Жүйенің энтропиясы | Скачать Материал

————————
№2.

№1.

№3.

№6.

№5.

№4.

№9.

№8.

№14.

№7,13.

№12.

ішінде бірлік аудан арқылы тасмалдайтын энергиясына тең болады.
Жекелеген зарядтар қозғалысы немесе уақыт бойынша өзгеретін электр токтары
электромагниттік толқындарды қоздырады. Сөйтіп, электрлік жүйенің
электромагниттік толқындарды қоздыруын электромагниттік толқының
сәулеленуі деп атайды.
Электромагниттік өріс толқындары сәулелендіретін жүйені сәулелену өрісі деп
атаймыз.
Электромагниттік энергия ағынының тығыздық векторы деген ұғым енгізе
отырып, энергия тарауын сипаттауға болады. Энергия ағынының тығыздық
векторының жалпы түрін ең алғаш Москва университеттерінің профессоры Н. А.
Умов шығарып, оны серпімді толқындарға пайдаланды, ал жеке
электромагниттік өріс үшін оны Пойнтинг қолданды.Егер Умов — Пойнтинг
векторының сан мәнін S арқылы белгілесек, онда dt уакыт ішінде толқынның
тарау бағытына перпендикуляр болып орналасқан бірлік ауданнан өтетін
энергия мына формуламен өрнектеледі:
(1)
мұнда υ — толқынның таралу жылдамдығы.

Электр және магнит өрістері энергиясының тығыздықтары уақыттың бір
мезетінде бірдей бола алады, яғни сондықтан
Электромагниттік толқындар жарық жылдамдығындай жылдамдықпен (с) таралатын
болса, онда бірлік уақытта бір ауданнан өтетін энергия ағынының шамасы
мынаған тең:

Максвелл теоремасының салалары болатын мына қатынасты ескеріп, (1)
өрнекті мына түрде жазайық: (2)
Бағытты жағынан электромагниттік толқының таралу бағытымен сәйкес
иекторын Умов-Пойнтинг векторы деп атайды. Бұл вектор электромагниттік
толқындардың бірлік уақыт ішінде бірлік аудан арқылы тасмалдайтын
энергиясына тең болады.
Жекелеген зарядтар қозғалысы немесе уақыт бойынша өзгеретін
электр токтары электромагниттік толқындарды қоздырады. Сөйтіп, электрлік
жүйенің электромагниттік толқындарды қоздыруын электромагниттік толқының
сәулеленуі деп атайды.
Электромагниттік өріс толқындары сәулелендіретін жүйені сәулелену
өрісі деп атаймыз.

№11.Электромагниттік толқынның таралуы электромагниттік өрісті сипаттап,
оған қоса энергияның тасмалдануы мүмкіндігін көрсетеді. Толқын мен
энергияны тасмалдау үшін, энергия ағынының тығыздығы деген векторлық
шама ендірейік. Ол сан жағынан энергия берілетін бағытқа перпендикуляр
болатын бірлік аудан арқылы бірлік уақыт ішінде тасмалданатын энергия
мөлшеріне тең. Сөйтіп, энергия ағынының тығыцздығы векторының бағыты
энергияның тасмалданған бағытымен дәл келеді. Сөйтіп, электр өріс
энергиясының тығыздығына формула арқылы анықталады:
,
Ал магнит өрісі энергияның тығыздығы:

Сонымен, электромагниттік өріс энергиясының тығыздығы () электр мен
магнит өрістері энергиясының тыңғыздықтарының қосындысынан тұрады:

Электр және магнит өрістері энергиясының тығыздықтары уақыттың бір
мезетінде бірдей бола алады, яғни сондықтан

Электромагниттік толқындар жарық жылдамдығындай жылдамдықпен (с)
таралатын болса, онда бірлік уақытта бір ауданнан өтетін энергия ағынының
шамасы мынаған тең:

. (1)
Максвелл теоремасының салалары болатын мына қатынасты ескеріп,
(1) өрнекті мына түрде жазайық:

(2)
Бағытты жағынан электромагниттік толқының таралу бағытымен сәйкес
иекторын Умов-Пойнтинг векторы деп атайды. Бұл вектор
электромагниттік толқындардың бірлік уақыт ішінде бірлік аудан арқылы
тасмалдайтын энергиясына тең болады.
Жекелеген зарядтар қозғалысы немесе уақыт бойынша өзгеретін
электр токтары электромагниттік толқындарды қоздырады. Сөйтіп, электрлік
жүйенің электромагниттік толқындарды қоздыруын электромагниттік толқының
сәулеленуі деп атайды.
Электромагниттік өріс толқындары сәулелендіретін жүйені сәулелену
өрісі деп атаймыз.
Сонымен сәулелендіру жүйесінің қарапайым мысалы болып
гормоникалық осциллятор, яғни электрлік диполь есептелінеді. Сонда электр
моментінің уақытқа байлданысты гормоникалық заңдылық бойынша өзгеруі
мынандай болады:

, (3)

мұндағы -электр моментінің тербеліс амплтудасы. Айнымалы тогы
бар электрлік жүйе өзінің қоршаған ортада айнымалы электромагниттік өріс
тудырады. Олай болса осы жүйе белгілі бір мөлшерде электромагниттік
толқындарды сәулелендіреді.

№10.

№15

№22.

№21.

№20.

№19.

№18.

№17.

№16.

№29.

№28.

№27.

№26.

№25.

№24.

№23.

№30.

№37.

№36.
Магнит өрісінің күші өткізгіштің өзіне емес, ондағы электрондарға әсер
етеді.

№35.

№34.

№33.

№32.

№31.

№38.

№45.

туады. Сондықтан инерция күштеріне Ньютонның үшінші заңы
қолданылмайды, яғни олар үшін сәйкес қарсы күштерді көрсетуге
болмайды. Инерциалдық санақ жүйелерінде инерция күштері болмайды.
Инерция күштері де ауырлық күштері тәрізді, денелердің массасына
пропорционал болады.
Азғантай жылдамдықтар кезінде (vс) Галилей түрлендірулері орындалады;
материалдық нүктенің үдеу, оған әсер ететін күштер, сонымен қатар оның
массасы инерциалдық санақ жүйелерінде қозғалыс теңдеулерінің түрі
сақталады.
Үлкен жылдамдықтар кезінде (v~с) массаның жылдамдыққа тәуелділігін ескеру
керек:
(7)
мұндағы — тыныштықтағы дененің массасы (тыныштық масса), —
қозғалыстағы дененің массасы, с – вакуумдегі жарық жылдамдығы, β=vс.
Бір инерциалдық санақ жүйесінен екіншісіне өткен кезде күштің
координат остеріне проекциялары Лоренц түрлендірулеріне сай.
, (8)
болып түрленеді (салыстырмалы жылдамдық ОХ осіне параллель, ОХ‌‌‌││ОХ,
ОУ││ОУ, ОZ││ОZ,).

