Моральдің іргелі принциптері | туралы қазақша

Этикалық құбылыстарда екі сәт бар:

жеке сәт (жеке тұлғаның автономиясы және моральдық мінез-құлық және моральдық бағалау ережелерін өзін-өзі тану мотивациясы);

объективті, тұлғадан тыс сәт (осы мәдениетте, әлеуметтік топта қалыптасқан, жалпы адамгершілік көзқарас, құндылықтар, адамгершілік, адамгершілік, адами қарым-қатынас формалары мен нормалары).

Аталған сәттердің бірі — мораль сипатына, екіншісі-адамгершілікке жатады. Моральдың айрықша ерекшелігі-ол индивидтердің автономды ұстанымын, олардың адам істеріндегі, қарым-қатынастарындағы және істеріндегі жақсылық пен жамандық, борыш пен ар-ождан бар деген еркін және өзін-өзі танушылық шешімін білдіреді. Әлеуметтік топтардың, қауымдастықтардың және жалпы қоғамның моралы туралы айтқан кезде, сөз мәні бойынша адамгершілік (топтық және жалпы әлеуметтік адамгершілік құндылықтар, құндылықтар, көзқарастар, қатынастар, нормалар мен ережелер туралы) туралы болып отыр.

Моральдің ерекшелігі-оның фундаменталдылығында-ол адамдар арасындағы барлық өзге де қатынастарды мүмкін етеді, ол адамдардың бір-біріне, ынтымақтастыққа ерекше бағытталуынан тұрады. Бұл мағынада, кез келген мейірімділіктің негізі адам сүйгіштік деп айтқан ұлы Конфуциямен келісу керек. Егер адам сүйгіштік болса, онда барлық басқа қасиеттер туынды және керісінше, егер адам сүйгіштік болмаса, онда барлық әрекеттер мен қарым-қатынастар құнсызданады.

Моральдің үш өлшемін ажырату қажет.

Әмбебап өлшеу. Осы өлшемге сәйкес, мораль адамның іс-әрекетін басқаруы тиіс іргелі принциптерді, тұрақты құндылықтарды бөліп көрсетуге тырысады: мысалы, басқа адамдарға құрмет, жақынға деген сүйіспеншілік, өзіне сияқты және т.б. бұл ұйғарымдар кез келген қоғам, кез келген уақыт, кез келген орын үшін жарамды. Алайда, олар жүру жолын нақты анықтау үшін жеткіліксіз.

Жеке өлшеу. Бұл өлшемде мораль іргелі құндылықтарды нақты нормаларға аударуға тырысады, олар нақтылайды (мысалы, некенің бұзылмауы). Адамдар әзірлеген бұл нормалар әмбебап емес және өзгеруі мүмкін,бірақ бұл ретте әрдайым іргелі құндылықтарды білдіруге ұмтылады.

Ерекше өлшемдер. Мораль әрбір тұлғаның, әрбір жағдайдың бірегейлігін ескереді. Мұнда ол нақты жағдайда шынымен мүмкін болатын нәрсені табуға тырысады. Бұл деңгейде мораль бір мезгілде сақтауға болмайтын нормалар мен құндылықтар арасындағы қақтығыстарды шешеді; осыны ескере отырып, ол ымыраға ұмтылады.

1. Мораль қағидаттарының түсінігі, мәні
Мораль принципі-индивидтің өзіне және басқаларға, әлемге, өзінің мінез-құлқына (ішкі және сыртқы) өзінің қарым-қатынасын дербес өзін-өзі реттеу принципі.

Моральдық қағидаттар-моральдық талаптар барынша жалпыланған адамгершілік сананың бір түрі. Егер норма мораль міндеттейтін нақты қандай қылықтары адам жасауға, a түсінігі моральдық сапасын сипаттайды жекелеген тараптар мінез-құлық және мінез жеке тұлғаның, онда принциптері мораль жалпы нысанда мазмұнын ашып көрсетеді сол немесе өзге адамгершілік, білдіреді әзірленген моральдық сана қоғамның қатысты талаптар адамгершілік мәнін, оның мақсатын, мәнін және сипатын адамдардың өзара қарым-қатынасы.

Олар адамға қызметтің жалпы бағытын береді және әдетте жеке мінез-құлық нормаларына негіз болады. Қандай да бір адамгершілік мазмұнын ашатын мораль қағидаттарынан басқа, мысалы, индивидуализм және альтруизм, коллективизм және гуманизм, сондай — ақ моральдық талаптарды орындау тәсілінің ерекшеліктерін ашатын формальды қағидаттар да бар (мысалы, саналылық және ee қарама-қарсы-Қайшылықтар-фетишизм, формализм, догматизм, авторитаризм, фанатизм, фатализм). Бұл қағидаттар ешқандай нақты мінез-құлық нормаларын негіздемесе де, олар қандай да бір адамгершілік табиғатымен тығыз байланысты, адамның оған қойылатын талаптарға саналы көзқарасын қаншалықты жол беретіндігін көрсетеді.

