Пішендеме дайындау және сақтау технологиясы туралы қазақша

Пішендеме-50-55 % ылғалдылыққа дейін сіңірілген жасыл шөптен дайындалған және герметикалық ыдыстарда консервіленген азық. Пішендеме өзінің физикалық-химиялық қасиеттері мен жемдік қасиеттері бойынша шөп пен сүрлемге қарағанда жасыл шөпке жақын. Оның ылғалдылығы 50-55% болғанда 1 кг—да 0,3-0,4 азық, бірл., 45-55 г қайнатылатын протеин және 40 мг каротин бар.

Пішендедегі биохимиялық процестердің дамуы негізінен ылғалдылыққа байланысты. 50-55% ылғалдылыққа дейін сіңірілген массада шірік және майлы қышқылды бактериялар әлсіз дамиды. Сүтқышқылды бактериялардың қызметі де қатты баяулайды, соның салдарынан сүрлеммен салыстырғанда пішендеу кезінде Сүтқышқылды ашыту қарқынды түрде азықтанады, азықтар аз мөлшерде қышқылданады. Пішендік массада тек көгерген саңырауқұлақтар жақсы дами алады, өйткені олар сорғыш күшті 250 атм және одан да көп дамытады, ал 60-50% ылғалдылықта өсімдік жасушаларының су ұстағыш күші 52-60 атм шегінде ауытқиды. Зең саңырауқұлақтары ауаның еркін қол жетімділігінде ғана дами алады (аэробты жағдайларда), өсімдік массасын ауадан Мұқият оқшаулау олардың дамуын болдырмайды. Ауа кірмей, сондай-ақ өсімдік жасушаларының тыныс алуы тоқтатылады және массаның қызуын тудыратын термофильді бактериялардың даму мүмкіндігі жойылады.

Шөптерді пішендеуге жинау кезінде құрғақ заттың жоғалуы 10-20% — ға жетеді, бұл шөп пен сүрлемді дайындауға қарағанда айтарлықтай төмен. Барлық технологиялық процестерді толық механикаландыру және массаны іріктеуде және ұсақтауда жоғары өнімді комбайндарды (КСК-100, КҚК-75, Е-281 және т.б.) қолдану мүмкіндігі көлемдік азықтарды (шөп, сүрлем) дайындаудың басқа технологияларымен салыстырғанда шығындарды 20-22% — ға төмендетеді.

Жоғары сапалы пішендеме алу үшін басты шарттардың бірі-кесу мерзімін сақтау. Пішендеуге дәнді шөптерді жинау, бұршақ — бутонизация — гүлденудің басталуы кезеңінде ұсынылады.

Екінші маңызды фактор, пішендеме дайындау жетістігіне себепші-өсімдіктердің сіңіру дәрежесі. Азотты тыңайтқыштардың жоғары мөлшерін пайдалану кезінде өсірілген және ерте фазаға шабылған (бутонизация, түтікке шығу) жоңышқа, эспарцет және дәнді шөптерді пішу кезінде шіріген процестер мен майлы қышқылды ашытуды жою шабылған өсімдіктердің орташа ылғалдылығы 55% — дан аспайтын жағдайда қамтамасыз етіледі. Ылғалдылығы 55 % — ға дейін төмендегеннен кейін пішендемеге шөптерді іріктеуге кірісу ұсынылады. Шөптердің созылуын жылдамдату үшін бұршақ және бұршақ-дәнді шөптердің жаншуын қолданады. Шөптер 10т/га дейін түсімділікте шалғылар-жаныштағыштар (Е-301, КПС-5Г, КПВ-3,0) біліктерде және қопсытусыз шөптердің біркелкі сіңуін қамтамасыз етеді. Бірақ өнімділігі 10 т/га артық болған жағдайда шөгінділер-жаныштармен қалыптастырылған біліктерді (әсіресе жоңышқа және эспарцеттен жасалған біліктерді) оларды біркелкі кептіру үшін түктеу немесе айналдыру қажет. Ылғалдылықтың жоғарғы шегінің сақталуын бақылау әсіресе құрамында 15% протеин және одан да көп Люцерна мен басқа шөптерден пішендеме дайындау кезінде қажет. Мұндай шөптер үшін майлы қышқылдың пайда болуы толығымен жойылатын ылғалдылықтың сыни шегі-шамамен 55%. 45% ылғалдылыққа дейін сіңіру қажет емес, өйткені бұған көп уақыт қажет, механикалық жоғалтулар (әсіресе бұршақтар) артады, қоректік заттардың қорытылуы мен пішендеме сапасы төмендейді.

