Несиені беру шарттары | Скачать Дипломдық жұмыс

ДИПЛОМДЫЌ ЖЎМЫС

Таќырыбы: Ипотекалыќ несиеніѕ аќпарат жїйесін тўрєызу

Кїндізгі оќу бґлімініѕ 4 курс
студенті
Мамандыєы:Экономикадаєы

аќпараттыќ жїйелер
Сейдуалиева Жазира Ильясовна

Єылыми жетекшісі:
аєа
оќытушы Аманбаев А.А.

Рецензент: Халыќаралыќ бизнес
академиясыныѕ Аќпараттыќ
технологиялар кафедрасыныѕ
меѕгерушісі, э.є.к., доцент Скаков
С.Б.

Дипломдыќ жўмыс ќорєауєа

жіберіледі:

Ќолданбалы информатика
Кафедра меѕгерушісі
Ф.-м.є.к., доцент Заурбеков Н.С.

Алматы: 2006 жыл
Мазмўны

Кіріспе 3

1 Тарау ИПОТЕКАЛЫЌ НЕСИЕНІЅ АЌПАРАТТЫЌ ЖЇЙЕСІН ТЎРЄЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ

1.1. БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ сипаттамасы жјне басќару жїйесініѕ
болуы
… … … … … … … … … … … … … … … … … … … ..
… … … … … … … ..

1.2. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ таєайындалуы жјне маќсаты 25
1.3. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесіне талаптар 26
1.4. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ ќўрылымына талаптар 26
1.5. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ ќорларына талаптар 27
1.6. Концептуалды схема 34

2 Тарау Ипотекалыќ несиелеудіѕ аќпараттыќ жїйесін жобалау 42

2.1. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ есеп орны 42
2.2. Есептіѕ сипаттамасы 43
2.3. Кіріс аќпараты 44
2.4. Шыєыс аќпараты 45
2.5. Аќпараттыќ ќор 46
2.6. Есеп кешенін жїзеге асыруда ќолданылатын программалар жабдыєыныѕ
сипаттамасы 50
2.7. Программалыќ ќамтамасыз етудіѕ ќўрылымы 51
2.8. Пайдаланушыєа нўсќау 54
2.9. Баќылау мысалы 55

3 Тарау Аќпараттыќ жїйе деѕгейін баєалау жјне оны пайдалану мїмкін болатын
сала

3.1. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесін тўрєызуєа кететін шыєындарды
баєалау 56
3.2. Нјтижелерді талдау жјне аќпараттыќ ґнімді коммерциялыќ іске асыру
бойынша ўсыныстар 62
3.3. Есептер кешенін аќпараттыќ технологияларыныѕ жаќсарту бойынша
нўсќаулар … … … … … … .. … … … … … … … … … … ..
… … … … … … … … … … … ..6

Ќорытынды 64
Ќолданылєан јдебиеттер тізімі
Ќосымшалар

Кіріспе

Ќазіргі кезде тоќсаныншы жылдардыѕ ортасында Ќазаќстанєа ипотекалыќ
несиелеу жїйесін ендіру їлкен табыстарєа жетті деп толыќ сеніммен айта
аламыз. Алматыны ерекше атап айтуєа болады, ґйткені жыл сайын алынєан несие
кґлемі осы ќалада ґсуде. Статистикаєа їѕілсек, алматылыќтар ипотека жјне
жылжымайтын мїлікпен операциялар жасау мїмкін екеніне сене бастады. Егер де
2001 жылы 1485 жылжымайтын кепілдігініѕ келісім шарты тіркелсе, 2002 жылы
ол 6694 дейін ґсті, ал ґткен жылмен салыстырсаќ екі есеге ґсті, яєни 1449-
єа.
Республикадаєы ипотекалыќ несиелеудіѕ жїйесі банкке жылжымайтын
мїлікті кепілдікке ќойып, ўзаќ мерзімді несие алу болып табылады.
Несиелеудіѕ объектісі болып учаскелерді сатып алу жјне тўрєын їйлерді салу,
ќайта тўрєызу болып табылады жјне де жылжитын мїлік негізінде кґлік
ќўралдарын, айналымдаєы тауарларды, болашаќта алынатын ґнімдерді ескере
отырып, ауыл шаруашылыќ егістігін жјне таєы басќаларды алуєа болады.
Ќазіргі уаќытта ипотекалыќ несиелеу капитал нарыєынан ресурстарды
тарту жјне жылжымайтын мїлік нарыєындаєы ўтымды операциялардыѕ кґп салалы
механизмдерін ќўрайтын толыќ жїйеніѕ бірі болып табылады. Ипотекалыќ
несиелеудіѕ дамуы тек несие алушы мен несие берушініѕ мїдделерін
ќарастырады деуге болмайды, ґйткені бўл механизмге ќўрылыс, саќтандыру
компаниялары, риэлторлар, инвесторлар жјне таєы басќалар кіреді. Ипотекалыќ
несиелеу жїйесініѕ дамуына байланысты јрбір субъект нарыќта ќосымша
инвестиция ала алады. Мысалы, Ќазаќстанныѕ ќўрылыс компаниялары халыќтыѕ
јртїрлі ќажеттіліктерін ќанаєаттандыру їшін ќўрылыс салу кґлемін ґсіру
мїмкіндігін алады, ал банктер ґзініѕ аќша массасын тарату жјне несиелік
ресурстарды орналастырудан алынатын табыс мїмкіндігін алады.
Ќазаќстан Республикасында ипотекалыќ несиелеудіѕ даму процесіне
тўраќтылыќ жјне саясаттыќ режимдер жатады. Сонымен ќатар, ипотекалыќ
несиелеу ґз ќызметіне мемлекет тарапынан ќолдау тапты. Тјжірибеде
ипотекалыќ несиені беру їрдісі ќиын емес. Ќолданылып жїрген процедура
Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ кодексі, Жылжымайтын мїлік ипотекасы
заѕы, Банктер жјне банктік ќызметтер туралы заѕдар негізінде жасалады.
Банктіѕ пайыздыќ мґлшерлеме жґнінде талдауыныѕ нјтижесі келесіні
кґрсетті, яєни ќазіргіі кезде пайыздыќ мґлшерлеме орта есеппен жылдыќ 15-20
% ќўрайды. Бўл орта топтаєы, яєни бюджеттік мекемеде жўмыс істейтін
адамдарєа ќанаєаттанарлыќсыз жаєдай. Кґбіне 2-3 бґлмелі кіші аудандардаєы
панелді ескі їйлерден алынады. Ипотеканыѕ жалпы кґлемініѕ 1-2 пайызын
таѕдаулы їйлер ќўрайды.
БТА Ипотека акционерлік ќоєамы Ќазаќстан Республикасыныѕ ипотекалыќ
несиелеу нарыєындаєы еѕ їлкен оператор болып табылады. Компания Ќазаќстан
Республикасыныѕ екінші дјрежелі банктер арасындаєы кґшбастаушылардыѕ бірі
болып табылатын ТўранЈлемБанкінде 2000 жылы ќараша айында ќўрылєан. БТА
Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ негізгі ќызметі жеке жјне заѕды тўлєаларєа
жылжымайтын мїлікті сатып алуєа, салуєа жјне жґндеуге ўзаќ мерзімді
ипотекалыќ несиені беру болып табылады. Бўл несиелендіру жылжымайтын
мїліктіѕ, соныѕ ішінде тўрєын їйдіѕ, сонымен ќатар коммерциялыќ сектордыѕ
жобасын ќаржыландыру їшін жасалєан. Компания Ќазаќстанныѕ нарыєында алєаш
рет ипотекалыќ пакеттер, яєни халыќтыѕ јрбір категориялы ќажеттілігін жјне
коммерциялыќ ќўрылымыныѕ ґзгеше ерекшелігін ескеретін, несие
параметрлерініѕ белгілі жиынтыєын кґрсететін тїсінікті енгізді. Бўл
Акционерлік Ќоєам Ќазаќстанда бірінше рет клиенттердіѕ алєашќы жјне
сырттай квалификация, яєни клиенттерге алдын ала ґз їміттерін баєалауєа
мїмкіндік беретін жїмыстарын жїргізе бастады.
БТА Ипотека акционерлік ќоєамы Ќазаќстанныѕ ипотекалыќ
нарыєында їлесті компания болып табылады жјне де осы уаќытќа дейін жеткен
жетістіктерінде тоќтап ќалмай, жаѕа ипотекалыќ ґнімдерді жасау жјне жалпы
ипотекалыќ нарыќтыќ дамуында кґптеген жўмыстар атќаруда.
Дипломдыќ жўмыстыѕ зерттеу объектісі болып БТА Ипотека акционерлік
ќоєамы жјне Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесі табылады.
Дипломдыќ жўмыстыѕ маќсаты жеке тўлєаларды ипотекалыќ несиелеу
жаєдайларын аныќтайтын аќпараттыќ жїйе жасау болып табылады.
Дипломдыќ жўмыс кіріспеден, Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ
жїйесініѕ жасалу негіздемесінен, аќпараттыќ жїйеніѕ деѕгейін жјне оныѕ
мїмкін болатын пайдалану аймаќтарын баєалаудан, ќорытындыдан, пайдаланылєан
јдебиеттер кґздерініѕ тізімінен, ќосымшадан жјне программа мјтінінен
тўрады.
Бірінші бґлімде– жеке тўлєаларды ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ
жїйесін жасау негіздемесінде таќырыптыќ облыс сипатталады, яєни аќпараттыќ
жїйе ўєымы енгізіледі, БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ ўйымдыќ
ќўрылымыныѕ сипаттамасы беріледі, аќпараттыќ жїйеніѕ жасалуыныѕ арналуы мен
маќсаты аныќталады. Талаптар келесілерге ќойылады:
— жеке тўлєаларды ипотекалыќ несиелеу шарттарын аныќтайтын аќпараттыќ
жїйеніѕ ќўрылымына: есептердіѕ ґзара байланысыныѕ схемасы.
— ресурстарєа: программалыќ, ўйымдыќ, техникалыќ, аќпаратпен
ќамтамасыз ету. Жеке тўлєаларды ипотекалыќ несиелеудіѕ шарттарын
аныќтайтын аќпараттыќ жїйеніѕ концептуалды схемасы жасап шыєарылєан.
Екінші бґлімде – аќпараттыќ жїйені жобалауда жасалып шыєарылєан
аќпараттыќ жїйеніѕ жобалау шешімдері келтірілген. Бўл бґлімде аќпараттыќ
жїйеніѕ ќўрамына кіретін есептер кешені сипатталады, басты есептіѕ орны
аныќталып, оныѕ сипаттамасы беріледі. Аќпараттыќ жїйеніѕ жўмыс жасауы їшін
ќажетті кіріс жјне шыєыс аќпараттары сипатталады. Аќпараттыќ база жіктеу
жјне кодтау жїйелерін, нормативті-аныќтама ќўжаттарын, жедел аќпаратты
ќамтитын сыртќы машиналыќ, сондай–аќ аќпараттыќ жїйеде пайдаланылатын жеке
деректер базасыныѕ жиынтыєы болып табылатын ішкі машиналыќ ретінде
ќарастырылады.
Сонымен ќатар, бўл бґлімде есептіѕ математикалыќ ќамтамасыз етілуі
ќарастырылады, яєни есепті шешу алгоритмініѕ сипаттамасы келтіріледі.
Программалыќ ќамтамасыз етуді есепті шешуде пайдаланылуы мїмкін
программалыќ ќўралдарєа сипаттама беріледі: программалыќ ќамтамасыз етудіѕ
ќўрылымы, мўнда есептер кешенін іске асыру їшін таѕдалєан деректер
базасыныѕ тілі– МББЖ MS ACCESS жјне Жеке тўлєаларды ипотекалыќ несиелеу
ќолданбалы программалар пакеті сипатталады.
Пайдаланушыєа нўсќау жасалєан жјне мјселелік есептіѕ жўмысын
кґрсететін баќылау мысалы келтірілген.
Дипломдыќ жўмыстыѕ їшінші бґлімінде аќпараттыќ жїйеніѕ деѕгейін жјне
оны пайдаланушыныѕ мїмкін облыстарын баєалауда аќпараттыќ жїйені жасауєа
шыєатын шыєындар баєаланады. Жаѕа технологияларды пайдалану басќаруды
жаќсартудыѕ бір тјсілі болып табылады, ол басќа тјсілдермен салыстырєанда
негізінен техникалыќ ќўралдарды орнату мен пайдалану жјне есептіѕ автоматты
жїйесініѕ жобасын жасаумен байланысты шыєындардыѕ кґп шыєуын талап етеді.
Сондыќтан аќпараттыќ жїйені жасау ќажеттілігі туралы сўраќты шешкенде
жїйені енгізу кезінде алынатын тиімділікті баєалауєа їлкен назар
аударылады.
Аќпараттыќ ґнімніѕ іске асырылуыныѕ нјтижесін талдау кезінде жїйеніѕ
ґз арналуына сјйкестік дјрежесі аныќталады, яєни еѕ жаќсы икемділікті
ќамтамасыз ету маќсатымен таѕдалєан есептеу процесін жјне сўраныстарды
ќалыптастыруды ўйымдастырудыѕ дўрыстыєы, оныѕ техникалыќ-методикалыќ
жаќсылыєы жјне экономикалыќ тиімділігі.
Бўл бґлімде сондай-аќ есептер кешенініѕ аќпараттыќ технологиясын
жаќсарту бойынша нўсќаулар беріледі.
Дипломдыќ жўмыста жасалєан жўмыс бойынша ќорытынды, пайдаланылєан
јдебиеттер кґздерініѕ тізімі жјне программа мјтіні келтіріледі.

