Шаруа қожалығыбойынша жаңғыртылатын энергияның көзі көмегімен жабдықталуы

Дипломдық жобада тұтынушы ретіндегі сиыр қорасы,

сүт

блогы,

ветеринарлық бөлме, су сорғышы, бұзауларға арналған орын, жем цехы,

малшылар үйжайы және асхана
нысандарының электрмен жабдықтау

сызбасы,
атап
айтқанда
жаңғыртылатын энергияның көзі
көмегімен

жабдықталуы қарастырылды. Күштік және жарықтық жүктеме есебі
жүргізіліп, қорек көздері таңдалды. Жазғы, қысқы және жылдық жүктеме
графиктері тұрғызылды. Жүктеменің тогы есептелініп, токтардың мәні
бойынша электр құрылғылары таңдалынды.

Экономика
бөлімінде Жел
энергиясы жүйесін пайдалануға

экономикалық негіздемелер қарастырылды.
Өміртіршілік қауіпсіздігін

қамтамасыз ету бөлімінде электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету және
автоматты өрт сөндіру есебі жасалды.

Аннотация

В дипломном проекте была рассмотрена схема

электроснабжения

коровника, молочного блога, ветеринарного кабинета, насоса, загона для
теленков, цехов для корма, домов для пастухов и столовой с помощью

возобновляемых источников энергии.
Произведен расчет
силовой
и

осветительных нагрузок, выбор источников питания. Построены летние,
зимние и годовые графики нагрузки. Рассчитаны токи нагрузки, по
результатам которого осуществлен выбор электрооборудования.
Выполнены разделы по экономической части, то есть экономическое

обоснование использования системы
Ветровая
энергия.
В разделе

безопасности жизнедеятельности рассчитаны электробезопастность и
автоматическая пожарная система тушения.

Аnnotаtion

In diplomа project wаs considered the power cowshed, suckling blog,
veterinаry cаbinet, pump, pound for cаlves, workshop for а feed, house for

shepherds, dining room, etc. with the help of renewаble energy sources.
А

cаlculаtion is produced by power аnd lighting loаding, choice of sources of feed.
The summer, winter аnd аnnuаl loаd-grаphs аre built. Current drаins аre expected,
on results thаt the choice of electricаl equipment is cаrried out.
Divisions on economic pаrt, id est economic ground of the use of the system
«Wind energy» аre executed. In the sаfety of life cаlculаted to provide electricаl
sаfety аnd аutomаtic fire extinguishing system.

Мазмұны

Кіріспе

7

1
Жұлдыз ұжымдық шаруа қожалығының қысқаша сипаттамасы

және технологиялық процессі
9

2
Шаруа қожалығы бойынша электр жүктемелерін есептеу

2.1
2.2

2.3
2.4
2.5
3
3.1
3.2
Дипломдық жобаға берілген мәліметтер
Ұжымдық шаруа қожалығының электр тұтынушыларын сенімділік
категориясы бойынша классификациялау
Жарықтандыру жүктемесін есептеу
Шаруа қожалығы бойынша электр жүктемелерін есептеу
Жүктеме графиктерін тұрғызу
Шаруа қожалығын электрмен жабдықтау
Шаруа қожалығын сырқы электрмен жабдықтау сұлбасын таңдау
Автоматты ажыратқыштарды таңдау шарттары
10

10
11
12
15

21
23

4
Жаңғыртылатын энергия көздері
қамтымасыздандыруды есептеу
арқылы электрмен

4. 1
4.2
4.3
4.4
4.4.1
4.4.2
4.4.3
4.4.4
4.4.5
5
5.1

5.2

5.3

6
6. 1
6.2
6.3
6.4
Желқондырғысының электр энергиясын өндіру технологиясы
Желдің жылдық энергиясын есептеу
Жел энергетикасының негізгі параметрлерін есептеу
Жел электр қондырғыны таңдау
Түзеткіштерді таңдау
Инверторды таңдау
Дизель генераторын таңдау
Аккумулятор сыйымдылығы мен қажетті санын есептеп таңдау
Контроллерлерді таңдау
Өміртіршілік қауіпсіздігі
Техникалық қондырғыларды пайдаланудағы еңбек ету жағдайына
талдау жасау
Жұлдыз ұжымдық шаруа қожалығындағы шудың деңгейін
анықтау
Шаруа қожалығында өрттің алдын алу бойынша жүргізілетін
шаралар. Қорғану құралдары
Экономикалық бөлім
Жұмысты ұйымдастырудың жалпы сұрақтары
Жобаның экономикалық негізделуі
Ұйымдастырылған және заңдық жоспар
Қаржылық жоспар және инвестициялық жоспар
28
29
31
33
37
39
42
43
45

47

51

56

60
61
62
63

6.5
Финансты
—
экономикалық тиімділіктің инвестициялық

көрсеткіштері
Қорытынды
Қысқартулар мен белгіленулер тізімі
Әдебиеттер тізімі
Қосымша А
67
69
70
71
73

Кіріспе

Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуы, электр энергиясын пайдалануы
жағынан ауқымды жаңа технологиямен жабдықталуда.Осыған байланысты
ауыл шаруашылығы объектілерін электрмен жабдықтау электр энергиясының
сапалылығын және оны үнемді пайдалануға деген талаптар артуда. Ауыл
шаруашылығы өндірістік кешенінің дамуы жаңа дәуірде, қуатта материалды
техникалық және электр энергиясы базасына негізделген.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуының басты дәрежелерінің бірі, ол
сапалы өнім шығарып оның тұтынушылардың көңілінен шығатындай етіп әрі
өндірілген өнімді өткізу мүмкіндігінің зор екенінде.
Мал шаруашылығының өніміділігін жоғарлатуда маңызды шаралардың

қатарына
малдарға
қажетті микроклимат жасау жатады. Малдарды

қоражайларда күтіп-баптауда олардың тіршілік әрекетіне температуралық-
ылғалдық режим,ауаның жылдамдығы мен құрамы, жарықтандыру деңгейі