Инерциалдық емес санақ жүйелерінде материалдық нүктенің динамикасының
негізгі теңдеуінде күшпен қатар инерция күштері де ескеріледі.
Мысал, егер инерциалдық емес жүйе остің төңірегінде тұрақты ω бұрыштық
жылдамдықпен айналатын болса, онда жүйедегі үдеу
(5)
мұндағы -нүктенің жүйеге қатысты жылдамдығы, а – К жүйедегі
үдеу. (5) өрнекті т массаға көбейткеннен кейін материалдық нүктенің
инерциалдық емес санақ жүйесінде қозғалысының негізгі теңдеуін аламыз:
(6)
мұндағы — инерциалдық емес санақ жүйесінің ілгерілемелі қозғалысынан
туатын инерция күші, — центрден тепкіш инерция күші, —
Кориолис күші.
Инерция күштерінің сипаттық ерекшеліктері бар: олар денелердің өзара
әрекеттесуін сипаттамайды, олар инерциялдық емес жүйелердің қозғалысынан

№44.
Ньютонның екінші заңының математикалық өрнегі материалдық нүктенің
динамикасының негізгі теңдеуі болып табылады:
(4)
Координат остеріне проекциялары бойынша (4) теңдеу үш теңдеулер
түрінде жазылады:
, , (4 а)
мұндағы ,, — үдеудің проекциялары бойынша —
күштің проекциялары.
Траекторияға жанама және нормалға проекцияларында (яғни τ және n бірлік
векторлар бағыттарындағы) (4) қатынас екі теңдеумен беріледі:
, (4 б)
мұндағы және — тангенциал және нормал үдеулердің модулдері,
— күш векторының сәйкес бағыттардағы проекциялары.
Инерциалдық емес санақ жүйелерінде материалдық нүктенің
динамикасының негізгі теңдеуінде күшпен қатар инерция күштері де
ескеріледі. Мысал, егер инерциалдық емес жүйе остің төңірегінде тұрақты ω
бұрыштық жылдамдықпен айналатын болса, онда жүйедегі үдеу

Электрон бұл физикадан ең алғаш ашылған қарапайым бөлшек. Бұны ағылшын
физигі Томсон 1891 жылы ашты. Грек тілінен аударғанда elektron – янтарь
дегенді білдіреді. Электрон тұрақты бөлшек, оның магнит моменті
Электронның антибөлшегі позитрон, ол1932 жылы ашылған. Электрон массасы
,

қорытындыны 1922 ж. совет физиктері А.у. Иоффе және Н.И. Добронравов
зарядталған металл тозаңдарының фотоэлектрлік құбылысын зерттеу арқылы
дұрыс екендігін айтты. Енді фотоэффект құбылысының вольт-амперлік
сипаттамасын зерттейік. Яғни, фототок күшінің (I) потенциалдар
айырмасына (U) тәуелділігін қарастырайық (3-сурет).
Жарық сәулесінің әсерінен катод бетінен ұшып шыққан электрондардың
белгілі бір кинетикалық, энергиясы болады. Катодқа әсер етуші жарықтың
спектрлік құрамы және оның ағынының қуаты тұрақты болса, фототок күші
потенциалдар айырмасына тәуелді болады, яғни
Үдетуші потенциалдар айырмасы (U2) артқанда фототокта I артады. Ал
үдетуші потенциалдың мәні белгілі бір шамаға жеткенде фототок күші өзінің
қанығу мәніне жетеді (I). Өйткені катодтан шыққан электрондар
түгелімен анодқа жетеді. Сонымен қанығу фототок шамасы фотоэлектрондар
санына пропорционал болады:
(1)

мұндағы а — катодтан бірлік уақыт ішінде шыққан электрондар саны,е-
электрон заряды.

№43.

жармасының тізілуінің бағыты бойынша, электр өрісінде оған орналасқан
зарядталған бөлшектерге күштердің әсер ететін сызықтарын көрсететінін
оқушыларға түсіндіреді. Сонымен, мұнда, терминнің өзі айтылмағанмен, электр
өрісінің күш сызықтары жөніндегі бастапқы ұғымдар беріледі. Электр өрісінің
сипаттамасы (кернеулігі, потенциалы) VII сыныпта қарастырылмайды.
Жаттығу ретінде электр өрісінде енгізілген зарядтарға күштер қалай әсер
ететінін талдап алған пайдалы.мысалы, оң зарядтан пайда болған өрісте, оған
енгізілген оң заряд өрістен ығыстырылып, ал теріс заряд тартылады.
Оқушыларға электр өрісіндегі әсер лезде берілмей, шектеулі жылдамдықпен –
жарық жылдамдығымен (c=300000кмсағ) берілетіндігін айту керек. Бұл –
металдардағы электр тогын түсіндіргенде қажет.
Электр өрісінің энергиясы болады, мұны да зарядталған денелердің электр
өрісінде орын ауыстыруы бойынша жасалатын қарапайым тәжірибелермен
демонстрациялап көрсетуге болады.
Катод бетінен,жарықтың әсерінен,тек теріс зарядты электрондар бөлініп
шығатындығын 1899 ж. неміс ғалымы Ф.Ленард (1862-1947) және У.Томсон электр
және магнит өрістерінде зарядтардың ауытқуы кезінде олардың меншікті
эарядын анықтау арқылы дәлелдеді. Кейінірек осы

№42.
VII сыныпта өріс жөнінде тек алғашқы түсінік қана беріледі. Оқушылар
зарядталған денелердің айналасында электр өрісінің бар болатындығының
шындығына көз жеткізуі тиіс, өрістің білінуі жөнінде білуі керек.Бұдан
кейін оқушылар басқа өрістермен кездеседі, өрістердің тағы да бір
қасиетімен танысады: өрістер бірімен-бірі қабаттаса отырып та бар бола
алады. Зарядталған денелердің айналасында пайда тболатын электр өрісінің
геометриялық бейнесін тудыруға көмектеседі.Электр өрісінің спектрлерін
проекциялық аппараттың көмегімен демонстрациялап көрсетеді. Аппаратқа
орнатылған жалпақ ыдысқа (кюветаға), жұқа қабат болып жайылатындай етіп,
глицерин, кастор майы немесе басқа тұтқырдиэлектрик құяды да, бетіне
қандайда бір диэлектрлік ұнтақ себеді: манна жармасы, гипосульфит
кристалдары т.с.с
Электрофор машинамен немесе кернеуі жоғары басқа бір көзбен қосылған екі
электродты кюветаға салады.Осы электродтарды электрлеп, проекциясынан
электр өрістерінің картиналарын бақылайды (23-7- сурет). Иоффе-Милликен
тәжірибесін түсіндіру үшін параллель екі пластина арасындағы біртекті
өрістің картинасынкөрсеткен пайдалы (23-7,Б-сурет).
Тәжірибелердегі қағаз шашақтар мен манна

жармасының тізілуінің бағыты бойынша, электр өрісінде оған орналасқан
зарядталған бөлшектерге күштердің әсер ететін сызықтарын көрсететінін
оқушыларға түсіндіреді. Сонымен, мұнда, терминнің өзі айтылмағанмен, электр
өрісінің күш сызықтары жөніндегі бастапқы ұғымдар беріледі. Электр өрісінің
сипаттамасы (кернеулігі, потенциалы) VII сыныпта қарастырылмайды.
Жаттығу ретінде электр өрісінде енгізілген зарядтарға күштер қалай
әсер ететінін талдап алған пайдалы.мысалы, оң зарядтан пайда болған өрісте,
оған енгізілген оң заряд өрістен ығыстырылып, ал теріс заряд тартылады.
Оқушыларға электр өрісіндегі әсер лезде берілмей, шектеулі
жылдамдықпен – жарық жылдамдығымен (c=300000кмсағ) берілетіндігін айту
керек. Бұл – металдардағы электр тогын түсіндіргенде қажет.
Электр өрісінің энергиясы болады, мұны да зарядталған денелердің
электр өрісінде орын ауыстыруы бойынша жасалатын қарапайым тәжірибелермен
демонстрациялап көрсетуге болады.