1 Тарау ИПОТЕКАЛЫЌ НЕСИЕНІЅ АЌПАРАТТЫЌ ЖЇЙЕСІН

ТЎРЄЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ

1.1. БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ сипаттамасы жјне басќару
жїйесініѕ болуы

Аќпараттыќ кеѕістігі болып саналатын аќпараттыќ объектілер жиынтыєынан
тўратын јр аќпараттыќ жїйеніѕ пјндік саласы болады. Дипломдыќ жўмыста
ипотекалыќ несиелеудіѕ аќпараттыќ жїйесін дамыту ќарастырылады.
Дїние жїзінде, соныѕ ішінде кейінгі кездері Ќазаќстанда да ипотекалыќ
несие банктіѕ ќызметін жан-жаќты дамытуда. Кейбір дамыєан елдерде несиеге
берудіѕ бўл тїрі 13 бґлікті ќўрайды. Бўл мјселеніѕ кґлеміне келсек,
мысалы, Америка Ќўрама Штатында нарыќтыќ несиеніѕ сыйымдылыєы триллион
доллармен баєаланады, ал бізде (доллармен есептегенде) еѕ жоєарєы кґрсеткіш
10-100 миллион болады.
Тўрєын їй ипотекалыќ несиеніѕ басќа несиелерден айырмашылыєы оныѕ ўзаќ
мерзімге берілуінде (15 жылєа дейінгі мерзімді баєдарламалар жўмыс істейді,
ал перспективалары 25 жылєа дейін), осындай уаќыт ішінде иемделінген
пјтерлер банктіѕ бґлген ќаржысынан 2 есеге дейін кґтерілуі мїмкін. Нарыќтыќ
экономиканыѕ негізгі маќсатыныѕ бірі– халыќ ќорын инвестициялап, наќты
сектор экономикасына айналдыру. Ипотека халыќтыѕ жинаєан ќорын јрі ќарай
дамытуєа їлкен їлес ќосады жјне инвесторлардыѕ ќаражаттануына, јсіресе
тўрєын їйлердіѕ салынуына, сонымен ќатар шаруашылыќ саласыныѕ дамуында да
маѕызы зор.
Ќазаќстандаєы ипотекалыќ несиеніѕ тјжірибелік кґрсеткіші бойынша,
ипотеканыѕ ќарызєа берілуі кем дегенде тґрт мјртебелі мультипликативті
јсерді, яєни несиеніѕ јрбір теѕгесі халыќ ќаржысыныѕ шаруашылыќ айналымына
4 теѕгеге дейін артып отырады. Сондыќтан, ипотеканыѕ арќасында їлкен
ќаржылыќ мјселелерді шешуге болады, яєни халыќтыѕ ќолында саќталынєан шетел
валюталары жјне республикамыздыѕ мемлекеттік бюджетімен салыстыруын
жалєастырады.
Бір уаќыттарда, комерциялыќ банктерге сенімдерін арттырып, яєни
банктен несие алушы азаматтар заѕ бойынша сол жерде ґз депозиттерін жјне
есептеу бґлімін аштыруєа болады. Халыќты аќша ќаражатымен ќамтамасыз ететін
ипотекалыќ банктер, мекемелер, ќаржы мјселесін банктерге жјне ќўрылыс
индустриялыќ кјсіпорындарєа ќайта бґліп беріп отырады.
Ќазіргі уаќытта тўрєын їй ипотекалыќ несиесі мемлекеттіѕ
негізгі саясатыныѕ біріне айналып отыр.
2000 жылдыѕ желтоќсан айыныѕ аяєында ќўрылєан ќазаќтыѕ ипотекалыќ
компаниясы– ЌИК жабыќ акционерлік ќоєамы барлыќ бїгінгі банктерді ќаржы
жаєынан ќамтамасыз етіп отыр. Ќазіргі уаќытта ЌИК жабыќ акционерлік
ќоєамыныѕ жалєыз акционері Ќазаќстан Ўлттыќ Банкі болып отыр. Компания
екінші дјрежедегі банктер– Казкоммерцбанк, Банк Центркредит, Альянс банк,
БТА ипотека, Нўрбанк партнерлері арќылы жўмыс істейді . Ќазіргі
кезде ЌИК жабыќ акционерлік ќоєамы заѕ шыєарушы базаларєа жјне
нормативтенген ипотекалыќ несиені ќалыпќа келтіруге ерекше їлес ќосып
отыр.
Бїгінде банктіѕ ипотекалыќ несиелерін алу мїмкіндіктерін шектейтін
елеулі кедергілердіѕ бірі пайыздыќ їстемелер болып табылады. Практика
кґрсеткендей, халыќќа несие беруді бўќаралыќ сипатќа айналдыруєа мїмкіндік
беретін ставкалар валютамаен есептегенде жылдыќ 10 пайыздан аспауєа тиіс.
Алайда банкілерге сырттан тартылєан ресурстар јдетте ќымбат. Бўл жаєдайда
Ќазаќстан Республикасыныѕ Ўлттыќ Банкі елеулі рґл атќаруєа тиіс.
Наќ осы Ўлттыќ Банктіѕ ќолынан єана ипотекалыќ несиелеу бойынша
їстемелерді тґмендету їшін жаєдайлар жасау келеді. Мўндай жаєдайларєа
несие беруді ќамтамасыз етуді баєалау ґлшемініѕ ґзгерісі, резервтердіѕ
кґлемін ґзгерту, міндетті резервтер ќорына аќша аударудыѕ нормасын кеміту
жатады.
Алайда ќаржы нарыєыныѕ ќўрылымын ўзаќ мерзімде ресурстардыѕ їлесін
ўлєайтуєа ќарай тїбегейлі ґзгерту, шыєарылєан жјне орналастырылєан
ипотекалыќ баєалы ќаєаздар нарыєын дамыту арќасында болуы мїмкін. ЌИК
жабыќ акционерлік ќоєамы 2002 жылдыѕ кїзінде бірінші ипотекалыќ
облигациялар эмиссиясын ойдаєыдай шыєарды.
2002 жылдыѕ 18 – ќарашасында 3 миллион теѕге тўратын облигациялардыѕ
бірінші шыєарылуын БанкЦентркредит консорциумы мен КИБ Ассет Менеджмент
жауапкершілігі шектелген серіктестіктіѕ активтерін басќару жґніндегі
брокерлік– диллерлік компаниясы сатып алды.
Ґткен єасырдыѕ 90-жылдарыныѕ бас кезінде Ќазаќстан Республикасында
ипотеканы дамытудыѕ алєашќы ќадамдары жасалды. 1991 жылы Кепілдік туралы,
Инвестициялыќ ќызмет туралы, Жылжымайтын мїлік ипотекасы туралы, Ќарым-
ќатынастар туралы заѕдар ќабылданды, олар ипотекалыќ несиелеуді дамыту
їшін бастапќы ќўќыќтыќ база ќўрды. 1993 жылы Мемлекеттік жаѕа тўрєын їй
саясатыныѕ баєдарламасы жјне оны жїзеге асыру механизмдері туралы заѕ
ќабылданды. Баєдарлама мемлекеттіѕ тўрєын їй саясаты саласындаєы бірќатар
аса маѕызды ќадамдар жасауын кґздеді.
Ипотекалыќ ќаржыландыру тґмендегідей механизмге негізделген:
— банк ґзіне мґлшерлеме, мерзім, ќосымша ќызмет кґрсетулерді ќосады;
— клиенттіѕ тґлем ќабілетін баєалау жјне несиеніѕ еѕ кґп кол жететін
сомасы аныќталады.
Клиенттіѕ тґлем ќабілеті бірнеше ґлшем бойынша баєаланады:
— ай сайынєы тґлем сомасы жјне тґлем мґлшеріне байланысты, отбасыныѕ
ай сайынєы таза жиынтыќ табысыныѕ 35 пайызынан 60 пайызына дейінгі
аралыќта болуы тиіс.
Отбасыныѕ жалпы еѕ аз шыєыны, коммуналдыќ тґлемдерді, басќа да
шыєындарды ќосќанда табыстыѕ 90 пайызына дейін болуы тиіс.
Несие бойынша ќамтамасыз етуді баєалау кепілдік сома мен активтердіѕ
міндеттемелерге араќатынасымен аныќталады. Несие беру тїрлері їшін 50
пайызєа дейін жол беріледі.
Жер учаскесі бар сатып алынатын немесе жґнделетін тўрєын їй немесе
жґнделетін тўрєын їй немесе жылжымайтын мїлік несиені алуда кепілдік бола
алады.
Кепілдік ґтімділігі бойынша бірќатар талаптар (кепілдіѕ жаєдайы, оныѕ
нарыќтыќ баєасы) бар. Осы талаптарды жјне жылжымайтын мїлікті баєалау
јдістемесін ескере отырып, объектініѕ кепілдік ќўнын аныќтауєа болады.
Несие беру кезіндегі компенсациялыќ факторлардыѕ еѕ негізгілерініѕ бірі
несиеніѕ ќамтамасыз етілуі болып табылады. Есептеулер кезінде кґрнекілік
пен ќолайлылыќ їшін екі кґрсеткіш– К3 жјне LTV пайдаланылады. Олар несие
беру кезінде несиені ќамтамасыз етуді сипаттай алады.
К3 – клиенттіѕ материалдыќ активтері мен оныѕ міндеттемелері
жиынтыєыныѕ араќатынасын сипаттайтын коэффициент.
Клиенттіѕ активтері мыналар:
— жылжымайтын (тўрєын їй жјне коммерциялыќ жай) оныѕ ішінде алынєан;
— заѕды тўлєалардыѕ– жўмыс берушілердіѕ кепілдіктері;
— коммерциялыќ (кјсіпкерлік) тјуекелдерді саќтандыру;
— автомашина;
1. аќша, депозиттер, банктердегі алымдар;
— баєалы ќаєаздар;
— меншікке жататын ґзге де жылжымайтын заттар жјне мїлік.
Басќа банкілердіѕ алдындаєы міндеттемелерде аєымдаєы отбасы
шыєынындаєы ай сайынєы тґлемі бойынша шыєындар ескеріледі. Мўндай ќарыз
(заем) бойынша негізгі ќарыз ќалдыєы кепілдік коэффициенттерініѕ
араќатынасына јсер етпейді. Ґйткені ол јдетте басќа кепілдікпен ќамтамасыз
етілген. Несиені жабу їшін тґлем тґлеуде ќиындыќтар туєан жаєдайда ґндіріп
алу їшін бірінші кезекте кепілдікті ќамтамасыз етуге їміт артады.
LTV – кепілдікті ќамтамасыз ету мен клиенттіѕ міндеттемелері
араќатынасын сипаттайтын коэффициент.
Бўл коэффициентті аныќтаєан кезде тек несие беруші мекеменіѕ
пайдасындаєы активтер есептелінеді, яєни сатып алынатын тўрєын їй,
жылжымайтын мїлік тїріндегі ќосымша кепілдік, жўмыс берушініѕ жјне депозит
кепілдігі жатады.
Ипотекалыќ ќаржыландыру кезінде жылжымайтын мїлік негізінен ќамтамасыз
етіледі. Бўл жаєдайда кепілдік ќўныныѕ кґлеміне ыќпал ететін факторларєа
жјне сатып алынатын нысанєа ќойылатын талаптарды ќарастыру ќажет.
Жылжымайтын мїліктіѕ аса маѕызды сипаттамасы оныѕ ґтімділігі болып
