КСРО — ның ыдырау себептері
КСРО неге ыдырады? Республикалар, ең алдымен РСФСР және орталық арасындағы негізгі айырмашылықтар қандай болды? Одақ шартын жасасуға не кедергі болды? Неліктен ГКЧП сәтсіз болды?
Мұның бәрін және одан да көп нәрсені РСФСР халық депутаттарының бірінші съезінің делегаты, 1993 — 1996 жылдар аралығында РФ президент әкімшілігінің басшысы, Әлеуметтік — экономикалық және зияткерлік бағдарламалар қорының президенті, Ресей зиялыларының конгресінің төрағасы Сергей Филатов айтты.
Бұрын РСФСР — нда басшылық болған жоқ, оны КОКП Орталық Комитеті мен КСРО үкіметі тікелей басқарды. Горбачев кезінде олар КОКП ОК бюросын Ресейге және Ресей Федерациясының үкіметіне жасады. Бірақ іс жүзінде бұл үкімет тек тұрғын үй — коммуналдық шаруашылықпен айналысқан.
Ресей Федерациясының аумағында дерлік барлық кәсіпорындар одақтық бағыныста болды. Олар бүкіл одақтың өнеркәсіп саласының 74 %- ын құрды және барлық салықтар КСРО — ның бюджетіне төленді. Сондықтан РСФСР Одақтың басқа республикаларына қарағанда кедей болды, РСФСР — дің әлеуметтік сала да өте нашар болды.
КСРО — ның үкіметі барлық нәрсені өз мойнына алып қана қоймай, ғаламдық мәселелермен айналысты: 1) қорғаныс және қауіпсіздік; 2) әскери өнеркәсіп; 3) халықаралық саясат; 4) ғарыш және ғылым; 5) энергетика; 6) көлік және байланыс.
Әрине, қалғанының бәрі, одақтас республикаларға берілуі керек еді, сондықтан әр республиканың өзінің экономикалық саясатын жүргізуге мүмкіндігі болатын еді. Әрине, салықтар әділ бөлінуі керек еді — республикаларда қалатын керек еді және бәрін Орталыққа әкетпей, ал Орталық кімге не беру керектігін өзі шешті.
Бірақ Горбачев мұны кеш түсінді. Бірақ Горбачев мұны кеш түсінді. Содан кейін ол Одақ туралы шартты дайындауға кірісті, бірақ бұл процесс дұрыс болмады. Керісінше, Горбачевтың артында оппозициялық қарсылық күшейе түсті. Бұл оппозиция ГКЧП — ны 19 тамызда құрды және төңкеріс жасады, ол Ресей Федерациясының іс жүзінде жаңа міндеттермен біріктірілуіне байланысты сәтсіз аяқталды.
Сонда Съезд мен Жоғарғы Кеңес практикалық жұмыс бірге жасай алмайтынын түсіндік. Өте күшті атқарушы билік қажет болды. Борис Николаевич президент болып сайланған кезде мемлекет басшысы және оның атқарушы билігі болды. Кеңес Одағы ыдыраған кезде бұл Ресей Федерациясында бірден экономикалық реформаларды бастауға мүмкіндік берді.
Ресей мен КСРО арасындағы заңдар соғысын Орталық горбачевтік билік жүргізді. Кеңес Одағының Жоғарғы Кеңесі Ресей үшін қолайсыз заңдарды қабылдады. Бұл мүлдем қажетсіз күресті тудырды. Сонымен қатар, Одақтық үкіметінің экономикалық және саяси реформалардың көптеген элементтері таң қалдырды.
Бұл оқиғалардың барлығы Орталық басшылықтың дұрыс емес әрекеттері нәтижесінде пайда болды. Егер бұл орын алмаса, менің ойымша, Одақ туралы келісімге келуге болатын еді, өйткені бұл тек өкілеттіктерді бөлуге мүмкіндік берді.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
