Сөйлеу әрекеттестігінің тиімділігі | туралы қазақша

1. Әдеби тіл-бұл тілдік қарым-қатынас құралы ретінде ұлттық тілдің өмір сүруінің формасы, ол орыс тілінде сөйлейтін барлығына түсінікті, демек, барлығы үшін жалпыға бірдей міндетті болуы тиіс. «Барлығына түсінікті болу» — Л. Ф. Щерба әдеби тілдің басты мақсатын, оның негізгі функциясын тұжырымдады, ол оны жалпы қабылданған, яғни әдеби, сондықтан жалпы түсінетін. Адамдар бір-бірін тез және жақсы түсінуі үшін, бәрі бір тілде сөйлеуі керек. Бұл талап қоғамдық мақсатқа сай келеді.

Орыс ұлттық тілі әдеби тілімен қатар, халық ауызекі сөйлеу тілін қамтиды: кең, жергілікті, немесе аумақтық, сөйлеушілер, жаргондар және арго (әлеуметтік диалектілер). Егер диалект және әдеби тілдерді салыстырсақ, бірінші кезекте бір ұғымдардың, заттардың, құбылыстардың бірдей немесе бір типті стилистикалық хар-ның белгілері бар номинациялардың алуан түрлілігін көреміз.

Мысалы, салмағы да южнорусских говорах деп атайды кочетом, ал северорусских – пеуном, ұста — тиісінше ковалем және ұста. Мұндай айырмашылықтар фонетика, орфоэпия, грамматика, диалект сөзжасамында байқалады.

Әдеби тіл әрқашан өзінің семантикасы мен функциясы бойынша мүлдем ұқсас фактілерді, құбылыстарды болдырмауға немесе мұндай сөздер мен формаларды рұқсат етілген минимумға жеткізуге ұмтылады.

Диалектілер, жаргондар, кең тараған, әдеби тіл – ұлттық тілдің тарихи өмір сүруінің формасы.

2. Р. Л. Я. тарихтан мәліметтер: Ежелгі Орыс халқы 3 түрге (орыс, украин, белорус) ыдырады, орыс тармағы бірінші рет поляк-Швед интервенциясын қуған кезде 1612 жылда бір ұлт ретінде өзін көрсетті. Бұл дәуірде орыс ұлттық тілі қалыптасты. 1 Петрдің реформасына дейін әдеби тілдің рөлі шіркеу-славян тілін орындады, ежелгі орыс тілінің мұрагері, барлығына түсінікті емес, сондықтан Петрдің реформаларымен бірге р. Л. я. реформасы пайда болды.

Нормативтік базаны қалыптастырудың негізгі кезеңдері:

1) Петр 1 алфавитті реформалады

2) Ломоносов грамматикасын жасау

3) 18 ғасырдың соңы – Ресей-академиялық алғашқы сөздік шығарылды.

Р. Л. Я. құрамына ұқсас шіркеу сөздері кірді:

Плен-полон

Сүт – сүт

Қала тұрғыны-азамат

Агне-ягненок

Бас – бас

– сыпайы емес-надандық) — (сенімсіз)

Ыстық- (ыстық – етістің нысаны)

Үміт- (сенімді (ескірген))

Р. їЦ. Даңқ.

Оро – гра

Ереймен – ре

Оло – ле, ла

Әрең – ле

Же —

Ч-щ

Тілдік қарым – қатынас этикасы-адамдарға қатысты мінез-құлық ережелерінің жиынтығы. Этикет біздің мінез-құлықтың әр түрлі жақтарында көрінеді. Адамдарға қарым-қатынастың этикеттік көрінісінде біздің сөзіміз маңызды рөл атқарады.

Әдеттегі сөйлеуде этикет контактілер орнатылған кезде қолданылады.

1) Сіз және сіз таңдау.

Сен – балаларға, жақын адамдарға, бір қоғам ішіндегі жастарға үндеуде қолданылады.

Сіз-басқа жағдайларда пайдаланыласыз және шартпен жойылуы мүмкін.

Сіз үшін доктор аспиранты.

Кейбір жағдайларда 3 адамның қатысуы келісім-шарттан кейін де Сіз өтуге мәжбүр болады.

Қажет болған жағдайда 3 адамның рұқсатымен шартты қайта бастауға болады.

2) бейтаныс сұхбаттасушыға жүгінуді таңдау:

А. көптеген бейтаныс адамдарға жүгіну:

А) стандартты-жолдастар, азаматтар, ханымдар мен мырзалар

Б) мінезді-менің сүйікті, қымбат

В) халық, барамыз, адамдар…

Г) Официозды – отандастар, отандастар, ресейліктер…

Д) Ситуативті – балалар, студенттер, оқушылар

Б. бір бейтаныс адресатқа жүгіну:

А) стандартты – азамат, азамат, ханым, мадам

Ханымның үндеуі дөрекі, кең.

Б) стандартты емес-бастық, командир

В) туыстық дәрежесі бойынша-анасы, әкесі, ағасы, қарындасы

Г) Профи-мастер, доктор, иесі, батюшка

Д) Әйел, Әйел, әйел

Е) ұсынылатын-сөз, сөз, сөз)

Е) эмоционалдық-мәнерлі-дос, жерлестер

3) Этикет:

А) сәлемдесу-Қайырлы таң, күн, кеш, түн

Б) қоштасу-кешіріңіз, кездесуге дейін

В) кешірім сұраймын

Г) шарттылық-өтініштер (сізге қиын емес; айтыңыз, өтінеміз)

4) Кеңес (түсіндіру ережесі)

Поварнин С. И. » даулар теориясы туралы дау»

а) үзбес; б) тыңдай, елеме; в) ескерме; г) сынай; д) «белгі» — адамға қатысты қандай да бір ортақтыққа жапсырмас; е) теріс сұрақ түріндегі өтініштер мен ұсыныстарды қалыптастырмас; е) 3 тұлға туралы сөйлеспес; ж) не туралы білесіз деп сұрамас; з) үнемі орындалып жатқанын сұрамас.