табылады. Ґтімділік кґптеген факторларєа:
— жылжымайтын мїліктіѕ орналасќан ауданына;
— жалпы (тўратын) ауданына;
— ќаланбаєан ќабырєасыныѕ материалына;
— ќўрылыстыѕ салынєан жылына ;
— жоспарлау типі;
— їйдіѕ жјне пјтердіѕ ќабатына;
— їйдегі пјтердіѕ орналасуына (мјселен, ол їйдіѕ бўрыш жаєында болуы
мїмкін);
— ќосымша жаќсартылєанына байланысты.
Їйдіѕ ќабырєасы бойынша – каркасты-ќамысты, шпалды, кірпіштен салынєан
їйлер. Осы кїнгі кірпішті жјне панелді їйлермен салыстырєанда, сейсмикалыќ
беріктігі шектелген 1950 жылдан кейін тўрєызылєан тозыєы жеткен їйлер.
Орналасќан ауданы бойынша – ќала аумаєынан тыс (Алматы ќўрылысыныѕ бас
жоспарына сай болашаєы зор, дамыєан аудандарды ќосќанда) жјне алыстаєы
аудандар, атап айтќанда, Тўрар Рысќўлов даѕєылыныѕ тґменгі жаєындаєы,
Дружба жолыныѕ батысындаєы, Медеу ауданындаєы Горький демалыс баєыныѕ
сыртындаєы аудандар. Тау бґктеріндегі аудандарда жеке тўрєын їй ќўрылысын
жїргізу їшін жјне їй салуєа рўќсат ќаєаз алу їшін таѕдау кезінде тау етегі
жерініѕ кґшу ќаупі, аймаќтыѕ сейсмикалыєы ескерілуі ќажет.
Їйдіѕ ќўнын елеулі тїрде арттыратын факторлар:
— ќабырєаныѕ кірпіш материалынан болуы;
— Кґне орталыќ, Самал, Кґктем жјне басќа таѕдаулы аудандарда
орналасуы;
— пјтердіѕ орналасќан ќабаты;
— пјтердіѕ їйдіѕ орталыќ бґлігінде (бўрышта емес) болуы;
— лоджия, балкон, гараждардыѕ болуы.
Барлыќ факторларды ескере отырып, жылжымайтын мїлікті баєалау
јдістемесі бар. Тјуелсіз баєалаушы мїлікті баєалау јдісін пайдаланып,
шектеулерді ескере отырып, жылжымайтын мїлікті баєалауды іске асырады.
Объект жићазымен, тўрмыстыќ техникасымен жјне басќа мїлкімен ќоса сатып
алынєан жаєдайда, бўл заттар жылжымайтын мїліктіѕ сыртќы тїрі, тўтастыєы
бўзылмай алынуы мїмкін. Алайда бўл факторлар есепке ќабылданбайды.
Коммерциялыќ жылжымайтын мїлік ќўрал-жабдыєымен, жићазымен, тўрмыстыќ
техникасымен, не дайын бизнесімен сатып алынєан кезде бўл факторлар да
ескерілмейді. Коммерциялыќ жылжымайтын мїліктіѕ профилін немесе осы нысанда
жїзеге асырылатын ќызметтіѕ тїрі бойынша немесе жеѕіл ауыстыру
мїмкіндігініѕ себебі бойынша тікелей сатып алынєан аудан баєаланады.
Кепілдеменіѕ кепілдік ќўнын аныќтау їшін баєалаудыѕ їш јдісі бар:
— сатылатын заттарды тікелей салыстыру јдісі;
— шыєындыќ јдіс;
— табыстыќ јдіс.
Жер учаскесініѕ ќўны ќўрылыстыѕ орналасќан жеріне, жер бедеріне
байланысты аныќталады. Мїліктіѕ ќўнын барынша тґмендетілген ґтімділік
бойынша шектеулерге, бастапќы талаптарєа баса назар аудару ќажет.
Осыныѕ салдарынан Алматы ќаласы бойынша оларды ќабылдау мїмкіндіктері
шектелуі мїмкін.
Банк тарапынан несие бойынша есептеулердіѕ тўраќтылыєына келтірілген
жаєдайда банкке ќарыздар адамныѕ міндеттемелеріне ќамту ретінде банкке
ќосымша кепілдік ўсынылады. Ќосымша кепілдікті пайдалану кезінде баєалау
јдеттегіндей жылжымайтын мїліктіѕ нарыќтыќ ќўны бойынша жїргізіледі, біраќ
нысананыѕ кепілдік ќўны нарыќ ќўнынан 30 пайызєа тґмен болады. Бўл банк
тјуекелділігін елеулі тїрге келтіреді, ґтімділігін арттырады, ґйткені
мїліктіѕ ґз ќўныныѕ 23-не сату јрі тез, јрі оѕай. Несиені талдау жјне
рјсімдеу кезінде ќосымша кепілдік ќўны нарыќ баєасыныѕ 70 пайыз тїрінде
ќабылданады, наќ осы баєа кепілдік шартында, баєалау туралы есепте
кґрсетіледі.
Ќосымша кепілдікті тіркеу їшін ќажетті ќўжаттар:
1. нысананы ќўќыќтыќ аныќтау ќўжаттары;
2. їйдіѕ жоспары;
3. їйдіѕ ќарызы жоќ екендігі туралы аныќтама;
4. жўбайыныѕ, отбасыныѕ кјмелетке толєан мїшелерініѕ кепілдікке ќою
жґніндегі нотариалдыќ келісім ќаєаздары;
5. ќамќорлыќ етуші органдардыѕ (кјмелетке толмаєан балалардыѕ болу
жаєдайынды) келісімі.
Жеке адамдардыѕ кепілдік беруі кепілдікті ќамтамасыз ету болып
табылмайды, клиенттіѕ ќосымша активі деп есептелінеді. Бўл кепілдік
берушініѕ, ќарыз алушыныѕ несие бойынша ќарызын ґтеуге ќатысуы
міндеттемесі.
Тўрєын їйді сатып алу кезіндегі міндетті шарт оныѕ міндетті тґлемдері
бойынша ќарызыныѕ бар-жоєын тексеру болып табылады. Ќандай да бір ќиєаштар
табылєан жаєдайда оларды тїзету їшін шаралар ќолданылады. Ипотекалыќ
ќаржыландырудыѕ таєы бір шарты– жылжымайтын мїлік ќўныныѕ 15-тен 70
пайызына дейінгі мґлшерде бастапќы жарнасын тґлеу болып табылады.
Біріншіден, бўл сатып алушыныѕ шын ниетін растау. Екіншіден, бўл
несиеніѕ ќайтарымдылыєы шотындаєы тјуекелділікті азайту. Їшіншіден,бўл
ќаржыны пайдаланєаны їшін банкініѕ жалпы сый аќысы мен ай сайынєы тґлемініѕ
еѕ тґменгі деѕгейі.
Ипотекалыќ ќаржыландырудыѕ ќажетті шарты сатып алынєан жылжымайтын
мїлік пен ќарыз алушыныѕ ґмірін саќтандыру болып табылады. Саќтандыру
оќиєасы немесе ќарыз алушы еѕбек ету ќабілетін жоєалтќан жаєдайда
саќтандыру компаниясы кїллі ќарызын ґтейді, ал мїлік не ќалдырєан ґсиеті
бойынша, не тікелей мўрагерлеріне беріледі. Банк несие беруге келісім
бергеннен кейін тўрєын їй тексеріліп, саќтандыру жасалып, ќарыз алушыныѕ
бастапќы жарнасы салынєаннан кейін жылжымайтын мїлікті сатып алу–сату
мјселесі рјсімделеді. Сол кїні банк бастапќы жарнаєа несие сомасын ќосады
жјне сатып алушыєа нысананыѕ толыќ ќўнын тґлейді. Бўдан јрі жылжымайтын
мїлік сатып алушыныѕ атына рјсімделеді, ол ай сайын несиені теѕ їлеспен
ґтейді. Бўл тґлемге банктіѕ алатын сый аќысы жјне аєымдаєы ќарыз бойынша
тґлем кіреді. Біздіѕ ќўќыєымызда кепілдік беру институты біраздан бері
тјуелсіздік алып, біртіндеп экономикамыз даму жолына тїскен жылдарда бўл
институт екінші рет ґмірге ќайта келді. Кешгі жоспарлы экономикалыќ
жаєдайында коммерциялыќ несие беру болмаєан заманда кепілдік беру тиісінше
дами алмады. Сондыќтан кіші ЌСРО кезеѕінде кепілдік болды, алайда шын
мјнінде аз болды.
90-жылдардыѕ бірінші жартысында реформалардыѕ басталуымен бірге жаєдай
тїбегейлі ґзгерді. Нарыќ ќатынастарыныѕ дамуы баламасыз ќўќыќтыќ базасыз
мїмкін емес. Осыєан байланысты міндеттемелік ќўќыќтар, оныѕ ішінде
міндеттемелердіѕ орындалуын ќамтамасыз ету тјсілдерініѕ рґлі едјуір артады.
Міндеттемелердіѕ орындалуын ќамтамасыз ету тјсілдері деп несие берушілердіѕ
талаптарын ќанаєаттандырудыѕ ќосымша кепілдіктерін орнату жолымен ќарыз
алушылардыѕ тиісті міндеттемелерініѕ орындалуын ынталандыратын мїліктік
сипаттаєы, заѕмен немесе келісім шартпен кґзделген арнайы шаралар деп
тїсінеміз.
Жылжымайтын мїлік кепілдігі (ипотека) несиені ќамтамасыз етудіѕ
анаєўрлым кеѕ таралєан тїрі болып табылады. Бўл жылжымайтын мїліктіѕ аќшаєа
айналу ќабілетімен, жоєары баєалылыєымен, ўзаќ уаќыт тўтынуєа
болатындыєымен байланысты негізгі регламент ететін ќўжат заѕды кїші бар
Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ 1995 жылдыѕ 23-желтоќсанында шыќќан
Жылжымайтын мїлік ипотекасы туралы жарлыєы болды. Азаматтыќ кодексте
ќамтамасыз етудіѕ бўл тїріне 299-328-баптар арналєан. Бір тараптан,
кепілдік-јмбебап ќамтамасыз ету, басќа тараптан, ґндірісті алу їшін
процедура, конституцияныѕ (6-бап, 1-тармаєы) баптарында јрбір азамат
жекеменшікке ие болу керектігі 13-бап, 1- тармаќта соттыѕ тјртібімен ґз
ќўќыќтарын ќорєауєа ќўќылы екендігі, 25-бапта тўрєын їйге ќол
сўєылмайтындыєы жазылєан. Ипотеканы рјсімдеу кезінде кепілдік шартын жасау
міндетті шарт болып табылады. Кепілдік туралы шарт тараптардыѕ міндеттері
мен ќўќыќтарын туєызады. Міндеттемені орындау мерзімі туєанєа дейін,
жылжымайтын мїлік кепілдік берушуніѕ ќолында ќалып отырєан жаєдайда
кепілдік ўстаушы кепілдік затыныѕ саќталуы їшін ќажетті шараларды ќолдануєа
кепілдік беруден талап етуге ќўќылы.
Нысананыѕ (объектініѕ) тозуын аныќтау:
Жалпы тозу сомасы мынаєан теѕ:
U3= Uтаб+ Uфунк+ Uсыртќы,
Мўндаєы
Uтаб– табиєи тозу сомасы
Uфунк–функционалды тозу сомасы
Uсыртќы – сыртќы тозу сомасы.
