Патопсихология

Жоспар:1.Жеке бастың бұзылуының эксперименталды зерттеу жолдары. 2.Мотивтің иерархиялық құрылымының бұзылуы, 3.Патологиялық мотивтері мен қажеттіліктерінің қалыптасуы. 4. Жеке тұлғаның мінез құлық ерекшеліктерінің қалыптасуының бұзылуы. Жеке бастың бұзылуының эксперименталды зерттеу жолдарыЛ.С.Выготскийдің пікірі бойынша Тұлғаның анықтамасы сияқты оның құрылымдарында да біртұтас көзқарастар жоқ. Л.С.Выготский алғаш рет психикалық қызметтерді жоғары мәдени және төменгі табиғи деп бөлінуін ұсынды. Л.С.Выготский құрылымының негізінде, тұлғаның өзегі оның бағыттылығы деп атады. Бұл көзқарас зерттеушілердің көпшілігіне негіз болып қаланды. Алайда, көптеген авторлар тұлға бағыттылығының мазмұнын (мотивтер мен қажеттіліктер, ұмтылу мен талаптану, бағдар және т.б.) түрліше қарастырады. Л.С.Выготский пікірі бойынша, адамның тұлғасы өзінің енген қарым-қатынастарының кешенді әсерінің нәтижесінде дамиды. А.Н.Леонтьевтің пікірі бойынша, тұлға – бұл адам өмірінің қоғамда туылуының ерекше түрінің психологиялық тұрғыда құрылуы. Әр-түрлі іс-әрекеттің бірлесе бағынуы –онтогонезде тұлғаның қалыптасу негізін құрайды. Тұлғаның жүйесі қасиет ретінде пайда болуы- индивид басқа индивидтермен біріккен іс-әрекетінде, ақиқатты өзгертіп соның арқасында өзінде өзгертіп , тұлға дәрежесіне жетеді. Сонымен қатар тұлға – белсенділігімен сипатталады, яғни субъект өз шектеуінен тыс шығу ынталығымен, өз іс-әрекеттерінің саласын кеңейтумен талап қойылған жағдайлардың шегінен тыс әрекет жасаумен (мотивация, жетістік, қауіп-қатерге тәуекел ету) сипатталады. Индивидтің тұлғасы бағыттылықпен бейнеленеді, яғни үстем болып табылатын адамның қажетті көрініс беретін мотивтер –қызығушылықтар, сенімдер, көзқарас және т.б. жүйелермен В.Н.Мясищевтің пікіріҚатынастар психологиясы В.Н.Мясищевтің тұлға концепциясы болып табылады. Ол тұлғаның құрамына адамның психикалық үрдістерімен, қасиеттерімен, күйлерімен қатар қатынастарды да енгізеді. В.Н.Мясищевтің пікірі бойынша, тұлға – тек адамға тән толық психикалық құрылымның жоғары шартталған қоғамдық- тарихи ретінде және оның психикалық іс-әрекеті мен мінез-құлықтарының саналы тұрғыда реттеушіретінде анықталады. Сонымен қатар тұлғаның өзегін — өз-өзіне және сыртқы әлемге байланысты қатынас жүйесі құрайды деп қарастырған. Ал Қазақстанда тұлға мәселесі Ж.И.Намазбаеваның жетекшілігімен және оның шәкірттерінің, яғни Л.О.Сәрсенбаева, Р.Ш.Сабірова, Л.В.Пилипчук, С.Ж.Өмірбекова, Г.Т.Бекмұратова және т.б. ғылыми зерттеу еңбектерінде белсенді түрде дамуда. Тұлғаның қалыптасуындағы орталық бөлімі болып- адамның мотивациялық аймағының, яғни оның талаптарының, тілектерінің, ұмтылыстарының және ниеттерінің дамуы саналады. Қажеттіліктер қанағаттанылуы керек, ал бұл оларды қанағаттандыратын амалдарды іздеуге және табуға бағытталған әдістер мен құралдардың пайда болуын және оларды жетілдіруді қажет етеді. Сондықтан мотивациялық сферасының дамуына байланысты баланың танымдық қабілеттерінің, оның дағдыларының, қолынан келетін істерінің, әдеттері мен мінезінің дамуы жүзеге асырылады. Тұлғаны зерттеуде төмендегі принциптер бойынша жұмыс жасау керек, бұл екі себеп бойынша жүреді; біріншіден, клиникада жұмыс жасайтын психолог науқастың ауыруға шалдықпас бұрынғы өмірімен, оның бөлімдегі тәртібімен, басқа аурулармен қарым-қатынасымен, жұмыскерлермен, еңбек жағдайындағы тәртібімен таныса алады; ал патопсихолог науқастың өзінің сөзінен емес, өмір кезеңдерін объективті тәсілмен танысу керекЕкіншіден, патопсихологиялық эксперименттің өзі практикалық міндеттерді шешуге бағытталған, яғни біріккен жұмыс ол экспериментатордың зерттелушімен қарым-қатынасы. Мұндай жағдайда экспериментатор өзі міндеттерді шешеді. Мысалы, науқастың танымдық іс-әрекетін зерттеу барысында латентті себептерді пайдалануға тенденция пайда болды. Ал экспериментатор мен экспериментке қарым-қатынас тәсілі адекватты болды. 3. Патологиялық мотивтері мен қажеттіліктерінің қалыптасуы Кез келген тіршілік иесі сияқты адамның да белсенділігінің көзі оның қажеттіліктері, яғни адамның өз тіршілігі мен дамуының белгілі бір шарттарына тәуелді болатынына білдіретін – оның күйлері. Адамның қажеттіліктері өндіріс пен мәдениеттің дамуы салдарынан пайда болады. Егер жануарлардың қажеттіліктерін органикалық деп атауға болатын болса, онда адамның қажеттіліктері «органикалықтан жоғары» болып түрленеді.Адам өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қоғамда тарихи қалыптасқан тәсілдерді қолданады. Жекелік пен қоғамдықтың бірлесуі қажеттілікерден айқын көрінеді. Қажеттіліктердегі жекелік пен қоғамдықтың үйлесімі арқылы адам қажеттіліктерінің көпшілігі өзі енетін топтың, ұжымның, қоғамның қажеттіліктерін тығыз байланысты болатынын түсіндіруге болады. Міне, сондықтан саналы түрде бір топқа біріктірілген адамдардың қажеттіліктері сәйкес келеді. 3. Патологиялық мотивтері мен қажеттіліктерінің қалыптасуыМотивтің қалыптасу кезеңдері:Түрткіні мойындау кезеңі: мотивациялық түрткі мойындалып, бағыттаушы қызметін атқара бастайды. Бұл кезеңнің болмауы соқыр ізденіске, серпілістік мінез-құлыққа әкеледі.Мотивті қабылдау кезеңі: мойындаған түрткіні тұлғалық мотивке түрлендіреді.Мотивті жүзеге асыру кезеңі: оның мазмұны толықтырылады. Мотив жүзеге аспаса түрткі фрустрацияға ұшырайды.Мотивті бекіту кезеңі: бірнеше рет қайталау мотивінің мінез ерекшелігіне, бірқалыпты түрткі потенциясына түрленуіне әкеледі.Түрткіні белсендіру кезеңі адамның мінез ерекшеліктеріне қаланады. Одан мотивациялық құрылымдарды қалыптастырудың жаңа жиынтығы басталуы мүмкін.