Қор биржалары | туралы қазақша

Қор биржасы . 0 көбінесе «меншік титулы» жалпы терминімен немесе жай ғана титул деп аталатын акциялар, облигациялар, пайлар және т.б. бағалы қағаздармен сауда жасайтын несиелік капитал нарығы, сондай — ақ шетел валютасында жазылған төлем құжаттары — девиздер саудасы болып табылады. Ұрандар саудасы жиі ұран немесе валюта деп аталатын арнайы биржада жүзеге асырылады.

1. ҚОР БИРЖАЛАРЫ ОРЫНДАЙТЫН ФУНКЦИЯЛАР

Қор биржасының негізгі рөлі тұтастай алғанда халық шаруашылығында да, сондай-ақ әлеуметтік топтар, салалар мен экономика салалары арасында да ұлттық кірісті бөлу мен қайта бөлуге негізделген ақша капиталдарының қозғалысына қызмет көрсету болып табылады.

Қор биржасы мынадай функцияларды орындайды:

— бастапқы және қайталама қор нарықтарында биржалық делдалдарға бағалы қағаздарды сату жолымен уақытша бос ақша жинақтары мен жинақтарын жұмылдыру және шоғырландыру;

— бастапқы нарықта бағалы қағаздарды сатып алу және қайталама нарықта қайта сату жолымен мемлекет пен жеке секторды кредиттеу және қаржыландыру, сондай-ақ қайталама нарықта мәмілелерді жүзеге асыру жолымен биржалық алыпсатарлықтарды Кредиттеу және қаржыландыру;

— бағалы қағаздармен операцияларды шоғырландыру, оларға сұраныс пен ұсыныстың деңгейі мен арақатынасын көрсететін баға белгілеу.

Бастапқы нарық деп мамандар алғаш рет шығарылған қағаздар (немесе осындай қағаздардың жаңа партиялары) сатылатын нарықты, ал екіншілік деп — айналыстағы қағаздармен сауда жүргізілетін нарықты түсінеді.

2.КЕЙБІР ҚАҒИДАЛАР МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕР

ҚОР БИРЖАЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖҰМЫС ІСТЕУІ

Акциялардың биржалық баға белгіленімі компания үшін маңызды мәнге ие, өйткені кредиттер мен заемдарды алу алғышарттарының бірі оның акцияларының биржалық көрсеткіштерінің қолайлы көрінісі(нарықтық бағам, дивидендтер, акцияларға жалпы пайда және басқа да мәмілелер) болып табылады.

т. б.).

Акция _курстарының қозғалысы . көптеген экономикалық және саяси факторлардың ықпалында:

— кірістілік (облигациялар бойынша ағымдағы және күтілетін пайыз, дивидендтердің күтілетін мөлшері және акциялар бойынша бағамдардың өсуі);

— несие пайызының шамасы, ол өз кезегінде елдегі ақша жинақтары мен жинақтардың мөлшеріне, іскерлік белсенділіктің деңгейіне, мемлекеттік борыштың шамасына және бағалы қағаздар эмиссиясымен қаржыландырылған оның үлесіне байланысты.;

— экономиканың тұрақтылығы, теңгерімділігі және өсу перспективалары, банк жүйесінің сенімділігі әсер ететін салымдар тәуекелінің дәрежесі;

Облигациялардың бағамы акциялар бағамымен салыстырғанда едәуір шектерде ауытқиды және облигациялар бойынша белгіленген пайыз Мен осы ақша нарығындағы несие пайызының орташа деңгейі арасындағы арақатынасқа байланысты болады, бұл ретте заемды өтеу шарттары мен заемшының сенімділігі ескеріледі.

Инвесторлар (салымшылар) тарапынан бағалы қағаздарға сұраныс инвестицияның басқа нысандарымен салыстырғанда оларға қаражатты орналастыру пайдалылығына, тәуекелділігіне және өтімділігіне (тез өткізу, яғни ақшаға айналдыру мүмкіндігі) сүйене отырып қалыптастырылады.

Курстың қалыптасуы, сондай-ақ биржалық курстар кестесінде жарияланатын курстың өзі баға белгілеу деп аталады . Бағалы қағаз биржада белгіленуі үшін қор биржасының тиісті органының шешімімен белгіленімге жіберілуі тиіс.