Функционалды тозу кґлемді жоспарлы немесе конструктивтік шешімніѕ осы
заманєы стандарттарєа сјйкес келмеуі ретінде аныќталады, басќа сґзбен
айтќанда, функционалды тозу баєаланєан объектініѕ уаќыт рухына сай
келмеуін білдіреді. Сјйкес келмеудіѕ себебі бір нјрсеніѕ жетіспеушілігі,
не артыќ болушылыєы. функционалды тозуды жою їшін ќайта ќўру ќажет, бўл
їшін ќаржы керек. Сыртќы тозу сыртќы ортаныѕ јсерінен болады. Олар
мыналар: нарыќ жаєдайы, ќоршаєан инфраќўрылымныѕ ґзгеруі, сейсмикалыќ
жјне экологиялыќ жаєдай.
Объектініѕ баєасын табыс тјсілімен аныќтауєа болады. Олар мыналар:
1. объектіні пайдалану кезінде кіріс кґзі ретінде клиенттер ќаралады
(коммерциялыќ жылжымайтын мїлік, келесі жалєа беру їшін тўрєын їйді
сатып алу);
2. Объектілерді салу, ќайта салу не жґндеу кезінде олар кіріс кґзі
ретінде пайдаланылуы мїмкін;
3. Баєалауєа басќа кірістерді пайдалану їшін аќпараттыѕ жеткіліксіздігі
сезіледі. Бўл јдістіѕ принципі белгілі бір мерзімге жалєа беру
жаєдайында жылжымайтын мїліктіѕ мїмкін болатын ґзін-ґзі аќтау есеп
арќылы ќўнын аныќтауєа јкеліп салды. Кїллі јдісті есепке ала отырып,
баєалаушы объектініѕ баєасын аныќтаєаннан кейін нјтижелерді їйлестіре
жїргізеді, объектініѕ баєасына біржолата тїзетулер енгізіп, объектініѕ
баєалау ќўнын шыєарады.
Мїлік кепілдігі кезінде ќамтамасыз ету кепілдігін дўрыс жјне наќты
баєалау аса маѕызды сјт болып табылыды. Шартты тїрде жылжымайтын мїлік тґрт
топќа бґлінеді:
1. ќўны АЌШ-тыѕ 50 мыѕ долларына дейінгі тўрєын їй жылжымайтын мїлкі;
2. ќўны АЌШ-тыѕ 50 мыѕ долларынан астам тўрєын їй жылжымайтын мїлкі;
3. ќўны АЌШ-тыѕ 50 мыѕ долларына дейінгі коммерциялыќ жылжымайтын мїлкі;
4. ќўны АЌШ-тыѕ 50 мыѕ долларына астам коммерциялыќ жылжымайтын мїлкі;
Јртїрлі јдіспен объект баєаларын есептеу спецификасы, кейбір
жаєдайларда баєаєа јсер ететін јртїрлі коэффициентті пайдалану нысаны
маќсат бойынша болуды туєызып отыр. Шамамен алєанда ќўны 50 мыѕ долларынан
астам объектіні баєалау кезінде барынша дјл неєўрлым еѕбекті кґп ќажет
ететін јдістерді пайдалану ќажет. Баєалауды ќарау кезінде ќўќыќтыќ тўрєыдан
ешќандай сезім туєызбайтын ќўжаттар ќабылданады.
Баєалаудыѕ негізгі принциптері:
1. Пайдалылыќ принципі- жылжымайтын мїлік объектісі меншік иесініѕ
ќажеттілігін ќанаєаттандырєан сайын, соєўрлым оныѕ пайдалылыєы,
ќўндылыєы арта тїседі;
2. Орын ауыстыру принципі- пайдалылыєы немесе табыстылыєы бойынша
біртекті жылжымайтын мїлік объектілер нысанын аныќтау кезінде баєасы
ќымбат емес объектілер жоєары сўраныспен пайдаланылуы мїмкін.
3. Кїту принципі (негізінде коммерциялыќ жылжымайтын мїлік їшін ќолданады
) – жылжымайтын объектіні пайдаланудан јлеуетті меншік иесі ќандай
табыс немесе ќандай пайда кїтуді аныќтайды.
4. Їлес принципі- объектініѕ ќўнын аныќтауїшін, јрбір фактордыѕ, оныѕ аса
маѕызды элементтерініѕ їлесін аныќтап, объектініѕ ќўны мен
пайдалылыєын ќалыптастыру ќажет.
0. Тепе-теѕдік принципі– јрбір жер пайдалану типі їшін, белгілі бір
объективтіліктіѕ компоненттері ќажет, олардыѕ оѕтайлы бірігуі
жылжымайтын мїліктіѕ еѕ жоєарєы ќўнын ќамтамасыз етеді.
0. Сўраныс пен ўсыныс принципі– бўл жылжымайтын мїлік баєасы сўраныс пен
ўсыныстыѕ ґзара іс-ќимыл нјтижесінде ґзгеретінін білдіреді.
0. Сјйкестік принципі– архитектуралыќ біркелкіліктіѕ парасатты деѕгейі
жјне жер пайдаланудыѕ ортаќ сипаты бар жерде жылжымайтын мїлік
объектісініѕ ќўны жоєары болады.
БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ компаниясы бірінші 100 пайыздыќ
жеке меншік компания болып табылады жјне де ипотека нарыєында екі жылдан
астам жўмыс істеуде. Ќазіргі уаќытта компания їш ірі жјне арнайы ипотекалыќ
компаниялардыѕ бірі жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ Ўлттыќ Банкініѕ ќарызєа
беру операцияларын жїргізуге болатын лицензияєа ие. Компания Ќазаќстан
Республикасыныѕ Ўлттыќ Банкініѕ банктік заѕдамаларында кґрсетілген
операцияларды теѕгемен жїргізуге 2001 жылы 20 желтоќсанда №27 ќўжатын
алєан. Ол лицензия келесі операцияларды жїргізуге ќўќыєын береді:
1.Банктік операцияларды теѕгемен жїргізу:
0. ќарыз операциялары: аќылы, тездетілген жјне ќайтарымды шарттарєа
сјйкес несиелерді аќшалы формада беру;
0. сенімділік (трасталыќ) операциялар: Ќазаќстан Ипотекалыќ
компания жабыќ акционерлік ќоєамы – кепілдік берушініѕ тапсырысы
мен мїддесі бойынша, аќшалар мен баєалы ќаєаздарды басќару;
2.Банктік заѕдамаларда кґзделген басќа да операцияларды жїргізу:
0. факторингтік операциялар: тґлей алмау тјуекелдігін ескере отырып,
сатып алушыдан тауарлардыѕ ќўнын тґлеу ќўќыќтарын алу.
Ќазіргі кезде БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ жарєылыќ капиталыныѕ
кґлемі 01.01.2002 жылдыѕ кґрсеткіші бойынша, 40 миллион теѕгені ќўрайды,
яєни 100 теѕге номиналындаєы 400000 жай акциялары. БТА Ипотека
акционерлік ќоєамы ТўранАлем Секьюритиз жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктіѕ дочернее компаниясыныѕ бірі болып табылады. ТўранАлем
Секьюритиз жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіѕ жарєылыќ капиталы 28
миллион теѕгені ќўрайды.
Компанияныѕ жалпы ќызметіне сипаттама беретін болсаќ, ол екі баєытта
жїреді:
0. тўрєын їй мїлкін несиелеу;
0. коммерциялыќ мїлікті несиелеу.
Тґменде бўл ќызмет тїрлеріне толыєыраќ тоќталып кетсек деймін.
Компания ґз ќызметін ипотекалыќ несиелеуде, яєни тўрєын їй мїлкін (пјтер,
жер учаскесімен бірге жеке їйлер) сатып алуєа, жґндеуге немесе салуда
кґрсетеді. Компанияныѕ клиенттері мен жеке тўлєалар, жеке кјсіпкерлер
немесе заѕды тўлєалар бола алады. Соѕєы жаєдайда бўл категорияєа тек
жўмысшыларына баспана алатын заѕды тўлєалар єана жатады. Ќазаќстанда
табысты ќызметті жїргізу їшін, компания клиенттеріне коммерциялыќ мїлікті
сатып алу, жґндеу жјне салуєа несие береді. Клиенттері кјсіпкерлік
ќызметпен айналысатын жеке жјне заѕды тўлєалар бола алады. Коммерциялыќ
жјне тўрєын їй ќарызы компанияныѕ меншік немесе ќарыздыќ, яєни
ТўранАлемБанкінен немесе басќа да ќаржылыќ мекемелердіѕ ќаражатынан
алынады. Жалпы компания ќызметін ќаржыландыратын амалдарды алатын болсаќ,
олар:
0. ќор нарыєында ипотекалыќ облигацияларды тарату;
0. ссудалыќ капитал– ТўранАлемБанк банкаралыќ нарыєынан несие
ќаражаттарын ќарызєа алу;
0. акционерленген капитализация – ТўранАлем Секьюритиз ќатысушы
партнерлерді тарту;
0. пўлдарды ќалыптастыру жјне ипотекалыќ кујліктерге ЕББР жјне Темірбанк
кепілдеме беру;
0. БТА, ЌИК шарттарына байланысты несиелерді сату жјне ЌИК талаптарын
беру ќўќыќтарын ЌИК-тен сатылєан несиелер баланстан шыєарылады, біраќ
несиені толыќ ґтемегенше шартты тїрде ќалады.
БТА Ипотека акционерлік ќоєамы Ќазаќстан Республдикасыныѕ ипотекалыќ
несиелеудіѕ нарыєындаєы еѕ їлкен операторыныѕ бірі болып табылады. Јр тїрлі
баєалауєа сјйкес, компания ќызметініѕ нјтижесіне ќарасаќ, беріліп жатќан
тўрєын їй ипотекалыќ несиелеудіѕ 30-40 пайызын ќўрайды екен. БТА
Ипотека акционерлік ќоєамы аймаќтыќ дамуєа ерекше кґѕіл бґледі.
Компанияныѕ даму стратегиясыныѕ ішіндегі еѕ маѕыздысы болып саналады.
Ќазіргі кезде Алматыда басты офисі ќызмет кґрсетеді, ал компанияныѕ
елшіліктері Астана, Атырау, Ќостанай, Кґкшетау, Павлодар, Петропавл, Орал,
Аќтґбе, Ґскемен, Семей, Тараз, Ќараєанды, Шымкент ќалаларында. Жаќын
уаќытта компания мемлекеттіѕ барлыќ басты аймаќтарында ґзініѕ елшіліктерін
ашуды жоспарлап отыр.
Компания жїйелі жјне тереѕдетілген мониторинг, аймаќтыќ маркетингтік
зерттеулер жїргізеді. Осы жылы компания аймаќтыќ желіні кґбейтуді
жоспарлауда.
Жоєарыда айтып кеткендей, БТА Ипотека акционерлік ќоєамыныѕ басты
ќызметтерініѕ бірі ипотекалыќ несиелеу болєандыќтан, несиені беру
шарттарына кесте тїрінде тоќталып кетсек.