Адамгершілік принциптер адамның мінез-құлқын ынталандырады, яғни тұлғаның бірдеңе жасауға (немесе керісінше, жасамауға) деген ниетін тудыратын себептер мен ниеттер ретінде әрекет етеді. Сондықтан да, егер де, егер де, Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтса: «Аллаһтың елшісі (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтса:» Аллаһтың елшісі (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтса: «Аллаһтың елшісі (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтса:» Аллаһтың елшісі (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) Адал адам жай ғана нәрсе ұрлай алмайды: ол оған қол көтермейді. Тіпті гипноздың өзінде адамдар өздері үшін адамгершілік тұрғыдан жарамсыз деп санайтын іс-әрекеттерді жасаудан бас тартады. Осылайша, адамгершілік қағидаттар, ойлау мен мінез-құлықтың басқа нормалары мен ережелеріне қарағанда, психикада түбегейлі және жеке тұлғаның өзіндік, ішкі мотивациялық факторлары ретінде құрылымының өзіне кіреді.

Адамгершілік қағидалары адамдардың мінез-құлқын реттеудің барлық басқа формаларына жоғары, басты болып табылады. Олар күнделікті тәжірибеде әдетте «жазылмаған мінез — құлық ережелері» ретінде әрекет етсе де, олардың қоғам өміріндегі маңызын Конституция-азаматтар мен ұйымдардың барлық әрекеттері мен құқықтық актілері бағынуға тиіс мемлекет өмірінің негізгі заңы мәнімен салыстыруға болады.

Кез келген құндылықтар немесе реттеуіштер адамгершілік қайшы келген жағдайда, таңдау соңғылардың пайдасына жасалуы қажет. Адамгершілік принциптердің басқалардың алдында басымдығы кез келген адами қарым-қатынастар мен іс-әрекеттерге қолданылады. Бұл тұрғыда адамгершілік қағидаттарға адам өмірі мен қызметінің барлық салалары бағынады. Безнравственность болмайды да, тұрмыста да, өндірісте; бірде үйде, бірде мектеп; бірде-спортта да, ғылымда; бірде-экономикада да, саясатта да. Мораль өз қағидаттарының басымдығына байланысты әртүрлі жағдайларда адамдардың өзара іс-қимылының бірлігі мен келісімділігін қамтамасыз етеді. Сенім оказавшийся жанында адам ұстанады, сол адамгершілік принциптерін, болжауға мүмкіндік береді, жалпы бағыттылығы, оның іс-әрекет, сүйенеді, оған сенім артуға болады. Адамның сипатын да, әдетін де, дағдыларын да білмей, одан не күтуге болмайтынын алдын ала анықтауға болады. Адамдардың бірыңғай және жалпыға бірдей адамгершілік қағидаттарды сақтауы олардың мінез-құлқын болжайды.

2. Моральдың негізгі қағидаттарының сипаттамасы
Гуманизм (лат. һимапиѕ-адамгершілік) — негізінде адамның мүмкіндіктері мен оның жетілдіру қабілетіне деген шексіз сенімі, жеке адамның бостандығы мен қадір-қасиетін қорғау талабы, адамның бақытқа құқығы туралы идеясы және оның қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру қоғамның түпкі мақсаты болуы тиіс.

Гуманизм принципі негізінде ежелгі уақыттан бастап басқа адамға құрметпен қарау идеясы жатыр. Ол «саған қатысты түсуді қаласаң, басқаға қатысты әрекет ет» деген алтын қағиданы білдіреді және кантовский категориялық императивінде «сенің мінез-құлқыңның максимасы жалпыға бірдей заңға айналуы үшін әрқашан әрекет ет».

Алайда, имандылықтың алтын ережесі субъективизм элементін қамтиды, өйткені кейбір жеке адамның өзіне деген көзқарасы міндетті емес. Үзілді-кесілді императив әмбебап көрінеді.

Өзінің императивті тарапымен ұсынылған, практикалық нормативтік талап ретінде әрекет ететін Гуманизм, сөзсіз, тұлғаның басқа құндылықтардан басымдығын негізге алады. Сондықтан гуманизм мазмұны жеке бақыт идеясына сәйкес келеді.

Алайда соңғысы басқа адамдардың бақытынан тәуелсіз болып табылмайды және тұтастай алғанда қоғамның осы даму кезеңінде шешетін міндеттерінің сипатынан тәуелсіз болып табылмайды. Өйткені шынайы бақыт өмірдің толық, эмоционалды қанығуын болжайды. Оған жеке тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыру процесінде ғана, сондай-ақ басқа адамдармен бөлінген мақсаттар мен құндылықтар негізінде жүзеге асырылатын басқа да жағдайларда қол жеткізілуі мүмкін.

Гуманизмнің үш негізгі мағынасын анықтауға болады:

1. Адамның негізгі құқықтарының кепілдіктері оның болмысының гуманистік негіздерін сақтау шарты ретінде.

2. Әлсіздерді қолдау, осы қоғамның әдеттегі көріністерінің шеңберінен тыс әділдік.

3. Жеке тұлғаның қоғамдық құндылықтар негізінде Өзін-өзі іске асыруға мүмкіндік беретін әлеуметтік және адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.

Гуманистік ойдың қазіргі даму үрдістеріне ғалымдардың, қоғам қайраткерлерінің, барлық саналы адамдардың назарын адамзат дамуының тағдырына жатқызуға болады «жаһандық проблемалардың пайда болуы — дүниетанымның, саяси, діни және өзге де сенімдердің айырмашылықтарына қарамастан, нақты гуманизмнің барлық қазіргі бар формаларын біріктіру үшін нақты негіз». [1]