Дипломдық жұмыс: Дене шынықтыру | Волейболшы қыздарды жаңа тренажер қондырғылары жүйесін қолдану негізінде техникалық даярлау

Кіріспе………………………………………………………………………………………………………..6

І.- тарау 1.1.Волейболшылардың оқу-жаттығу процесін біркелкілендір
етін тренажер қондырғылары……………………………………………………………..8
1.1.Волейболшылардың дене қасиеттерін даярлау………………………………………..8
1.2.Зертеулердің міндеттері, әдістері және ұйымдастырылуы………………………13
1.3. Негізгі ұғымдар……………………………………………………………………………………22
1.4.Шабуылдағы топтық іс-қимылдар…………………………………………………………34
1.5. Қорғаныс тәсілі …………………………………………………………………………………..41

II-тарау Жаңа тренажер қондырғылары жүйесін қолдана отырып, допты қабылдау- беру техникасын жетілдіру процесін оптималдандыру. ……….46
2.1.Жаңа тренажерлік қондырғылар……………………………………………………..46
2.2.Салыстырмалы педагогикалық эксперимент зерттеудің ұйымдастырылуы
мен әдістемесі……………………………………………………………………………………….59

Қорытынды………………………………………………………………………………………………..65
Пайдаланылған әдебиеттер…………………………………………………………………………68
Кеңес волейболының халықаралық аренадағы табыстары жалпыға мәлім. КСРО ерлер және әйелдер құрама командалары – Еуропаның, әлемнің, Олимпиада ойындарының бірнеше дүркін чемпиондары, көптеген өзге де халықаралық жарыстардың жеңімпаздары.
Зерттеудің өзектілігі. Осы жетістіктеріне қарамастан, елдің құрама командаларында осы күнге дейін ойыншылардың техникалық даярлығында айтарлықтай ақаулар кездесіп отырады. Мәселен, В.А.Тюрин әр ойыншының серігіне пас беруге қабілетті бола бермейтіндігін және елдің құрама командасының өзінде де жаттықтырушыларға волейболшы қыздарды жоғарыдан доп берген кезде қолдарын қою секілді негізгі тәсілге үйретуге тура келетінін атап көрсеткен болатын.
Техникалық даярлықтағы осындай ақаулар бізде оқытудың, үйретудің бірыңғай мектебі жоқ екендігінен, ал жалпы қабылданған әдістемеде техниканың бөлшектеріне операция бойынша бақылаудың қамтамасыз етілмейтіндігінен туындайды. Сондықтан осыларды жаттықтырушылар спортшылардың дербес ерекшеліктеріне жатқызатын, эталонды техникадан үлкен ауытқулар пайда болады. Кемшіліктерді түзетуге және техникалық даярлықтың тиімділігін арттыруға қимылдарды орындау барысы бойынша тұрақты кері байланысты ұйымдастыру көмектесуге тиіс. Осы талаптарға спортшыға оның қимыл-қозғалыстарының сапасы туралы белгі беретін тренажер қондырғылары жауап береді. Демек, жаңа тренажер қондырғыларын жасау әрқашан да оқу-жаттығу процесінің тиімділігінің арттырылуын қамтамасыз ететін өзекті бағыттардың бірі болып табылады.
Гипотеза. Соққы жасау теориясы тұрғысынан екі серпімді дененің соққы жасау іс-әрекеттері ретінде волейболшының қолының доппен өзара әрекеттесуін қарастыра отырып:
а) олардың құрылымдық айырмашылықтарына қарамастан, ойынның негізгі техникалық тәсілдерін (қолдардың доппен өзара әрекеттесу фазаларының бірқатар кинематикалық және динамикалық сипаттамаларының көрсеткіштерінің жақын мәндері бойынша) жеке топтарға біріктіруге болады;
ә) техникалық тәсілдер тобының бірі допты екі қолмен қабылдау-беру бола алады;
б) қабылдау-беру сипаттамаларының кейбір мәндерін техниканы жетілдіру процесінің тиімділігін арттыру мақсатында жаңа тренажер қондырғыларын жасап шығару үшін қолдануға болады деп болжанды.
