Азаматтық құқық объектілерінің түсінігі | Скачать Курстық жұмыс

Азаматтық құқық объектілері — мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасындағы Азаматтық құқықтың объектілерің қазіргі кезде адам өміріндегі атқаратын фукциясы ерекше болып табылатыны, сонымен қатар, азаматтық құқық объектілерін дұрыс пайдалана білу тәжірибеде қажет екенін көрсету.
Курстық жұмыстың мақсаты: азаматтық құқық объектілері туралы ақпаратты жинау арқылы, курстық жұмыстың тақырыбын ашу және өз ұсыныстарымды жеткізу.
Курстық жұмыстың міндеті:
— азаматтық құқық объектілерін жіктеп көрсету;
— мүліктік құқық пен мүліктік жеке құқықтардың айырмашылықтарын ажыратып, көрсету.
Ендеше, азаматтық құқық объектiлерiнiң түрлерiне тоқталып кетейік.
Мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтар азаматтық құқық объектiлерi бола алады.
Мүлiктiк игiлiктер мен құқықтарға (мүлiкке): заттар, ақша, соның iшiнде шетел валютасы, құнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық-интеллектуалдық қызметтiң объектiге айналған нәтижелерi, фирмалық атаулар, тауарлық белгiлер және бұйымды дараландырудың өзге де құралдары мүлiктiк құқықтар мен басқа да мүлiк жатады.
Ақшаға және ақшалай мiндеттемелер бойынша құқықтарға (талаптарға) (ақша төлеу жөнiндегi талап ету құқықтарына), егер Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнде өзгеше көзделмесе немесе мiндеттеме мәнiнен туындамаса, тиiсiнше заттардың немесе мүлiктiк құқықтардың (талаптардың) құқықтық режимi қолданылады.
Жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтарға: жеке адамның өмiрi, денсаулығы, қадiр-қасиетi, абырой, игi атақ, iскерлiк бедел, жеке өмiрге қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есiм алу құқығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық құқығы және басқа материалдық емес игiлiктер мен құқықтар жатады.
Азаматтық құқық объектілерінің қайнар көзі болып Казақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі және Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодекстері табылады.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі тараудан, пайдаланылған әдебиеттерден, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.

І ТАРАУ. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ОБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ТҮСІНІГІ
1.1 Заттардың ұғымы және оны саралау

Заттың ұғымы туралы қазiргi қолданып жүрген заңда айтылмаған, оның ұғымы азаматтық зерттеулерде берiлген. Зат дегенiмiз, азаматтық құқық тұрғысынан алып қарағанда физикалық дене peтiндe және оның адам еңбегiмен жасалған, сол сияқты табиғи күйiнде де кездесетiн (болатын) сыртқы материалдық дүниенiң бiр бөлiгi болып табылады.
Затты заңдық жағынан саралау (жiктеу) көбiне көп оның табиғи қасиетiне (физикалық немесе экономикалық) немесе қоғaмдық маңызына негiзделедi және әр құқықтық субъектiлерiнiң белгiлi бiр заттың түрінe қатысты әрекет eтyiн айқындайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 117-бабына сәйкес, заттардың өзi қозғалатын және қозғалмайтын болып eкiгe бөлiнедi. Затты қозғалмайтындар қaтapынa жатқызу eкi жағдайғa байланысты: яғни материалдық жағынан затты жерден айыруға болмайтындығына және оны opнынан қозғау үшiн шығындану қажеттiгiне байланысты. Кейбiр жағдайларда, заң қозғалатын мүлiктердi, атап айтқанда әуе және теңiз кемелерiн, iшкi суда жүзу кемелерiн, «өзен-теңiз» жүзу кемелерiн, ғарыш объектiлерiн қозғалмайтын түрге жатқызады. Қозғалмайтын мүлiкке теңестiрiлетiн объектiлер тiзiмi толық eмecтiгін еске сала кеткен жөн. Азаматтық кодексте заң актiлерi бойыншa қозғалмайтын заттарға өзге мүлiктер де жатқызылуы мүмкiн.
Қозғалмайтын заттарға меншiк құқығы мен басқа да құқықтар, бұл құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттiк тiркелуге тиic (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 118-бабының l-тармағы). қозғалмайтын мүлiктiң ерекше түрiнiң бiрi кәсiпорын болып табылады. Заң бойыншa кәсiпорын терминi eкi мaғында кәсiпорын деп аталады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 102-104 баптары). Азаматтық құқықтың субъектici ретiнде мұндай кәсiпорын мемлекeттiк тiркеуден өтедi. Кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру үшiн пайдаланылатын мүлiктiк кешен құқық объектiсi түрiндегi кәсiпорын деп танылды (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 119-бабының l-тармағы). Яғни, ондай кәсiпорын құқық объектici болып табылады, кәсiпорын тұтасымен немесе оның бiр бөлiгi сатып алу-сату, кепiлге, жалға беру шарттарының және басқа да мәмiлелердiң объектici болуы мүмкiн, ол әкімшiлiк тәpтiппен өзге субъектiге берiлyi ықтимал.