және
ауаны жөндеу дәрежесі үлкен әсер етеді. Қоражайдағы
ауа

температурасы микроклиматтың маңызды параметрлерінің бірі болып
саналады. Қазіргі кезде пайдаланылатын жылыту ауамен жылыту болады.
Бұл тәсілде қоражайдағы жылылық шығындарының орнын толтыруға және
желдетулік ауаны қыздыруға қажетті жылылықты ішке кіргізілетін ауаны
алдымен калориферде жылытумен қоражай ішіне береді.
Мал шаруашылығындағы технологиялық үрдістерді электрлендіру мен
автоматтандыру өндірісінің өнімділігін жоғарылатады, төлдердің өлуін
азайтады, мал азығының меншікті шығынын төмендетеді, эксплуатациялық
шығындарды кемітеді, қызметкерлердің жұмыс істеу жағдайын жақсартады.
Сонымен қатар, мал шаруашылығын кең электрлендіру әлеуметтік
өзгерістерге әкеледі де, ауылдық жерлерде халықтың еңбек етуіне.
Ауыл шаруашылығын оның ішінде мал шаруашылығын жоғары
деңгейлі технологиямен жабдықтау, малдардың еттілігін, сүттілігін, күтіп-
баптау процестерін арттырады. Сала-аралық байланыстарға негізделген ауыл
шаруашылығы өндірістік комплексінің индустриялизациялау және оның
тиімділігін арттыру ауыл шаруашылығындағы диспропорцияны жоюға
мүмкіндік береді, өнімді өндіру кезінде және өткізгенде оның көп

шығындалуын жояды.Қазіргі нарықтық экономика
кезінде өндірісті

ұйымдастыру және жобалау жұмыстарын жетілдіру кезек күттірмейтін басты
мәселелер.
Бұл дипломдық жобаның басты мақсаты — Жұлдыз ұжымдық шаруа

қожалығын
жаңғыртылатын энергия көзімен қамтамасыз ету.
Бұл

тұтынушының электр энергия көзінен
алыс орналасқандықтан
бұл

арақашықтықта ЭБЖ-ін тарту экономикалық тиімсіз болып келеді. Бұл
аталаған елді мекенде желдің орташа жылдамдығы қалыпты болғандықтан
мәселені шешу үшін электр энергияның көзі ретінде, оның ішіндегі жел
энергиясын және дизельді генератор пайдалану қарастырылды.

Дипломдық жобаның мақсаты экологиялық таза, үнемді, сарқылмайтын
және жаңғыртылатын энергия көзі күн энергиясымен жабдықтау. Қосалқы
энергия көзі ретінде дизельді генератор энергиясын пайдалану. Қойылған
мақсатқа жету үшін дипломдық жобада төмендегідей сұрақтар қарастырылды:
1) Шаруа қожалығы бойынша электр жүктемелерді есептеу;
2) Жүктеме графиктерін тұрғызу;
3) Шаруа қожалығын электр энергиясымен жабдықтау;
4) Жел электр қондырғысын таңдау;
5) Түзеткіш және инвертор таңдау;
6) Қосымша энергия көзі ретінде дизельді генератор таңдау;
7) Аккумулятор сыйымдылығы мен қажетті санын есептеп таңдау;
8) Контроллерлерді таңдау
Дипломдық жобаның экономикалық бөлімінде желагрегатының және
дизельді генератор жүйесінің экономикалық тиімділігі есептелінген.
Дипломдық жобаның өмір тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде электр
қауіпсіздігін техникалық ұйымдастыру шаралары, өрттің алдын алу бойынша
жүргізілетін шаралар және дизельді генераторды бөліп шығаратын шуының
қоршаған ортаға әсері талданды.
Қорытындылай келе бұл дипломдық жобаның мақсатыЖұлдыз
ұжымдық шаруа қожалығынэнергиямен қамтамасыз ету үшін ЖЭҚ — на
негіздей отырып тиімді жүйені ойластыру болып табылады.

Елімізде көптеген елдімікендер,
ауылдық жерлер электр

станцияларынан
алыс орналастырылған. Кейбір елдімекендер электр

қуатынсыз, жарықсыз күн көріп отырған жайлары бар. Сол себептен сондай
елдімекендерге дәстүрлі емес жаңғыртылатын энергия көздерін қолдана
отырып, электр энергиясын өндіріп, жеткізген жөн.
Жаңғыртылған қуат көзінің негізгі артықшылықтары белгілі: қордың
практикалық жойылмауы және табиғи ортаны ластайтын қосымша әсерлердің
жоқтығымен байланысты салыстырмалы экологиялық зиянсыздық. Бүгінгі
таңда дәстүрлі емес энергетиканың дамуын тұтынуын индустриалдық әдісінің
техникалық деңгейінің жеткіліксіздігі тежейді.
Адамзат қызметінің барлық басқа түрлері секілді, тұрмыстық — құрылыс
сферасында да дәстүрлі емес, қайта жаңғыртылатын энергия көздерін
тұтынуға деген қызығушылық артуда.Соңғы он жылдықта жел энергетикасы
елеулі даму үстінде. Жел энергиясымен байланысты энергетиканың бағыты —
жел энергетикасы деп аталады. Ал, желдің энергиясын электрлік, жылулық

және басқа
энергия түрлеріне түрлендіретін қондырғыларды жел

энергетикалық қондырғылары (ВЭУ) деп айтады.

Жел энергетикасы 60 — 90% — ға
жуық қайталанумен 3 тен 10 мс-қа

дейінгі желдің орташа жылдамдығында тиімді болады, сол себепті, тек қана
тұрақты желі бар аудандарда қолданылу мүмкіндігі бар.

1 Жұлдыз ұжымдық шаруа қожалығының қысқаша сипаттамасы
және технологиялық процессі

Қазіргі кезде республикамызда мал шаруашылығы жақсы қолдау көріп

жатыр. Бұған себеп, еліміздегі ет — сүт тапшылығы.
Жылдан-жылға

экономиканың өсуі күнделікті өмір сүру нормаларының артуына алып келеді.
Ет-сүт өнімдерін сырт елдерден алдыру біз үшін әрине тиімсіз. Сондықтан,
мал шаруашылығы біраз жеңілдіктер мен қолдауларға ие.