Қоректік заттардың сақталуына және пішендеме сапасына ұсақтау дәрежесі де әсер етеді. Аса ірі ұсақталған өсімдіктерден (50 мм және одан да көп) алынған Масса 39-40 °С температураға дейін қыздырылғаннан кейін ғана жақсы тығыздала бастайды, бұл пішендеме салу және алу кезінде қоректік заттардың жоғалуының артуына ықпал етеді. Массаны ұсақтаудың қажетті деңгейін (20-30 мм) КСК-100, КҚК-75 комбайндарын, сондай-ақ Е-281 типті комбайндарды қамтамасыз етеді. Пышақтардың өткірлігін және ұсақтағыш аппараттағы саңылаудың реттелуін үнемі қадағалау керек.

Майдаланған массаны қосымша торлармен және қалқандармен жабдықталған псе-12,5, КТУ-10К, 2ПТС-4-887А және т.б. тракторлық өзі аударғыш тіркемелер тасымалдайды, себебі механикалық шығындар, бірінші кезекте жапырақтар, масса желді ауа райында шанаққа беру кезінде 30% және одан да көп жетеді.

Пішендеме сақтау-ең жауапты операциялардың бірі. Шаруашылықтарда екі типтегі қоймалар — траншеялар мен мұнаралар қолданылады. Мұнараларда сақталатын пішендеме қоректік заттардың сақталуы мен қорытылуы траншеяларда сақтағандарға қарағанда жоғары.

Еліміздің көптеген аймақтарында сенаж жер үсті ыдыстарына салынады. Азықтың шығынын азайту, жұмыста ыңғайлылық жасау және траншеяларды механикаландыруды неғұрлым тиімді қолдану үшін қапталған қабырғалары бар және қатты бетон негізімен құрылады. Жер асты суларының деңгейіне және төселетін топырақтың сипатына байланысты жер үсті, жартылай тереңдетілген және тереңдетілген траншеялар салынады. Қабырғалардың герметикалығын және ылғал өткізгіштігін арттыру үшін ордың түбі арнайы ерітіндімен өңделеді немесе ыстық битуммен шайылады.

Сапалы пішендеме алудың маңызды шарты-Мұқият нығыздау және өсімдік массасын жақсы герметизациялау.

Қоймаларды толтыру кезінде массаның қатты қызуына жол бермеу өте маңызды. Қазіргі заманғы конструкциялардың мұнараларына (БС-9,15) масса мәжбүрлі тығыздалусыз салынады. Оларда азықтың қалыңдығына ауаның кіруінен қорғау өсімдік жасушаларының тыныс алуы кезінде пайда болатын көміртегі диоксидімен қамтамасыз етіледі. Мұнаралардағы массаның өздігінен қатты қызуына жол бермеу үшін күніне қалыңдығы кемінде 5 м болатын массаның қабатын салу керек. Мұнараны толтырғаннан кейін пішендеме бетін міндетті түрде полимерлі пленкамен жабады және мұнараның күмбезінің барлық люктерін тиейтін құбырларды герметикалап мұқият жабады.

