Дипломдық жұмыс: Қаржы | Кіші және Орта бизнесті несиелеу

КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ 6
1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірудің әлемдік тәжірибесі…………………. 6
1.2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау………………………………………………………………………………16
2. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘЖІРИБЕСІ …
2.1 «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құру көздері және олардың бағыттары………………………………………………………………………
2.2 Шағын және орта бизнес объектілерін қаржыландыру және несиелендіру тәжірибесін АҚ «Альянс банк» мысалында талдау ….
3 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІК ДАМЫТУДЫ НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономика дамуының теориясы мен тәжірибесіне сәйкес кәсіпкерлік қоғам өмірінің неғұрлым маңызды: экономикалық әлеуметтік және саяси сфераларындағы құрылым құрушы элемент болып табылады.
Нақты өмірде аталған аспектілердің көрінісі бірқатар ішкі және сыртқы факторларға байланысты қалыптасады, ол кәсіпкерлік зерттелу объектісі ретінде күрделі және көп жақты болып келеді.
Шағын бизнесті дамытудың негізгі мақсаты кәсіпкерлік ары қарай дамуы үшін, жаңа мықты импульс алуы үшін, көзқарасты шоғырландыру қажет негізгі (маңызды, стратегиялық) сәттерді анықтауда.
Осындай сәт ретінде нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерліктің негізін құрайтын ортаңғы класс мәселесін қарастырылу ұсынылады.
Арнайы зерттеулер жүргізген ғалымдардың образдық салыстыруы бойынша “қазіргі дамыған қоғамда әлеуметтік құрылымды эллипс түрінде көрсетуге болады, оның жоғарғы және төменгі жағын сәйкесінше элита мен кедейлер, ал ортаңғы жағы көп бөлігін – орта класс құрайды”.
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің дамуы өтпелі кезең ерекшеліктеріне байланысты қиын және қайшылықтарымен жүзеге асырылады.
Шағын бизнестің қалыптасуының бастапқы кезеңінде жалпы ұлттық масштабта аталған сектор дамуын мемлекеттік қолдауға концептуалдық көзқарас қалыптасқаннан кейін соған негізделе нормативтік құқықтық база құрылып, қойылған мақсатқа қамтамасыз ететін жүзеге асырушы ұйымдастырушылық – құқықтық механизмдер қалыптасқан.
Қолданылған шаралар нәтижесінде 1992-1993 жылдары күш жинай бастаған шағын кәсіпкерлікті белсендіру процессі 1994 жылы бәсеңдеп кейінгі екі жылда мүлдем тоқтатты.
Ол жалпы экономикалық жағдайдың нашарлауына, қолайсыз криминогендік жағдайдын болуына, сондай-ақ қабылданған заң және бағдарламалы құжаттардың нақты орындалмауына байланысты болды.
Мақсаты. Осы уақытқа дейін Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудағы негізгі бағыт салық преференцияларын мен мемлекеттік қаржы есебінен жеңілдіктік қаржыландыру болды, ол жерде қысқа мерзімді нақты әсер алынып, жүйелі бастамаларда жүргізіледі.
Сол себепті, негізгі мақсаты Қазақстанның бәсекелесті қабілетін жоғарлату болып табылған Қазақстанның 2015 жылға дейінгі индустриалдық – инновациялық даму стратегиясында мемлекеттік саясат көзқарастарын қайта қарастырылып шағын және орта кәсіпкерліктің жаңа даму идеологиясы жасау қажет.