Сондай мал шаруашылықтарының бірі
Адал
агроөндірістік

компаниясы сүт фермасының құрамына кіретін Алматы облысы Кеген елді
мекеніндегі Жұлдыз ұжымдық шаруа қожалығы. Шаруа қожалығының
өміртіршілігі төменде толықтай баяндалады.
Шаруа қожалығында 200 бас сауын сиыр өсіріледі.Мал шаруашылығы
жайылымды әдісті ұстанады. Сондықтан қора — қопсыққа арнайы қондырғылар
мен жабдықтар қажет емес. Сүт фермасының бас планы 1.1 — суретте
көрсетілген (М 1:1000). Сүт фермасының құрамына он сиыр қорасы, онсүт
блогы, бір ветеринарлық бөлме, бір су сорғышы, он бұзауларға арналған орын,
бес жем цехы, екі малшылар үйжайы, бір асхана кіреді.
Қорада сиырлар байлаулы ұсталады. Қораның қаңқасы темір-бетон
жақтауламалардан жинаған, төбесі темір-бетон плиталармен жабылған.
Сыртқы қабырғалары полистеролдік көбікқабатпен тығыздалынған үш
қабаттық темір — бетон панельдерден дайындалған. Едені бетоннан құйылған.
Негізгі электр тұтынушылары аталған үйлер мен асхана. Өндірістік қоймалар
техникаларды пайдалану және жөндеу үшін электр қондырғыларымен
жабдықталған. Жаз мезгілінде фазенда негізінен малға қыстық жем-шөбін
дайындаумен айналысады.
Күз мезгілінде фазенда егін мен бақшаны жинаумен айналысады.
Шыққан өнімді қысқа қамдап, бидайдан ұн, арпадан жем тарттырады. Қысқы
мезгілде сатуға байланатын малдарға осы жемнен беріледі. Және де қыс ауыр
болған жағдайда көтерем болған малдарды жеммен ұстап отырады.Қыс
мезгілінде қатты борандарда мал қоралардың есіктерін қар басып қалуы
мүмкін, сондай жағдайлар болған кезде, трактормен қарды тазалау
жұмыстары орын алады. Осы жұмыстардың нәтижесінде трактор бұзылуы
мүмкін. Өндірістік қойма осы кезде пайдаланылады.
Көктем мезгілінде малдар төлдейтін болғандықтан, қораға төлдерді
жылы ұстау мақсатында бірнеше қызу лампалары қосылады. Қалаға қатынау
үшін тас жолға дейін 1 км қашық бар, көктем кезінде қар еріп, жауынның
көбеюінен осы жолдар батпақтанып, көлікпен жүру мүмкіндігі азаяды.

2 Шаруа қожалығы бойынша электр жүктемелерін есептеу

2.1 Дипломдық жобаға берілген мәліметтер

Шаруа қожалығын электрмен жабдықтау
1.Шаруа қожалығының басты жоспар сұлбасы.
2.Шаруа қожалығыныңтұтынушылары бойынша электр жүктемесі
туралы мәліметтер.

3.Шаруа
қожалығы1
км
арақашықта
орналасқан жел электр

қондырғысынан қоректенеді.
4.Шаруа қожалығынан ең жақын ТТҚС-ға дейінгі қашықтық — 30 км.

Шаруа
қожалығыэлектр көзінен
алыс орналасқан объект болып

қарастырылады.
5.Шаруа қожалығыбір ауысыммен жұмыс істейді.

2.1 кесте — Шаруа қожалығыбойынша электр жүктемелері

2.2 Шаруа қожалығындағы электр тұтынушыларын сенімділік
категориясы бойынша классификациялау

Электр тұтынушылары сенімділігі бойынша 3 категорияға бөлінеді.

Бірінші категорияға
электрмен қамтамасыздандыруда
әр-түрлі

себептерге байланысты үзіліс болған кезде адам өмірінің қауіпсіздігіне және
ауыл шаруашылығына үлкен материалдық шығындарға алып келетін
тұтынушыларды жатқызады.
Ауыл шаруашылығында электр тұтынушылардың 1 — ші категориясына
үлкен мал шаруашылық кешендері және iрi фермалар жатады.
Екінші категорияға электрмен қамтамасыздандыруда үзіліс болған кезде
жаппай өнімдердің шығару поцессінің, қызметкерлердің, қондырғылардың
жұмыс орындалуы тоқтауына әкелетін тұтынушылар жатады.
Ауыл шаруашылығында электр тұтынушылардың 2-ші категориясына
өнімділігі аз мал шаруашылық кешендері және iрi фермалар, жем №
Тұтынушы аталуы
Қуаты, кВт
Мезгіл коэф.
№
Тұтынушы аталуы
Pкүн
Ркеш
kқ
kж
1
Сиыр қора
90
90
1
0,7
2
Сүт блогы
55
55
1
0,7
3
Ветеринарлық бөлме
3
3
1
0,7
4
Су сорғышы
3
3
1
0,7
5
Бұзауларға арналған орын
5
4
1
0,6
6
Жем цехы
8
6
1
0,7
7
Үй №1
4,1
7
1
0,75
8
Үй №2
4,1
7
1
0,75
9
Асхана
20
10
1
0,8

дайындайтын зауыттар, жем цехтері, өрт сөндіру және жылыту
қоңдырғылары, қазаңдықтар жатады.
Алғашқы екі категорияға жатпайтын тұтынушылар 3-ші категорияға
жатады. Осы ұсыныстар бойынша ферманың объектілерін сенімділік

топтарына
бөліп, 2.2 — кестеге Қожалықтың
электр тұтынушыларын

классификациялау енгізіледі.

2.2 кесте — Шаруа қожалығының электр тұтынушыларын классификациясы

2.3 Жарықтандыру жүктемесін есептеу

Ғимараттардың жарықтандыру жүктемесін

анықтау кезінде

жеңілдетілген әдіс бойынша есептеуде өндіріс аймағының 1 м2 — на келетін
жарықтандыру жүктемесінің меншікті тығыздығы мен сұраныс коэффициенті
қарастырылады.
Бұл әдіс бойынша есептелетін жарықтандыру жүктемесі жүктелген
ауысымдағы жарықтанудың орташа қуатына тең деп қабылданады және келесі
формулалар бойынша есептеледі:

Рpo=Кco·Руо , кВт,
Qpo=tgφо·Рр квар.

(2.1)
(2.2)

мұндағы, Кco — жарықтандыру, жүктемесінің активті қуаты бойынша
сұраныс коэффициенті сандық мәні; №
Объектінің аты
Қызметі
Сенімділік
категориясы
1
Сиыр қора
200 бас сиырды күтіп ұстау
II
2
Сүт блогы
1 т сүт өңдеу, сақтау
II
3
Ветеринарлық бөлме
Малға медициналық күтім
жасау
IІ
4
Су сорғышы
Ферманың қажеттіліктерге
су айдау
IIІ
5
Бұзауларға арналған
орын
100 бас бұзауды күтіп ұстау
II
6
Жем цехы
Малға арналған жемді
дайындау және сақтау
II
7
Үй №1
Қызметкерлерге арналған
ғимарат
ІІІ
8
Үй №2
Қызметкерлерге арналған
ғимарат
ІІІ
9
Асхана
Қызметкерлерге тамақ
дайындау
ІІІ

анықталады;

tgφо

—

реактивті

қуат

коэффициенті,

cosφ

бойынша

орнықты қуаты.
Руо — цех бойынша жарықтандыру қабылдағыштардың

Руо=ρо∙F, кВт,

(2.3)

мұндағы, ρо — 1м2 келетін меншікті есептік қуат, кВт;
F — ғимараттың жарықтандырылатын ауданы.