Жұмыстың мақсаты. Қабылданған гипотезаға сәйкес, жұмыстың мақсаты жасап шығарылған жаңа тренажер қондырғыларын және оларды қолдану әдістемесін пайдалану негізінде білікті волейболшы қыздарда қос қолмен қабылдау-беру техникасын одан әрі жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады.
Ғылыми жаңашылдығы. Осы жұмыста спорт шеберлері және жаңадан шұғылданушылар орындаған волейболдың негізгі техникалық тәсілдерін жылдамдықпен киноға түсіру нәтижелерін жүргізілген биомеханикалық және факторлық талдау негізінде қолдардың доппен өзара әрекеттесуінің факторлық құрылымы және соққылардың динамикалық сипаттамаларының кейбір көрсеткіштерінің сандық мәндері алғаш рет анықталды.
Біз «Спорт снарядтарына жанасу уақытын тіркеуге арналған қондырғыны» (1 қосымша) және жаттығу жағдайларында қолдардың доппен өзара әрекеттесуінің уақыты туралы шұғыл ақпарат алу үшін оны пайдалану әдістемесін жасап шығардық.
Қондырғыны спорттың әр түрлерінде соққыларды орындаған кезде өзара әрекеттесу фазасын зерттеу үшін қолдануға болады.
Жаңа тренажер қондырғыларының жүйесі және допты қабылдау-беру техникасын жетілдіру үшін оны қолдану әдістемесі алғаш рет жасап шығарылып, эксперименттік түрде тексерілді.
Практикалық маңыздылығы. Жаңа тренажер қондырғылары жүйесін қолданудың жасап шығарылған әдістемесін енгізу волейболшы қыздардың допты қабылдау-беруді орындаудың тиімділігін арттыру есебінен техникалық даярлық жөніндегі оқу-жаттығу процесін ұтымды етуімізге мүмкіндік береді. Әдістеме Алматы қаласының екі әйелдер командасының жаттығу процесінде қолданылды. Бірінші команда – Қазақтың спорт және туризм академиясының командасы, екіншісі – «Алматиночка» Қазақстан біріншілігінің «Б» класында өнер көрсететін командасы. Бұл волейболшы қыздардың допты қабылдау-беруді орындау тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді, мұны зерттеу нәтижелерін практикаға енгізу актілері дәлелдеп берді (2 қосымша, 3 қосымша). Жаңа тренажер қондырғыларының жүйесі біліктілігі әр түрлі волейболшы қыздарды даярлауда қолданыла алады. Жасап шығарылған тренажер қондырғыларын жаппай жасап шығару олардың қолданылу аясын айтарлықтай кеңейтуге мүмкіндік береді.
І-тарау. Волейболшылардың оқу-жаттығу процесін
біркелкілендіретін тренажер қондырғылары.

1.1. Волейболшылардың дене қасиеттерін даярлау.

Тренажер сөзі ағылшынның train деген сөзінен шыққан, аударғанда бұл тәрбиелеу, үйрету, жаттықтыру дегенді білдіреді. Тренажер деп жұмыс дағдыларын жасап шығаруға, механизмдерді басқаруды жасап шығаруға және жетілдіруге арналған оқу-жаттықтыру құрылғысы аталады.
В.Л.Уткиннің анықтамасы бойынша, дене шынықтыру мен спортта тренажер деп адамды қимыл іс-әрекеттеріне оқытудың тиімділігін арттыратын кез келген техникалық құрылғы аталады.
Спортта қолданылатын барлық тренажерлерді автор міндеті бойынша және құрылымы бойынша жіктейді. Міндеті бойынша тренажерлер дене қасиеттерін даярлауға, техникалық, тактикалық, психологиялық және теориялық даярлауға арналған болып бөлінеді. Құрылымы бойынша тренажерлер кері байланысты және кері байланыссыз болып бөлінеді. Кері байланысы бар тренажерлер шұғыл ақпаратсыз және шұғыл ақпаратпен деп, ал соңғылары бір контурлы және көп контурлы болып бөлінеді. Қазіргі таңда осы жіктемені, біздің пікірімізше, тренажер қондырғыларының кешендерінің, сонымен қатар экспресс-ақпараты бар тренажерлердің пайда болуына байланысты толықтыру қажет.