№41.

№40.

№39.

№4.
Физика курсының сатылы құрылымы – осы екі құрылымның жақсы жақтары, сызықты
құрылымнан материалдың жүйелі түрде берілуі, шеңберлі құрылымнан
оқушылардың жас ерекшеліктерінің ескерілуі алынып жасалынған. Бірінші
сатыда 7-8 сыныптарда физиканың қарапайым элементтері оқытылды. Бір рет
оқытылған материал қайталанбайды. Мысалы: гидростатика элементтерімен 7-
сыныпта, ал гидродинамика және тізбек бөлігі үшін Ом заңы 8- сыныпта, ал
толық тізбекке арналған Ом заңы 9-сыныпта ғана оқытылады.
Екінші сатысында 9-11 сыныптарда механика, молекулалық физика,
электродинамика, оптика, атомдық және кванттық физика бөлімдері оқытылған.
Қазіргі кездегі талаптарға сай жағдай түбегейлі өзгеруде. Енді 10-11
сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі бағдарламалар бойынша
оқытылады. Осы жағдайларға байланысты жаңа бағдарламалар дайындалды.
Физика курсының күрделі щеңберлі құрылымы – жаңа бағдарламаға байланысты
7, 8 және 9 сыныптарда физиканың барлық бөлімдері толық қамтылып оқытылады.
Бұл бүгінгі күн талабына сай базалық білім мазмұнын береді, ол қоршаған
әлемнің физикалық бейнесін ашуға негізделген. Мұнда физика мен астрономия
пәндері интеграцияланған болып табылады. Бірінші шеңбер 7-9 сыныптар
негізгі мектеп, екінші шеңбер бағдарлы мектепте оқытылады.

3. политехникалық білім беру мен іскерлікке дағдыландыру – оларды қоғамда
пайдалы еңбекке баулу, физикадан алған білімдерін өмірде іске асыруын,
мамандық таңдауға көмектесу;
4. сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру – басқа пәндермен байланысын
пайдалана отырып (мысалы: химия, астрономия, география, биология т.б.)
физика пәніне оқушылардың ынтасын арттыру;
5. ойлау мен таным қабілеттілігін дамыту – яғни, диалектика-материалистік
танымын қалыптастыру, физикалық құбылыстардың материялдығын (мысалы:
магнит, электр өрістерінің) құбылыстар мен заңдардың байланысының
объективтілігін (шындығын), табиғатты тануда заңдылықтарды оқып-біліп, оны
қолдана білу, қандай да болсын жаратылыстан басқа күштің жоқтығын, адамның
қоршаған әлемді тану мүмкіндігінің шексіздігі туралы сенім қалыптастыру;
6. патриотизмге және интернационализмге тәрбиелеу, біздің қоғамдағы физика
пәнінен алған білімдерін тек адамзаттың бақытты өмір сүруіне жұмсауын,
халықтар арасындағы достыққа, эстетикалық тәрбие мен еңбекке баулу.
Осы айтылған мақсат пен міндеттерді негізгі пән физика және оны оқыту
әдістемесі, педагогика, психологияны бір-бірімен байланыстыра отырып қана
шешуге болады.

— түсінуге тәрбиелеу;
— ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарының негізі мен өндірістің
ғылыми негіздері жайлы білімдерді қалыптастыру болып табылады.
Бұл міндеттер мектепте физика және астрономия курсы мазмұнының құрамы мен
құрылымын жаңадан қарауда шешіледі. Ал бұл жалпы қажетті білімнің базалық
деңгейінде беріледі.
Орта мектеп курсындағы физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері мынаған
саяды:
1.оқушыларға берік, толық білім беру – физикалық құбылыстар, негізгі
заңдар, физикалық теориялар, басты тәжірибелер мен фактілер, заңдар мен
құбылыстардың шығу тарихын, физиканы зерттеу әдістері және олардың өмірде
қолданылуы;
2. қабілеттілік пен дағдыларды меңгеру – физиканы оқытуда оқушылардың өз
беттерімен шығармашылық түрде ойлауын дамыту, жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру (мысалы: зертханалық жұмыстар);
3. политехникалық білім беру мен іскерлікке дағдыландыру – оларды қоғамда
пайдалы еңбекке баулу, физикадан алған білімдерін өмірде іске асыруын,
мамандық таңдауға көмектесу;

№3
Жалпы білім беретін мектептің негізгі сатысында оқылатын 7-9 сыныптарға
арналған бағдарламалардағы келесі мәселелерді шешу арқылы жүзеге асады:
— материяның біртұтастығын, табиғаттың іргелі заңдарының әмбебаптығы мен
олардың қолдану шегін көрсету;
— физикалық құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялардың элементтері,
тәжірибеден алынған деректер, физика мен астрономияның зерттеу әдістері
туралы білімді қалыптастыру;
— оқушылардың айналасындағы әлемді тануын дамыту, дүниенің физикалық
бейнесін және ондағы адамның алатын орны жайындағы көзқарасты
қалыптастыру;
— оларда ғылымда ашылған мәліметтерді түсіне білуге, білімдерді өз бетінше
меңгере және алған білімдерін қолдана білуге үйрету, өз бетінше әр түрлі
физикалық құбылыстарды бақылап, зерттеулер жүргізуді қалыптастыру;
— қоршаған ортаға бейімделетін жеке тұлғалық қарым — қатынасты меңгерген,
қазіргі кездегі технологиялық дамыған ортада жеке басы үшін маңызды
мәселелерді шеше алатын, этикалық және құқықтық нормаларды игеруді
қалыптастыру;
— жауапкершілікке, ғылыми және экологиялық мәдениетке, физика ғылымының
әлеуметтік рөлін
—
—
— түсінуге тәрбиелеу;
— ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарының негізі мен өндірістің
ғылыми негіздері жайлы білімдерді қалыптастыру болып табылады.

Мектепке арналған физика курсының мазмұнына орай бұл пәнді оқытудың негізгі
мақсаты: оқушылардың ақыл-ойын, танымдық және шығармашылық қабілеттерін
дамыту; физиканың қазіргі қоғамдағы және жалпы адамзат мәдениетін
дамытудағы рөлін ашу; табиғатқа ғылыми көзқарасты бекіту; адамның әлемге
қатынасына, жеке тұлғаның құндылық жүйесіне физикадан берілетін білімді
түрлі мәселені шешуге шығармашылықпен қолдануға болатын ебдейліктер мен
дағдыларды оқушы бойында қалыптастыру.