Барлық есептік нәтижелер 2.3 — кестеге «Ғимараттардың жарықтандыру
жүктемесін есептеу» енгізіледі.
Аумақты жарықтандыру жүктемесін келесі формуламен анықтаймыз:

Раум жар р у 1 n р у 2 L ,

(2.4)

мұндағы, ру1 — бір ғимараттың ауласына келетін меншікті жарықтандыру
жүктемесі, бұл шама 250 Втғимаратқа тең;
ру2 — күзет жарықтандырудың және жолды жарықтандыру
меншікті жүктемесі 4 Втм-ге тең [1, 37б];
n — ғимарат саны;
L — жолдың ұзындығы мен аумақтың периметрі, м;

Раум жар 0,25 9 0,004 600 4,65 кВт

2.4Шаруа қожалығы бойынша электр жүктемелерін есептеу

Шаруа қожалығыбойынша күштік және жарықтану жүктемелерді
есептеудің нәтижелері 2.4 кестеге «Кернеуі 0,22 кВ шаруа қожалығы
бойынша күштік жүктемелерді есептеу» енгізілген.
Бірдей жұмыс режімі бар күштік электр қабылдағыштар тобының ең
үлкен жүктелген кезеңдегі орташа активті қуаты енгіземіз:

Рсм=Ки∙ΣРн,
Рсм= 0,3∙20 = 6 кВт.

мұндағы,Ки — қолданыс коэффициенті;
Рн — номиналды активті жүктеме.

(2.5)

2.3 кесте — Ғимараттардың жарықтандыру жүктемесің есептік мәндері №
Ғимараттардың аты
Цех өлшемдері
ұзындығы А (м),
ені B (м)
Цех
ауданы
2
F, м
Меншікті
жарықтану
жүктемесі,
2
ро кВтм
Сұраныс
коэффици
-енті,Кc
Жарықтану
тұрақты қуаты
Ру.о., кВт
Жарықтану
жүктемесін есептеу
cosφ
tgφ
Шам
түрі
№
Ғимараттардың аты
Цех өлшемдері
ұзындығы А (м),
ені B (м)
Цех
ауданы
2
F, м
Меншікті
жарықтану
жүктемесі,
2
ро кВтм
Сұраныс
коэффици
-енті,Кc
Жарықтану
тұрақты қуаты
Ру.о., кВт
Рро,кВт
Qро,кВт
cosφ
tgφ
Шам
түрі
1
Сиыр қора
65х45
2925
0,011
0,8
32,18
25,74
12,87
0,90,5
ДРШ
2
Сүт блогы
20×15
300
0,015
0,85
4,5
3,83
1,92
0,90,5
ЛШ
3
Ветеринарлық бөлме
16х16
256
0,015
0,85
3,84
3,26
1,63
0,90,5
ЛШ
4
Су сорғышы
6х6
36
0,008
0,6
0,29
0,17
0,085
0,90,5
ЛЛ
5
Бұзауларға арналған
орын
30х25
750
0,011
0,8
8,25
6,6
3,3
0,90,5
ДРШ
6
Жем цехы
25х12
300
0,012
0,75
3,6
2,7
1,35
0,90,5
ДРШ
7
Үй №1
16х12
192
0,011
0,85
2,11
1,8
0,9
0,90,5
ҚШ
8
Үй №2
16х12
192
0,011
0,85
2,11
1,8
0,9
0,90,5
ҚШ
9
Асхана
22х16
352
0,011
0,85
3,87
3,29
1,65
0,90,5
ЛЛ
10
Аумақты
жарықтандыру
216х159
34344
0,002
0,6
68,7
41,22
20,61
0,90,5
ДРШ

Бірдей режімде жұмыс істейтін күштік қабылдағыштар тобының ең
үлкен жүктелген кезеңдегі орташа реактивті қуаты келесі формуламен
анықталады:

Qсм=Pсм∙tgφ,
Qсм= 6∙0,72 = 4,32 кВт.

(2.6)

мұндағы,tgφ — қолданыс коэффициенті;
Pсм — электр қабылдағыштар тобының ең үлкен жүктелген
кезеңдегі орташаактивті қуаты.
Электр қабылдағыштарының эффективті санын есептейміз:

пэ

пэ

2

2

20 2
20 2 1

1

(2.7)

Өзінің нақты санынан асып кеткенде, өзінің мәнін аламыз.
Есептік ток ұзақтығы келесі формуламен анықталады:

I дл

РНОМ
3 U HOM cos

,

(2.8)

I

20
3 0,22 0,8
65,68 A

Есептік жүктемені орташа куат және есептік коэффициент арқылы
анықтаймыз:

Pp=Kр∙Pсм ,
Pp= 2,14∙6 = 12,84 кВт.

(2.9)

мұндағы, Кр — есептік коэффициент [ә 5];
Pсм — электр қабылдағыштар тобының ең үлкен жүктелген
кезеңдегі орташа активті қуаты.
Максималды реактивті қуаттың мәні:

егер nэ 10; Qр =Qсм,
егер nэ = 10; Qр=1,1∙Qсм.

Толық максималды жүктеме:

S р Pp20 ,4 Q p20 ,4 ,.

(2.10)

(2.11) Р ,
пр

S р 12,84 2 4,82 13,7 кВА

мұндағы,Рр0,22 — 0,22 кВ — тағы активті жүктеме;
Qр0,22 — 0,22 кВ — тағы реактивті жүктеме.

2.5 Жүктеме графиктерін тұрғызу

Шаруа

қожалығының

электр энергиясының тұтынушыларының

тәуліктік және жылдық жүктеме графигі тұрғызылады. Бұл электрмен
қамтамасыздандыратын қондырғыларын таңдағанда керек болады.
Тәуліктік график әр жарты сағаттың жүктемесі шамасы алынады. Ал
онын барлық қосындысы оның тәуліктің электр энергияның пайдалану
шамасына тең.
Жылдық график жүктеме қайталану сағаттары бойынша тұрғызылады.

Осы графиктерден максималды жүктемелері бойынша
таңдалады.