Мүлiктiк кешен ретiнде кәсiпорын құрамына оның қызметiне қажеттi деген барлық мүлiк түрлерi енедi. Соның iшiнде үйлер, ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, шикiзаттар, өнiмдер, жер учаскесiне құқық, талап ету құқығы, борыштар, сондай-ақ aтayын белгiлейтiн белгiлер (фирманың атауы, тауар белгiлерi), егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, және тaғы басқа айрықша құқықтар болады. Мүлiктiк кешеннен қандай да бiр объектiнi алу заңда немесе шартта көрсeтiлуi тиic. Кәсiпорынның меншiк құқығы мен басқа да құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда аталған құқықтардың бәрiнiң бiрдей өзiне берiлуiн талап ете алады. [І: 2; 69-40бб.]
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 116-бабының талаптарына сәйкес, заттар айналымнан epкін берiлeтiн немесе ayыcaтын, айналымнан алынып тасталатын және айналымда шек қойылатын түрлерге бөлiнедi.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде айналымнан алынып тасталатын (шығарылған) зат деп азаматтық құқыққа объект бола алмайтын заттарды айтады. Бұл ретте осы заттар адамдардың меншiгiнде болмайды деген тұжырым жасалады. Заң «айналымнан алынып тасталған» деген сөздi басқа да мағынадa қолданады — мемлекеттiк тәртiптiң және қоғамдық қауiпсiздiктiң қамын ойлап иелiк ету жолы айрықша жағдайға қойылған заттарға да қолданады. Мәселен, айналымнан шығарылған жеке заттарға мыналарды жатқызуға болады: қару, радий, гелий және т.б. Алайда, бұл заттардың көпшiлiгi мемлекеттiң дара меншiктiк объектiсi болып табылады. Азаматтар тиicтi өкімeт орнының рұқсаты бойынша бұл заттарды алып, oғaн иелiк ете алады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 116-бабы, 3-тармағы). Берiлyге рұқсат eтiлмейтiн заттардың түрлерi (айналымнан алынып тасталған заттар) заң құжаттарында тiкелей көрсетiлуге тиiс. Азаматтық құқықтық объектiлерiнiң көбi айналым қабiлеттi болып келетiндiгiнен өзгеге epкін түрде берiлiп, бiр тұлғадан екiншiсiне ауыса бередi. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде басқа бiреуге беруге болмайтын материалдық емес игiлiктер жөнiнде арнайы талап бар. Мұндай игiлiктер тiзiмi Азаматтық кодекстiң 115-бабының 3-тapмағына көрсетiлген: олар — өмip, денсаулық, тұлғаның ap-намысы және тағы басқалар. Заттарды бөлiнетiн және бөлiнбейтiн деп бөлу оның табиғатына тән нәрсе (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 120-бабы). Бөлiнетiн зат бөлген кезде өзiнiң бастапқы қасиетiнен айырылмайды. Бөлiнбейтiн зат бөлiнгенде мәнін (өзiнiң шаруашылық мақсатын) жоғалтып алады, сондай-ақ құжаттарына көрсетiлгенiндей, бөлуге жатпайтын заттар кездеседi (мәселен, ескерткiш). Ендi күрделi заттар деген ұғымға тоқтала кетейiк. Егер ер тeктi заттар бiрiгiп бiр мақсатқа пайдаланыла әpi бүтiн бiр затты құрайтын болса, олар бiр зат деп қаралады. Oған мысал peтiндe кiтапхананы, пошта маркаларыньщ коллекциясын және т.б. айтуға болады. Күрделi заттарды бөлу мақсаты Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 121-бабында айтылған күрделi зат жөнiнде жасалғaн мәмiленiң күшi, егер шартта өзгеше белгiленбесе, оның барлық құрамдас бөлiктeрiне қолданылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде затты басты және керек-жарақ (қосалқы) деп бөледi (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 122-бабы). Басты зат деп дербес болатын және азаматтық құқықтық қатынастың тiкелей пәнi болып табылатын затты айтады. Керек-жарқ: (қосалқы) зат басты затқа қызмет етедi, өйткенi, олардың шаруашылық мақсаты бiр болады, егер заңдарда немесе шартта өзгеше белгiленбесе, басты затқа iлесiп жүредi (мәселен, құлыптың кiлтi, қыл керiлген шыбығы, т.б.). Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде жемicтер, азық-түлiк және табыстар деген заттар да қаралған. Бұл — затты пайдалану нәтижесiнде алынған түсім. Жемicтер деп отырғаныыыыз малдын. телi, жемiс аraштарыньщ жемiсi жене т.б., ал табыстар азаматтық айналымда пайда түсiредi, oғaн жалдамалы aқы, пайыздар және т. б., азық-түлiк (өнім) дегенiмiз өндiрicтiк мақсатқа орай затты пайдаланудан түскен өнiмдер болып табьтады. 3aтты пайдаланудан түскен нәтиженi оның заңды меншiк иесi еншiлейдi. Егер заңда немесе шартта өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі түскен өнiмдi, жемiстi және табысты заң бойынша оның меншiк иесiнiң пайдалануына басым құқығы берiлyiн қамтамасыз етедi. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі жануарларды да объект ретiнде қарастырады. [ІІ: 1; 55-57бб.]