ғылымдар дамып келеді. Мектеп физикасы айналамыздағы дүниені танып білумен
қатар дамытушылық және тәрбие беру қызметін атқарады. Сонымен физика
пәнінің орта мектеп курсында алатын орны ерекше. Қазіргі кезде жалпы білім
беретін мектептің 7-9 сыныптарына арналған Физика және астрономия пәнінде
физика курсының барлық бөлімдері қамтылған, оқушылардың жас ерекшеліктері
ескеріліп аяқталған курс болып табылады. Мұнда оқушылардың болашақ
мамандығына байланыссыз, физика ғылымының негіздері және оның қолданылуы
берілген іргелі білім жүйесін қамтамасыз ететін базалық (негізгі) курс
болып табылады.Ал, 10-11 сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде
түрлі бағдарламалар бойынша оқытылады. Бұл жаратылыстану, физика-
математикалық, техникалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы сыныптарға
арналған физика курсы болуы мүмкін.

№1-2.
Мектепте білім беру ісінде физика пәнінің алатын орны, физика ғылымының
қазіргі қоғам өміріндегі маңызымен, оның ғылыми-техникалық прогрестің даму
қарқынына шешуші ықпалын тигізетін және азамзаттық мәдениеттің маңызды
құраушысы ретінде анықталады.
Физиканың табиғатты танып білуде, философияда, қазіргі кездегі техниканы
танып білуде, сонымен бірге химия, биология, география астрономияда алатын
орны ерекше. Сондықтан да физика мектепте политехникалық білім беретін пән
болып табылады.Бірнеше ғасырлар бойы физика математиканы тек өзінің
есептерін шешу үшін пайдаланып келсе, енді физиканы пайдаланып
математиканың сан алуан есептерін шешетін информатика-электрондық техника
өсіп жетілуде. Басқа ғылымдармен тығыз байланысына қарай ғылымның жаңа
салалары – астрофизика, биофизика, геофизика, космонавтика т.б. ғылымдар
дамып келеді. Мектеп физикасы айналамыздағы дүниені танып білумен қатар
дамытушылық және тәрбие беру қызметін атқарады. Сонымен физика пәнінің орта
мектеп курсында алатын орны ерекше.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептің 7-9 сыныптарына арналған
Физика және астрономия пәнінде физика курсының барлық бөлімдері
қамтылған, оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп аяқталған курс болып
табылады. Мұнда оқушылардың болашақ мамандығына байланыссыз, физика
ғылымының негіздері және оның қолданылуы берілген іргелі білім жүйесін
қамтамасыз ететін базалық (негізгі) курс болып табылады.
Ал, 10-11 сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі
бағдарламалар бойынша оқытылады. Бұл жаратылыстану, физика-математикалық,
техникалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы сыныптарға арналған
физика курсы болуы мүмкін.
Мектепке арналған физика курсының мазмұнына орай бұл пәнді оқытудың
негізгі мақсаты: оқушылардың ақыл-ойын, танымдық және шығармашылық
қабілеттерін дамыту; физиканың қазіргі қоғамдағы және жалпы адамзат
мәдениетін дамытудағы рөлін ашу; табиғатқа ғылыми көзқарасты бекіту;
адамның әлемге қатынасына, жеке тұлғаның құндылық жүйесіне физикадан
берілетін білімді түрлі мәселені шешуге шығармашылықпен қолдануға болатын
ебдейліктер мен дағдыларды оқушы бойында қалыптастыру.

№50.
Энтропия.
Больцман тағайындаған заң бойынша молекуланың жылулық қозғалысының
ретсіздік мөлшнрін белгілі бір функция арқылы сипаттауға болады: s= Rіп и,
мұндағы и-берілген күйдің ықтималдығы , R-Больцман тұрақтысы , S-Берілген
жүйе өзгерісін сипаттайтын функция энтропия деп аталады.
Жүйенің энтропиясы
Толық жүйе үшін оның күйінің ықтималдығы
ln N = ln N1+ ln N2+ lnN3+ … +lnNn
Жүйенің энтропиясын былайша айтамыз
S=RlnN=R lnN 1 + R lnN 2 + … .+ R lnN n :S=S1=S2+S3+ … .Sп
Егер жүйе күйінің өзгерісі тек қана бір әдіспен жүзеге асатын болса, онда
оның ықтималдығы И=1 энтропиясы S = RlnN=0 болады.

№49.

№48.

№47.

№46.

және оқытуды ұйымдастыру жұмысының түрін таңдайды.
Физикадағы оқыту әдістері сабақты өткізуді ұйымдастыруға және сабақ түріне,
сабақтың құрылымына тығыз байланысты. Кей жағдайларда оқыту әдісі сабақтың
түрін және құрылымын анықтайды. Мысалы, зертханалық жұмыстар, есептер
шығару немесе сабақ түрлерін (практикум, семинар) анықтайды.
Сабақта жетекші рольді мұғалім атқарады. Ол бүкіл оқу үрдісін пән бойынша
жоспарлайды және ұйымдастырады.
Сабақтың басты белгісі – мұғалімнің оқыту кезінде неге ұмтылатынын
көрсететін дидактикалық мақсаты.

№5.
Физикадан білім беру үрдісінде оқу жұмыстарын ұйымдастырудың мынадай
формалары қолданылады: әртүрлі типтегі сабақтар, экскурсиялар, үй
жұмыстары, кеңестер, конференциялар, семинар сабақтар, факультативтік
сабақтар мен оның практикумы.
Мектепте оқытуды ұйымдастырудың едәуір кең тараған формасы сабақ.
Әрбір сабақ белгілі көлемдегі оқу және тәрбие міндеттері мен мақсаттарын
шешуге арналған, әбден ойластырылып, белгілі жоспармен жүргізілетін,
аяқталған сипатта болуы керек. Ол белгілі айқын мақсатқа байланысты жаңа
білім беруге, жаңа ұғымды қалыптастыруға, алған білімдерін практикада
қолдануға дағдылануға, тереңдетуге, білімдерін бекітуге, қайталауға, алған
білімдерін тексеруге және есеп шығаруға арналады.
Сабаққа дайындалған кезде мұғалім – сабақтың ең басты мақсатын анықтап, осы
мақсатқа жету үшін тиімді оқыту әдісін

құрайды. Оқушылар әлемдегі физикалық заңдардың байқалуын және оларды
адамның практикалық әрекеттерінде қолданылуын түсінуі тиіс. Оқушылардың жас
ерекшелігі физика мен астрономияның базалық курсының құрылымымен адамды
Әлемнің бір бөлшегі, әрі оның зерттеушісі ретінде, жалпы танып-білуден
атом, ядро, қарапайым элементар бөлшектерге дейін танып-білуге мүмкіндік
береді. Екінші шеңберде 10, 11 сыныптарда бағдарлы мектепте түрлі
бағдарламаға сәйкес физиканың негізгі бөлімдері қайтадан оқытылады.
Бағдарлы мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы оқушыларға физиканың
негізгі бөлімдері жеңілдетілген түрде, ал жаратылыстану-математика бағдарлы
мектептің оқушылары физиканың негізгі бөлімдері тереңдетіліп оқытылады.
Білімді іргелі физикалық теориялар айналасында топтау ең басты орын алады.