2.5 кесте — Қыс мезгіліндегі тәулік жүктемесі
қондырғылар Қысқы тәулік жүктемесі
t, сағ
P, кВт
Кн
Pp, кВт
1
2
3
4
0_1
136,5
0,3
40,95
1_2
136,5
0,3
40,95
2_3
136,5
0,3
40,95
3_4
136,5
0,3
40,95
4_5
136,5
0,3
40,95
5_6
136,5
0,35
47,8
6_7
136,5
0,4
54,6
7_8
136,5
0,5
68,25
8_9
136,5
0,35
47,8
9_10
136,5
0,3
40,95
10_11
136,5
0,3
40,95
11_12
136,5
0,4
54,6
12_13
136,5
0,4
54,6
13_14
136,5
0,5
68,25
14_15
136,5
0,5
68,25
15_16
136,5
0,5
68,25
16_17
136,5
0,5
68,25
17_18
136,5
0,7
95,55
18_19
136,5
0,9
122,85
19_20
136,5
0,95
129,7
20_21
136,5
0,8
109,2

2.4 кесте — 220 В кернеудегі шаруа қожалығының күштік жүктемелерін есептеу №
Объект атауы

Орнатылған
қуат, кВт
Ки
cosφ
tgφ
Орташа
жүктемелер
nэ
Kм
2
np
Iдл, А
Максималды есептік
жүктемелер
№
Объект атауы
N
Бір ЭҚ
Pн
Ки
cosφ
tgφ
Рсм,
кВт
Qсм,
кВт
nэ
Kм
2
np
Iдл, А
Рр, кВт
Qр,
квар
Sр,
кВА
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
1
Сиыр қора

а) Күштік жүктеме
6
90
540
0,84
0,950,33
453,6
149,68
7
1,09
56700
144,24
494,42
164,7

б) Жарықтандыру
жүктемесі

25,74
12,87

Жиынтығы

520,16
177,5
549,6
2
Сүт блогы

а) Күштік жүктеме
7
55
385
0,9
0,90,47
346,5
162,9
7
1,09
21175
93
377,68
179,2

б) Жарықтандыру
жүктемесі

3,83
1,92

Жиынтығы

381,51
181,1
422,3
3
Ветеринарлық бөлме

а) Күштік жүктеме
1
3
3
0,95
0,950,33
2,85
0,95
1
1,14
9
4,8
3,25
1,045

б) Жарықтандыру
жүктемесі

3,26
1,63

Жиынтығы

6,51
2,675
7,03
4
Су сорғышы

а) Күштік жүктеме
1
3
3
0,5
0,850,6
1,5
0,9
1
1,14
9
7,6
1,71
0,99

б) Жарықтандыру
жүктемесі

0,17
0,085

Жиынтығы

1,88
1,075
2,16
5
Бұзауларға арналған
орын

а) Күштік жүктеме
6
5
30
0,57
0,850,6
17,1
10,26
6
1,65
150
12,67
28,21
11,28

б) Жарықтандыру
жүктемесі

6,6
3,3

Жиынтығы

34,81
14,58
37,75
ЭҚ
саны

2.4 кестенің соңы 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
6
Жем цехы

а) Күштік жүктеме
5
8
40
0,92
0,90,47
36,8
17,3
5
1,12
320
25,9
7,68
3,45

б) Жарықтандыру
жүктемесі

2,7
1,35

Жиынтығы

10,38
4,8
11,44
7
Үй №1,2

а) Күштік жүктеме
2
8,2
16,4
0,65
0,750,86
10,66
9,17
2
1,29
134,4
8
15,6
13,75
10,08

б) Жарықтандыру
жүктемесі

3,6
1,8

Жиынтығы

17,35
11,88
21,02
8
Асхана

а) Күштік жүктеме
1
20
20
0,3
0,80,72
6
4,32
1
2,14
400
38
12,84
4,8

б) Жарықтандыру
жүктемесі

3,29
1,65

Жиынтығы

16,13
6,45
17,37
0,22кВ шинасындағы
барлық жүктеменің
жиынтығы

1071,1
4
428,
36
1153,6
2

140

120

100

80

60

40

20

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

2.1 сурет — Қыс мезгіліндегі тәуліктік жүктеме графигі

Қыс мезгіліндегі тәуліктік электрэнергия пайдалану:

Wт=1528,8кВт∙сағ,

Қыс мезгіліндегі жылдық қыстық электрэнергия пайдалану:

Wқ= Wт ∙n, кВт∙сағ,
Wқ=1528,8∙180=275184 кВт∙сағ

2.6 кесте — Жаз мезгіліндегітәулік жүктеме

2.6 кестенің соңы
Ряд1

Жазғы тәулік жүктемесі
t, сағ
P, кВт
Кн
Pp, кВт
1
2
3
4
0_1
136,5
0,4
54,6
1_2
136,5
0,4
54,6
2_3
136,5
0,4
54,6
3_4
136,5
0,4
54,6
4_5
136,5
0,6
81,9
1
2
3
4
21_22
136,5
0,7
95,55
22_23
136,5
0,35
47,8
23_24
136,5
0,3
40,95
Барлығы

1528,8

140

120

100

80

60

40

20

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

2.2 сурет — Жаз мезгіліндегітәуліктік жүктеме графигі

Жаз мезгіліндегітәуліктік электрэнергия пайдалану:

Wт=1665,3 кВт∙сағ.
Жаз мезгіліндегіжылдық электрэнергия пайдалану:
Ряд1

1
2
3
4
5_6
136,5
0,5
68,25
6_7
136,5
0,35
47,775
7_8
136,5
0,4
54,6
8_9
136,5
0,7
95,55
9_10
136,5
0,5
68,25
10_11
136,5
0,5
68,25
11_12
136,5
0,4
54,6
12_13
136,5
0,85
116,025
13_14
136,5
0,95
129,675
14_15
136,5
0,35
47,775
15_16
136,5
0,35
47,775
16_17
136,5
0,35
47,775
17_18
136,5
0,6
81,9
18_19
136,5
0,8
109,2
19_20
136,5
0,9
122,85
20_21
136,5
0,4
54,6
21_22
136,5
0,35
47,775
22_23
136,5
0,35
47,775
23_24
136,5
0,4
54,6
Барлығы

1665,3

Wж= Wт ∙n, кВт∙сағ,
Wж=1665,3∙185=308080,5 кВт∙сағ.

Жылдық электрэнергия пайдалану:

Wжыл=Wж+ Wқ,кВт∙сағ.
Wжыл=275184+308080,5 = 583264,5 кВт∙сағ.