Жіктемеде келтірілген тренажерлердің алуан түрлерінің ішінен, тренажерлердің құрастырылуына тоқталмай-ақ, оларды волейболда қолданудың бірнеше мысалын ғана келтіре кетейік.
Мәселен, волейболшылардың дене қасиеттерін даярлау үшін бірқатар қарапайым тренажерлер қолданылады: секіргіштікті дамытуға арналған еңіс рама; балтыр-табан буындарын бекітуге және аяқ бұлшық еттерін дамытуға арналған балтыр-табан колодкалары; секіргіштікті және секіру төзімділігін арттыруға арналған секіру тумбасы және секіру экспандері; арқа мен қарынның бұлшық еттерінің күшін дамытуға арналған еңіс тақтай және т.б.
А.Г.Фурманов спортшының кейбір дене қасиеттерін және жаттыққандығын анықтауға арналған құрал-тренажерді жасап шығарды. Сигнал берілген соң спортшы волейболға тән бірқатар іс-әрекетті жасай отырып, алға қарай жылжи бастауға тиіс, бұл кезде құрал-тренажердің пультінде спортшы бүкіл тапсырманы орындауға жұмсаған уақыт, оның ішінде реакция уақыты, бастапқы жылдамдық пен ойын нормативінің уақыты көрсетіліп, жазылып отырады.
Волейболдағы техникалық даярлыққа арналған тренажердің мысалы болып допты ұстағыш қызмет ете алады. Ол шабуылдаушы соққыларға оқыту және оларды жетілдіру үшін қолданылады. Екпіндеп келу мен итерілуді орындай отырып, шабуылдаушы оптималды биіктікте ұстағышта бекітілген допқа секірудің жоғарғы нүктесінде соққы жасайды.
Волейболшыларды тактикалық даярлауға арналған тренажерлер айтарлықтай азырақ жасап шығарылған. Тренажерлердің осы тобынан О.П.Топышев, Г.Н.Ромашин, А.П.Гольцов жасап шығарған, волейболшылардың болжамдық қабілеттерін бағалауға және жаттықтыруға арналған құрылғыны келтіруімізге болады. Осы қондырғының көмегімен қорғаушы міндеттерін атқарушы ойыншылар шабуылдаушының қолы доппен жанасқан сәтке дейін соққының бағытын анықтап, болжамдау жөніндегі қабылданған шешімге байланысты құрылғының лампочкаларының бірін қосуға тиіс. Бұл болжамның шабуылдаушы орындаған тапсырмамен дұрыстығын салыстыруға, сонымен қатар шабуылдаушы соққы жасаған сәтке дейін болжау уақытын анықтауға мүмкіндік береді. Шабуылдаушы ойыншыға біртіндеп күрделендіре отырып, белгілі бір бағдарламаны белгілей отырып, болжам жасау қабілеттерін, сонымен қатар қорғаушылардың тактикалық дағдыларын меңгеру процесін басқаруға болады.
Психологиялық даярлық үшін негізінен алғанда тренажерлер емес, спортшылардың кейбір психологиялық сипаттамаларын бақылайтын аспаптар қолданылады. Мәселен, көшірілмелі психологиялық зертханаларда треморды, зейіннің көлемін, теппинг-тесті, күрделі қимыл-қозғалыс реакциясын, қарқындылықты, көңіл аударуды, зейіннің бөлінуін және ауыстырылуын, кеңістіктегі елестетуді және т.б. анықтауға мүмкіндік беретін бірқатар аспаптар қолданылады. Осы аспаптардың барлығы кез келген спорт түрінде спортшыларға арналған ортақ аспаптар болып табылады.
Біздің пікірімізше, болашақтағы жуырда, сірә, волейболдың ерекшелігін ескеретін, психологиялыққа арналған арнайы тренажерлердің пайда болатындығын да күтуіміз керек.
Спортшыларды теориялық даярлау үшін сонымен қатар спорттың барлық түрлері үшін унификацияланған аспаптар да қолданылады. Спорттың нақтылы түріне қатысты дифференциациялау негізінен алғанда тиісті бағдарламаларды құрастырған кезде жүзеге асырылады. Осыған тән мысал болып «КИСИ-5» машинасы табылады. Білімдерді бақылау барысында спортшыларға сұрақтар сериясы ұсынылады, осылардың әрқайсысына 2-4 жауап бар болып, олардың біреуі ғана қойылған сұраққа жауап береді.