бойынша оқытылады. Осы жағдайларға байланысты жаңа бағдарламалар
дайындалды.
Физика курсының күрделі щеңберлі құрылымы – жаңа бағдарламаға байланысты 7,
8 және 9 сыныптарда физиканың барлық бөлімдері толық қамтылып оқытылады.
Бұл бүгінгі күн талабына сай базалық білім мазмұнын береді, ол қоршаған
әлемнің физикалық бейнесін ашуға негізделген. Мұнда физика мен астрономия
пәндері интеграцияланған болып табылады. Бірінші шеңбер 7-9 сыныптар
негізгі мектеп, екінші шеңбер бағдарлы мектепте оқытылады.
Физика және астрономия 7-9 курсының бағдарламасы әр сыныпқа сәйкес 2+2+2
апталық сағат санына есептелген. Курстың негізгі мазмұнын қоршаған әлемнің
жалпы сипаттамасы, әлемнің, заттың құрылысы, табиғаттың әртүрлі
құбылыстары, негізгі физикалық және астрономиялық ұғымдар, физиканың кейбір
практикалық қолданыстары туралы мәліметтерді құрайды. Оқушылар әлемдегі
физикалық заңдардың байқалуын және оларды адамның практикалық әрекеттерінде
қолданылуын түсінуі тиіс.
Оқушылардың жас ерекшелігі физика мен астрономияның базалық курсының
құрылымымен адамды Әлемнің бір бөлшегі, әрі оның зерттеушісі ретінде, жалпы
танып-білуден атом, ядро, қарапайым элементар бөлшектерге дейін танып-
білуге мүмкіндік береді.

№12.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: демонстрациялық тәжірибелер, схемалар,
чертеждар, дидактикалық материалдар, техникалық құрал-жабдықтар, кино,
диафильмдер, үлгілер, компьютерлік бағдарламалар.

жұмыстарын өткізу жолымен жүзеге асырылады. Бақылау жұмысында бақылау
функциясы бірінші, тәрбиелеу функциясы шамалау, оқыту функциясы іс жүзінде
байқалмайды, ал дамытушылық функциясы маңызды роль атқарады.

№11.

оқушыларды негізгі оқу материалына көңіл бөліп қажетті білім көлемін
игеруге жетелейді.
1. Оқушылардың білімін тексерудің ауызша тәсілі.
Ауызша тексеру оқушылардың білімін тексерудің ең кең тараған тәсілі. Оның
көмегімен мұғалім мен оқушының арасында тікелей байланыс жүзеге асады.
Білімдерді ауызша тексеруді сабақтың басында, қайталау уақытында және
жаттығулар үрдісінде, жаңа материалды оқып үйрену кезінде болады.
Білімдерді ауызша тексеру тәсілі мынадай формаларда өтуі мүмкін:
1) жеке дара сұрау;
2) бір мезгілде 2-3 оқушыдан сұрау;
3) жаппай сұрау;
4) зачет алу.
2. Оқушылардың білімін тексерудің жазбаша тәсілі және түрлері.
Білімдерді тексерудің жазбаша тәсілі бақылау жұмыстары, тест, физикалық
диктант, эксперименттік бақылау

№10.
Оқушылардың білімдерін, біліктерін, ебдейліктерін тексеру – физиканы
оқытудың ең керекті элементі болып табылады. Оның мақсаты – мұғалімнің
қолданған әдісінің тиімділігін бағалауға, әр оқушының материалды қалай
меңгергенін білуге және бүкіл сынып болып қалай түсіндіргенін білуге
болады.
Алайда, күні бүгінге дейін оқушылардың білімін тексеруді ұйымдастыруда,
өткізу әдістерінде, мазмұнында бірқатар кемшіліктер орын алып келеді. Оның
бірі білімді тексеру мен бағалаудың функцияларын дұрыс түсінбеу, оқу
үрдісіндегі рөлін, орнын асыра бағалау, аясы тар мақсатқа айналдыру,
сабақта уақытты тым көп бөлу болып отыр. Кейбір кемшіліктер мұғалімнің
білімді тексерудің негізгі әдістерін білмейтіндігінен шығады және баға
қоюда көп қателіктер жібіріледі. Тексеру жұмыстары жүйелі түрде және
белгілі мақсатта, әр түрлі тәсілдер арқылы жүргізілген жағдайда ғана
оқушыларды негізгі оқу материалына көңіл бөліп қажетті білім көлемін
игеруге жетелейді.

теңдеулерді құрай отырып , шешеді. Алгебралық тәсілдің қолданылуының ең
қарапайым түрі – дайын формуланы пайдаланып шешу. Одан күрделірек
есептерде ізденуді , тәуелділікті бірнеше формула немесе теңдеулерді
пайдаланып анықтайды.
Қазіргі кезде физика есептерін шешудің келесі әдістері жинақталып,
жалпы қабылданған: аналитикалық, синтетикалы, аналитикалық – синтетикалық
. бұл әдістер есептерді шешу кезінде жасалынатын ойлау актілерінің
сипаты мен тізбегін айқындап көрсетеді. Аналитикалық – синтетикалық
әдісті орта мектептердің барлық кластарындағы физика есептерін
шығарғанда негізінен пайдаланады. Оқу процесінде осы әдісті ойдағыдай
қолдану оқушыларға есеп шешуін табудың дұрыс жолын табуына және
олардың логикалық ойлаудың дамуына әсерін тигізеді,

айқындайды , біртіндеп күрделі есептепті жай есептер қатарына жіктей келе,
шартында берілген белгілі шамаға дейін жіктейді. Одан кейін синтез көме-
гімен пайымдауды кері тәртіпте жүргізеді , белгілі шамаларды пайдалана
отырып , қажетті қатыстарды таңдап ала отырып , бірқатар амалдарды
жүргізіп барып , нәтижесінде белгісізді табады.

неғұрлым күрделі мәселелерін дәйектілікпен, қатаң логикалық тұрғыда баяндап
беруі.
Түсіндіруге пайымдау, ой қорыту, дәлелдеу сияқты белгілер тән. Бұл әдісті
дәлелдеу, түсіндіру, негіздеу қажет болғанда пайдаланылады. Оқушылардың
оқып-үйренетін мәселе жөнінде мұғалімнің әңгімелесу әдісімен материалды
баяндауына негіз боларлық жеткілікті білімдері мен байқап-бағдарлағандары
жоқ жағдайда әдістің орны бөлек.
IV. Дәріс. Дәріс әңгіме және түсіндірумен салыстырғанда баяндаудың үлкен
ғылыми қатаңдығымен және едәуір ұзаққа созылатындығымен сипатталады. Әдетте
ол тұтас сабаққа арнап мөлшерленеді. Дәріс әдісін негізінен жоғарғы
сыныптарда қолдануға болады, өйткені ол оқушылардан ұзақ уақыт бойы тұрақты
зейін қоюды, жоғары дәрежеде дамыған абстрактілі ойлауды, дәріс барысында
негізгі идеяларды, қорытындыларды, заңдардың тұжырымдарын, формулаларды
жазып отыру шеберлігін талап етеді.