2.7 кесте — Жылдық жүктемелері

120000

100000

80000

60000

40000

20000

0

Ряд1

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

2.3 сурет — Жылдық жүктеме графигі

P,кВт
t,сағ
W,кВт·сағ
54,6
2020
110292
68,25
1455
99303,75
47,8
1650
78870
40,95
1440
58968
95,55
545
52074,75
129,7
365
47340,5
122,85
365
44840,25
109,2
365
39858
81,9
370
30303
116,025
185
21464,625
Барлығы:
8760
583314,875

3 Шаруа қожалығын электрмен жабдықтау
3.1Автоматты ажыратқыштар туралы мағлұмат

Автоматты ажыратқыштар — тізбекті кез келген режимде ажырататын
коммутациялық аппарат. Жоғарғы кернеулі ажыратқыштар жоғары кернеулі
электр тізбегін қосуға және ажыратуға, сондай — ақ қысқа тұйықталу кезінде

ажыратуға
арналған. Бұл өндірістік типтерінде түйіспелерінің

(контактыларының) арасында өте күшті ұшқын пайда болмас үшін түйіспелері
майдың ортасында тұрады. Апаттық жағдай туғанда автоматтв түрде
кернеуден ажыратып тастайтын ажыратқыштар да бар. Жай ажыратқыштарды
біз қолмен іске қосатын болсақ, автоматты ажыратқыштардың жұмысына тек
ол жұмыс істемей қалғанда, яғни істен шыққанда болмаса, адам араласа
алмайды.
Жұмыс кернеуі 1 кВ-қа дейін болатын қондырғыларда жұмыс режимінің
бұзылуы салдарынан оларды бүлінуден сақтау үшін осы автоматты
ажыратқыштарды қояды. Электротехникалық автомат дегеніміз осы болып
табылады. Еритін қорғағыштар электр қозғалтқыштары мен басқа да
өндірістік құрылғыларды қысқа тұйықталутоктарыныа қорғайды, бірақ ұзақ
уақытқы ауыр жүктемелерден қорғай алмайтындығы себепті қуаты жоғары
электротехникалық құрылғыларда еритін қорғағыштармен бірге максималды
автоматты ажыратқыштар қолданылады.
Автоматты ажыратқыштар — тізбекті қысқа тұйықталу мен артық
жүктемеден сақтандыруғаарналған қорғаныстық аппарат. Арнаулы атқарушы
механизм — электр тізбегін тікелей ажыратуды жүзеге асыратын ағытқышпен
жарақтандырылған. Қазіргі заманғы тұрмыстық автоматты ажыратқыштардың
көпшілігі — аралас ажыратқыштар. Оларда электромагниттік және жылулық
ағытқыштар болады және бір мезгілде тізбекті артық жүктеме түсуден, қысқа
тұйықталудан қорғай алады.
Автоматтарда 3 түрлі ажыратқыш болуы мүмкін:
а) жылулық ажыратқыш, ол уақыт ұстамы бойынша токқа кері
тәуелділігі бар биметалдық пластинкадан тұрады, ол асқын жүктемеден
қорғайды (3.1 а сурет).

б) максималды ток
ажыратқышы
—
(электрмагниттік) қысқа

тұйықталудан немесе біршама үлкен асқын токтардан қорғайтын электр
магнит (3.1 б сурет).
в) аралас ажыратқыш асқын жүктемеден де, қысқа тұйықталу тогынан
да қорғайды (3.1 в сурет).

а)

б)

в)

3.1 сурет — Автоматты ауалы ажыратқыштардың сипаттамалары

ВА сериялы жаңаажыратқыштар желіні қорғауда электр энергия көздері
қуатының артуымен, қысқа тұйықталу тогының өсуімен туатын көптеген
проблемаларды шешті. Сонымен қатар олардың көлемдерінің кішіреюі
құрамына кіретін құрылғылардың өлшемдерінің азаюына мүмкіндік береді.
Артылықшылықтары: Ажыратуғааз уақыт кетеді (0,08-0,1с); Сұйық орта
мен газ генерациялаушы қатты материал болмайды; Қопарылысқа және өртке
қауіпсіз; Сенімді жұмыс істейді; Пайдаланылуы қарапайым; Жиі қосу мен
ажырату мүмкіндігі бар; Автоматты түрде қайта қосылуы оңай; Сырттағы
және іштегі қондырғыларды пайдаланылады; Майлы ажыратқыштармен
салыстырғанда салмағы мен көлемі кішкентай.

1 — жоғарғы клемма, 2 — төменгі клемма,3 — биметалды пластина, 4 —
доға сөндіргіш камера , 5 — максималды ток ажыратқышы , 6 — калибрлеу
бұрандасы,7 — газтүрлендіргіш пластмассы, 8 — қозғалмалы контакт, 9 —
қозғалмайтын контакт, 10 — тумблерді қосу, ажырату.

3.2 сурет — Автоматты ажыратқыштың құрылысы.

3.2 Автоматты ажыратқыштарды таңдау шарттары

Есептік ток:

І р S р U н ,
17,37 0,22 78,95 .

Автоматтың номиналды тоғына байланысты:

Iном.ав = Ip,
100 А = 78,95 А.

Автоматтың электр магнитті ажыратқышына байланысты:

Iрасц ном = Ip,
80 А = 78,95 А.

Электр магнит ажыратқыштың іске қосылу тоғына байланысты:

Iср рас = 1,25·Iп(р),
240А = 98,68 А.
(3.1)

(3.2)

(3.3)

(3.4)

Осы шарт бойынша ас бөлмесіне ВА — 57 — 31 автоматы таңдалды.
Әрбір объект үшін автоматты ажыратқыштарды таңдаймыз. Бізге барлық
объектінің қуаты, тоғы белгілі, сол бойыншаавтоматты ажыратқыштарды

таңдаймыз. 3.3
кестеде таңдалған
автоматты
ажыратқыштардың

сипаттамалары көрсетілген.

3.3 Сымдарды және кабель таңдау әдісі

Сымдардың қимасын қызу шарты бойынша ұзақ мерзімді өткізетін ток
жүктемесінің есептік мәніне байланысты қалыпты жағдайда төселген кезде
кестеден мынандай екі түрлі қатынас шарттары бойыншаалады:
а) ұзақ мерзімді есептік тоғы мен қызу шарты бойынша:

І норм.доп.пров I р к попр ,

(3.5)

80 А =78,95 А.

б) алынған аппараттарға максималды токтық қорғанысының сәйкес
келу шарты бойынша:

І норм.доп.пров I защ к з к попр
80 А 80 1 1 А

(3.6)

мұндағы, кпопр — сымдар төселуіне байланысты түзету коэффициенті;
кпопр=1;
кз — қорғаныс коэффициенті,. кз = 1 — жарылысқа және өртке
қауіпсіз өндіріс орындары.

Аталған шарттарды қанағаттандыратын ПВ (3×16+1×10) маркалы сым
таңдап аламыз.

Кабель таңдау:
а) ұзақ мерзімді есептік тоғы мен қызу шарты бойынша:

І норм.доп.пров I р к попр ,

(3.7)

300 А =268,32 А.