3. Барлық адам қызметі, соның ішінде қарым-қатынас әлеуметтік. ол өтетін шарттар. Және біздің сөзіміз, әрине, қарым-қатынаста кім, қандай мақсатпен, қандай тәсілмен, ортақ қарым-қатынастар арасында қандай байланысты әр түрлі түрде құрылады. Риторика бойынша еңбектердің бірінде (риторика-ғылым және красноречия өнері). М. В. Ломоносов жазу мен сөйлеушілерге 3 затты бақылауға кеңес берді:

1) адамның жағдайы, сөйлеуге немесе хат жазуға тиіс

2) ұсынылатын материал

3) өзінің жай-күйі

Ең бастысы, кім, кім және не туралы, Ломоносов пікірінше, бұл жағдайда антикалық дәстүрден келе жатқан көпғасырлық дәстүрге сүйенетін сөйлеуге әсер етеді.

Сөйлеудің айтарлықтай реңкі және оның ауызша мазмұны «бір»әрекет етеді. Және мимика, қаңылтыр, поза және біздің барлық мінез-құлық сәйкес келеді. Біз жалпы сөйлеуден әсер қалдырамыз.

Мысалы, » маған оның хатының үнін ұнатпадым!..». Өткенде сөз тон адамның мінез-құлқының жалпы сипатын білдіреді. Олар: жақсы түс, жаман түс. Өрнек қою «тон» Даль В. И. мәселен: «Франтить, іске қосуға шаң көзге».

Жалпы: кез келген 2 әңгімелесуші бір мақсатқа ұмтылады. Әркім осы ұмтылысты келесі ережелерді сақтай отырып көрсетеді:

1) тақырыптан ауытқымау

2) талап етілгеннен көп және аз сөйлеспейді

3) жалған деп санайтыныңды айтпаңыз, не үшін жеткілікті негіздер жоқ

4) сөйлеудің тілдік безендірілуі – қысқа болсын, ұйымдастырылған болсын, түсініксіз сөздерден аулақ болсын, бір мәнді білдіріңіз

Бұл ережелерді сөйлесуді сақтай отырып, бұзуға болады:

А) ирониялық сөйлеуде

Б) Ирония-артықшылық, артықшылық

В) ақпаратты жасырын білдіру.

Тілдік қатынас бірліктері:

1) сөйлеу актілері-сөйлеушінің сметасымен шектелген сөз.

Сөйлеу актілерінің түрлері:

А) хабарлаушы-ақпараттық (сұрақ, бекіту, қарсылық)

Б) басқарушы-директивалық (өтініш, бұйрық, қауіп)

В) әрекет етуші-хромотивті (уәде, хабарландыру, ант)

Г) Сыпайы – этикетті қараңыз.

2) сөйлеу жанрлары – бұл сөйлеу актілерін (лекциялар, баяндамалар, өлеңдер, жарлықтар) қамтуға қабілетті ірі сөйлеу туындылары.

Ауызша және жазбаша сөйлеудің айырмашылығы.

Ауызша және жазбаша сөйлеуді ауызекі және кітап стилімен шатастырмау керек. Ауызша сөйлеу-сөйлеу жағдайында түсініксіз компоненттерді қамтиды.

Бұл кеңістік (сол, оң), уақытша және дербес нұсқаулар. Ауызша сөйлеуді жазу кезінде ол жазбаша болмайды, себебі жағдайға байланысты нұсқаулар мағынасын жоғалтады.

Жазбаша сөз ресми құжаттарда уақытша кеңістіктің жағдайлық нұсқауларынан айырылғандықтан, әрқашан – адам, күні және орны қойылады.

4. Әдеби тілдің нормалары-сөздікпен және анықтамамен белгіленген тілдік бірліктің нұсқасы.

Нормаларды таңдау белгілері:

1) дәстүрлі – дәстүр бойынша бухгалтер

2) әдебиеттегі үлгілер-Есениннің батуында — дұрыс емес

3) тіл жүйесі – аналогтар) – шатастыру

4) көптеген сөйлеушілердің пікірі-салями-орта жынысы; ас үй – ас үй

5) жиілік – компас – компас; нашақорлық; 1 банкнот

Тілдік норманың функциялары

1) жалпы ұғымды қамтамасыз ету

2) ұрпақтар сабақтастығы

3) Норма тілді оқыту және тілді үйрену үшін қызмет етеді

Нормалар абсолютті және вариативті, объективті және бағалау, стилистикалық және өңірлік болуы мүмкін. Норма тіпті саяси себептерге байланысты болуы мүмкін, сондықтан тілдік немесе қоғамдық мәні болып табылады.

5. Орыс тілінің стилистикалық жүйесі

Стилистика дербес ғылым ретінде 20 ғасырдың баласы саналады. Алайда, ол айналысатын көптеген сұрақтар алыс ежелгі заманда адамдарды қызықтырды және толқынды. Бұл қызығушылық адамдардың негізгі оқиғаларды толық тану мен түсінуге деген батыл ұмтылысымен байланысты.

Мәтіндегі тілдік құралдарды ұйымдастыруға, үлгілі сөйлеуді құруға мақсатты назар аударудың ең ерте дәлелі біздің дәуірімізге дейінгі 7 ғасырға, яғни бізге дейін 27 ғасырға жатады.

Стилистикаға қатысты шындық қазіргі стилистика тілдің эмоциялық және бағалау элементтерін және әдеби тілдің функционалдық түрлерін (стильдерін) зерттеуді біріктіреді.