Қазіргі таңда, шағын және орта кәсіпкерлік өзін инновациялық экономикада табуда жедел іздестіру үшін өзінің икемділігін, мобильділігін, нарықтық объективтілігін қолдануына жағдай пісіп жетілді. Мемлекет өз тарапынан кәсіпкерлік орта инициативасы жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай туғызуы қажет.
Қойылған міндеттерді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жедел шараларын қабылдауда. Қазақстанда шағын бизнес сұрақтары келесідей заңдылық актілермен реттеледі: «Кәсіпкерлікті дамыту мен шаруашылық қызмет еркіндігі туралы», «Лицензиялау туралы», «Банкроттық туралы», «Шаруашылық серіктестіктер туралы», «Жеке кәсіпкерлікті қорғау туралы», «Кооперациялау туралы», «Шағын бизнес пен кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы».
Шағын және орта бизнестің нақты артықшылықтарын қолдану кезінде кез келген елдің жағдайы тұрақтанады, өндіріс құлдырауы тоқтатылады, тапшылық жойылады. Шағын бизнесте әрбір адам өзінің іскерлік ерекшеліктерін қолдана отырып, өз жағдайын жақсартуға, өз мүмкіндіктері мен қаржылық құралдарын өткізуге мүмкіндігі бар.
Осыған орай, Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті дамыту және ұйымдастыру үлкен ғылыми-тәжірибелік мәнге ие болады.
Қазақстан Республикасы Агенттігінің мәліметтері бойынша республикада шағын кәсіпкерліктің 145,1 мың субъектісі тіркелген, ал 2005 жылмен салыстырғанда 10,9 % көп. Шағын кәсіпкерліктің істегі субъектілері тіркелгендер санының 71,2% құрайды.
2005 жылдың бірінші қаңтарында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны жалпы заңды тұлғалар санының небәрі 61% құрайды.
Осы уақытқа дейін қолданылған қазіргі кезеңдегі мемлекеттік қолдаудың формаларымен әдістері жеткілікті дәрежеде тиімді емес және қайта қарауды талап етеді.
Ең біріншіден ол үкімет қабылдаған шараларға қарамастан шағын бизнес үшін тартымды сфера болып сауда, және қызмет көрсету қалып отырғандығына, ол өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, транспорт және байланыс көп жағдайда ірі бизнеске тән болғандығына байланысты болып отыр.
Қарастыруға ұсынылған диплом жұмысының тақырыбы әлемдік әдебиетте жете қарастырылғанмен Қазақстанда бұл мәселені қарастырылған жұмыстар өте аз. Шағын кәсіпкерлікті несиелендіру мәселелері ғылыми дәлелдеусіз негізінде жеке жариялануларда ғана көрініс тауып отыр.
Жұмыста нарыққа көшу жағдайында экономикалық қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік актілерін, сонымен қатар халықаралық және мемлекетаралық құжаттар мен келісім-шарттарды, Қазақстан Республикасы дамуы мен статистикасы бойынша мемлекеттік комитеттің ресми статистикалық деректері, қазақстандық және ресейлік ғылыми басылымдары мен арнайы басылымдарында шығарылған аналитикалық материалдар кеңінен қолданылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ

