Ресей арнаулы қызметі қызметкерінің ар-намысы мен қадір-қасиеті туралы қазақша

Ар — намыс пен қадір — қасиеттің санаттарын алғаш рет римдік стоицизм өкілдері-Сенека, Эпиктет және Марк Аврелиймен әзірлей бастады. Стоиктер үшін өзін-өзі өлтіру абыройсыз және абыройсыз өмірден артық. Эпикет айтқан:

«Адам өз ақшасынан, борышынан айырылғаны немесе қайтыс болғаны өкінішті емес, мұның бәрі адамға тиесілі емес. Ал, адам өзінің адамдық қадір — қасиетін жоғалтса, өкінішті»[1] .

Ар-намыс санаты адамның, соның ішінде арнаулы қызмет қызметкерінің сана-сезімін, қоғамдағы өзінің құндылықтарын, сондай-ақ қоғам тарапынан осы құндылықты мойындауды білдіреді. Адамгершілік ұғым ретіндегі құрмет қызметкердің әлеуметтік мәні мен моральдық құндылығы, яғни қоғам игілігі мен оның прогресі үшін қажетті қайырымдылықтардың болуын көрсетеді. «Құрмет» ұғымында жеке тұлғаның құндылығы қоғамдағы әрбір адамның нақты жағдайымен, оның қызметінің туысымен және қоғам өміріндегі маңыздылығымен, оның адамгершілік еңбектерімен байланысты. Қоғамның бөлшегі бола тұра, бірде-бір адам әлеуметтік бағалаудан құтыла алмайды. Ар-намыс санаты адамның белгілі бір қауыммен байланысын көрсетеді және оны азамат ретінде сипаттайды.

Ар-намыс ұғымы жеке қадір-қасиетінің санасын қамтиды. Бұл адамгершілік ұғымдар тығыз байланысты және көп жағдайда бір-біріне ұқсас. Ар-намыс сияқты адамның өзіне деген қарым-қатынасын және оған қоғам тарапынан қарым-қатынасын ашады, онда адамның моральдық бағасы мен өзін-өзі бағалауы көрінеді және ең бастысы адамның өзінің адамгершілік құндылығын санаға деген қажеттілігімен байланысты, алайда оның қоғамдық еңбегін жоққа шығармайды. Ал абырой, ең алдымен, адамның адамгершілік құндылығының санасына деген қажеттілігін жоққа шығармаса да, адамның қоғамдық маңызы мен қоғамдық еңбегін бағалауға сүйенеді. Өз бірлігінде бұл санаттар эталондар ретінде әрекет етеді, олардың көмегімен адамның адамгершілік құндылығы әлеуметтік топтың, сыныптың немесе бүкіл адамзаттың өкілі ретінде анықталады.

Ресей арнаулы қызметтерінің қызметкері үшін Ресейдің әрбір азаматы үшін «ар-намыс» және «абырой» ұғымдары оның кәсіби қызметінің әлеуметтік бағыттылығына айқындаушы әсерін тигізеді, оған «ар-намыссыз адам» болуға, өзінің қадір-қасиетін жоғалтуға мүмкіндік бермейтін әлеуметтік мінез-құлық нормаларын қояды. Сонымен қатар, Ресей арнайы қызметтері қызметкерінің, сондай-ақ кез келген басқа елдің арнаулы қызметі қызметкерінің қызметінің ерекшелігі, тайталасушы Тараптардың арнайы қызметтерінің жасырын соғысы жүзеге асырылатын қатаң саяси және әлеуметтік жағдайлар, арнайы қызметтер қызметінің гуманизмімен ерекшеленбейтін әдістері арнайы қызмет қызметкеріне қатысты «Ар-намыс» және «абырой» ұғымдарының түсіндірмесіне елеулі із салады.

