту 3,1 есе, тазартылған қорғасын 5,9 есе өсті. Қара металлургияда болат қорыту 4,6 мың тоннадан 2 34,5 мың тоннаға дейін , немесе 51 есе , хромит рудасының өнімі 2,2 есе, марганец рудасы бірнеше есе артты.
1956 – 65 ж. арасындағы кезең Одақ үшінде, Қазақстан үшін де экономиканың жедел өркендеуінің жаңа бір сатысы болды. Бұл тың және тыңайған жерлерді игерудің басталуымен сәйкес келді. Қазақстан өнеркәсібі, оның ішінде металлургиясы үшін 1965 – 75 жыл онан әрі өрлей өркендеу кезеңі болды.
9 – бесжылдықта республиканың түсті металлургия саласына жаңа техниканы енгізу жөнінде 500- ден астам аса маңызды шаралар жүзеге асырылды. Бұл өндіріске жұмсалатын шығынды 75 – миллион соммаға дейін кемітуге және еңбек өнімділігін 7,5 % ға арттыруға мүмкіндік берді. Тау — кен жұмыстарында руданы ашық әдіспен өндірудің үлесі 1976 ж 45 % болды. Жер асты тау – кен жұмыстарында өндірілген барлық өнімнің 75 % — ы жоғары өнім беретін жүйелі қолдану арқылы алынды. Жер асты жұмыстарында техникалық прогресттің негізгі бағыты өзі жүріп тұратын жоғары өнімді жабдықтарды қолдану арқылы өндіру жүйесін енгізу болып табылмақ. Мұның үлес салмағы 1976 ж 45,6 % , ал Ащысай комбинаты мен Жезқазған комбинатында 70 % болды. Металлургия өндірісінде техникалық прогреске сүйене отырып, түсті металл өнімдерінің қазіргі заман талабына жауап бере алатын түр — түрі көбейтілді. Түсті металлургия өндірістік процестерді комплексті механикаландыру жүзеге асырылуда.
Республикада металлургия саласның шикізат базасын едәуір дәрежеде ұлғайту көзделіп отыр. Саяқ руднигі құрылысын аяқтау, Қоңырат карьерін қайта құру, түсті металлургияның басқа кәсіпорындарын пайдалануға беру арқылы мыс рудасы өнімін 10,5 % арттыру жүзеге асырылады. Орловск , Николасвск, Қарағайлы, Ақжал және Жәйрем рудниктерін пайдалануға беру, сондай — ақ жұмыс істеп жатқан рудинктердің тереңдік және флангілік бөліктерінің кондицациясы сонымен қосымша барлануын қайта қарау есебінен полиметалл рудасы өнімі 10 – 5 жылдықта 2,7% артады. Алюминий өнеркәсібінің шикізат базасы Торғай боксик рудниктерінің 2 – кезегін игеру және Беленский руднигінің бірінші кезегін салу есебінен ұлғайтылады. Осының нәтижесінде боксит өнімі 18 % — ға, глинозен өнімі 9,4% — ға өсетін болды.
1976 – 80 жылдары байыту фабрикаларының қуаттары одан әрі өсе түсті. Жезқазған комбинатының металлургиялық комплексі салынып болды. Ертіс мыс қорыту заводында жаңа қорыту цехы салынды. Шымкент қорғасын заваодының қуаты арттырылды.
Металлургия — кен өндіру , қара және түсті металдарды қорыту – ауыр өнеркәсіптің аса маңызды саласы. Металл өндрірудің ең алдымен шойын мен болат қорытудың көлемі елдің экономикалық даму деңгейінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Біз әр жыл сайын 400 мың тонна болат прокатын импортқа шығарамыз. . Мысалы, 2001 жылы экспортқа 2200 тонна алынды оның бағасы 95,5 млн $ болды. Қазақстан 18 млн тонна альюминий (бағасы 11,8 млн $) экспортқа шығарды. Қазақстан ғалымдары металлургияның 4 – 5 өзгертуін көздейді.
Қазақстан металлургиясы
Қара металлургия І Түсті металлургия
Өнімдері:
шойын, болат,
прокат бұйымдары және ферроқорытпа. Олар:темір,марганец,ванадий, хром,никель,кобалть. Түрі мен өнімдері:
Бағалы:алтын,күміс,платина т.б.
