Томирис туралы мәлімет

І Б. з. б. VІІІ — VІІ — ғ — да сақтар өз атырабындағы алдыңғы қатарлы елдермен қарым – қатынас жасап отырған. Тіпті парсы елдерімен де соғыс одағын құрған. Бірақ парсы патшасы одақты місе тұтпай сақ — масагеттесрді өзіне тәуелді етпекші болған. Сөйтіп бірінші рет жорық жасаған. Нәтижесінде жеңіліп Кир қаза табады. Ал енді осы оқиғаға тоқталайық. Мемлекет шекарасын тойымсыздықпен кеңейтуді ойлаған Кир ең әуелі сақ – массагеттерді бағындыруды ойлайды. Соғысқа жедел дайындала бастайды. Соғыспас бұрын сақ еліне елші жібереді. Күйеуі қайтыс болған сақ патшайымы Томириске маған күйеуге шық деп ұсыныс білдіреді. Томирис Кирдің сәлемін қабыл алмайды. Өзіне — өзі сенімді болады. Күшпен ала алмасын білген Кир алтайға көшеді. Мал сатып мол етіп ет асып, шарапты жеткілікті етіп қалдыру. Жауынгерлерге мас болып ұйықтатып қояды. Ішінде Томиристің баласы Спаргаписте бар. Тұтқынға түсіріп қалады. Бұл хабарды естіген Томирис Кирге хат жолдайды. Томирис шығып елшісіне хатты береді. Оны ол Кирге жеткізеді.Хат«Қанқұмар Кир! Жеңіске желікпе! Сен менің ұлымды ашық айқаста қару құдіретімен жеңген жоқсың. Шарап ішкізіп, алдап барып пенде еттің. Енді менің мына ақылымды тыңда! Айла – амалмен біраз жауынгерлерімді тұтқын қылғаныңды қанағат тұтып менің ұлымды өзіме қайтарып бер де есен-сауыңда жөніңді тап. Егер олай етпесең тәңірі атымен ант етіп айтайын, қанға қанша тойымсыз болсаңда, адам ханын сусынның қанғаныңша ішкіземін!» — деп жазады. Кир оқып шығады.Томиристің тұтқынға түскен ұлы өзінің қандай күйге түскенін ұғып, өзін — өзі өлтіреді. Келесі күні екі жақтың арасында құлақ естіп, көз көрмеген сұрапыл соғыс болады. Парсыларды жайратып салады. Кир де өледі.Томирис –«Маған Кирдің басын тауып әкеліңдер»,- дейді.Томирис: Қан толтырған торсыққа Кирдің басын салып тұрып:— «Әйтеуір тірі қалдым, сені жеңіп шықтым демесем, жан дегенде жалғыз ұлымды аярлықпен қолға түсіріп, сен менің түбіме жеттің, жауыз!— Енді тәңірге берген сертімді орындап, басынды қанға бөктіріп, сусынымды қандырғаннан басқа амалым жоқ» Сақтардың осылайша тәуелсіздігін сақтап қалады.

ІІ. Осы оқиғадан 11 жылдан соң патша болған үш жылда 1 — 2 жеңіске жеткеніне мастанғанІ Дари сақтармен соғыспақшы болып б. з. б 518 жылы сақтарға қарсы соғысқа аттанды. Осы соғыс жайлы грек тарихшысы Полиэн Шырақ есімді сақ жауынгерлерінің ерлігі жайлы баяндайды. Шырақ өз үстінен өзі жаралап парсыларға қашып барады. Оларды сақтарға бастап барамын деп елсіз, сусыз шөлге апарып қырады.Шырақ: — І Дарийге «Менің түп атам парсы еді. Сақтардың малын бағып жүрем құлы болатынмын. Сіздердің келе жатқандарыңызды естіп қаштым деп қолға түсіп қалып, әзер құтылдым. Маған көмектесең сақтарда кеткен кегімді қайтаруға көмектесе көріңіз — дедіМен сақтардың жерінің ой — шұңқырын жақсы білемін сіздерді бастап бара аламын»Парсыларды қалың қолын құм ішіне әкеліп, адастырады.— Дарий: не мақсатпен сен бізді алдап, әскерімізді қырмақшысың? Енді бізге алға да, артқа да жол жоқ.— Шырақ: Жеңіс! Жеңіс! Жеңіске жетті деген осы. Отандастарымыздың басына үйірілген қасіреттің қара бұлтын кері серпіп, сендерді шөлмен аштыққа әкеп қамадым.Енді қайда барсаңдарда табатындарың ажал!- Ашуланған Дарий Шырақтың басын шауып түсіреді.

ІІІ. А. Македонскийдің сақ еліне жорығы.Тірек сызба арқылы түсіндіру. Грек – македон әскері б. з. б ІV ғ — да Орта Азияға басып кірді, Самарқанды жаулап алды.«Ескендір поэмасынан үзінді:»А. Македонский: Қақпаңды аш!— Қақпаны саған ашуға рұқсат жоқ дейді.А. Македонский – Мен Ескендір патшамынЖер жүзінде соғыста бәрін жеңген.Көп жүрдім кездей келді көрмеген жерЕң болмаса халқыма көрсетейінСый қылып, белгі болар бір нәрсе бар.Сонда бір орамал лақтырады.Македонский орамалды ашып көреді. Бұл сыйға таң болған Александр Аристотельден ақыл сұрайды.Аристотель: Бұл адамның көз сүйегі.Тоя ма адам көзі мың мен санғаЖеміт көз жер бетінде тоймаса даӨлсе тояр көзіне құм құйылғанда

>