Кері байланысы жоқ тренажерлерге доптарды лақтыруға арналған құрылғыны жатқызуымыз керек. Ол допты белгіленген жылдамдықпен және категориямен көп мәрте лақтыруға мүмкіндік береді. Бұл допты қабылдау-беру техникасына үйретуге және оны жетілдіруге мүмкіндік береді. Осы құрылғының жылдам атқыштығы минутына 6-8 допты құрайды.
Алайда спорттық жаттығудағы келешек, спорттағы бірқатар мамандар осыған басты назар аударатындықтан, кері байланысы бар тренажерлерге тиесілі болып отыр.
Кері байланысы бар, бірақ шұғыл ақпараты жоқ тренажерлердің мысалы болып спорттың көптеген түрлерінде қолданылатын бейнемагнитофондар табылады. Бейнемагнитофондардың кейбір маркалары «стоп-кадр» мен бейнелердің баяу көрсетілуін орындауға мүмкіндік береді. Бейнежазбаның арқасында жекелеген спортшылардың техниканың бөлшектерін орындауын және команданың тұтастай техникалық іс-әрекеттерді орындауын мұқият және объективті талдау мүмкін болады. В.С.Фарфелдің зерттеулерімен шұғыл ақпараттың спортшының санасына қимыл-қозғалыстың сандық және сапалық сипаттамаларын жеткізуге, сонымен қатар оларға тілдік ақпаратты тіптен ең тәжірибелі жаттықтырушының кәдімгі беру әдістері кезінде қол жеткізілмейтін дәл де нәзік түзетулер енгізуге мүмкіндік беретіндігі көрсетілген.
Бір контурлы, кері байланысы және шұғыл ақпараты бар тренажердің мысалы болып допқа қол буынының алақан бөлігінің жанасуын бекітетін П.А.Антоновичтің /8/ тренажері қызмет ете алады, ал алақан бөлігінің жанасуы қос қолмен жоғарыдан доп беруді орындаған кезде техникалық қате болып табылады. Егер лампочка жанбаса, қате жоқ деген сөз.
Құрастырылуы бойынша ең күрделі болып кері байланысы және шұғыл ақпараты бар, көпконтурлы басқару принципіне негізделген көпконтурлы тренажерлер табылады. Бұл тренажерлер спортшыларда бірқатар көрсеткіштерді бақылайтын, кері байланыстың бірнеше, бір мезгілде әрекет жасайтын контурларын қолдануды қарастырады.
Волейбол бойынша қол жеткізетін әдебиеттен біз мұндай тренажерлерді кездестірмедік. Бізді қызықтырып отырған допты қабылдау-беру техникасын үйретуде және жетілдіруде қолданылатын, әдебиетте кездесетін тренажерлерді қарастырып шығайық. Бұл тренажерлер көптеген авторлардың, мысалы, А.В.Ивойловтың, А.Н.Якушевтің; А.Ивойловтың; тең авторлармен бірге Ю.Д.Железняктың, Л.Н.Слупскийдің және басқалардың еңбектерінде келтірілген.
Алпысыншы жылдары ұсынылатын тренажерлерден допты қабылдау-берудің дәлдігін жетілдіруге бағытталған тренажерлер көбіне көп ұсынылады. Оларға ұсынған маяктар: Маяк-1 мен Маяк-2 жатқызылады. Маяк-1-дің биіктігі бойынша реттеліп отыратын екі баскетбол сақинасы бар. Маяк-2-де горизонталь кеңістікте де, вертикаль кеңістікте де болуы мүмкін шеңбері бар. Шеңбердің биіктігі де реттеліп отырады. Олардың көмегімен волейболшылар, доппен сақинаға немесе шеңберге дәл тиюге тырыса отырып, әр түрлі қалыптан және әр түрлі қашықтықтан допты қабылдау-беру дәлдігін жетілдіріп отырады.
