Реферат: Технология | Автожолаушылар тасымалдау жүйелері

Қаланың автожолаушылар тасымалдауларын жүйенiң қызмет етуiн негiзгi мақсат қауiпсiздiктiң талаптарды сақтаумен пункт тағайындауына дейiн әр түрлi елдi мекеннiң соңғы тұрғындарын жылжудың мүмкiндiгiн беруi, жабдықталғандық және қолайлы жағдайларға байланысты болып табылады. Елдi мекен шеңберлерiндегi тасымалдаудың қызметi биiк әлеуметтiк мәнге ие болған байланыста, әсiресе тарифты анықтауда, жергiлiктi басқару органдарының рөлiн едәуiр қыздырмалайды. Олардың функциясына кiредi:
• тасымалдауларды қауiпсiздiкке бақылау;
• тарифтің орнатылуы
• сұлбаның бекiтуi және маршруттың кестесiн анықтау
• кәсiпорынды анықтау;
• заңмен қойылған шеңберлердегi тасушыларын белсендiлiгiне бақылау.
Қызметтердiң әлеуметтiк маңыздылығы тұрғынның әр түрлi топтары үшiн бюджеттен тариф және қосымша құрал-жабдықтарды шығару реттеу қажеттiлiкке алып келедi: әлеуметтiк ашық, мектеп оқушысы және студенттер.
Толық өлшемде қойылған тарифтар әрқашан тиiмдi болмайды, ол кәсiпорын — тасушы қызметiлермен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Нәтижеде заң айырмашылықтың өтеуi «…тиiстi бюджеттiң құрал-жабдықтары қойылған тарифпен және есепке тасымалдаудағы нақты шығындар аралығын…» ескерген. Бұл айырмашылықтың анықтауы және мемлекеттiк органдар және кәсiпорындардың даулар және соттық тергеулердiң негiзгi моменттерi болып табылады.
Дегенмен, консультанттың пiкiрi бойынша, бұл едәуiр кең мәселе және оның барлық республика шеңберлерiнде шешуге керек, жеке елдi мекен емес. Жүйелiк сәйкессiздiктердi iздеп табуы үшiн автожолаушылар тасымалдауларды негiзгi құрайтын жүйелер төменде сипатталған, дәл атап айтқанда:
• қолданыстағы заңнама;
• жүйе қатысушылары;
• олардың функциясы және әрекеттесуі.

1. Нормативтiк — Заң базасы

ҚР автожолаушылар тасымалдары келесі нормативтік – заң актілер бойынша реттеледі:
• ҚР Заңы 2003 жылдың 4 шілдесінен № 476-II автомобиль көлігі туралы;
• А.б.міндетін Қазақстан Республикасының көлік және коммуникация министрлігі 2006 жылдың 26 сәуірінен № 101 жүйелi қала аралық, облыс, қалалық, қала маңындағы және жалғастыратын iшiндегі тарифтардың есептеуiн әдiстеменiң бекiтуi туралы елдi мекендер: поселкелер, ауылдар (ауыл ) республикалық мәннiң аудан немесе облыстық орталықтар, қалаларымен — жолаушыларды автомобилдiк тасымалдаулар және тендеме жүк;
• басқа нормативтiк — құқықтық актiлер.

2. Автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның процесi

Автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның процесi келесідей этаптардан тұрады:
• оның бойымен қозғалыс кестесi, маршрутты жасап бекiтеді;
• маршруттың қызмет етуiн құқыққа жарыс ұйымдастырып жүргiзiледi;
• кәсiпорынмен және жергiлiктi атқарушы органның аралығында келiсiм шарты қосылады, келiсiм шартының түбегейiнде маршруттың қызмет етуiн өндiредi;
• бақылаудың мақсаты барлық маршруттардың диспетчеризациясын өндiредi;
• оларға кәсiпорындардың жұмысын нәтижелерiне арналған қойылған тарифпен және тасымалдаудағы нақты шығындарының арасындағы айырмашылықты ақтау.
Жүйенiң қызмет етуiн процесс бойымен сұрақтар және мәселелердi ең үлкен сан көрсетіп қалатын автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның кезеңдерi төменде қарап шыққан.