Биржада бір уақытта акциялар мен басқа да бағалы қағаздардың көп саны баға белгіленгендіктен, олардың бағалары тұтастай әртүрлі бағыттарда қозғалады, бағалардың орташа өзгеруін бағалау үшін АҚШ-тағы Доу-Джонс индексі ең маңыздысы болып табылатын акциялар бағамдарының жалпылама индекстері қолданылады.

Қор биржалары жеке Акционерлік қоғамдар ретінде (Ұлыбритания, Жапония, Австрия) немесе жария-құқықтық институттар ретінде (Германия, Франция) ұйымдастырылуы мүмкін. Францияда, мысалы, қор биржалары іс жүзінде үкіметтік мекемелер болып табылады және Қаржы министрлігіне бағынады. АҚШ-ТА

биржалар қауымдастықтар болып табылады, сондықтан Үкімет олардың қызметін тікелей бақылай алмайды. Ұйымдастырылған қор нарығының қызметін реттеудің ерекше түрі Швецияда қолданылады, онда биржалар үкіметке тиесілі акционерлік кәсіпорындар болып табылады.

Қор биржасын ұйымдастыру принциптері .

Қор биржасы заңды тұлға болып табылады және өзінің құрылысы мен жұмысы мәселелерінде ол толық дербестікті пайдаланады. Биржа қызметі «орын» сатып алған, биржа қатысушыларының жарналары, биржада өзінің бағалы қағаздарына баға беретін кәсіпорындардың жыл сайынғы жарналары, биржалық операциялардан алынатын алымдар және биржа мен клиентура қатысушыларының өзге де төлемдері (мысалы, анықтамалар беру, биржалық мәмілелерді тіркеу, биржа бөлімшелерінің консультативтік делдалдық, ақпараттық, заңдық және өзге де қызмет түрлерін көрсеткені үшін төлем) есебінен қаржыландырылады.

Ресми қор биржасынан басқа, биржалық сауда орталықтары болып табылатын бірқатар қалаларда жартылай ресми немесе ресми емес биржалар бар. Германияда мұндай рыноктардың екі түрі бар — «реттелетін» және реттелмейтін», алайда оларды бақылауды ресми биржалар жүзеге асырады.

Жеке және заңды тұлғалар биржа мүшелері бола алады. Алғашқылардың қатарына бағалы қағаздардың жеке саудагерлері ( Биржаның біліктілік талаптарын қанағаттандыратын қаржы және инвестициялық мәселелер бойынша мамандар) жатады. Заңды тұлғалар биржада мамандандырылған несие-қаржы институттарымен ұсынылған, олардың құрамына ең алдымен тар мамандандырылған биржалық фирмалар (брокерлік фирмалар және инвестициялық банктер), сондай-ақ әмбебап коммерциялық банктер кіреді. Биржадағы барлық операциялар оның мүшелері арқылы жүзеге асырылады.

Қор биржаларының негізгі ерекшеліктері .

Қор биржасының мүшелері екі санатқа бөлінеді. Бірін делдалдық үшін белгілі бір сыйақы(белгіленген процентке сәйкес комиссиялық немесе куртаж) алатын бағалы қағаздарды, Валюталарды және басқа да қаржы активтерін сатып алушы мен сатушылар арасында мәмілелер жасау кезінде делдалдық маклер — делдалдар) құрайды.Биржалық комиссиялық сыйақы мөлшерлемесі мәміле көлеміне байланысты құрылады.

Брокерлерді биржалық комитет тағайындайды. Бағалы қағаздармен делдалдық мәмілелер жасай отырып, брокерлер клиенттердің тапсырмасы бойынша және есебінен әрекет етеді. Кейбір жағдайларда олар өз есебінен мәмілелер жасай алады. Қазіргі уақытта делдалдық операциялардың негізгі бөлігін филиалдардың кең желісі бар және банктермен тығыз байланысы бар ірі брокерлік фирмалар жүзеге асырады.