фронтальдық экспериментімен ұштастыра оқып үйренген кезде;
2) физикалық құбылыстардың мәнін ашып-айқындау кезінде (тәжірибелермен
ұштастыра);
3) физикалық ұғымдарды қалыптастыру барысында (тәжірибелерді
демонстрациялау мен көрнекі құралдарды пайдаланумен ұштастыра);
4) жаңа материалды оқып үйрену процесінде оқушыларды белсендіру үшін бұрын
өтілген материалды қайталау кезінде;
5) алға қойылған проблеманы шешу жолдарын анықтау кезінде;
6) сол сабақта оқып — үйренген материалдың меңгерілу сапасын тексеру
кезінде;
II. Әңгіме – бұл мүғалімнің материалды дәйектілікпен, бейнелі түрде,
диалогпен үзбектемей, баяндап беруі, оның қолданылатын мақсаты мынандай:
III. Түсіндіру – бұл мұғалімнің курстың

заңдардың тұжырымдарын, формулаларды жазып отыру шеберлігін талап етеді.
Физика пәнінен 11 сыныптың соңғы тоқсанында Әлемнің қазіргі замандағы
бейнесі және Физика және ғылыми-техникалық прогресс атты тақырыптарға
дәріс оқуға болады. Мұқият дайындалып, демонстрациялық тәжірибелері
жақсылап таңдалған, іскерлікпен өткізілген дәріс оқушыларға өте күшті әсер
етеді, әрі оларды мектеп қабырғасынан тысқары жерде білім алуларына
дайындайды. Бірақта дәріс оқып, оқушыларға көптеген заңдар мен идеяларды,
тұжырымдарды жаздырумен айналысқан мұғалім, оқу үрдісіне зиянын тигізеді.
Себебі ұзақ уақыт бойы айтып жаздырту оқушыларды жалықтырып жібереді, әрі
сабақты қызықсыз етеді, әрі анықтамалар мен тұжырымдамалар оқулықта бар.
Мұғалім өз әңгімесін үзбей, тәжірибенің тиімді әсері, мұғалімнің көтеріңкі
көңіл-күймен баяндауына сәйкес келуі тиіс.
Мұғалім әртүрлі қосалқы сөздерді қоспай, анық және нақты сөйлеуі керек.

қанша жақсы болғанымен, оқушылар өздері көрмей тек мұғалімнің айтқанымен
ғана білетін болса, ол тәжірибенің құны болмай қалады. Демонстрациялық
тәжірибе жақсы көрінуі үшін әртүрлі экран, тағандар немесе суды бояу арқылы
көрсетуге болады. Мысалы: қатынас ыдыстарды көрсеткенде ішіне құйылатын
суды бояу арқылы көрсету.
4.Тәжірибені өткізу шапшаңдығы. Тәжірибені көрсету қарқыны материалды
ауызша баяндау қарқынына және оны оқушылардың қабылдау жылдамдығына сәйкес
болуы керек. Егер тәжірибе оқушылардың қабылдап алғанынан гөрі шапшаңырақ
өтсе, оны қайталаған жөн. Сонымен бірге ұзақ сонар тәжірибені
демонстрациялау бақыланып отырған құбылысқа қызығушылықты мұқалтады.

№8.
Оқушылар көрсетілген тәжірибені түсінуге дайын болу керек, яғни тәжірибені
жасамас бұрын осы тәжірибеден оқушылар қандай құбылысты немесе заңдылықты
түсіну керектігін алдын-ала түсіндіріп берген жөн. Көбінесе тәжірибенің
алдында мұғалім оның мақсатын айтып, схемасы болса тақтаға сызып,
тәжірибеден не түйетінін айтып, содан кейін ғана тәжірибені жасауға
кіріседі. Егерде тәжірибе күрделі болса, онда оны бірнеше бөлімдерге бөліп,
әр бөлімнің мақсатын жеке-жеке түсіндірген дұрыс. Мысалы: Ом заңын қорытып
шығару үшін көрсетілетін демонстрациялық тәжірибе.
2.Демонстрациялық тәжірибеге керекті құрал-жабдықтар мүмкіндігінше
қарапайым болу керек және мұғалім әрбір құралдың жұмыс істеу принципін
жақсы білуі керек.
3. Демонстрациялық тәжірибе барлық оқушыларға жақсы көрінуі тиіс. Тәжірибе

№9.
Физикалық есептерді шешу – оқушылардың ойлау мен шығармалық
қабілетін дамытатын басты құралдардың бірі. Көп жағдайда
құбылыстарға байланысты проблемалық жағдайлар , физикадан есептер
шығару барысында туады да, бұл оқушылардың пәнге деген
белсенділігін , қызығушылығын арттырады.
Физикалық есептердің шешуінің әртүрлі әдістерімен оқушыларды нақты
есептерді шешу барысында таныстыру керек. Физикалық заңдылықтарға
сүйене отырып , сандық есептерді шешудің жолы бар , әйтсе де
матаматикалық операцияларға тәуелді шешу тәсілдері бар. Олар :
алгебралық , математикалық , геометриялық , тригонометриялық , графикалық
тәсілдер.
Физикалық есептерді алгебралық тәсілмен шығаруды қарастырайық:
Есептерді бұл тәсілмен шешкенде формулаларды пайдалануды , алгебралық
теңдеулерді құрай отырып , шешеді. Алгебралық тәсілдің қолданылуының ең
қарапайым түрі – да йын формуланы пайдаланып шешу. Одан күрделірек
есептерде ізденуді , тәуелділікті бірнеше формула немесе теңдеулерді
пайдаланып анықтайды.
Қазіргі кезде физика есептерін шешудің келесі әдістері жинақталып,
жалпы қабылданған : аналитикалық ,синтетикалық , аналитикалық –
синтетикалық . бұл әдістер есептерді шешу кезінде жасалынатын ойлау
актілерінің сипаты мен тізбегін айқындап көрсетеді.

себін тигізеді.
Физиканы оқыту үрдісіне зертханалық жұмыстарды енгізу теория мен практиканы
байланыстырушы ретінде қарастырылады. Оларды орындау оқушылардың
эксперименттік және практикалық ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастыруға
көмектеседі. Сонымен қатар, оқушылардың танымдық қабілеттерін, әрі
белсенділігі мен өз бетімен жұмыс істеу дағдысын дамытады. Алайда кез
келген зертханалық сабақты ұйымдастыруда бұл мақсаттар орындала бермейді.
Егер оқушылар мұғалімнің толық, нақты түсіндіруінен кейін, тек көрсетілген
іс-қимылдарды қайталайтын болса, оларда қарапайым ебдейліктер мен дағдылар
қалыптасады.