1. Маршруттың қызмет етуiн құқықтық жарысы

Жарыс жергiлiктi атқарушы органмен жүргiзiледi. Кәсiпорын негiзгi бағалау белгiлерi болып табылады:
• онда материалдық-техникалық база қажеттi болуы;
• тәжiрибе және квалификация;
• басқа талаптар.
Алайда, кәсiпорынға қаржы сұрақтарымен сабақтас талаптары салмайды. Жергiлiктi атқарушы орган тарифты бекiтеді, бiрақ өтеудiң сомасын жала жаппайды, яғни тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылық. Бiр жағынан ст. 23, п.3Заңына байланысты «Автомобиль көлігі туралы»тасушымен тұжырымдалатын келiсiм шартымен, тарифтан тысқары, «…тасушыға өтемдердiң төлеуiнiң мөлшер және мерзiмдерi, егер облыс қойылғаны жергiлiктi атқарушы орган болса(республикалық қала мәні, басқала), тариф тасымалдауға шығын баспайды, сол сияқты жеңiлдiктi жағдайларға жолаушыларды тасымалдауды және тендеме жүкте тегiн..» ескеруi керек.

3.2.2 Маршуттар диспетчеризациясы

Маршруттар диспетчеризациясы — бұл кәсiпорындардың жұмысын бақылау. Ұйым — диспетчер барлық маршруттар бойымен рейстердiң орындаудың жүйелiлiгi туралы ақпарат жергiлiктi атқарушы органға және кәсiпорынды iлiгедi. Бұл ақпаратты түбегейде жеңiлдiктi азаматтардың кейбiрлерi өтеулердi мөлшер туралы шешiмдi қабылданады.
Ұйым-диспетчер- КО КГП «СУПТ».Кәсiпорындармен бұл ұйым диспетчеризацияға келiсiм шарты қосылады. Қызметтерiнiң төлеуiн базасы келiсiм шартының бiрлерi келiсемiн қойылған штамп жол бетшелерiндегi саны болып табылады. Бақылау — қадағалау функцияларының орындауы мұндай әрекеттесудiң жағдайларында өте қиын.
Жұмыс барысында ұйыммен және кәсiпорын iшiне алынған келiсiм шарттарының жағдайы бiрнеше ерекшеленгенiн анықтаған. Толық талдаудан астамы келiсiм шарттарының жиынының мерзiмдерi және моменттердiң қатардың анықтауын қажеттiлiк шартталғанын соңыра жүргiзiледi.