Қор биржасы мүшелерінің басқа тобын дилерлер ( джобберлер, 3 маман құрайды . 0)-бағалы қағаздарды сатып алу-сатумен айналысатын жеке тұлғалар немесе фирмалар, банктер. Олар өз атынан және өз есебінен әрекет етеді. Дилерлер мәмілелерді тек бір-бірімен және брокерлермен жасай алады. Делдалдық операциялармен дилерлер айналыспайды және, әдетте, тікелей клиентурамен мәмілелер жасауға құқығы жоқ. Дилерлердің пайдасы сатушының бағамы мен сатып алушының бағамы арасындағы айырмашылық есебінен, сондай-ақ валюта бағамдарының және бағалы қағаздардың өзгеруі есебінен, яғни, сайып келгенде, олар бойынша бағалы қағаздарды сатып алатын және сататын бағадағы айырмашылық ретінде қалыптасады. Англияда джобберлердің және тек өз есебінен мәміле жасауға құқығы бар АҚШ-та мамандардың болуы осы елдердің биржалық жүйелерінің тән белгісі болып табылады.

Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға қатысатын биржашылар арасында «аюлар» мен «бұқа»бөлінеді. Төмендеумен ойнайтын биржалық алыпсатарлар («медееведи») мәміле жасау кезінде тіркелген бағам бойынша әлі жоқ бағалы қағаздарды мерзімге сатады және олар мәміле мерзімі аяқталғанға дейін азырақ бағалы қағаздарды неғұрлым төмен бағам бойынша сатып ала алады және оларды жедел мәміле шартында белгіленген неғұрлым жоғары баға бойынша сата алады деп үміттенеді. Жоғарылауға ойнайтын биржашылар («бұқалар») керісінше, бағамның көтерілуін күтуде бағалы қағаздарды сатып алады және кейіннен оларды тиімді сатуға үміттенеді.

АҚШ пен Англияның биржалық жүйелерімен салыстырғанда басқа елдердің жүйелері кейбір айырмашылықтарға ие. Мәселен, Германияда қор биржаларының мүшелері ең алдымен курстық маклерлер болып табылады. Өз мәртебесі бойынша-бұл ант берген мемлекеттік қызметшілер, соған сәйкес олар операцияларды өз есебінен жүзеге асырмауға тиіс. Сонымен қатар, олар мүмкін емес ортақ иеленушісі немесе қатысушылар қандай да бір коммерциялық фирмалар.

Курстық маклерлер биржадағы сауда — саттықта делдал болып табылады-олар ресми саудаға жіберілген бағалы қағаздармен сауда-саттық мәмілелерін жасауды жүзеге асырады және олардың бағамын белгілейді. Германиядағы биржалық сауданың басқа қатысушылары банктердің арнайы өкілдері және биржада дербес әрекет ететін еркін (жеке)маклерлер болып табылады. Банк өкілдері операцияларды олар ұсынатын банктің атынан және есебінен орындайды немесе банк клиенттері үшін операциялар жүргізу кезінде комиссионер ретінде әрекет етеді.

Тек олар ғана биржаға бағалы қағаздарды сатып алуға немесе сатуға қатысты тапсырмаларды береді. Банктердің биржалық агенттері және олардың қосалқы қызметкерлері Германия биржаларының қатысушыларының көпшілігін құрайды.

Еркін маклерлер биржада ресми баға берілетін бағалы қағаздардың барлық түрлерімен операцияларда делдал болып табылады, бірақ бұл ретте олардың курстарын белгілемейді. Олар өз өкілеттіктері шегінде реттелетін және реттелмейтін рыноктардағы бағаларды үнемі жариялайды. Маклерлер биржалық саудаға қатысушылар арасында ғана делдал болады және жеке салымшылармен байланыспайды. Неміс биржалары биржалық процеске араласуға құқығы жоқ жер үкіметтерінің тарапынан қадағалауға жатады.

3. ФРАНКФУРТ-НА-МАЙНДАҒЫ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР БИРЖАСЫ МЫСАЛЫНДА ҚОР БИРЖАЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖҰМЫС ІСТЕУІНІҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ

Қор биржасының құрылымы мен қызметін ұйымдастыруды бейнелейтін мысал ретінде Франкфурт-на-Майндағы Бағалы қағаздар биржасы қызмет ете алады.

Франкфурт биржасының басшылығын Басқарма (Басқарушылар кеңесі) жүзеге асырады. Басқа органдар биржаға жіберу жөніндегі басқарма, рұқсат беру жөніндегі Комитет, аралық сот, Ар-намыс комитеті болып табылады. Курстық маклерлер көпшілік-құқықтық Корпорация болып табылатын маклерлер палатасын құрайды.