1.1 Шағын және орта бизнестің дамуы мен несиелендірілунің әлемдік тәжірибесі

Жалпы экономиканың тиімді дамуында ерекше роль мемлекеттің несие саясатына беріледі. Кәсіпкерлік іскерлікті қаржылық реттеудің маңызды құралы ең біріншіден өндірістік аппаратты жаңарту жетілдіруге, айналым қорын толтыру, шикізат, материал т.б. сатып алуға тікелей несие, субсидия беру болып табылады.
Шағын бизнес меншік иелерінің көпшілігін құрайды, өзінің көптігінің есебінен, біраз мөлшерде елдің әлеуметтік – экономикалық және саяси деңгейін анықтайды. Өзінің өмірлік және әлеуметтік жағдай деңгейіне қарай шағын бизнес халықтың көпшілігін құрайды, сонымен қатар негізінен локальдік нарықта әрекет етіп, тауар және қызметтің кең спектрінің тікелей өндірушісі де тұтынушысыда болып табылады ол сондай-ақ экономикадағы бәсекелестік жағдайды ұстап тұрып, нарық бастамасында ұйымдастырылған қоғамдық құралға табиғи тіреу болады.
Шағын кәсіпкерлік елдің құрылымдық қайта құрылуының мықты құралы болып табылады. Оның ірі кәсіпкерліктен ерекшеленуі оның ерекше дәрежеде мобильділігінде, күнделікті өзгерістегі тұтынушылық сұранысқа жедел әсер етуі, аз капитал керек ететіндігі. Осы себептерге байланысты әлемдік тәжірибеге шағын кәсіпкерлік әрқашан экономикалық кризистің нәтижесін жеңілдетуші фактор, одан кейін кризистен шығудың негізі болды.
Шағын кәсіпкерлік өзгеріп отырған нарық конъюктурасына тез бейімделіп, экономикадағы өзінің орнын алуда. Осы арада шағын бизнестің дамуы ірі өндіріске тән ұйымдастырушылық форманы қолдануды талап етпейтін жоғары технологиялық өндіріске негізделмеуі керек.
Нарық дамуының өмірлігі, танымдылығы, динамикасы шағын және орта кәсіпкерлікпен анықталады.
Ол келесілерге байланысты:
• шағын кәсіпкерлік қатысушылардың көптігіне;
• қоғам мүшелері қажеттіліктерінің кез-келген деңгейінде сұранысқа әсерінің жеделділігі мен икемділігіне;
• шағын бизнес субъектілерінің бір сәтте екі ролде бола алуы мүмкіндігіне — өзінің тұтынушыларының сұранысына бейімделуші кәсіпкер ретінде, кем қажеттіліктері, соның ішінде өз кәсіпорындарының қажеттіліктері бар тұтынушы ретінде;
• Әлеуметтік тұрақтылыққа әсер ету мүмкіндігі.
Алматы қаласында 2005 жылы 1 қаңтарда статистика мүшелерінің тіркеуі бойынша шағын және ортакәсіпорындардың көлемі – 51116,соның ішінде:

• өнеркәсіп – 5019
• ауыл шаруашылық – 379
• құрылыс – 4894
• көлік және байланыс – 3195
• сауда —
• мейрамханалар мен қонақүйлер – 952
• басқа шаруашылық қызметтері — 9972

Осылардың ішінде ресми түрде жұмыс істейтіндердің саны – 34169 (66,8%). 2005 жылдың 1 қаңтарында жеке кәсіпкерлер 29046-сы тіркелген. Осыған байланысты шағын бизнесте жұмыс істейтіндер саны өсті. Салық Көмитетінің мәліметтері бойынша 207291 адам тіркелген.

Экономиканы реформалау және қаржы ресурстарын шектеу жағдайында ірі бастапқы инвестицияны талап етпейтін, іскерлік және интеллектуалды потенциалы бар, жоғары жылдамдықта айналым қоры бар, кең тұтынушылық сұранысқа бейімделу икемділігі және шеделділігі бар шағын кәсіпкерлік халықтың жұмыспен қамтылу мәселелерін тез және үнемді шешуге мүмкіндігі бар, сонымен қатар экономикалық және мәселелерді шешеді.
Шағын кәсіпкерлік — өзінің дамуында бірнеше кезеңді басынан кешірген, өмірлік қабілетін, сондай-ақ әлеуметтік экономикалық жағдайымен қатар өзгерістер шаруашылық ету жүйесіне бейімделу мүмкіндігін дәлелдеген өндірісті ұйымдастырудың объективтік формасы.
Дамыған елдерде шағын бизнес белсенді құрылуын 40-50 жыл бұрын бастады. Оның әр-түрлі формаларының көпшілік экономистер көзқарасты бойынша революциясының негізгі кезеңдері кестеде көрсетілген.
Әлемдік тәжірибе дәлелдегендей, шағын бизнес, мемлекет гормониялы дами алмайтын нарықтық экономиканың маңызды элементі болып табылады.
Ол көбіне экономикалық өсу қарқының, жалпы ұлттық өнім құрылымы мен сапасын анықтап, оны 40-50% құрайды