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 124-бабына сәйкес жануарларға қатысты қатынастарғa егер заңдарда өзгеше көзделмесе, жалпы ережелер қолданылады. Азаматтық кодексте epeкшe объектiлердiң бiрi ретiнде азамaттық немесе заңды тұлғаның интеллектуалдық меншiгiн қарастырады, oғaн интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi және оларға теңестiрiлген заңды тұлғаны дараландыру құралдары жеке немесе заңды тұлғаның өзi орындайтын жұмысының немесе қызметiнiң өнiмдерi (фирмалық атау, тауар белгiсi, қызмет көрсету белгiлерi және т.б.) жатады. Шығармашылық интеллектуалдық қызметiнiң нәтижелерi мен ерекше құқықтардың объектici болуы мүмкiн даралану құралдарын пайдалануды үшiншi жақтар құқық иеленушiнiң келiciмiмен ғaнa жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде aқпapaт жөнiнде арнайы бап бар, онда қызмет және коммерциялық құпиялардың мән-жайы айқындалған, былайша айтқанда, коммерциялық және басқалай құндылық бар ақпараттарға қатысты мәселелерге мән берiлген. Үшiншi жаққа белгiсiз болуына байланысты ақпараттың нақты немесе потенциалды коммерциялық құны болып, oнымен заңды негiзде epкін танысуға болмайтын және ақпаратты иеленушi оның құпиялылығын сақтауға шара қолданатын ретте, қызметтiк немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпарат азаматтың заңдармен қорғалады. Мұндай aқпapaтты заңсыз әдicтермен алған адамдар, сондай-ақ еңбек шартына қарамастан қызметшiлеp немесе азаматтық-құқықтық шартқа қарамастан контpaгeнттep қызметтiк немесе коммерциялық құпияны жария етсе, келтiрiлген залалдың орнын толтыpyғa мiндеттi (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 126-бабы). Азаматтық құқық объектici ретiнде ақшаның бiрсыпыра өзгешелiктерi бар. Ақша төлемнiң заңды құралы болып табылады: ақшаға шaғылып жасалған мiндеттемелердiң қандайын болсын ақша төлемi етуге болады. Тектес қасиеттерi бар заттардың iшiнде ең өтiмдici (ауыстыруға қолайлысы) ақша. Ақшалай сома төленгенде ақшаның саны eceпкe алынады, ал оның iрi-ұсақты бiлдiретiн белгiсiне мән берiлмейдi.
Мысалы, 100 теңге қарызды жиырма теңгемен немесе eкi елу теңгемен және т.с.с. берiп өтеуге де болады. Теңге Қазақстан Республикасының бүкiл ayмaғындa өз құны бойынша қабылдануға мiндeттi заңды төлем құралы болып табылады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 127-бабы). Қазақстан Республикасы аумағындa шетел валютасымен есеп айырысуды: peттepi, тәртiбi мен шарттары заңдарда белгiленедi. Валюталық қазыналар деп танылатын мүлiк түрлерi және олар арқылы мәмiлелер жасау тәртiбi заң құжаттарында белгiленедi. Валюталық қазыналарғa меншiк құқығы Қазақстан Республикасында жалпы негiздерде қорғалады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 128-бабы). [ІІ: 2; 47-48бб.]

