Реферат: Әдебиет | Әдебиет және ғылым
Әдебиет және ғылым.
VI-VIII ғасырларда түркі тілдес тайпалар арасында ерте дәуірден басталған ауызша шығармашылық дәстүр дамыды.
VІІІ-Х ғасырларда Сырдари? алқабында қыпшақ-оғыз арасында «Қорқыт ата» эпосы тарады.
Қорқыт ата — Сырдария алқабында дүниеге келген атақты жырау, күйші, ойшыл. «Қоркыт ата кітабын» тұңғыш зерттеуші -неміс ғалымы
Н.Ф. Диц. Ол Қорқыттың оғыз ұрпағынан шыққанын және оны көп халықтардын әулие тұтатынын айтады (1815ж.). «Қорқыт Ата кітабының» екі нұсқасы белгілі:
12 тараудан тұратын Дрезден нұсқасы. — 6 тараудан тұратын Ватикан нұсқасы
• 1999 жыл — «Қорқыт Ата кітабының» 1300 жылдығы дүниежүзілік көлемде атап өтілді.
«Оғыз-нама» эпосы ел арасында кең таралып, XIII ғасырда — Рашид-аддин, XVIII ғасырда — Әбілғазы көшірген. «Оғыз нама» жырында Оғыз ханның өмір жолы, күресі баяндалады.
VII ғасырда жазба әдебиет шыққан. IX-XII ғасырларда ислам дінінің таралуына байланысты әдеби және ғылыми шығармалар араб тілінде жазылды.
Жүсіп Баласағұни XI ғ. «Құтты білік» дастанын дайындауға 30 жылын арнап, 1 жарым жылда жазып шыққан (1069ж.). Дастанда өмір сүрген ортаның шындығы, әлеуметтік топтың қоғамдық түсінігі мен саяси тұжырымы берілген. Бақытты болудың негізі- білім деп түйіндейді.
Махмұт Қашғари XI ғ. 1072-74 жылдары жазылған «Диуани лұғат ат-түрік» («Түркі тілдерінің сөздігі») атты еңбегі тілтану ғылымына үлкен үлес қосты. Бұл шығарма — түркі тілдес халықтардың тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрып, тілі туралы тарихи дерек. Түркі тілдес халықтардың энциклопедиясы атанды. Бұл еңбек ғалым А.Егеубайдың аударуымен
1997-1998ж.ж. қазақ тілінде жарық көрді.
Қожа Ахмет Йассауи XII ғ. Сайрамда дүниеге келіп, Йассыда өмір сүрген. Ұстазы Арыстан Бабтан тәлім алып, ислам дінін уағыздаушы-сопы болған. «Диуани Хикмет» («Даналық кітабы») шығармасы-тарихи, этнографиялық , әлеуметгік, тілдік дерек. Ғұламаның бұдан басқа «Мират ул-Кулуб» («Көңіл айнасы») және «Пақырнама» деген еңбектері бар.
Сүлеймен Бақырғани. XII ғ. (Хакім ата). Ахмет Йассауидің шәкірті, Йассыда 1104 жылы дүниеге келген. 1186 жылы Бақырған қыстағында қайтыс болады. «Дүниенің ақыры» («Ақыр заман») еңбегінде тәңірге сенуді уағыздап, рухани тазалыққа үндейді.
• «Диуани хикмет» және «Дүниенің ақыры» еңбектері жүздеген жылдар бойы Орта Азия мен Қазақстаннның медреселерінде оқулық ретінде пайдаланылды.
Ахмет Жүгенеки (Югнаки). XII ғ. Йассы маңындағы Жүгенек деген кыстақта дүниеге келген. Араб, парсы тілдерін меңгерген. «Хибат ул-хакайк» («Шындық сыйы») дастаны 14 тараудан, 235 өлеңнен тұрады: білім, әдеп, адамгершілік, еңбек туралы. Дастан қазақ тіліне аударылып, 1985ж. жарық көрді.
Әбу Насыр әл-Фараби. ІХ-Х ғ. (870-950 ж.ж.) Фараб (Отырар) маңындағы Весиджде дүниеге келіп, Бұхар мен Шашта, Бағдатта білім алған. Өмірінің соңғы жылдарын Дамаскіде өткізді. Ол-энциклопедист ғалым. Ғылымның барлық салаларын меңгеріп, 50-ге тарта трактаттар жазды. «Ғылымдар энциклопедиясы», «Ғылымдардың шығуы», «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы туралы», «Жұлдыз бойынша болжаулар», «Ваккум туралы трактат» т.б.
Әсіресе философия ғылымындағы еңбегі ерекше. Грек ғылымын меңгеріп, Пифагор, Архимед, Аристотель, Евклид, Птоломей шығармаларын сол тілде оқыған. Аристотельден кейінгі екінші ғұлама атанған ғалым.
VI-VIII ғасырларда түркі тілдес тайпалар арасында ерте дәуірден басталған ауызша шығармашылық дәстүр дамыды.
VІІІ-Х ғасырларда Сырдари? алқабында қыпшақ-оғыз арасында «Қорқыт ата» эпосы тарады.