1-Кесте. Несиені беру шарттары
Клиент Жеке немесе заѕды тўлєа– резидент 60 жастан жоєары болмау
керек. 60 жастан жоєары болсанесие алуєа компаниядан
рўќсат алуы керек.
Жеке тўлєа– резидент емес билігі бар органдарда тіркелуі
ќажет жјне де мїлікті алу їшін тўрєын їй департаментінен
рўќсат алуы ќажет.
Заѕды тўлєа– Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕына сјйкес
республика территориясында орналасќан жјне тіркелген
кјсіпорындар несие алуєа ќўќылы.
Валюта Теѕге, доллар
Ќаржыны беру Ќолма ќол жјне ќолма ќол емес
Несиені тґлеу Ай сайынєы тґлемдер келесі формуламен есептеледі:
реті Ай сайынєы тґленетін сома = кредит*i1-(1+i)-п дјрежесі,
Мўндаєы i– сыйаќы мґлшерлемесі;п– периодтар мґлшері
Маќсаты, Ќаржыландыру кґп ќабатты їйлерден пјтерлерді 1 немесе 2
територия жјненарыќтан сатып алу, жаѕа їйді салу, жґндеу жўмыстарына
объект беріледі. Объект тек Ќазаќстан Республикасыныѕ
территориясында болу ќажет.
Клиентке 1 тґлемді тґлеу їшін меншік ќаражатыныѕ болуы;
ќойылатын тўраќты табыс кґзініѕ болуы;
міндетті мїлік тїріндегі ќосымша кепілдіктіѕ болуы;
талаптар жўмыс берушініѕ кепілдігініѕ болуы;
аќша ќаражаты жјне екінші дјрежелі банктегі депонирленген
ќаражатыныѕ болуы;
ќажет жаєдайда їшінші тўлєаныѕ кепілдігініѕ болуы.
Саќтандыру Ґмірде клиенттіѕ жўмысќа жарамдылыќ ќабілетін аныќтау жјне
мїлікті саќтандыру ќызметі клиенттіѕ ґз ќаражатынан
ќаржыландырады.