3. Айырмашылықтың өтеуi

Жоғарыда айтылып кеткендей, « Автомобиль көлігі туралы» Заңымен бекiтiлген қаржы есептеулерiне қатысты келесi моменттер:
• тариф әдiстемесi сәйкестiкте есеп айырысады;
• тасымалдауға тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылық ақталады.
Бұл тарифтың есептеуiн Әдiстемеде реттелген. Талаптарға сәйкестіре қойылған, тариф, нормалар және шектеулерден сүйене есеп айырысады. Дегенмен даулы моменттердiң қатары бәрi болады.
Еңбекақы бойымен шығын тасушының нақты мәлiметтерiн негiзде есеп айырысады. Бiр елдi мекен шеңберлерiндегi әр түрлi кәсiпорындарына тәжiрибе, еңбекақы мөлшері едәуiр ерекшеленедi. Ешқандай да қиындықтар тарифы қалыптастыруды пiкiрден дара көрiнiп қалмайды, өйткенi орташа мән есеп айырысады.Бiрақ iс жүзiнде шығындардың анықтауын процесте биiгiрек, еңбекақы өтеуге жататын орташа тарифте шығынға үшырауға төлейтiн кәсiпорын алынады. Кәсiпорындар үшiн қызметкерлерге төлеулерiн мөлшер бойымен шектеулері ескермеген. Жергiлiктi басқару органдары нәтижесiнде тасушылар еңбекақылар бойымен керектi мөлшерде биiк шығындар өтеуi керек. Бұл жағдайда, қаражат құралдарының тиiмдi жұмсауының сұрақтарынан тысқары, орындалу туралы сұрақ нормативтiк пайда болады — бәсекелестiктiң облысында құқықтық акт және нарықтық тетiктер.Мәні мемлекет бойымен, кәсiпорын бюджет арқылы шығындарды төлей, соңғы еңбекақыларға жоғары салалық төлеп, жақсы кадрлар нақ сол баурауға мүмкiндiк бередi және де тек сала шектерiне ғана емес. Елдi мекенде бiр автокәсiпорында тiптi, еңбекақылардың жоғарылатуында, нарықтың заңдарының қызметкерлердiң қисындыдан әрқашан аналогиялық адым жасауға мәжбүр пiкiрлермен ұстап қалу үшiн өңгесi емес.
Болашақта, салалардың тiлуiнде аймақта еңбекақылардың талдауы салыстырудың мақсатымен өткiзуге жоспарлайды.
Дауларды момент тағы бiр тасушыларды үстеме шығыстарды мөлшер болып табылады. Олардың мөлшер тарифтерін есептеу үшiн кәсiпорынның шығындарын ортақ сомадан 20% аса емес. Дегенмен олардың мөлшерi iс жүзiне дейiн кейбiр кәсiпорындар 60%бойымен құрайды. Екiталай, кәсiпорын деген не басқа жағдайларда жұмыс iстей алады. Бiрақ үстеме шығыстарды есеп бойымен заң шығару шектеулерi анықталмаған, сондықтан бұл сомалар да өтеуге жергiлiктi атқарушы органдары мәжбүр.
Жұмсалған шығын баптардың қойылған тариф тiптi реттеудiң жоқтығында әрқашан тасушының нақты шығынға қарағанда төменде болады, өйткенi соңғы олардың үлкеюiнде мүдделiлiк тiкелей ие болады.
Соттық тергеулердi момент тағы бiр тиiмдiлiктiң есебiн сұрақ айырмашылықтың кәсiпорын төленетiн өтеуiнде болып табылады. Заңға сәйкес тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылықтың өтеуi анықталған. Дегенмен көлiк және коммуникация министрлiктiң ресми түсiнiктемесi басқа ақпаратты болады.
Аталған мәселелердi шешiмнiң үсiнде одан әрi жұмысқа жалғастырады. Аталған сұрақтар бойымен уәкiлеттi құрылымдарды ресми түсiнiктемелердi алуға жоспарлайды.

Қаланың автожолаушылар тасымалдауларын жүйенiң қызмет етуiн негiзгi мақсат қауiпсiздiктiң талаптарды сақтаумен пункт тағайындауына дейiн әр түрлi елдi мекеннiң соңғы тұрғындарын жылжудың мүмкiндiгiн беруi, жабдықталғандық және қолайлы жағдайларға байланысты болып табылады. Елдi мекен шеңберлерiндегi тасымалдаудың қызметi биiк әлеуметтiк мәнге ие болған байланыста, әсiресе тарифты анықтауда, жергiлiктi басқару органдарының рөлiн едәуiр қыздырмалайды. Олардың функциясына кiредi:
• тасымалдауларды қауiпсiздiкке бақылау;
• тарифтің орнатылуы
• сұлбаның бекiтуi және маршруттың кестесiн анықтау
• кәсiпорынды анықтау;
• заңмен қойылған шеңберлердегi тасушыларын белсендiлiгiне бақылау.
Қызметтердiң әлеуметтiк маңыздылығы тұрғынның әр түрлi топтары үшiн бюджеттен тариф және қосымша құрал-жабдықтарды шығару реттеу қажеттiлiкке алып келедi: әлеуметтiк ашық, мектеп оқушысы және студенттер.
Толық өлшемде қойылған тарифтар әрқашан тиiмдi болмайды, ол кәсiпорын — тасушы қызметiлермен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Нәтижеде заң айырмашылықтың өтеуi «…тиiстi бюджеттiң құрал-жабдықтары қойылған тарифпен және есепке тасымалдаудағы нақты шығындар аралығын…» ескерген. Бұл айырмашылықтың анықтауы және мемлекеттiк органдар және кәсiпорындардың даулар және соттық тергеулердiң негiзгi моменттерi болып табылады.
Дегенмен, консультанттың пiкiрi бойынша, бұл едәуiр кең мәселе және оның барлық республика шеңберлерiнде шешуге керек, жеке елдi мекен емес. Жүйелiк сәйкессiздiктердi iздеп табуы үшiн автожолаушылар тасымалдауларды негiзгi құрайтын жүйелер төменде сипатталған, дәл атап айтқанда:
• қолданыстағы заңнама;
• жүйе қатысушылары;
• олардың функциясы және әрекеттесуі.