1. Ресейдегі арнайы қызметтердің даму ретроспективасындағы «абырой» және «абырой» ұғымдары
Арнайы қызмет қызметкерінің және жалпы қызмет атқаратын кез келген «мемлекеттік адамның» ар-намысы туралы айтатын болсақ, «қызметтік ар-намыс»туралы айту орынды. «Қызметтік абырой қандай да бір лауазымды атқаратын адам шын мәнінде барлық қажетті деректерге ие және өзінің қызметтік міндеттерін әрдайым нақты орындайды деген жалпы пікір бар… Қызметтік мәртебе шенеуніктің, дәрігердің, адвокаттың, мұғалімнің, тіпті ғалымның құрметіне бөлінеді, басқаша айтқанда, ресми актімен танылған, белгілі ақыл-ой еңбегін орындауға қабілетті және борыш бойынша өзіне белгілі міндеттерді жүктеген әрбір адам… «[2]

Шопенгауэр, мысалы, Ресей арнайы қызмет қызметкері әскери қызметші болып табылатындығын ескере отырып, «арнаулы қызмет қызметкерінің абыройы»ұғымына қатысты рулық түсінік болып табылатындығын ескере отырып, әскери ар-намысты бөледі. Ол былай деп жазады:»… ол (әскери абырой – авт.) өзіне Отан қорғау міндетін алған әрбір адам шын мәнінде сол үшін қажетті қасиеттерге ие болуы керек, яғни ең алдымен батылдық пен күшке, соңғы қан тамшысына дейін тұрақты дайындыққа, Отанын қорғауға және ол ант берген тудан кетпеу керек …»[3]

Тарихи даму шамасына қарай әр түрлі кәсіптердің өкілдері өздерінің қызметтерін пайдаланатын адамдарға, олардың еңбектерінің нәтижелеріне қатысты еңбектерін барлығы үшін маңызды, басқалардың білетіндерін жасай алады. Бұл Кәсіби этиканың белгілі бір нормаларын, антты, антты, Ар-намыс кодексін жасауды талап етті, қоғамда кәсіби топтардың моральдық беделін қолдауға, оларға сенім, жағымды қарым-қатынас жасауға қабілетті.

Ресей арнайы қызметтері адамның ар-намысы мен қадір-қасиеті, оның мейірімді есімі, еркіндігі, кейде өмір сияқты моральдық құндылықтарға сенеді. Заңның беделі адамдардың формадағы беделіне, заңды бейнелейтін адамдардың беделіне, олардың кәсіби шеберлігіне және адамгершілік қасиеттеріне, кәсіби этикетті білуіне және акт көрсете білуіне, азаматтарға, жалпы адамдарға әдепті, құрметпен қарауға байланысты.

Сонымен қатар, арнайы қызметтердің өмір сүру тарихы бойынша қызметі қарсы күресуші елдер мен олардың саяси одақтарының жасырын соғыстарының негізгі құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Ал құпия соғыстар, соғыстарға қарағанда, «зеңбіректер айтады» ешқашан тоқтатылмайды. Белгілі қытайлық қолбасшы және стратег Сунь-цзы былай деді: «… соғыс — бұл мемлекет үшін ұлы іс, бұл өмір мен өлімнің негізі, бұл өмір сүру мен өлімнің жолы. Соғыс — бұл алдау жолы»[4] . Үшін бастықтардың барлық уақыт алдауға жау — ардың ісі. Сол себепті армия үшін шпионға жақын ештеңе жоқ; шпиондарға қарағанда үлкен марапаттар жоқ; шпионға қарағанда құпия іс жоқ. Мінсіз білімге ие бола алмай, шпиондарды пайдалана алмайсың; адамгершілік пен әділдікке ие бола алмайсың, шпиондарды қолдана алмайсың; жұқа және проницизмалық емес, шпиондардан нақты нәтиже ала алмайсың. «[5] ежелгі кәсіби тыңшылар үшін ар — намыс ісі-өз мырзаның бұйрығын кез келген бағамен және кез келген әдіспен орындау. Бұл шпионның Ар-намыс Кодексіне ерекше із қалдырды, олардың іс-әрекетін басқа сословиялармен бағалауға. Мысалы, «құрмет» ұғымы өмірдің мәні болып табылатын ежелгі Жапониядағы самурай ниндзя кланы — кәсіби шпиондар мен өлтіруші, оларды өмір сүруге лайықты деп санаған жоқ және ұстау кезінде ең адамсыз Азаптауларға ұшыратты. Дегенмен, ниндзя тыңшыларға өз ар-намыс кодексі болуға кедергі келтірмеді, олар асыл самурайлар сияқты, өз өмірімен санамай қасиетті құрметтеді. Мысалы, басып алу қаупі болған жағдайда, ниндзя өзінің жеке басын сәйкестендіруге жол бермеу үшін және тиісінше, тыңшылық шеберлік бойынша өзінің ұялы тағамдарын «орнатпауға» беру үшін нақты ниндзя кланына тиістілігін болдырмау үшін алдын ала өзін-өзі өлтіруге тиіс еді.

