Қуық асты безінің қабынуы — простатит туралы қазақша

Простатит — қуық асты безінің қабынуы — еркектердің жыныс мүшелерінің ең жиі кездесетін ауруы. Үрпі, қуық қабынғанда, үрпіні құралдармен зерттегенде қуық безіне микробтар енуі мүмкін. Баска жағдайларда микробтар қуық асты безіне организмдегі іріндеу ошактарынан (сыздауық, баспа, гайморит, пневмония) гематогендік жолмен өтеді. Куык асты безі секретінің бактерицидтік қасиеттері бар, сондықтан бездің қабынуы үшін микробтар енумен қатар, вена стазы және секреттің ұюы секілді оған жол беретін факторлар болуы тиіс. Бұлар дене қатты суынғанда, іш бітелгенде, мастурбация салдарынан, ішімдікке салынғанда, ұзақ уақыт отырып жұмыс істеуде (мысалы, автомашина жүргізушілерде) пайда болады. Простатитті көбіне стафилококктар, стрептококктар, ішек таяқшалары, трихомонадалар туғызады. Жедел жөне созылмалы простатит болып жіктеледі.

Жедел простатит. Жедел простатиттің мынадай түрлері бар: катаральды, фолликулалы, паренхималы, қуық асты безінің абсцесі. Катаральды простатит қуық безінің шығару өзектеріндегі кілегейлі қабықтың қабынуына байланысты. Егер қабыну процесі өршіп бара жатса, шығару өзектерінің ісінуі оларды қысып, без фолликулаларында кілегей-іріңнің жиналуына, сөйтіп олардың іріндеуіне (фолликулалы простатит) себепші болады. Паренхималы простатитте қуық безінің көптеген бөліктері іріндеу-қабыну процесіне ұшырайды. Простатадағы бірнеше үсақ ірің бір ірі түйірге біріксе, простата абсцесі пайда болады. Абсцесс тік ішекке, қуыққа, шапқа, көбіне несеп жолына ашылып, ірінді көбейтуі мүмкін.

Клиникалық барысы мен белгілері. Катаральды простатит кезінде куықасты безі ұдайы біркелкі ауырады және түнде зәр шығару жиілейді. Қуық асты безін тік ішек арқылы саусақпен зерттеуде көбіне айтарлықтай өзгеріс байқалмайды. Қуық асты безінің секретінен көптеген лейкоциттер және кілегейлі ірің жіпшелері табылады. Фолликулалы простатитте аурудың клиникалық көрінісі айқынырақ байқалады.

Науқастар шаптың арасы ауыратынын, ұйып, жыныс мүшесінің басы мен артқы тесікке қарай таралатынын айтады. Зәр шығару жиілейді, ауырады, кейде қинайды. Дене қызуы 38-38,5°С-ге дейін көтеріледі. Қуықасты безінің көлемі ұлғаяды, нығыздалады, қисаяды, кей жері басқанда кенет ауырады. Қуық асты безін басқаннан кейін зәрде көптеген ірің жіпшелері пайда болып, құйылған ыдыстың түбіне тез шөгеді, ал микроскоппен қарағанда көптеген лейкоциттертабылады.

Паренхималы простатитте ірінді қабыну процесінің клиникалық көрінісі байқалады. Дене қызуы жоғарылап (39-40°С), денесі қалтырайды, жалпы әлсіздік, шөліркеу байқалады, зәр шығаруды ауьірсынады, кейбір науқастарда зәр тоқтап қалады. Қуық безінің секретінде лейкоциттер көбейіп, лецитин дөндері азаяды. Тік ішек арқылы теқсергенде без ұлғайған, ширыққан, жиектері білінбейді, басқанда ауырады. Егер қуық асты безінің абсцесі пайда болса, онда флюктация учаскесі байқалады. Қуық асты безінің абсцесінде шапта, одан соң тік ішекте тамыр соққандай ауру сезіледі. Ал абсцесс жарылса — зәрдің түсі өзгереді, бірақ дене қызуы реттеледі. Қуық асты безінің абсцесі ауыр септикалық ауру ретінде өтеді, дер кезінде операция жасалмаса, бактериемиялық (эндотоксикалық) шок, уросепсис пайда болады.