Қос қолмен жоғары жақтан дәл доп беру дағдыларын қалыптастыруға арналған тренажерлердің жеңілдетілген конструкцияларын Ю.Д.Железняк, Ю.Н.Клещев суреттеп берген болатын. Бұл тордың ұялары арқылы өткізілген сырықта орналасқан шеңбер. Шеңбер тікелей торға бекітілуі мүмкін, бұл пайдаланған кезде анағұрлым қолайлырақ келеді. Авторлар сонымен қатар 3-4 метр биіктікте қабырғада орнатылатын немесе салынатын қалқан-нысаналарды ұсынады. Допты нысанаға қабылдау-беруді орындай отырып, волейболшыға, нысананың ортасынан алысырақ кете отырып, жанында салынған сандарға қарау қажет. Осылайша, волейболшыларда допты қабылдау-берудің дәлдігінен өзге перифериялық көру қасиеті де дамиды.
В.В.Мерзляков пен В.П.Пелипак авторлардың есептеуінше, тек жаттығу үшін емес, сонымен бірге ойын техникасы бойынша нормативтер тапсыру үшін қолданылуы мүмкін, биіктігі реттелетін ауыстырылмалы сақиналарды ұсынды.
Кейінірек Г.Н.Россо, А.Г.Фурманов допты беруге үйретуге арналған құрылғыны ұсынды. Ол волейболдағы екінші доп беруді оқыту және жетілдіру үшін қолданылады. Алға қойылған мақсатқа байланысты, байланыстырушы екінші доп беруді орындап, допты секторларға бөлінген ағаш шеңберге (ату нысанасы түріндегі) түсіруге тиіс. Доппен қандай да бір секторға тиген кезде тиісті лампочка жанады.
Тренажерлердің басқа бір тобы допты қабылдау-беру техникасын оқыту және жетілдіру үшін арналған. Бұл, негізінен алғанда, жаңадан үйренушілерге доппен өзара әрекеттескен сәтте қолдардың доппен түйісу нүктесін анықтауға көмектесетін аспалы доптар. Ойыншы алдымен бір орнында, кейіннен қозғалыста допты тиісті бағытта қабылдау-беруді орындауға тиіс.
Сонымен қатар асылған доптарға арналған арнайы құрылғыы да ұсынылған. Ол тек қана айырмашылығы, доптар осылар бойынша сақиналар орын ауыстыруы мүмкін арнайы кронштейнге асылған, аспалы доптардың модернизациясы болып табылады. Сақиналарға жіңішке арқанмен доптар асылған.
Серіппелі доп. Ойыншы үш резеңке амортизаторлардың кедергісін жеңе отырып, әр түрлі дене қалпында допты қабылдау-беруді жүзеге асырады.
Құламалы доп. Допты қабылдау-беруді орындай отырып, волейболшы кез келген тәсілмен металл түтіктің екінші ұшындағы амортизатордың резеңкесін кез келген тәсілмен тартады. Содан соң доп кері қарай қайтып келеді (құлайды). Осы тренажердің өзге бір түр тармағы болып түтіктің екінші ұшын жеңіл атлетика ядросына бекіту болып табылады, бұл кезде доп өз салмағының күші есебінен құлайды.
Қабырғалы қалқан. Допты қабылдау-беру техникасын жетілдіру үшін де, спортшының жылдамдығын, ептілігін, қозғалғыштығын дамыту үшін де қолданылады. Қабырғалы қалқанға лақтырған кезде доптың ең күтпеген бағытта ұшуы мүмкін. Ал спортшының міндеті допты қабылдау-беруді орындаудан тұрады.
Олар допты қабылдау-беруді орындаған кезде кері байланысты қажетті шамада қамтамасыз етпегендіктен, осы тренажерлер практика сұраныстарын толығымен қанағттандыра бермеді. Сондықтан А.Г.Фурманов доп берудің соңғы фазасында шынтақтардың толық созылуы туралы белгі беретін тренажер жасап шығарды.
Тренажерлерді пайдалану әдістемесін талдай отырып, кей көздерде авторлардың жаттықтырушыларға оларды өз қалаулары бойынша пайдалану құқығын бере отырып, тренажерлерді суреттеумен шектеліп қоятындығы атай кеткен жөн.
Өзге бір көздерде әр тренажер үшін оны пайдалану үшін жаттығулар тізімі ұсынылады, мәселен. Осы жаттығуларды іріктеп алу принципі тренажерлерді қолдану мақсаттарына негізделеді. Допты қабылдау-беруді …