1. Нормативтiк — Заң базасы

ҚР автожолаушылар тасымалдары келесі нормативтік – заң актілер бойынша реттеледі:
• ҚР Заңы 2003 жылдың 4 шілдесінен № 476-II автомобиль көлігі туралы;
• А.б.міндетін Қазақстан Республикасының көлік және коммуникация министрлігі 2006 жылдың 26 сәуірінен № 101 жүйелi қала аралық, облыс, қалалық, қала маңындағы және жалғастыратын iшiндегі тарифтардың есептеуiн әдiстеменiң бекiтуi туралы елдi мекендер: поселкелер, ауылдар (ауыл ) республикалық мәннiң аудан немесе облыстық орталықтар, қалаларымен — жолаушыларды автомобилдiк тасымалдаулар және тендеме жүк;
• басқа нормативтiк — құқықтық актiлер.

2. Автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның процесi

Автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның процесi келесідей этаптардан тұрады:
• оның бойымен қозғалыс кестесi, маршрутты жасап бекiтеді;
• маршруттың қызмет етуiн құқыққа жарыс ұйымдастырып жүргiзiледi;
• кәсiпорынмен және жергiлiктi атқарушы органның аралығында келiсiм шарты қосылады, келiсiм шартының түбегейiнде маршруттың қызмет етуiн өндiредi;
• бақылаудың мақсаты барлық маршруттардың диспетчеризациясын өндiредi;
• оларға кәсiпорындардың жұмысын нәтижелерiне арналған қойылған тарифпен және тасымалдаудағы нақты шығындарының арасындағы айырмашылықты ақтау.
Жүйенiң қызмет етуiн процесс бойымен сұрақтар және мәселелердi ең үлкен сан көрсетіп қалатын автожолаушылар тасымалдауларды ұйымның кезеңдерi төменде қарап шыққан.

1. Маршруттың қызмет етуiн құқықтық жарысы

Жарыс жергiлiктi атқарушы органмен жүргiзiледi. Кәсiпорын негiзгi бағалау белгiлерi болып табылады:
• онда материалдық-техникалық база қажеттi болуы;
• тәжiрибе және квалификация;
• басқа талаптар.
Алайда, кәсiпорынға қаржы сұрақтарымен сабақтас талаптары салмайды. Жергiлiктi атқарушы орган тарифты бекiтеді, бiрақ өтеудiң сомасын жала жаппайды, яғни тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылық. Бiр жағынан ст. 23, п.3Заңына байланысты «Автомобиль көлігі туралы»тасушымен тұжырымдалатын келiсiм шартымен, тарифтан тысқары, «…тасушыға өтемдердiң төлеуiнiң мөлшер және мерзiмдерi, егер облыс қойылғаны жергiлiктi атқарушы орган болса(республикалық қала мәні, басқала), тариф тасымалдауға шығын баспайды, сол сияқты жеңiлдiктi жағдайларға жолаушыларды тасымалдауды және тендеме жүкте тегiн..» ескеруi керек.

3.2.2 Маршуттар диспетчеризациясы

Маршруттар диспетчеризациясы — бұл кәсiпорындардың жұмысын бақылау. Ұйым — диспетчер барлық маршруттар бойымен рейстердiң орындаудың жүйелiлiгi туралы ақпарат жергiлiктi атқарушы органға және кәсiпорынды iлiгедi. Бұл ақпаратты түбегейде жеңiлдiктi азаматтардың кейбiрлерi өтеулердi мөлшер туралы шешiмдi қабылданады.
Ұйым-диспетчер- КО КГП «СУПТ».Кәсiпорындармен бұл ұйым диспетчеризацияға келiсiм шарты қосылады. Қызметтерiнiң төлеуiн базасы келiсiм шартының бiрлерi келiсемiн қойылған штамп жол бетшелерiндегi саны болып табылады. Бақылау — қадағалау функцияларының орындауы мұндай әрекеттесудiң жағдайларында өте қиын.
Жұмыс барысында ұйыммен және кәсiпорын iшiне алынған келiсiм шарттарының жағдайы бiрнеше ерекшеленгенiн анықтаған. Толық талдаудан астамы келiсiм шарттарының жиынының мерзiмдерi және моменттердiң қатардың анықтауын қажеттiлiк шартталғанын соңыра жүргiзiледi.