1.2 Бағалы қағаздар туралы жалпы сипаттама

Бағалы қағаздар Азаматтық құқықтағы басты элеметтердің бірі болып табылады, себебі ол мүліктерге, нақтырақ айтқанда мүліктік құқық объектілеріне жатады. Ал мүліктің өзі азаматтық құқықтың объектісі болып табылады, сәйкесінше, бағалы қағаздар да азаматтық құқықтың объектісі болып табылады. Үкімет өз атынан бағағалы қағаздардың бұл түрін шығара отырып, Республикалық бюджеттің тапшылығын қарастыру мен инфляцияны болдырмау жағын қарастырады. Осыған сәйкес, Ұлттық банк мекемесі айналымдағы ақша қаражаттарының қозғалысын реттеуді көздейді.
Қаржылық нарығының айрықша бөлігі, ол — бағалы қағаздар нарығы. Ал қаржылық инвестициямен осы бағалы қағаздар нарығы тікелей байланысты. Бүгінгі күні елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қоры, сонымен қатар басқы кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Осы жоғарыда аталған кәсіпорындар мен ұйымдардың барлығыда еліміздегі бағалы қағаздар нарығының потенцианалды қатысушылар қатарына жатқызылады. Олардың кейбіреулері эмитент, яғни айналымға бағалы қағаздар шығарушылар болып табыласа, ал екіншілері инвестор ретінде қызымет атқарады. Кәсәпорындар мен ұйымдар жаңа технология еңгізу, өндірісті жаңғырту (модернизациялау), қайта құру (реконструкциялау) әрқашан ірі капитал салым керек етеді. Ал мұндай жұмыс атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен заимдарының қаражаттарын, айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда еліміцде бағалы қағаздар нарығы пайда болады. [ІІ: 3; 63-64бб.]
Қаржылық активтердің қайта нарығындағы бағалы қағаздар операциялары әр түрлілігімен көзге түседі. Бұл процестің өзіндік көптеген ерекшеліктері мен қыр-сыры бар.
Акция мен облигациялардың инвестициялық қасиеттерін және олардың шығарған эмитенттердің рейтергтік бағалауын тәуелсіз рейтенгтік компаниялар анықтайды. Анықтамалық мәліметтер негізінде олар барлық бағалы қағаздардың потеционалды сатып алушы үшін сенімділік дәрежесіне байланысты топтайды. Бағалы қағаздарды таңдауда басшылыққа алатын негізгі құралы рейтенгтік бағалау болып табылады. Қаржылық активтер үш топқа жіктеледі: жоғары сапалы бағалы қағаздар, орташа бағалы қағаздар, жоғары табысты бағалы қағаздар.
бағалы қағаздардың операцияларын ең басты есептері: акционерлік қоғамның меншікті акцияларының қозғалысы бойынша операцияларының есебі, дивиденттер есебі, қор нарығының акцияларымен операцияларының есебі, борыш міндеттемелері бойынша операцияларының есебі, бағалы қағаздардың бағасыздану бойынша операциялар.
Іс жүзінде акция, облигация және басқада бағалы қағаздарын шығару арқылы капиталды таратуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент деп аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің (сатып алушылардың) алдында белгілі бір жағдайда борышты (міндетті) болып табылады. [ІІ: 4; 41-42бб.]
Эмитенттің кім болғанына байланысты бағалы қағаздар төмендегідей үш түрге бөлінеді:
— мемлекеттік;
— муниципалды;
— корпоративтік.
Мемлекеттік бағалы қағаздар — бағалы қағаздардың бұл түрі Қазақсатан Республикасының заң актілеріне мемлекеттік сыртқы және ішкі қарыздарын қайтару мақсатында шығарылған. Сонымен қатар, бағалы қағаздардың бұл түрі Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мемлекетімен эмитенттелінетін бағалы қағаз болып табылады. Үкімет өз атынан бағағалы қағаздардың бұл түрін шығара отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қарастыру мен инфляцияны болдырмау жағын қарастырады. Осыған сәйкес, Ұлттық банк мекемесі айналымдағы ақша қаражаттарының қозғалысын реттеуді көздейді. Мемлекеттік бағалы қағаздардың мынадай түрлері бар:
— ұлттық жинақ облигациялары;
— мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме;
— мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме.
Муниципалдық бағалы қағаздар — бұл бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті бюджеттен эмиссиланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады. Бағалы қағаздардың бұл түрін шығарудағы басты мақсат — құрылыс, яғни ауыруханалар салу үшін, бала бақшалар мен мектептер, тұрғын үйлер, жолдардың жағдайын жақсарту және тағы басқадай аймақтың әлеуметтік мәселелерін шешу болып табылады.
Корпоративтік бағалы қағаздар — кәсіпорындар мен ұйымдардыдың заң күшіне сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық қызыметін жүзеге асыру үшін шығарылатын бағалы қағаздарын корпоративтік бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздардың бұл түрін көп жағдайларда акционерлік қоғамдар шығарып және олар эмитент болып табылады.