б) алынған аппараттарға максималды токтық қорғанысының сәйкес
келу шарты бойынша:

І норм.доп.пров I защ к з к попр
335 А 315 1 1 А

(3.8)

Осы шарттарды қанағаттандыратын ААБГ (3×150+1×120) маркалы
кабель таңдап аламыз.

ПВ
сымы
машиналарда,
станоктарда
электр
қондырғыларын

орналастырғанда, жарықтандыру жүргізгенде, және күштік желілерде
номиналды кернеуі 450 В — қанемесе 1000 В — қадейінгі тұрақты кернеуде, ал
жиілігі 400Гц дейін жұмыс істей алады.
ПВ сымыполивинилхлоридті оқшауламаға ие және МЕСТ 6223 — 79
талаптарына сай.ПВ сымы төрт иілгіштік дәрежеге ие (әртүрлі). Осы аталған
сым үшінші иілгіштік дәрежеге ие, яғни, өте қатты иілгіш болып келеді, демек
бірнеше иілулерге шыдамды.
Иілгіштігі бірінші дәрежелі ПВ сымын бос каналдарда төсейді, сондай —
ақ, құрылыстық конструкциясы бар болат құбырларда, бұл кезде монтаждау
электр тізбектерімен бекітіледі.
ПВ 3 сымы мен ПВ 4 сымдарын иілгіштік қасиетке ие барлық жерлерде
эксплуатациялауға болады. Пластмасса оқшауламасы бар барлық сымдар +70
градусЦельсийға дейінгі температура ұзақтығына шыдамды болып келеді.
Сымдарды эксплуатациялау шарттары :
— Температурасы — 50 тан +70 градус Цельсийға дейін;
— Кабель диаметрінің иілу радиусы өте аз;
— ПВ 3 сымын монтаждау температурасы: — 15 градус Цельсийға дейін.

1 — ПВ2 мыс сымымен жасалған жұмсақ сым, 2 — ПВХ оқшауламасымен
қапталған.
3.3 сурет — ПВ сымының құрылысы

ПВ2 сымы эксплуатациялық суық аудандарда(ПВ-ХЛ),тропикалық және
теңіз климаттарында, сонымен қатар кемелерде қолданысқа ие. Оның себебі
сымды керіп қойсақта, температуралар күрт өзгеріп отыратын жерлерге
төсесекте, ылғалды жерлерде жатсадаашық алаңға шығарсақта үлкен
ғимараттарға жүргізсекте өз изоляциясын құртпай жата береді.
ААБГ күштік кабелі номиналды кернеуі 10 кВ — қа дейінгі желілерде,
жиілігі 50 Гц электроэнергия жіберу мен таратуға арналған. ААБГ
кабелінде алюминийден жасалған ток өткізуші талсым болады. Талсым
бірталшықты және көпталшықты болуы мүмкін. Кабель оқшауламасы
арнайы құраммен сіңдірілген кағаздан дайындалады (көпталсымды
кабельдер талсымының түстері әртүрлі болып келеді). Кабельдің қорғаныс
қабаты алюминийден болады.
ААБГкабелі траншеяларда, туннельдерде, каналдарда, бөлме ішінде
төсеуге арналады. Ең баста шарты — кабельге әсер ететін тарту күштерінің
болмауы. Сондай — ақ, грунтта төсеген кезде коррозиялыққарқындылығы

төмен болуы қажет.
Кабелді
— 50
пен
+50 градус
температуралар

жағдайларында қолдануға болады. Қалыпты жағдайларда эксплуатациялау
уақыты 30 жылдан кем емес.
ААБГ — 10 3×150 маркалы кабелін әріп бойынша түсіндіу: А — ток
өткізуші алюминий талсым; А — алюминий қабықша; Б — сауыт (2 болат
таспа); Г — сауыт үстінде қорғаныш қабаттары жоқ.
ААБГ — 10 3×150 кабелі — бұл алюминийден тұратын көп талшықты
немесе бір талшықты талсым (өткізгіш). Талсым сыртқы жағынан

электротехникалық қағаздың
арнайы сұрпынан дайындалған арнайы

фазалық оқшауламамен жабылады және тұтқыр оқшауланған композитті
құраммен сіңдіріледі. Қабықшаның қорғаныс қабаты — біріктірілген арнайы
қағаздан және пластикалық таспалардан дайындалады. Сондай — ақ,
ААБГ — 10 маркалы кабель поливинилхлоридтен жасалған сыртқы қабатқа ие.

3.4 Тарату құрылғысын таңдау

ШРА типті тарату кұрылғысы электр энергиясын тарату үшін
қолданылады. ШРА4 типті тарату құрылғысы терең жерге тұйықталған, ал
ШРА5 бес сымды нөлдік сым оқшауланған және РЕ өткізгішпен қорғалған.
Бұл тарату құрылғылары 660B кернеу мен 50 — 60 Гц жиілікте жұмыс жасайды
және бөлме ішінде орналастырылады. Тарату құрылғысы номиналды жұмыс
тоғына байланысты 250, 400, және 630А болып шығарылады.
Тарату құрылғысын мына шарт бойынша таңдаймыз:

I НОМ I Р ШР ,

(3.9)

400 А 268,32 А .

Осы шарт бойынша бірінші тарату құрылғысынаШРА 73 ВУЗ —
400таңдалады.
ШРА 73 ВУЗ — 400таратушы құрылғы панельдері 380 В үш фазалық
токты қабылдауға және электрэнергиясын таратуға арналады. Бір жағынан
қызмет көрсетілетін панельдерде өлшеуіштік құрылғылар орналасқан.
Жоғарғы жағында ақ пластмасса әріптермен және сандармен жазулар мен
панельдер номерлері жазылады. Панельдер түрлері: желілік, кірістік,
секциялық, кірістік — желілік, жетектері және ажыратқыштар бар, көшені
жарықтандыру диспетчерлік басқарылады, шығыңқы, РАҚ аппаратурасы бар.
Тарату құрылғыларына қойылатын жалпы талаптар:
— сымдарды, шиналарды, аппараттарды және құрылғыларды таңдау
қалыпты жұмыс шарттарына байланысты (жұмыстық ток пен кернеуге, дәлдік
класына және т.б. сай), сондай — ақ ҚТ кезіндегі жұмыс шартына да
байланысты жүргізілуі керек(термиялық және динамикалық әсерлер,
коммутациялыққабілеттілігі);
— тарату құрылғыларында әрбір тізбектің және панельдің арналуын

көрсететін
арнайы жазулар болуы қажет. Жазулар құрылғының беткі

жағында жазылуы керек, ал екі жақтан қызмет көрсеткен кезде — құрылғының
артқы жағына жазылады;
— тарату құрылғыларын айқын тану мүмкіндігіәртүрлі токтар мен
кернеулер тізбектеріне қатысты бөліктері болып дайындалуы және орналасуы
қажет;
— барлық құрылғылар шегіндегі фазалар мен полюстердің өзара
орналасуы бірдей болуы керек;
— тарату құрылғысының барлық металл бөліктері боялуы немесе
коррозияға теріс жабындығы ие болуы керек.