Диагноз қою. Әдетте жедел простатитке диагноз қою қиындық туғызбайды. Ол анамнездің мағлұматтарына және науқастың шағымдарына сүйенеді (аралықта, тік ішектің ауруы, зәр шығарудың қиындауы, үрпіден ірің шығуы, дене қызуының 38-39°С-ге дейін көтерілуі, дененің қалтырауы). Куық асты безін саусақпен басып көргенде оның үлғайғаны, ісінгені, ауыратыны байқалады. Қуық асты безінің секретінен көптеген лейкоциттер табылады, ал лецитин дәндері азайған. Жедел простатит кезіндегі қуық асты безін зерттеуді абайлап жүргізу керек, оны қатты басуға және массаж жасауға болмайды. Ультрадыбыспен сканирлеу арқылы қуық асты безінің абсцесін анықтауға болады.

Дифференциалдық диагностикасы. Жедел простатитті жедел цистит пен уретриттен ажырата білу керек, өйткені бүл ауруларда зәр шығару жиі әрі ауырсыну болады. Алайда жедел простатит зәрдің шығуының қиындауымен, іріңнің интоксикациясымен белгіленсе және де пальпация кезінде қуықтүбі безінің үлғайғаны, ісінуі, ауыратыны байқалса, ал жедел цистит пен уретритте ондай белгілер болмайды.

Жедел циститте лейкоцитурия зәрдің барлық үш бөлігінен байқалса, жедел уретритте — негізінен бірінші бөліктен байқалады, ал жедел простатитте үшінші бөліктен табылады да, қуық асты безін басқанда күшейе түседі.

Емдеу. Жедел простатиті бар науқасқа төсекте жату режимі белгіленеді, ащы, тітіркендіретін тағам ішуге болмайды. Әсер ету спектрі кең антибиотиктерді (ампициллин, канамицин, гентамицин сульфаты, амикацин, цефалоспорин және т.б.) сульфаниламидтік препараттармен бірге пайдаланады. Ауруды және зәр шығару кезіндегі қиналуды басу үшін итжидек, анестезин, промедол немесе пантопон қосылған свечаларды пайдалану ұсынылады. Осындай мақсатта шапты жылытатын компресс түрінде жылыту процедураларын, грелка, отыратын ыстық ванна (38-40°С), ыстық микроклизма (1 г антипирин немесе пирамидон қосылған, температурасы 39-40°С 50 мл су) қолданылады. Ішекті үдайы босатып отыру үшін іш жүргізетін дәрілерді белгілейді. Егер жедел простатит қуық безінің абсцесіне ұласса, опррация қажет болады — абсцесті жару керек. Алдын ала жуан инемен пункция жасау арқылы қуық асты безінде ірің бар-жоқтығына көз жеткізеді. Қуық асты безінің абсцесіне пункцияны ультрадыбыспен бақылау арқылы жүргізген жөн. Соңғы жылдары простата абсцесін электрорезектоскоптың жәрдемімен трансуретралық ашу әдісі кеңінен қолданылуда.

Болжам. Қажетті емдеу дер кезінде жүргізілген болса, жедел простатитте болжам әдетте жақсы болып шығады. Алайда простатит өте асқынып кетсе, антибактериялық терапия кеш басталса, абсцеске операциядан кейін жедел қабыну процесі созылмалы түрге өтеді.

Созылмалы простатит. Бұл ауру жедел простатитгі дер кезінде және жеткілікті емдемеудің салдары болып табылады. Алайда созылмалы простатиткөбіне баяу дамиды. Созылмалы простатитте олардың өзектерінің окклюзиясы салдарынан және қуық асты безі секретінің ұюынан фолликула жүйесінде үлғайған куыстар пайда болады. Созылмалы простатиттің ұзақ өтуі қуық безінің көлемін кішірейтетін мүше склерозына әкеп соғуы мүмкін.