Кесте 1 — Шағын кәсіпкерліктің даму кезеңдері
Бірінші кезең Екінші кезең Үшінші кезең Төртінші кезең Бесінші кезең
1873-1929 ж.ж. 1929-1974ж.ж. 1974-1985 ж.ж. 1986-1990 ж.ж. 1991-қазіргі уақытқа дейін
Шаруашылық іскерлік секторын монополизациялу Ғылыми-техникалық революция басы Монополиялар-дың шағын кәсіпорындарымен қарым-қатынасының өзгеруі Экономиканы басқару механизмнің қайта құрылуы. КСРО құлауы және Қазақстанның тәуелсіздік алуы
Бизнестің жаңа формулаларының пайда болуы лизинг, франчайзинг, факторинг т.б. Алғашқы инновация-лық кәсіпорындардың корпорация-лар базасында пайда болуы. Венчурлік кәсіпорындар дамуы. Экономиканың мемлекеттік емес секторының туылуы (кооператив, жолдық кәсіпорындар) Негізгі меншік түрі жеке болып келді (ЖШС, АҚ)
Экономикалық саясаттың позитивтік алға жылжуы Жоспарлаудың жаңа жүйесі және экономика-лық ынталандырудың жаңа нормативтік құқықтық актілерін енгізу Шаруашылық есеп жүргізу және кәсіпорынның жеке шаруашылығын кеңейту Жеке еңбек іскерлігі туралы кооперация жалға беру т.б. туралы заң қабылдау. ҚР-азаматтық кодексі; “Жекешелендіру және мемлекет иелігінен шығару” туралы ҚР заңы; “Жауапкершілігі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” т.б. заңдар.

Елдегі шағын кәсіпкерліктің маңызды әлеуметтік қызметі оның ірі кәсіпорындар босатқан жұмыспен қамтылмаған жұмыс күшін үлкен масштабта тарта білу мүмкіндігінен, экономикалық кризис және үздіксіз жұмыссыздық жағдайымен туындаған әлеуметтік тырысуды төмендетумен байланысты. Филиал құруда тікелей капитал сонымен қатар қолданатын ірі корпорацияға қарағанда, шағын кәсіпорындар интернационализацияның жаңа формалары — өткізу сферасын дамытуға, лицензия және патентті сату немесе айырбастауға ақша салуды көп қолданады.
Бизнестің бес түрін бөліп көрсетуге болады: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, делдалдық және сақтандырушылық. Өндірістік бизнес негізінен тауарлар мен қызметтерді өндіру аясында таратылады. Коммерциялық бизнес тауарлы-ақшалай, тауарлы-айырбастық операцияларда анықтаушы рөлді мінездейді. Қаржылық бизнес сату-сатып алу объектісі ретінде арнайы тауар – ақша, валюта, бағалы қағаздар болатын коммерциялық бизнестің түрлілігін көрсетеді. Делдалдық бизнес тауар айналымы процесінде байланыстырушы буын ретінде, делдал рөлін атқаратын, өзі тауар өндірмейтін және тауар сатпайтын бизнесмен-делдал.
Сурет 1- Бизнестің қоршаған ортасы
²Мамырбаева О.Б. Государственные программы поддержки и развития малого предпринимательства // Вестник университета. “Туран” -2005-№1-2.
Сақтандырушы бизнес бірден қалыптасатын жағдайлардан адам өмірін, құндылықтарды, мүліктің мүмкін болатын жоғалымын өтеуіне белгілі бір төлемге кепілдеме беретін бизнес түрі. Бизнестің әр түрінің өзіншік ерекшеліктегі «қоршаған ортасы» бар. 1-ші суретте «қоршаған ортаның» негізгі элементтері бөлініп көрсетілген.

Бір жұмыспен қамтылғанда шаққанда, шағын фирмалардын жаңа өнімді 2,5 есе көп шығарады. Ірі компаниялар технологияны жақсартуда 2 есе көп ұсыныста жасайды.
Біздің экономикамыздың шаруашылық етудің нарықтық механизмнің көшірілуі байланысты экономикасы дамыған елдердегі әсіресе мемлекеттік қолдау саясаты дамыған елдердегі шағын және орта кәсіпкерлік тәжірибесін атап өту қажет.
Шағын және орта бизнеске қолдау көрсетілуі бұл елдердегі мемлекет саясатының жеке бөлігі болып табылады.
Германияда шағын және орта бизнесті федералдық деңгейде экономика министрлігі деңгейінде, ал жергілікті деңгейді – жергілікті билік органдары деңгейінде жүзеге асырылады. Кәсіпорындарға қаржылық көмек көрсетіледі…