Өркениеттің дамуына қарай адамгершілік құндылықтарды, этикалық нормаларды трансформациялаудың табиғи процесі жүрді, бірақ «қызмет етушілер» үшін «ар — намыс» және «Ар-намыс» ұғымдары өз негізін сақтап қалды-өз өмірімен санамай, билеушіге (мемлекетке, қоғамға) шексіз қызмет ету; қызметтік борышын кәсіби орындау және тиісті Ар-намыс кодексінің нормаларын кәсіби қатыстылығына байланысты қатаң сақтау.

Ресей арнайы қызметтерінің тарихы Ресей мемлекетінің тарихымен тығыз байланысты, ол өз кезегінде, қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы драмалық оқиғаларға, революциялық өзгерістерге толы, бұл жаңа билік тарапынан қоғамға өзінің адамгершілік құндылықтарын, «Ар-намыс» және «абырой»ұғымдарына өзінің түсінігін тағуға талпыныстарға әкелді. Әрине, бірінші кезекте, мұндай әрекеттер, ең алдымен, ресейлік арнайы қызметтердің прототипі болып табылатын саяси бөртпенің рөлін ойнаған барлау және қарсы барлау функцияларын орындаған армия мен құрылымдарға қатысты жасалды. Ең алдымен, билік погондар астында адамдар жағынан күшпен қолдау көрсетуге тырысты. Билікті осындай қолдаудың моральдық негізін және жаңа идеялар үшін өзін-өзі қорғауға дайындығын кәсіби Ар-намыс пен абырой нормалары атқарады.

Орыс армиясы мен оның арнайы қызметтері үшін осыған қарамастан, жалпы консервативті сипатты болды, бұл сөздің жақсы мағынасында, «Ар — намыс» және «абырой» ұғымдарына деген көзқарас-бұл ұғымдар көптеген ұрпақ бойында Ресей офицерлерінің ақыл-ойы мен жүрегінде билеуші режимнің жерінде елеулі өзгерістерге ұшырамады. Сонымен қатар, белгілі бір өзегі бар «офицердің ар — намысы» ұғымы-Отанға жанкешті кәсіби қызмет ету, өте ауқымды болды, жеке тұлғаға байланысты жеке сипатқа ие болды.

В. Пикулдің «құрметім» тарихи романында қызмет орнына келген XX ғасырдың басындағы Ресей шекара күзетінің офицері өзінің қарамағындағы әскери қызметшілерінің арасында төмен сауаттылықты тапты. Өз естеліктерінде ол былай деп жазды: «офицердің абыройын өз қалауыңызға қарай Түсініп, мен грифель тақталарын, балалар әліпбиін, географиялық карталарды және дәптерлері бар қарындаштарды сатып алдым. Солдаттарды оқыту оңай емес еді…және Дегенмен Мен жарты жылдан кейін менің взводымда әр адам оқып, жаза алатынын мақтан тұтамын, әрбір адам Еділдің бір жерге емес, міндетті түрде Каспий теңізіне құятынына сенімді болды.»[6]