Траншеяларға салу кезінде массаны ауадан оқшаулау, сондай-ақ өсімдік жасушаларының тыныс алуы кезінде түзілетін газдармен қамтамасыз етіледі. Осыған байланысты күн сайын тығыздалған түрде салынатын қабаттың қалыңдығы кемінде 1 м құрауы тиіс. Пішендеме дайындау кезінде тығыздауға және тегістеуге көп көңіл бөледі, т-153, К-701, Т-150, ДТ-75 тракторларын пайдаланады. Траншеяларды қабырға деңгейінен 0,8-1,0 м жоғары толтырады. Қойманы толтырғаннан кейін массаны полиэтилен немесе хлорвинилді пленкамен дереу жабады. Пленканың шеттерін қабырғаға мұқият жабады. Пленканың үстіне жүк (жер, шымтезек, үгінділер, сабан теңдері) салынады.

Траншеяларды траншеяның шетінен көлбеу орналасқан қабаттармен толтыру кезінде ұсақталған массаны күн сайын толтырылған траншея бөлігінің ұзындығы кемінде 4-6 м болатындай етіп төсейді. Ыңғайлы болу үшін жұмыс басталар алдында пленканы дәнекерлеп, орамға орайды, содан кейін траншеяның толтырылуына қарай тарқатады. Траншеяға 1 т пішендеме жабылуына орташа есеппен 1 м2 пленка қажет.

2. Шалғынды жасарту
Аэрациясы төмен және микроорганизмдердің қызметі әлсіреген тығыздалған топырақтарда су-ауа және тағам режимдерін жақсарту үшін шалғындарды дисктеу, фрезерлеу және қайта жырту арқылы «жасарту» жүргізіледі.

Өнімді арттыру тәсілі ретінде дисктеу тек орта жастағы үшкір немесе тозаң шоғырында ғана ұсынылуы мүмкін, олардың құрамына селеу кірмейді. Мұндай кендерде дисктеу өнімді жоғарылатады, шөпте үшкір саны артады. Дискование қалған острецовых шоғырлар, травостое олардың өседі ковыль, тиімсіз: урожай шөптен емес, артады және ковыль-тырса емес, жойылады.

Біздің тәжірибемізде Саратов облысы Озин ауданы Блукис атындағы қой совхозында орта жастағы үшкір шоғырының дискреттеуі бойынша бірінші жылы егіннің төмендеуі байқалды, ал екінші жылы егіннің артуы байқалды: күздік дискреттеуден кейін — 74, ал көктемнен кейін — 106%.

Тың жерлерді дискриминациялау кезінде өнім көтерілмейді,көбінесе теріс нәтижелер алынады.

Фрезерлеу әуе режимін жақсартуды қабылдау ретінде бөренені тарау үшін қолданылады. Ол тамырлы-тұтқыр-тұтқыр-тұтқыр кезеңдерінде, түйіндер мен тамыр түйіні терең жатқан кезде жоғары дәрежелі учаскелерде оң әсер етуі мүмкін. Түйіндер терең емес ұсақ шөпті учаскелерде, сондай-ақ тығыз буынды дақылдар мен шөгінділерден жасалған шабындықтарда фрезерлеу тиімсіз.

Табиғи шабындықтар мен жайылымдардың шөптерін жасарту тәсілі ретінде фрезерлеу тәжірибе көрсеткендей, оң нәтижелер береді және орман аймағында, орман далалары мен далада шаңды және өткір тыңайған жерлерде кеңінен таралған. Фрезерлеу табиғи жемдік жерлерді жақсартудың тәсілі ретінде шалғындарда тиімді, онда шөпте 30-40% қопсытатын және тамыр дәнді дақылдар.

А. Д. Далин шөбі жоқ шалғынды жасарғанда келесі ережелерді орындау қажет деп санайды:

ойылған шымтезек кесінділерін минералдық топырақта 3-4 см терең емес және шымтезек кесіндісінде 4-5 см терең емес бітеу;

фрезерлеуден кейін шымтезекті құрғатпау үшін топырақтың барлық түрлерінде домалату жүргізу;

Дернина Шілдеде және тамызда жаңбыр астында қалуы үшін бірінші сорудан кейін өңдеу;

шабындықтарды фрезерлеу кезінде 9-10 см қопсыту тереңдігі жеткілікті, ал жекелеген жағдайларда тығыз минералды топырақтарда үлкен тереңдікке қопсытуға жол беріледі.