Клиникалық ағымы және белгілері. Созылмалы простатитке тән шағымдар: аралықта, сегізкөзде, тік ішекте тұрақты сырқырап ауырсыну, ол сыртқы жыныс мүшелеріне ирродиация береді жөне үрпіде ертеңгі зәрге шықкан кезде ұнамсыз сезім, күйіп ауырғандай белгі болады. Кейбір науқастарда нәжіс шығарғаннан кейін немесе зәрге шығу соңында простата сөлінің бөлінетіні байқалады (простаторея). Ұзақ бір жерде қозғалмай отырған кезде жамбастағы венездын қан айналысының іркілуіне байланысты ауырсыну күшейе түседі, ол жаяу жүретін болса ауырсыну азаяды, басылады. Бірқатар созылмалы простатиті бар науқастар жыныс қатынасының бүзылғанына шағым айтады (эрекцияның жетіспеушілігі, эякуляцияның шапшандығы), осы белсіздік шағымдарына байланысты емдеу әдістерін жетілдіру ғылыми проблема. Сонымен қатар, науқастарда неврастения, ұйқы қашу, жұмыс қабілетінің кемуі байқалады. Тік ішек арқылы зерттеуде қуық безі беліктерінің әркелкі жетілгенін, нығыздалған учаскелерді (инфильтрация), басқанда ауыратынын байқауға болады.

Диагноз қою. Созылмалы простатитке диагноз қоюда тік ішек арқылы саусақпен зерттеудің және қуық асты безінің секретін тексерудің шешуші маңызы бар. Одан лейкоциттердін көп, лецитин дәндерінің аз екені және бактериологиялық зерттеудің оң нәтижелері созылмалы простатиттің бар екенін дәлелдейді. Қуық асты безінің секреті мен зәрді зерттеуді мынадай схемамен жүргізу керек. 10-12 мл зәрді стерильді үш пробиркаға алады: бірінші үлестен зәр шығару кезінде, екінші (яғни ортаңғы) және үшінші үлестен (қуық асты безіне массаж жасаудан кейін) зәрдің тұнбасына микроскопия, зәрді бактерия флорасына егу жүргізіп және үш пробиркадағы зәр флорасының антибактериялык препараттарға сезімталдығын зерттейді.

Зәрді бұлайша зерттеу қабыну процесінің орнын (үрпі, қуық, бүйрек, қуық асты безі) анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қуық асты безіне массаж жасаған соң заттық шыны бетіне оның секретінен бір тамшы тамызып, микроскоппен қарайды. Қуық асты безіне ультрадыбыстық зерттеу жүргізу оның тканінің тығыздығы әртекті екенін, ал склероз кезінде — мүшенің кішірейгенін, бірқатар жағдайларда қуықта зәрдің қалатынын көрсетеді.

Дифференциалдық диагностикасы

Қуык асты безінің аденомасына ұштасатын созылмалы простатитті көбіне осы мүшенің туберкулезінен немесе рак ауруынан ажырату қиын. Мұндай жағдайларда ультрадыбыстық сканирлеу, компьютерлік томография, қуық асты безінің биопсиясы айтарлықтай көмек көрсете алады.

Емдеу. Созылмалы простатитке емдеу жан-жақты жүргізі-луі тиіс, ол жалпы шынықтыратын және антибактериялық терапиядан, сондай-ақ қуық асты безіне жергілікті әсер етуден түрады. Инфекциямен күресу үшін әсер ету спектрі кең антибиотиктерді (ампициллин, карбенициллин, канамицин, гентамицин, амикацин, эритромицин, цефелоспорин және т.с.с), химиялық антибактериялық препараттарды (фурагин, сульфадиметоксин, бисептол, 5-НОК немесе нитроксолин, невиграмон, грамурин, фторхинолондар, палин) қолданады. Инфильтрация процестері тарауы үшін және тыртық-склероздық өзгерістердің дамуын тежеу үшін лидаза (тері астына тәулігіне 0,1 грамнан), алоэ экстракті (тері астына тәулігіне I мл-ден), шыны тәрізді дене (тері астына төулігіне 2 мл-ден) қолдану тиімді болып табылады. Бұл препараттардың терапия курсының ұзақтығы — 10-20 күн. Қуық асты безіндегі созылмалы қабыну процесін асқындыру үшін және одан кейін ойдағыдай антибактериялық емдеу үшін бұлшық ет ішіне пирогеналды 25 МПД-дан бастап бірте-бірте мөлшерін 100-150 МПД-ға дейін арттыра отырып қолданады.