3. Айырмашылықтың өтеуi

Жоғарыда айтылып кеткендей, « Автомобиль көлігі туралы» Заңымен бекiтiлген қаржы есептеулерiне қатысты келесi моменттер:
• тариф әдiстемесi сәйкестiкте есеп айырысады;
• тасымалдауға тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылық ақталады.
Бұл тарифтың есептеуiн Әдiстемеде реттелген. Талаптарға сәйкестіре қойылған, тариф, нормалар және шектеулерден сүйене есеп айырысады. Дегенмен даулы моменттердiң қатары бәрi болады.
Еңбекақы бойымен шығын тасушының нақты мәлiметтерiн негiзде есеп айырысады. Бiр елдi мекен шеңберлерiндегi әр түрлi кәсiпорындарына тәжiрибе, еңбекақы мөлшері едәуiр ерекшеленедi. Ешқандай да қиындықтар тарифы қалыптастыруды пiкiрден дара көрiнiп қалмайды, өйткенi орташа мән есеп айырысады.Бiрақ iс жүзiнде шығындардың анықтауын процесте биiгiрек, еңбекақы өтеуге жататын орташа тарифте шығынға үшырауға төлейтiн кәсiпорын алынады. Кәсiпорындар үшiн қызметкерлерге төлеулерiн мөлшер бойымен шектеулері ескермеген. Жергiлiктi басқару органдары нәтижесiнде тасушылар еңбекақылар бойымен керектi мөлшерде биiк шығындар өтеуi керек. Бұл жағдайда, қаражат құралдарының тиiмдi жұмсауының сұрақтарынан тысқары, орындалу туралы сұрақ нормативтiк пайда болады — бәсекелестiктiң облысында құқықтық акт және нарықтық тетiктер.Мәні мемлекет бойымен, кәсiпорын бюджет арқылы шығындарды төлей, соңғы еңбекақыларға жоғары салалық төлеп, жақсы кадрлар нақ сол баурауға мүмкiндiк бередi және де тек сала шектерiне ғана емес. Елдi мекенде бiр автокәсiпорында тiптi, еңбекақылардың жоғарылатуында, нарықтың заңдарының қызметкерлердiң қисындыдан әрқашан аналогиялық адым жасауға мәжбүр пiкiрлермен ұстап қалу үшiн өңгесi емес.
Болашақта, салалардың тiлуiнде аймақта еңбекақылардың талдауы салыстырудың мақсатымен өткiзуге жоспарлайды.
Дауларды момент тағы бiр тасушыларды үстеме шығыстарды мөлшер болып табылады. Олардың мөлшер тарифтерін есептеу үшiн кәсiпорынның шығындарын ортақ сомадан 20% аса емес. Дегенмен олардың мөлшерi iс жүзiне дейiн кейбiр кәсiпорындар 60%бойымен құрайды. Екiталай, кәсiпорын деген не басқа жағдайларда жұмыс iстей алады. Бiрақ үстеме шығыстарды есеп бойымен заң шығару шектеулерi анықталмаған, сондықтан бұл сомалар да өтеуге жергiлiктi атқарушы органдары мәжбүр.
Жұмсалған шығын баптардың қойылған тариф тiптi реттеудiң жоқтығында әрқашан тасушының нақты шығынға қарағанда төменде болады, өйткенi соңғы олардың үлкеюiнде мүдделiлiк тiкелей ие болады.
Соттық тергеулердi момент тағы бiр тиiмдiлiктiң есебiн сұрақ айырмашылықтың кәсiпорын төленетiн өтеуiнде болып табылады. Заңға сәйкес тарифпен және iс жүзiнде алып кеткен шығындардың арасындағы айырмашылықтың өтеуi анықталған. Дегенмен көлiк және коммуникация министрлiктiң ресми түсiнiктемесi басқа ақпаратты болады.
Аталған мәселелердi шешiмнiң үсiнде одан әрi жұмысқа жалғастырады. Аталған сұрақтар бойымен уәкiлеттi құрылымдарды ресми түсiнiктемелердi алуға жоспарлайды…..