Несиелік портфельге мониторинг жасау:
0. — несиелік портфельге мониторинг жасау тјуекелділікті минималдау
жјне портфельдіѕ жоєарєы сапасын саќтаудыѕ келесі кезеѕі болып
табылады. Мониторинг ќўќыќтыќ бґліммен есеп жјне талдау ретінде іске
асырылады. Бґлім тґлеуден жалтаратын клиенттерді тауып, аќпараттыќ
ќўќыќтыќ бґлімге баєыттайды. Ол ґз алдына клиенттермен жўмыс
жасайды;
0. — несиелік портфельге мониторинг жасаумен ќатар компания портфельді
мерзімдік тїгендеуге тексеру жїргізеді жјне тјуекелділікке кіретін
топтаєы несиелерді жояды;
0. — Тјуекелділікке кіретін топтаєы несиелер риэлторлармен басты
ќарыздыѕ ќалдыќ ќўнымен жїзеге асырылады. Компания несие ќаражатын
ќайтарады, сонымен ќатар жеке несие портфелі жоєарєы ґтімділік
саќтап ќалады.
Жетістіктері:
БТА Ипотека компаниясыныѕ еѕ табысты да кґрнекті дамуы несиелік
портфельдіѕ экспансиясыныѕ динамикасы болып табылады:
0. 500 миллион теѕге сомаєа ипотекалыќ облигацияларды сату, тарату жјне
листинг В компаниясына ендіру;
ЕБРР жаєынан компанияныѕ ќаржылыќ ќызметіне несиелеу туралы жобаны
жасау жјне оны ќарќынды тїрде жїзеге асыру;
ЕБРР жаєынан тексеру несиелеу кґлемін јрі де кеѕейту жґнінде жобаны
дайындау жјне ЕБРР капиталын жарєылыќ капиталєа ендіру;
Ќазаќстандаєы ипотекалыќ несиелеу нарыєыныѕ 20-25 пайызын саќтап ќалу
жјне нарыќтаєы алдыѕєы ќатарлы компанияныѕ бірі болу.
Дамудыѕ басты баєыттары:
0. -баєалы ќаєаздар нарыєында ипотекалыќ облигацияларды јлі де тарату.
Компания кґктемде 1 млрд. теѕгеге ипотекалыќ облигация шыєаруды
жоспарлап отыр;
0. -шетелдік инвесторларды компанияныѕ жарєылыќ капиталына тарту:
0. несиелік экспансияны ґсіру маќсатында тартылєан ќордыѕ кґлемін
кґбейту жјне соєан байланысты халыќќа деген несиелік мґлшерлемені
азайту.
Ќызметті ќаржыландырудыѕ амалдары:
0. -ссуданыѕ капиталы БТА банк аралыќ нарыєынан несие ќаражаттарын
ќарызєа алу;
0. -ќор нарыєында ипотекалыќ облигацияларды тарату;
0. -акционерленген капитализация– ќатысушы партнерлерді ТўранАлем
Секьюритиз ќатысушы партнерлерді тарту;
0. -пўлдарды ќалыптастыру жјне ипотекалыќ кујліктерге ЕББР жјне
Темірбанк кепілдеме беру;
0. -БТА, ЌИК шарттарына байланысты несиелерді сату жјне ЌИК талаптарын
беру ќўќыќтарын ЌИК-тен сатылєан несиелер баланстан шыєарылады,
біраќ несиені толыќ ґтемегенше шартты тїрде ќалады. Клиент
тарапынан несие ґтелмей ќалатын болса, ќайта сатып алу міндеттесі
жїзеге асырылады.
ЦентрАудит жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Ќазаќстандаєы ірі
аудиторлыќ компания болып саналады, ол БТА Ипотека акционерлік ќоєамына
2001жылы жјне 2002 жылы аудит жїргізді. 2003-2004 жылдары компанияныѕ
ќаржылыќ аудитін жїргізу їшін БТА Ипотека акционерлік ќоєамы Е+4
компаниясыныѕ кґмегін пайдалануды жоспарлауда.
Нарыќта негізгі операторлар болып табылатын келесі несиелік
кјсіпорындар:
0. -Казкоммерцбанк 2000 жылдыѕ кґктемінде программаны дамытты;
0. -Лариба банк– 1995 жылдан бастап программаны дамытты;
0. -Астана – финанс – 1999 жылдан бастап программаны дамытты;
0. -ЌИК – 2001 жылдыѕ тамызынан бастап жўмыс істеуде;
0. -БТА ипотека– 2001 жылдыѕ басында программаны дамытты.
БТА Ипотека акционерлік ќоєамы несиелеу нарыєында жетекшілердіѕ бірі
болып табылады. Бўл ипотекалыќ несиелеу нарыєындаєы экспоненциалды ґсу
компоненттерініѕ активтері мен пассивтерініѕ ґсуінде кґрінеді. Компанияныѕ
активтері мен пассивтерініѕ ґзгеруі компанияныѕ даму їрдісінде екенін
кґрсетеді.