Дәрімен емдеуді жергілікті физиотерапиялық емдеумен (қуық безіне массаж, отыратын ыстық ванна, түймедағы және антипирин қосылған ыстық микроклизма, ректальды диатермия, балшыкты ректальды тампондар мен дамбалдар) ұштастыру керек. Балшықпен емдеуді Атырау, Муялды, Жаңақорған, Железноводск, Саки және басқа санаторий-курорттарда емдеумен ұштастыру тиімді.

Науқастарға қимылды режимді (қөп қимылдау), ішімдік пен ащы тағам қосылмаған диетаны ұсынған ұсынған жөн. Созылмалы престатиттің емдеуі күрделі, жоғарыда аталған емдеу әдістерін кезектестіре отырып бірнеше курс өткізуден тұрады. Соңғы жылдары созылмалы простатиттің асқынған түрлеріне байланысты болатын белсіздікті емдеуге біздің Ғылыми урология орталығында ультрадыбыспен ықпал етуді және рефлекс терапиясы (ине шаншу, лазер акупунктурі) ойдағыдай қолданылуда.

Ультрадыбыстық терапия нерв орталықтары мен шеткі нервбұлшық ет түзінділерінің физиологиялық өзгергіштігін арттырады, парабиоз ошақтарын жояды, жоғары дәрежелі вегетативті орталықтар организмінің бейімделу-трофиктік қызметін қалыпқа келтіреді, гипофиз-бүйрек, симпато-адреналин жүйесіне, қалқанша және жыныс бездерінің қызметіне қалыптастырушы әсер етеді, катехоламиндер алмасуын реттейді. Ультрадыбыстың әсерімен нейроэндокринді реттелудің трансгипофизді ғана емес, парагипофизді жолы да белсенділігін арттырады. Бұл терапия қабынуға қарсы әсер етеді, регенераторлық процестерге жәрдемдеседі.

Ине шаншу — биологиялық белсенді нүктелерге (акупунктура нүктелері) ине шаншу арқылы әсер ету әдісі. Акупунктура нүктелеріне ине рефлекс терапиясынын немесе басқа тітіркендіргіштердің физиологиялық әсер ету механизмі нерв жүйесінің әр түрлі деңгейінде өзара әрекет етумен байланысты, бұлар висцеральдық жүйелердің реттелуін қамтамасыз етеді.

Емдеу екі кезеңнен тұрады. Әркайсысы 10-12 процедураны қамтитын 1-3 курстан тұратын бірінші кезенде аурудың формасы мен сатысына қарамастан, ұзақтығы 60 минутқа дейін жететін ине шаншу әдісін (тежеу әдісі) қолданады. Бірінші кезеннің мақсаты — жалпы шынықтыру, невроздық қабаттарды ажырату, толық жыныстық тыныштықты қамтамасыз ету. 1-2 курстан тұратын екінші кезенде эрекция қызметі тежелген ңдуқаетарда ұзақтығы 5 минуттық ине шаншу терапиясын (қоздырушы өдіс), ал жалпы нүктелерде ұзақтығы 60 минуттық тежеу әдісін қолданады. Жыныс қызметі аса қозған тұста тежеу әдісімен емдеу екінші кезенде де сақталады. Процедураны күн сайын немесе күн аралатып жүргізеді, курстар аралығының интервалы — 1-4 апта.