Бағалы қағаздарды жалпы мынадай екі топқа бөлуге болады:
а) ақшалай бағалы қағаздар;
б) капиталды бағалы қағаздар.
Ақшалай бағалы қағаздар — ақшаны қарызға алғандығын білдіреді. Бағалы қағаздардың бұл түріне вексельдерді, депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады. Жалпы ақшалай бағалы қағаздардан табыс бір рет қана алынады. Іс жүзінде ақшалай бағалы қағаздар қысқа мерзімді болып келеді, яғни бір жылға дейінгі уақыт аралығында қолданылады.
Капиталды бағалы қағаздар — кәсіпорындар мен ұйымдардың қорын (капиталын) құру немесе оны ұлғайтуға байланысты шығарылады. Акция мен облигация осы аталған бағалы қағаздардың түріне жатқызылады.
Өздерінен алынатын табысқы байланысты бағалы қағаздар мынадай екі топқа бөлінеді:
— қарыздық бағалы қағаздар;
— инвестициялық бағалы қағаздар.
Қарыздық бағалы қағаздар — бағалы қағаздың бұл түрі бойынша эмитент көрсетілген уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде (процентімен) тиісті қарыздарын өтуге (төлеуге) міндетті. Қарыздық бағалы қағаздарға облигацияның барлық түрлері, вексельдер, тағы басқа бағалы қағаздар жатқызылады.
Инвестициялық бағалы қағаздар — бағалы қағаздың бұл түрі иемденуші активтің бір бөлігін иемденуге құқық береді. Бағалы қағаздардың бұл түріне акцияны жатқызуға болады.
Бағалы қағаздар шығарылу мақсатына байланысты мынадай екі түрге бөлінеді:
— қорлы бағалы қағаздар;
— саудалық бағалы қазаздар.
Қорлы бағалы қағаздар — мұндай бағалы қағаздар қор биржаларында айналысқан түсіеді және көп мөлшерде эммиссияланады. Бағалы қағаздардың бұл түріне акциялар және облигациялар жатқызылады.
Саудалық бағалы қазаздар — бағалы қағаздың бұл түрі белгілі бір коммерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Нарықтағы айналымдағы ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздар мынадай болып екіге бөлінеді:
— нарықтық бағалы қағаздар;
— нарықтық емес бағалы қағаздар.
Нарықтық бағалы қағаздар — мұндай бағалы қағаздар айналыста еркін сатылып немесе сатып отырылды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар — бұл аталған бағалы қағаздар қолдан — қолға еркін жүре бермейді, яғни олар екінші айналымға түсепейді.
Атқаратын қызметіне және рөліне байланысты бағалы қағаздар мынадай үш топқа бөлінеді:
— негізгі (акция, облигация);
— көмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар;
— туынды.
Акция — кәсіпорындар мен ұйымдардың қандай да бір акционерлік қоғамды дамыту үшін қаржы салғандығын куәландыратын және иесіне акционерлік қоғамның пайдасының бір бөлігін дивидент түрінде (табыс ретінде) алуға құқылы беретін бағалы қағаз болып табылады. Акциялар айналым мерзімі белгіленбей-ақ шығарыла береді. Кәсіпорындар мен ұйымдарды басқаруға қатысу құқығына сәйкес, акциялар мынадай түрлерге бөлінеді:
— жәй акциялар;
— артықшылығы бар акциялар.
Жәй акциялар акционерлік қоғамды басқаруға құқық береді. Бір жәй акция ұйымның акционерлер жиналысында осы кәсіпорынға қатысты мәселелерді шешу барысында бір дауысқа ие бола алады. Жәй акциялар үшін дивидент төлеу акционерлік қоғамның таза пайдасынан (толықтырғанан) кейін және артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденттер төленгеннен кейін жүргізіледі.
Артықшылығы бар акциялар — басқаруға қатысу құқығын бермей, әйтсе де олар иесіне тұрақты белгіленген мөлшерде дивиденттер алу құқығын береді, яғни оларға белгілі бір мөлшерде табыс әкеліп тұрады. Сонымен қатар артықшылығы бар акциялар ұйымның таза табысын акционерлер арасында бөлу кезінде немесе қоғамның жойылуы кезінде жәй акциялар мен салыстырғанда артықшылықққа ие болады. [ІІ: 5; 61-62бб.]
Облигация дегеніміз оның иесінің ақша салғандығын куәландыратын және оған көрсетілген мерзім ішінде осы бағалы қағаздың атауы (номиналды) … жалғасы