Қорқыт ата — Сырдария алқабында дүниеге келген атақты жырау, күйші, ойшыл. «Қоркыт ата кітабын» тұңғыш зерттеуші -неміс ғалымы
Н.Ф. Диц. Ол Қорқыттың оғыз ұрпағынан шыққанын және оны көп халықтардын әулие тұтатынын айтады (1815ж.). «Қорқыт Ата кітабының» екі нұсқасы белгілі:
12 тараудан тұратын Дрезден нұсқасы. — 6 тараудан тұратын Ватикан нұсқасы
• 1999 жыл — «Қорқыт Ата кітабының» 1300 жылдығы дүниежүзілік көлемде атап өтілді.
«Оғыз-нама» эпосы ел арасында кең таралып, XIII ғасырда — Рашид-аддин, XVIII ғасырда — Әбілғазы көшірген. «Оғыз нама» жырында Оғыз ханның өмір жолы, күресі баяндалады.
VII ғасырда жазба әдебиет шыққан. IX-XII ғасырларда ислам дінінің таралуына байланысты әдеби және ғылыми шығармалар араб тілінде жазылды.
Жүсіп Баласағұни XI ғ. «Құтты білік» дастанын дайындауға 30 жылын арнап, 1 жарым жылда жазып шыққан (1069ж.). Дастанда өмір сүрген ортаның шындығы, әлеуметтік топтың қоғамдық түсінігі мен саяси тұжырымы берілген. Бақытты болудың негізі- білім деп түйіндейді.
Махмұт Қашғари XI ғ. 1072-74 жылдары жазылған «Диуани лұғат ат-түрік» («Түркі тілдерінің сөздігі») атты еңбегі тілтану ғылымына үлкен үлес қосты. Бұл шығарма — түркі тілдес халықтардың тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрып, тілі туралы тарихи дерек. Түркі тілдес халықтардың энциклопедиясы атанды. Бұл еңбек ғалым А.Егеубайдың аударуымен
1997-1998ж.ж. қазақ тілінде жарық көрді.
Қожа Ахмет Йассауи XII ғ. Сайрамда дүниеге келіп, Йассыда өмір сүрген. Ұстазы Арыстан Бабтан тәлім алып, ислам дінін уағыздаушы-сопы болған. «Диуани Хикмет» («Даналық кітабы») шығармасы-тарихи, этнографиялық , әлеуметгік, тілдік дерек. Ғұламаның бұдан басқа «Мират ул-Кулуб» («Көңіл айнасы») және «Пақырнама» деген еңбектері бар.
Сүлеймен Бақырғани. XII ғ. (Хакім ата). Ахмет Йассауидің шәкірті, Йассыда 1104 жылы дүниеге келген. 1186 жылы Бақырған қыстағында қайтыс болады. «Дүниенің ақыры» («Ақыр заман») еңбегінде тәңірге сенуді уағыздап, рухани тазалыққа үндейді.
• «Диуани хикмет» және «Дүниенің ақыры» еңбектері жүздеген жылдар бойы Орта Азия мен Қазақстаннның медреселерінде оқулық ретінде пайдаланылды.
Ахмет Жүгенеки (Югнаки). XII ғ. Йассы маңындағы Жүгенек деген кыстақта дүниеге келген. Араб, парсы тілдерін меңгерген. «Хибат ул-хакайк» («Шындық сыйы») дастаны 14 тараудан, 235 өлеңнен тұрады: білім, әдеп, адамгершілік, еңбек туралы. Дастан қазақ тіліне аударылып, 1985ж. жарық көрді.
Әбу Насыр әл-Фараби. ІХ-Х ғ. (870-950 ж.ж.) Фараб (Отырар) маңындағы Весиджде дүниеге келіп, Бұхар мен Шашта, Бағдатта білім алған. Өмірінің соңғы жылдарын Дамаскіде өткізді. Ол-энциклопедист ғалым. Ғылымның барлық салаларын меңгеріп, 50-ге тарта трактаттар жазды. «Ғылымдар энциклопедиясы», «Ғылымдардың шығуы», «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы туралы», «Жұлдыз бойынша болжаулар», «Ваккум туралы трактат» т.б.
Әсіресе философия ғылымындағы еңбегі ерекше. Грек ғылымын меңгеріп, Пифагор, Архимед, Аристотель, Евклид, Птоломей шығармаларын сол тілде оқыған. Аристотельден кейінгі екінші ғұлама атанған ғалым.
Әбу Райхан әл-Бируни. Х-ХІ ғ. (973-1050 ж.ж.). Астроном, математик, географ, геолог, философ, тарихшы, дәрігер, ақын. 22 жасында әйгілі ғалым ретінде танылып, парсы, араб, грек, үнді тілдерін меңгерген, 150 еңбек жазған. «Ежелгі халықтардың хронологиясы», «Астрономияның кілті» т.б. Бируни тұңғыш рет жердің күнді айналып қозғалатыны жөнінде болжам айтты. Планеталардын қозғалу заңдылықтарын анықтады. Жер глобусының пішінін жасап, 600 –ден астам қалалардың координаттарын анықтады.
Бируни дүниенің гелиоцентрлік жүйесін Коперниктен 500 жыл бұрын және денелердің жерге тартылысын Галилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын айтқан. ….
Рахмет ретінде жарнамалардың біреуін басуды сұраймын!