1.2. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ таєайындалуы жјне маќсаты

Аќпараттыќ жїйе (АЖ)– бўл ќолданушылардыѕ талаптары бойынша аќпаратты
жинау, саќтау, іздеу, ґѕдеу жјне беруге арналєан жїйе. Аќпараттыќ жїйе
программалыќ ќўралдар кешенін тікелей шешетін есептерді ќамтиды.
Ќазіргі кезде аќпараттыќ жїйеніѕ пайдалану аймаєына, жасалу
тјсілдеріне, техникалыќ базасына, байланысты ќолдау аппаратына тјуелсіз
маќсаты болып толыќ, шынайы жјне уаќтылы аќпаратты беру табылады.
Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ жасалу маќсаты јрбір
клиент бойынша ќаржылыќ аќпаратты жинау, саќтау, ґѕдеу, іздеу жјне беруді
автоматтандыру болып табылады.
Экономикалыќ аќпараттыќ жїйесін жасаудыѕ негізгі маќсатына сјйкес
аќпараттыќ жїйеніѕ мјселелері болып келесілер табылады:
10. -жўмыстыѕ жеделдігі жјне ипотекалыќ несиелеу бґлімі ќызметкерлерініѕ
еѕбегініѕ ґнімділігі;
11. берілетін деректердіѕ шынайылыєы;
12. -клиент сўранысы бойынша филиалдар туралы деректерді алу жеделдігі;
13. -берілетін аќпараттыѕ сенімділігі мен ќорєалуы бойынша талаптар
кешенін орындау.
Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ таєайындалуы болып
ќаржылыќ, атап айтќанда есептер, ќалдыќтар жјне корпоративті клиенттердіѕ
операциялары жґніндегі аќпараттыѕ ќалыптасуы, баќылануы, беруін иелерініѕ
талаптары бойынша жўмыстарды автоматтандыру.
Жїйеніѕ функционалды жјне аќпараттыќ ќўрылымы јрі ќарай дамытуєа жјне
ќосымша есептер кешенін ќосуєа ашыќ болуы керек.
Ќолданушы їшін жїйе ыѕєайлы, достыќ интерфейске жјне санкцияланбаєан
јрекеттерден ќорєауєа ие болуы керек.
Компьютермен жўмыс кезіндегі достыќ интерфейс ќызметкерлер жўмысыныѕ
ґнімділігі мен сапасын ўлєайтуєа мїмкіндік береді.
Несиелеу бґлімінде жўмысшылардыѕ жўмыс орнын автоматты тїрде ќўру
немесе аќпаратты пайдалану жјне эксплуатацияєа дербес компьютерді енгізу
Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесін ґѕдеудіѕ таєайындалуы болып
табылады. Бўл ќўжаттыќ ќаєазды ќысќартады жјне дўрыстыєын баќылауєа кеткен
ќосымша шыєындарды жояды.
Аќпараттыќ жїйеніѕ функционалдыќ жіне аќпараттыќ ќўрылымыныѕ јрі ќарай
дамуы ашыќ тїрде болуы керек жјне ќосымша кешендік есептерді ќосады.
Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесін эксплуатациялау шешімі
бойынша жїйе модернизациясы ќаралады: жаѕа мјліметтер базасын ќосу
мїмкіндігі; программалыќ модульді аќпараттыќ жїйеге енгізу мїмкіндігі.

1.3. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесіне ќойылатын талаптар

Банктік жїйеде аќпарат конфеденциалды жјне ќўпия болып табылады,
сондыќтан барлыќ жїйе јр тїрлі бўзылулардан, санкцияланбаєан ќол сўєудан,
ќол жеткізуді шектеу жјне жїйеніѕ сапалыќ мазмўнын жаќсарту арќылы ќорєалуы
тиіс.

1.4. Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ ќўрылымына талаптар

Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ есептер тізімі:
— енгізу жјне редакциялау
— борышќорларды ќарап шыєу
— есеп беру
— икемдеу
Есептердіѕ ґзара байланыс схемасы 1-суретте кґрсетілген.

