Коронавирустық инфекция, экономика тежеледі, қалпына келуі қиын
Карантиндік шектеулер алынып тасталғаннан кейін әлемдік экономиканың тез қалпына келуіне үміт жоқ. Сонымен қатар, төтенше жағдай режимінен шыққаннан кейін қарыз дағдарысын жою және инфляциямен күресу қажет болады.
13 мамыр, сәрсенбіде АҚШ — ның Федералды Резервтың төрағасы Джером Пауэллдің сөйлеген сөзінде айтты: АҚШ — ның экономикасың тез қалпына келуін күтпеу керек – ол дүние жүзінде ең басты тауарлар мен қызметтердің негізгі тұтынушысы. Бұған қоса, АҚШ бюджетіне шамамен $ 3 трлн тұратын шығындарды ынталандыру шараларының ауқымы мен жылдамдығында бұрын — соңды болмаған «соңғы тарау болмауы мүмкін» — бұдан да көп ақша жұмсауға тура келеді.
ФР басшысының үндеуі Конгреске жіберілді, онда демократтар қосымша қолдау шаралары туралы, оның ішінде халыққа тағы 3 триллион доллар ақшаны бөлу туралы заң жобасын ұсынды. Алайда, егер республикандықтар алдыңғы пакетке жай дауыспен дауыс берсе, демократтардың жаңа заңын орындау оңайға соқпайды. Сонымен, сенатор Рэнд Пол елдің бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызды ұлғайтуды жалғастыра алмайтындығын айтады. Қосымша ынталандырудың орнына ол барлық карантиндік шектеулерді дереу алып тастап, адамдарға ақша табуға қайта оралуға мүмкіндік беру керек.
Осыдан бір жарым ай бұрын, көптеген экономистер, қаржы нарықтарының қатысушыларын айтпағанда, карантиндік шектеулер жойылғаннан кейін әлемдік экономика «V — тәрізді» тез қалпына келеді деп үміттенген. Осы жылдың соңына қарай коронавирус және онымен байланысты проблемалар таң сұмдығы сияқты ұмытып кетуі мүмкін, сондықтан экономикалық өсудің тиісті түрде тоқтатылмаған жемістерінен ләззат алуы мүмкін. Бизнеске және тұрғындарға төлем қабілеттілік сұранысының төмендеуіне жол бермеу үшін бірнеше ай бойы ұстап тұруға көмектесу жеткілікті. Ұзақ қамауда болғаннан кейін кек алатын адамдар тұтына бастайды. Жаңа жұмыс орындарын құруға және жаһандық әл — ауқаттың өсуіне ықпал етеді.
Алайда, жұмыспен қамтудың күрт төмендеуі және тұтыну құрылымының күрт өзгеруі бұл оптимистік сценарийді түстер арманына айналдырады. Шектеу кезеңінде өмірді сақтауға байланысты емес барлық заттардың сатылымы құлдырады. Ақшаны бөлу және барлық ұлттық экономикаларға бұрын — соңды болмаған несие тарту проблеманы, ең болмағанда, АҚШ пен Еуропалық Одақта карантин толық жойылғанға дейін шешпейді. Бұл әлі ұзақ жол.
Қазірдің өзінде АҚШ — ның жартысынан көбінде жұмыссыздық бойынша жәрдемақы жұмыс орындарын сақтап қалғандардың орташа кірістерінен асып түседі. Мұндай жағдайда карантиннен кейін жұмысқа бару өте ақымақтық. Сонымен қатар, бюджеттен тыс шығыстар — бұл мемлекеттік қарыздың өсуі. Бұл дамыған елдерде ұзақ уақыт барлық ақылға қонымды шекаралардан өтіп қана қоймай, өсуді едәуір жеделдетті.
Егер 2008 — 2009 жылдардағы соңғы құлдырау оқиғаларын еске түсірсек, оның жалғасы Еуропалық қарыз дағдарысы болды. Қазір егемендік қарыз нарығындағы көпіршіктің ауқымы салыстырмалы түрде жоғары. Осы уақытқа дейін кірістерге пропорционалды емес мемлекеттік шығыстар Орталық банктердің егеменді облигацияларды сатып алуы, яғни іс жүзінде ақшаны тікелей эмиссиясы арқылы қаржыландырылды. Әзірге бұл олардың құнсыздануына әкелген жоқ: тұтынудың төмендеуі бағаның өсуіне жол бермеді.
Ақша массасының артуы қор нарығындағыдай тұтынуға көп болған жоқ. Алайда тұтынушылық белсенділіктің төмендеуінің өз шегі бар, ол қазірдің өзінде қол жеткен сияқты. Сондай — ақ, тауарлар мен қызметтерді өндірмей және салық төлемей ақша алатындардың үлкен саны жетті. Ал олар жұмыс істеп, кірістердің бір бөлігін мемлекеттік бюджетке бөлетін тұтынушылармен бірдей.
Осылайша, нарықтық экономика жағдайында шектеулер толығымен алынып тасталғаннан кейін бағаның өсуі сөзсіз болып көрінуі мүмкін. Мемлекеттік қарыздың жоғары деңгейін ұстап тұру және оны ұлғайту соңғы жылдары Еуропада және Америка Құрама Штаттарында бұрыннан үйреншікті болып қалған өте төмен инфляция жағдайында ғана мүмкін.
Инфляциялық спиральды алып тастау қаржы органдары үшін жағымсыз тосынсый болады. Соңғы бірнеше онжылдықтар ішінде бағаның түсуі мүмкін болатын дағдыға айналған халықтың наразылықтарын күшейтуге тура келеді немесе ынталандыруды тездетіп, ставкаларды көтеруге тура келеді. Ал экономика үшін бұл нашақорлықпен салыстыратын салдары болуы мүмкін.
Билік органдары штаттағы «резервтік валюталардың» абсолютті санын шығарған және барлық қаржы — экономикалық саясатты осы валюталардың сенімділігі бойынша жүргізген Ресей үшін екінші толқын жақсы нәтиже бермейді. Олар үшін экономиканы құрбан етуге мәжбүр болған резервтердің сатып алу қабілетінің күрт төмендеуі шенеуніктер үшін де, қоғам үшін де «мұздай душ» болады екен.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ — Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