Ауыр:мыс т.б.
Сирек:вольфрам,рений,молибден, титан т.б.
жеңіл:алюминий,магний,литии, берилии.

Қара металлургия – Қазақстан ауыр өнеркәсібінің жас саласы. Қазіргі кезде оның толық және орташа циклді өндіріс кәсіпорындары бар. Бұл кәсіпорындар шойын, болат, прокат бұйымдарын шығаратын болса, олар толық циклді өндіріс кәсіпорындары болып есептеледі, ал сол зауытта тек болат қорытылып прокат бұйымдары шығарылса онда орташа циклді өндіріс кәсіпорындары деп аталады. Қара металлургияның орналасу факторы шикізат көзіне, отын және экологиялық мәселелерге байланысты. Қазір республикамызда 30 дан астам темір кен орны бар. Негізінен кен орындары Орталық Қазақстан мен Қостанай облыстарында Соколов Сарыбай, Лисаков , Қашар, Атасу, Алттай кен орындарының кендерді байыту комбинаттарында байытылған соң металлургия зауыттарына жіберілдеі. Соколов Сарыбай кен байыту комбинаттарының өнімін Могнитогор металлургия зауыты пайдаланылады. Темір кенінің 85 % Қазақстанның солтүстігінде шоғырланған. Қазіргі кезде толық циклді зауыт Теміртау қаласында орналасқан. Бұл кәсіпорында шойын, құбыр, рельс, жұқа табақ, ақ қаңыстар шығарылады. Осы комбинатта шығарылаған ақ қаңылтыр еліміздің концерві өндірісін толық қамтамасыз етіп отыр. Темір кені қорынан Қазақстан ТМД – да 3 орын алады. Республикада жалпы қара металлургия да дамып келеді. Ақтөбе зауыты хромтаудың хромиті мен жұмыс істеп ферохром шығарса, Ақсу зауыты Оралдан жеткізілетін квартитті пайдаланып, ферроцилиций шығарады. Ферроқорытпалар өндіріс энергияны көп қажет етеді. Сондықтан олар жылу электр станцияларында салынған. Қазақстан өндірілген ферро қорытпаны 60 % — дан астамын шел елдерге шығарады. Одан жыл сайын 100 млн АҚШ доллары шамасында пайда табылады.
Қара металлургияның құрамы мен құрылымы
Қара металлургия әр түрлі металлургиялық шикізатты өндіру мен қара металды шығаруда үлкен ұлттық комплекс түрінде қалыптасты. Бұл салада өндіріс концентрациясында үлкен дәрежеге жеткен: Республикадағы прокат шығару кармет комбинатқа негізделген, республикадағы темір рудасын өнімдерін шығарудың 61 % Соколов – Сарыбай тау кенбайыту комбинатына негізделген, ал Ермаков ферроқорытпа зауытына жалпы өндірістің 81% -ы негізделген. Қазақстанның қара металлургиясының құрамына 5 сала кіреді:
1. Таурудалық
2. Металлургиялық
3. Ферроқорытпалық
4. Огнеупорлық
5. Ломды қайта өндіруші
Бұларда үлкен темір рудалық өндірістер жұмыс істейді, (Соколов Сарыбай, Лисаков, Қашар тау-кенбайыту комбинаты) жөнінде хромитті өнеркәсіптер, Қарағандылық металлургиялық комбинат және де 2 ферроқорытпа заводы (Ермаков, Атасу),Казогнеупор (Рудный қаласы және «Казытар чершт (Алматы қ. ) заводтары жұмыс жасайды. Қара металдың өнеркәсіптері терретория бойынша республикамыздың 5 аймағында орналасқан Қостанай , Қарағанды, Ақтөбе, Жезқазған, Павлодар), ол жерде пайдалы қазбалар мен су энергетикалық ресурстар жақын жерде кездеседі.
Республикамыздағы қара металлургия минералды шикізат базасына бай, Теміртаулық өндірістің дамуы Қарағандылық,Могнитогорлық және Батыс Сібір металлургиялық комбинаттарының шикізатпен қамтамассыздандыру яғни жоғары сапалы және оңай……..