1-сурет. Есептердіѕ ґзара байланыс схемасы

8 Ипотекалыќ несиелеу аќпараттыќ жїйесініѕ ќорларына талаптар

Аќпараттыќ жїйеніѕ ќўрылымы– бўл аќпараттыќ жїйеніѕ элементтері мен
ішкі жїйелерініѕ ґзара байланыстарыныѕ ішкі кеѕістіктегі уаќытша тўраќты
бір тјртіппен ќўрылуыныѕ арќасында, сол ішкі жїйелердіѕ функционалдыќ
міндетініѕ аныќтала тїсуі жјне олардыѕ сыртќы ортамаен байланысы.
Аќпараттыќ ресурстар дегеніміз бір фирмаєа ќўндылыќ жјне материалдыќ
ресурстар болып табылатын мјліметтер жиынтыєын айтамыз, оєан ішкі жадыда
саќталатын негізгі кґмекші мјліметтер массиві жјне кіру ќїжаттары
жатады.
Аќпараттыќ жїйе ресурстарына келесі талаптар ќойылады: ўйымдастырумен
жабдыќтауєа ќойылатын талаптар, математикалыќ жабдыќтауєа ќойылатын
талаптар, программалыќ жабдыќтауєа ќойылатын талаптар, техникалыќ
жабдыќтауєа ќойылатын талаптар, аќпаратпен жабдыќтауєа ќойылатын
талаптар.
Ўйымдастырумен жабдыќтау дегеніміз АЖ-ны тўрєызу (жобалау) мен жўмыс
істеуге арналєан шаралардыѕ, јдістері мен жабдыќтардыѕ жиынтыєы. Жўмыс
істеу жаєдайына аќпараттыќ жїйе персоналыныѕ ќызмет етуін регламентациялау,
ўйымдастырумен жабдыќтау ќўжаттар жиынтыєына кіргізуі керек:
— басќару ќўрылымыныѕ ўйымдастырылуы;
— ќызмет инструкциясы;
— жеке шарт;
— техникалыќ тапсырмалардыѕ тізімі;
— операторєа нўсќау;
— АЖ функциясыныѕ орындалуын бейнелеу.
Есептерді шыєару їшін ўйымдастырумен жабдыќтау АЖ–ны функцияландандыру
жјне енгізу їшін келесі талаптарєа жауап беру керек:
— есеп шыєару процесінде пайдаланушылар мен техникалыќ ќўралдардыѕ бір-
бірімен ґзара јрекетте болуы;
— авторластырылєан мамандарєа есеп шыєаруєа кіруді ќаматамасыз ету;
— сенімді жјне наќты болуы;
— ќолайлы жјне кґрнекі болуы.
Сонымен ќатар келесі сўраќтардыѕ шыєарылуын ќарастыру:
— пайдаланушылар инструкциясы негізінде персоналды оќытуєа
ўйымдастыру;
— автоматтандырылєан объектіні енгізуге жауаптыларды енгізу.
Математикалыќ жабдыќтау– аќпаратты ґѕдеудіѕ алгоритмініѕ їлгісі
жјне математикалыќ јдістердіѕ жиынтыєы. Ипотекалыќ несиелеу математикалыќ
жабдыќтауыныѕ аќпараттыќ жїйесі наќты есептерді шыєару їшін программаларды
ґѕдеу мїмкіндігін ќамтамасыз ету. Математикалыќ жабдыќтаудыѕ АЖ–н кіргізу
керек:
2. типтік жјне ґндірілген методикалар, жинау алгоритмі жјне аќпаратты
ґѕдеу (ЭЕМ–на мјліметтерді енгізу, шынайылыќты басќару жјне т.б.);
3. алгоритмдерді іздеу жјне мјліметтерді сўрыптау.
Математикалыќ жабдыќтаудыѕ аќпараттыќ жїйесініѕ негізгі талаптары
келесілер болып табылады:
4. математикалыќ јдістер мен алгоритмдерді ќолдану;
5. шешімніѕ тўтастылыєын жјне бір маєыналыєын ќамтамасыз ету;
6. программалау тілінде есеп шешімініѕ алгоритмдерін бейнелеуге
максималды ќолдану мїмкіндігі;
7. есептердіѕ функционалды ґзара байланысын ќамтамасыз ету.
Техникалыќ жабдыќтау–бўл аќпараттыќ жїйені жўмыс істетуде ќолданылатын
техникалыќ жабдыќтар жиынтыєы. Аќпараттыќ технологиялардыѕ негізгі
этаптарына сјйкес барлыќ техникалыќ ќўралдарды келесі функционалдыќ
топтарєа бґлуге болады:
— аќпаратты дайындау, жинау жјне тіркеу ќўралдары;
— аќпаратты тапсыру ќўралдары;
— аќпаратты ґѕдеу ќўралдары;
— аќпаратты беру ќўралдары.
Техникалыќ жабдыќтаудыѕ аќпараттыќ жїйесі келесі талаптарды
ќанаєаттандыруы керек:
— аќпараттыќ есептерді максималды автоматтандыру;
— мјліметтерді іздеу, жылдам енгізу жјне жоєары ґнімділікті ќамтамасыз
ету;
— функционалды сенімді болу;
— сўхбаттыќ режимде аќпаратты ґндіру;
— программамен ќамтамасыз етуді ґѕдеуді жјне техникамен ќызмет
кґрсетуді жеѕілдететін бір типті жјне сериялыќ болып шыєарылатын
техника ќўралдары ґзіне комплекстерді жјне ќўрылысын кіргізу керек.
Техникалыќ жјне программалыќ ќўралдардыѕ ќўрамы келесілерді орындауєа
міндетті:
1. мјліметтерге еркін кіруді ќамтамасыз ету, максималды
процесін ґѕдеу, аќпаратты саќтау, басќа техникалыќ
жабдыќтар кешенініѕ элементтерініѕ ќўрылымнан
шыќќанда жїйеде таралуы;
2. ќўпия ґѕделген аќпаратты ќамтамасыз ету.
Ґндірілген мјліметтерді технологиялыќ процессте іске асыру їшін
техникалыќ жабдыќтаудаєы есептер жеткілікті болуы тиіс. Аќпараттыќ жїйеде
таралєан барлыќ жўмысшылардыѕ аќпараттары кґп кґлемде техникалыќ ќўралды
пайдаланатын ќолданушылардыѕ келесі талаптарын ќанаєаттандыруы керек:
видеоадаптер VGA немесе SVGA;
14 дюймдыќ диагональ мґлшердегі монитор;
1. стандартты 108-клавишалы клавиатура;
2. 2 кнопкалы тышќан;
3. процессор Pentium Pro жјне жоєары;
4. 80 Гбайтты кґлемдегі ќатты магниттік диск;
5. оќуды ўйымдастыру– компакт-дисктерді жазып алу;
6. 256 Мбайт жедел саќтайтын ќўрал;
7. факс–56к хаттама модемі;
8. лазерлі принтер (lLaserJet 1100Lj) немесе басќа жїз пайыздыќ бірге
ќосылатын принтер;
9. їздіксіз ќоректену блогы;
10. факс;
кґшірме ќўралы;
Программалыќ жабдыќтау деп техникалыќ жабдыќтау жабдыєын жўмыс
істетуді жабдыќтайтын, АЖ–ѕ ќызметін жїзеге асыратын программаныѕ бірігуін
ўєуєа болады, ол математикалыќ жабдыќтау негізінде ќўрастырылып жјне оныѕ
наќты жўмыс істейтін пішіні болады.
Жалпы программалыќ жабдыќтау– бўл жабдыќтаудыѕ кеѕ кґлемдегі
ќолданушыларєа есептелген жјне аќпаратты ґѕдеу есебінде жиі кездесетін
есептеу кезеѕініѕ жјне–немесе шешімін ўйымдастыруєа арналєан
программалардыѕ бірігуін бейнелейтін аќпараттыќ жїйеніѕ программалыќ
жабдыќтаудыѕ бґлімі.
Программалыќ жабдыќтау келесі талаптарды ќанаєаттандыруы керек:
1. программалыќ жабдыќтаудыѕ еѕ маѕызды талаптары болып табылатын
сенімділік, јрбір аќпаратты максималды ќорєау, жїйеніѕ ќўрылымнан
шыєуєа минималды мїмкіндігі;
2. ќолайлылыєы, яєни программалыќ жабдыќтау компьютерлік программалармен
жўмыс істей алатын пайдаланушыларєа есептелген;
3. жеѕіл меѕгерілуі, жўмыс жасауєа ќолайлы, интерфейс;
4. жїйелермен ќосылушылыќ.
Пакетті тиімді жјне ыѕєайлы эксплуатациялау їшін келесі мїмкіндіктерді
ќарастыру керек:
– мјліметтер базасыныѕ аќпараттарына ыѕєайлы жјне жылдам кіру
мїмкіндігін іске асыру;
– пайдаланушыдан тїскен аќпаратты баќылау;
– диалогтік режим жўмысы, диалогтік икемділігі;
– мјліметтерді енгізуді автоматтандыру;
– аныќтама жїйесіне јр уаќытта ќайта айналу мїмкіндігі;
– меню командаларына кіруді ќамтамасыз ету.
Басќа мјліметтер ќорын басќару жїйесі мјліметтер ќорыныѕ байланысын
жјне сервистерін јрі ќарай ќамтамасыз ету їшін … жалғасы