3.1 к есте — 220 В кернеудегі автоматты ажыратқыштар мен сымдарды есептеу Атауы
Sр, кВА
Есептік ток
Автоматты ажыратқыш
Автоматты
ажыратқыш
түрі
К.з.
Сымдағы
токтың мәні
Марка мен көлденең
қима
Атауы
Sр, кВА
Iр
Iпуск
Iном. ав.
Iрасц ном
Іске қосылуы
Автоматты
ажыратқыш
түрі
К.з.
Кз*Iз
Iдоппров
Марка мен көлденең
қима
Атауы
Sр, кВА
Iр
Iпуск
Iном. ав.
Iрасц ном
Iср рас
1,25∙Iп(р)
Автоматты
ажыратқыш
түрі
К.з.
Кз*Iз
Iдоппров
Марка мен көлденең
қима
ШР1(ШРА 73 ВУЗ — 200)
Асхана
17,37
78,95
—
100
80
240
98,68
ВА — 57 — 31
1
80
80
ПВ(3×16+1×10)
Ветеринарлық
бөлме
7,03
31,95
—
100
40
120
40
ВА — 57 — 31
1
40
42
ПВ(3×6+1×4)
Су сорғышы
2,16
9,82
—
100
16
48
12,3
ВА — 57 — 31
1
16
25
ПВ(4×2,5)
Жем цехы
11,44
52
—
100
63
189
65
ВА — 57 — 31
1
63
60
ПВ(3×10+1×6)
Үй №1,2
21,02
95,6
—
100
100
300
119,5
ВА — 57 — 31
1
100
100
ПВ(3×25+1×16)
Барлығы
59,02
268,32
400
315
630
335,4
ВА99
1
315
335
ААБГ(3×150+1×120)

4 Жаңғыртылатын энергия

көздері

арқылы

электрмен

қамтымасыздандыруды есептеу

4.1 Желқондырғысының электр энергиясын өндіру технологиясы

Жел қондырғыларда жел ағынының кинетикалық энергиясы генератор
роторларының айналу процесі кезінде электр энергиясына айналады.
Конструкциясы жағынан желқондырғылардың генераторлары
электростанциядағы отын жаққанда ток өндіретін генераторларға ұқсайды.
XX ғасырдың басында Н.Е. Жуковский жел двигателі теориясының негізін
қалады, осы теорияны негіздей отырып әлсіз желдің ырғағынан жұмыс
істелетін жоғары өнімді жетілдірілген желагрегаттардың конструкциялары
жасалынды, барлық елдің ғалымдары мен самолет жасаушы конструктор
мамандары өз үлестерін қосты. Барлық жел двигателінің жұмыс істеу

принципі біреу — ақ,онда
желдің әсерінен қозғалатын желдөңгелегінің

қалақшаларының қозғалысы электр энергиясын өндіретін генераторының
айналып тұратын білігіне беріледі.
Желдөңгелегінің диаматрі үлкен болған сайын соққан желдің үлкен
ағысын қамтиды және агрегат түрлеріне қарап неғұрлым үлкен энергия
өндіреді. Жел двигателін екі топқа бөледі:

1) тік осьпен
айналатын жел двигателі,оларға
карусель

типтес,қалақшалы, ортогональді;
2) горизонталь осьпен айналатын жел двигателі (қанатты деп аталады
— қанаттарының санына байланысты).

Қалақшалы жел двигателінің
айналу жылдамдығы олардың

қалақшалар санына кері пропорционал, сондықтан агрегаттың қалақшаларын
үштен артық жасамайды.
Горизонталь айналдыру осі бар екі немесе үш қалақшадан тұратын
мұнараның басына бекітілген қондырғылар — желқондырғылардың ең көп
тараған түрі болып табылады. Горизонталь айналдыру осі бар турбинаның
роторының басқарушы білігі де көлденең орналасқан. Ал көп қалақшалардан
тұратын горизонталь осі бар моделін монолиттік деп атайды. Бұл
қондырғылар төменгі жылдамдықта жұмыс істейтіндіктен, су тарту
насосында пайдаланады.
Тік осьпен айналатын жел двигателінің (Н — типтес) роторының
жетекші білігі вертикаль орналасқан. Турбиналарының қалақшалары өте
ұзын, пішіні доға тәрізді, мұнараның үстіңгі және астыңғы жағына берік
орнатылған. Осындай жел қондырғыларын әлемнің бірнеше компаниясы ғана
жасайды.
H — типтес турбинасы роторының ерекшелігі басқарушы білік
вертикаль орналасқандықтан, кез келген бағытта соққан желдің үлкен
ағысын қамтиды. Француз инженері Дарриус тік осьпен айналатын жел
двигателінің теория негізін қалай отырып, конструкциясын жасады. Сыртқы
түрлерінің айырмашылығына қарамастан горизонталь және вертикаль айналу
осі бар желқондырғылардың жұмыс істеу принциптері бірдей.

4.2 Желдің жылдық энергиясын есептеу

Елдімекеннің мәліметтері карта бойынша желдің орташа жылдамдығы
8 мс, ұзындығы 66,98° ені 44,45° аламыз. Желдің жылдамдығы 5 мс — тан көп
болғандықтан, жылдық энергиясын есептеу үшін Гуллен кестесін
қолданамыз.

4.1 сурет — Қазақстанның желдік картасы

Жел энергетикасы — жел энергиясын халық шаруашылығына ұтымды
пайдалану мүмкіндіктерін қарастырады. Қазақстанда жел күшімен алынатын
электр энергиясы қуатын кеңінен және мол өндіруге болады.

Республикамыздың барлық
өңірлерінде жел қуаты жеткілікті. Жел

энергиясының басқа энергия көздерінен экологиялық және экономикалық
артықшылықтары көп.
Жел энергетикасы қондырғыларының технологиясын жетілдіру
арқылы оның тиімділігін арттыруға болады. Жел энергиясын тұрақты
пайдалану үшін жел энергетикасы қондырғыларын басқа энергия көздерімен
кешенді түрде ұштастыру қажет. Республиканың шығыс, оңтүстік-шығыс,
оңтүстік аймақтарында су … жалғасы