қозғаушы күші қызметін атқарады.
Проблемалық оқыту – жалпы оқыту атаулы сияқты екі жақты үрдіс. Ол бір
жағынан проблемалық сабақ беруді (мұғалімнің қызмет аймағы), екінші
жағынан проблемалық оқуды (оқушылардың қызмет аймағы) қамтиды.
Проблемалық сабақ беру (оқыту) – бұл мұғалімнің оқу проблемаларын алға қою
және проблемалық жағдай жасау, оқушылардың оқу проблемаларын шешудегі оқу
қызметін басқару жөніндегі қызметі.
Мектептегі физика курсындағы эксперимент – бұл физика ғылымына тән, ғылыми
зерттеу әдісінің көрінісі. Физикалық экспериментті негізге алып,
құбылыстарды оқып үйрену – оқушылардың ғылыми көзқарасының қалыптасуын,
физикалық заңдарды неғұрлым тереңірек меңгеруін, мектеп оқушыларының пәнді
оқып-үйренуде қызығушылығын арттыруға және өлшеу икемділіктері мен
дағдыларын меңгеруге себін тигізеді.

№7.
Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту әдісі.Соңғы жылдары проблемалық
оқыту әдісін қолданып білім беру іске асуда. Себебі оқушыларды өз бетімен
шығармашылықпен жұмыс істетіп, білім беру үрдісі, саралап оқыту
технологиясына байланысты көптеп қолданылады. Мұнда білім беру оқушылардың
логикалық ойлауы және іздену іс-әрекеттерінің заңдылықтарына байланысты
құрылады. Проблемалық оқыту әдісі дамыта оқыту бағытына сәйкес, оқушылардың
шығармашылық және өздігінен танып білу қабілеттерін қалыптастыру болып
табылады. Проблемалық оқытудың негізінде оқу проблемасы жатыр. Оның мәні
оқушыға белгілі білім, шеберлік және дағдылар мен ұғыну және түсіндіру үшін
бұрынғы білімдері жеткіліксіз болатын жаңа фактілер, құбылыстар арасындағы
диалектикалық қайшылық. Бұл қайшылық білімді шығармашылықпен игерудің
зғаушы күші қызметін атқарады.
Проблемалық оқыту – жалпы оқыту атаулы сияқты екі жақты үрдіс. Ол бір
жағынан проблемалық сабақ беруді (мұғалімнің қызмет аймағы), екінші
жағынан проблемалық оқуды (оқушылардың қызмет аймағы) қамтиды.

болмауы керек. Сұрақ түсініксіз немесе өте ұзақ, көптеген материалдарды
қамтитындай болса, онда оны бірнеше бөлікке бөліп қойған дұрыс. Сұрақтары
өте көп әңгімелесу де жақсы нәтиже бермейді.
Әңгімелесудің тиімділігі артады, егерде демонстрациялық көрсетулер мен
көрнекілік материалдарды көрсете отырып жүргізілсе. Керек жерінде әпи, диа
– және графопроектілерді, кинофрагменттерді, кесте және тақтаға сызылатын
график, суреттерді (олар күрделі болмағанда, әңгімелесуге кедергісін
тигізбегенде) сала отырып әңгімелесу өте жақсы нәтиже береді.
7-9 сыныптарда физиканы оқытуда қолданылатын әңгімелесу әдісі-жаңа
материалды оқып үйренудің және оқушылар білімдерінің сапасын тексерудің
негізгі әдістерінің бірі.
Оны мынадай жағдайларда қолданады:
1) физикалық заңдарды демонстрациялық экспериментпен және жеке оқушылардың

білімдерді түсінуге алып келетін оқыту әдісі. Материалды әңгімелесу
әдісімен баяндау мұғалім мен оқушы арасында диалог түрінде өтеді. Мұғалім
тәжірибе жасап көрсетіп немесе мектеп оқушылары орындайтын тәжірибелерге
сүйеніп, оларға сұрақтар қояды.
Оқып үйретілетін материал бойынша қойылатын сұрақтар оқушыларды талдау
жасауға ынталандыратындай, дәлелдеуді, ізденуді және өз бетімен қорытынды
жасай алатындай, сұрақтардың тұжырымдамасы қойылуы жағынан нақты, мағынасы
жағынан айқын, әрі қысқа болуы керек. Атақты әдіскер К.Д.Ушинский Жақсы
қойылған сұрақта, жауаптың жартысы тұрады — деп айтқан екен. Сұрақтар
оқушылардың қарастырып отырған материалдан ең бастысын бөліп алуға және
әртүрлі құбылыстар арасындағы байланысты табуға көмектесетіндей, бірақта
оларға есіне түсіретіндей немесе ойға салатындай болмауы керек. Сұрақ
түсініксіз

№6.
Сөздік әдістің жалпы сипаттамасы педагогика курсында толық беріледі.
Сондықтан да біз бұл жерде физика пәніне тән ерекшеліктерін ғана
қарастырамыз.
Физика пәнінен оқытудың ауызша баяндау әдісі немесе сөздік әдіс деп
мұғалімнің білімді оқушыларға сөз арқылы физикалық құбылыстарды
демонстрациялап көрсетіп, графиктерді тұрғызып және талдап, кестелер арқылы
жұмыс істеп, есептер шығарып және оны талдай отырып немесе көрнекі
құралдарды көрсете отырып жеткізуі.
Сөздік әдістер мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс, әңгімелеу,
түсіндіру, әңгімелесу), оқушыларды кітаппен (оқулықтар мен оқу құралдары,
анықтама және басқа әдебиеттер) жұмыс істеуге үйретуі.
I. Әңгімелесу – мұғалім оқушыларда бар білімдерге, практикалық тәжірибе мен
тәжірибелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен оқушыларды жаңа
білімдерді түсінуге алып келетін оқыту әдісі.

№13.
Сыныптан тыс жұмыстың білімділік және тәрбиелік мәні өте зор. Ол оқушыларды
белсенділікке, өз бетінше жұмыс істеуге, әр түрлі есептерді шығаруда
шығармашылықпен ойлануға және оларда ұжымдық пен жолдастық сезімін
тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Педагогика тәжірибесінде физикадан сыныптан
тыс сабақ өткізудің әр түрлі формалары жинақталады. Олар негізінен
физикалық, физика-техникалық үйірмелер, кештер мен конференциялар,
оқушылардың баяндамалары мен рефераттары, физикадан-техникадан сыныптан тыс
оқу, физикалық олимпиядалар мен конкурстар, сонымен қатар физика мен
техникадан көрмелер ұйымдастыру, қабырға газеттерін шығару, оқу және
көпшілік кинофильмдер көру, бағдарламадан тыс экскурсияларға шығу болып
табылады.
Оқушылардың қандай да бір пәнге деген көзқарасын әр түрлі факторлармен:
жеке басының ерекшелктерімен, сол пәннің ерекшліктерімен, оны оқыту
әдісімен анықталады.

№14.
Физика пәнін оқытуда мәселелікоқыту әдісі.Соңғы жылдары проблемалық оқыту
әдісін қолданып білім беру іске асуда. Себебі оқушыларды өз бетімен
шығармашылықпен жұмыс істетіп, білім беру үрдісі, саралап оқыту
технологиясына байланысты көптеп қолданылады. Мұнда білім беру оқушылардың
логикалық ойлауы және іздену іс-әрекеттерінің заңдылықтарына байланысты
құрылады. Проблемалық оқыту әдісі дамыта оқыту бағытына сәйкес, оқушылардың
шығармашылық және өздігінен танып білу қабілеттерін қалыптастыру болып
табылады. Проблемалық оқытудың негізінде оқу проблемасы жатыр. Оның мәні
оқушыға белгілі білім, шеберлік және дағдылар мен ұғыну және түсіндіру үшін
бұрынғы білімдері жеткіліксіз болатын жаңа фактілер, құбылыстар арасындағы
диалектикалық қайшылық. Бұл қайшылық білімді шығармашылықпен игерудің

әдісімен анықталады.
Физикаға қатысты алатын болсақ, әр уақытта оқушылардың түрліше
категориялары болады. Мысалы, оқушылардың физиканы қызыға, ынталана
оқитындары оны тек қажет болған жағдайда ғанаоқитындары, сондай-ақ бұл
пәнді құрғақ цифрдеп қарап, жалықтыратын, яғни қызықтырмайтын пән деп
есептейтіндері де бар. Оқушылардың осындай ерекшеліктерін ескере отырып,
оқыту әдістері құрылады, сыныпта өткізілетін және сыныптан тыс жұмыстар
ұйымдастырылады.

№15.
Оқушы санасына физикалық ұғымды қалыптастырудың, білімді жүйелі түрде
меңгеруіне және оқушының қабілет деңгейлерін дамытуда сын тұрғысынан ойлау
технологиясы,деңгейлеп оқыту технологиясы,жеке бағыт-тұлғаға бағдар беру
технологиясы, модулдік оқыту технологиясының маңызы ерекше. Жаңа технология
әдістері әрбір оқушының шығармашылықпен жұмыс істей білуіне өз бетімен
жұмыс істеп қорытынды жасай алуына, адамгершілік қасиеттеріне
қалыптастыруға, жүйелі білім алуға жетектейді. Жаңа инновациялық технология
білім беру саласын дамытуға,оқыту құралы ретінде пайдалануға төмендегідей
мүмкіншіліктерді, яғни оқу үрдісін даралауда оқушыны жеке тұлға ретінде
дамытуға бағыттау,оқушының өзіндік іс-әрекетін қалыптастыруға бағыттау-
білім беруде жекеше оқытуды дамыту және пәндердің бір-бірімен байланысын
көздейді.

қозғаушы күші қызметін атқарады.
Проблемалық оқыту – жалпы оқыту атаулы сияқты екі жақты үрдіс. Ол бір
жағынан проблемалық сабақ беруді (мұғалімнің қызмет аймағы), екінші
жағынан проблемалық оқуды (оқушылардың қызмет аймағы) қамтиды.
Проблемалық сабақ беру (оқыту) – бұл мұғалімнің оқу проблемаларын алға қою
және проблемалық жағдай жасау, оқушылардың оқу проблемаларын шешудегі оқу
қызметін басқару жөніндегі қызметі.

№17.
Қозғалыс түрлерін координаталар әдісі негізінде қарастырады. Ол үшін
нүктенің координатасы және санақ жүйесі ұғымы енгізіледі. Оқушылар
математика пәнінен жазықтықтағы нүктенің координаталарын табуды біледі.
Олардың осы білімдеріне сүйеніп, материялық нүктенің жазықтықтағы
қозғалысын қарастыруға болады. Бұл жағдайда нүктенің екі координатасын білу
жеткілікті. Оқушыларға дененің траектория бойымен қозғалған кездегі орын
ауыстыру векторы және жолдың координаталар ұғымын енгізіп талдап
қарастыруға болады.
Мысалы тақтаға жазық координаталар жүйесін салып, онда кез келген нүктеден
бастап қисық сызық жүргізсек (3-сурет). Қисық сызықтың бастапқы
коодинаталары — x1, y1, соңғы — x2, y2 болады. Қисық сызықтағы нүкте
траекториясының ұзындығы нүктенің жүріп өткен жолы болады. Ал оның
бастапқы және соңғы орындарын қосатын бағытталған түзу сызық орын ауыстыру
векторы болып табылады. Орын ауыстыру векторының координат остеріне
проекция ұғымы енгізіледі және орын ауыстыру векторы осы проекциялар
арқылы анықталады.

үнемі қозғалыста болады.
XIX –ғасырдың аяғында көптеген ғалымдар молекула мен атомның нақты бар
екеніне күмән келтіреді.
Мысалы, Людвиг Оствальд былай дейді: Атом мен молекула тек кітапхана
шаңдарында ғана болады.
Бөлшектердің екі түрін молекула (корпускула) мен атом (элемент) анықтаған
алғашқы ғалым М.В.Ломоносов (1711-1765ж.) екенін оқушылардың есіне түсіріп
айта кеткен жөн. Оның болжамы бойынша корпускула біртекті және әртекті
болып бөлінеді. Және де М.В.Ломоносов жылуды затты құрап тұрған
бөлшектердің айнымалы қозғалысы ретінде қарастырады.

№16.
Оқушылардың 7-9 сыныптағы физика және 8-9 сыныптағы химия курсынан алған
білімдерін негізге ала отырып МКТ негіздерін оқытуды заттың құрылысынан
бастаған дұрыс. Оқушылар молекула және атомның құрылысы, элементар
бөлшектер (протон, нейтрон, электрон және т.б.) жөніндегі алғашқы
мағлұматтарына сүйене отырып, зат дегеніміз бөлшектерден тұрады және ол
материяның бір түрі екенін анықтаймыз. Оқушыларға молекула, атом, ион, атом
ядросы, элементар бөлшектер (протон, нейтрон, электрон және т.б.) заттың әр
түрлі құрылымдық формасы екенін түсіндіру керек. Өйткені көптеген оқушылар
зат дегеніміз тек молекуладан ғана құралады деп есептейді, бірақ бұл қате.
Зат құрылысының МКТ негізі ретінде әрқайсысы тәжірибе жүзінде дәлелденген
үш қағида алынады: 1) зат ұсақ бөлшектерден тұрады; 2) бұл бөлшектер бір-
бірімен өзара әсерлеседі; 3) бөлшектер үнемі қозғалыста болады.
XIX –ғасырдың аяғында көптеген ғалымдар молекула мен атомның нақты бар
екеніне күмән келтіреді.
Мысалы, Людвиг Оствальд былай дейді: Атом мен молекула тек кітапхана
шаңдарында ғана болады.
Бөлшектердің екі түрін молекула (корпускула) мен атом (элемент)
анықтаған алғашқы ғалым М.В.Ломоносов (1711-1765ж.) екенін оқушылардың
есіне түсіріп айта кеткен жөн. Оның болжамы бойынша корпускула біртекті
және әртекті болып бөлінеді. Және де М.В.Ломоносов жылуды затты құрап
тұрған бөлшектердің айнымалы қозғалысы ретінде қарастырады.

бір мақсаттағы түйіні. Модуль – оқушының мазмұнды, оқу әдісін өз бетінше
игеру деңгейі мен оқу таным әрекетіне сай жеке оқу бағдарламасы.Оның
ерекшелігі оқушы … жалғасы