Курстық жұмыс: Психология | ЖПФ зақымдылығы мен оның пайда болу себептері мен түрлері

Кіріспе
І Бөлім
ЖПФ бұзылу себептері мен түрлері.
1.1. ЖПФ бұзылу түрлері.
1.2. ЖПФ бұзылу себептері.
ІІ Негізгі бөлім
ЖПФ түрлері зақымдықтары.
2.1. Мидың маңдай бөлімінің зақымдануынан жоғарғы қабыршақ функциясының бұзылуы.
2.2. Мидың желке және желке шүйде бөліктерінің әлсіреген кезінде жоғары қабыршалық функциялардың бұзылуы.
2.3. Маңдай жүйесінің бұзылу кезінде интеллектуалды процестердің ерекшеліктері.
ІІІ Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
1.Психология дегеніміз бұл сыртқы дүниедегі объектілерді немесе оқиғаларды қабылдауда, өз дегенімізді сезінуде, ойлау процесімізде де, тілектеріміз бен әсерленуіміз де және тағы сондай. Психика сергек кезімізде ғана емес, ұйықтап жатып түс көргендей алуан түрлі бейнелер түрінде де көрінеді. Сонымен бірге психиканың өзінің тиянақты бейнесін құрағанда өзіміздің қабылдауымыздың дәрменсіз екенін және осы құбылысты тікелей бақылауға сүйенуге сенімсіз екенін білеміз.
Психиканы түсіндірудің тағы бір танымал тәсілі оған мидың немесе жүйке жүйесінің функциясы деп анықтама беру яғни психикаға қарағанда белгілі бір зат деп қабылдауға болатын нақты физиологиялық органмен қиюластыру. Дененің барлық тілдерінен нақ жүйке жүйесін бөліп алып, біз психиканың кеңістікте оқшаулап алғандай боламыз да оны организмнің басқа процестерінен шектейміз.
Психиканы ми арқылы түсінуге ең басты кедергі сол, тегінде жалпы алғанда орган өзі орындайтын функцияның табиғатын тіпті де анықтай алмаймыз. Психиканың пайда болуы мен дамуы, мысалы қан айналымының жүректен пайда болмайтындығы сияқты, мидың пайда болуы мен даму себебінен емес. Бұл процестер өзінің алғашқы формаларында кейбір қажетті физиологиялық қасиеттері бар басқа организмдік жүйелердің есебінен қамтамасыз етілуі мүмкін. Ал керісінше кез-келген органның физиологиялық табиғаты мен құрылымын оның функциясының сипатын түсінбей тұрып түсіндіру мүмкін емес.
Психиканы функциялық жүйе ретінде түсіну үшін психиканы сыртқы тәжірибе іс-әрекетті туғызған ішкі іс-әрекет ретінде осының құрамына кіретін оның са қажетті бөлігі немесе жағы ретінде қараудың аса маңызды болады. Алайда бұл пікір қисынды түсіндіруді талап етеді. Ең алдымен психиканың ролін анықтайтын, сыртқы және ішкі іс-әркеттің өзара қатынасының табиғатын анықтайтын, сыртқы және ішкі іс-әрекеттің өзара қатынасының табиғатын анықтайтын жағдай айқын емес. Ішкі іс-әрекет сыртқы іс-әрекеттің функциялық бөлігі немесе өзінің ерекше функцияларын осы іс-әрекет жүйесінде орындайтын органы болса ала ма немесе сыртқы және іс-әрекеттер функциялық жағынан мәні бірдей ме және бірыңғай, іс-әрекеттің екі жағы.
2. Психиканың пайда болу себебін организмнің дамуын өзгерткен жағдайдан шығаруға болмайды, ол психиканың бүгін детерминдеуші қозғалыстан шығаруға болады, сондықтан да спихика жоғарғы функциялық жүйе ретінде күрделі ұйымдасқан биологиялық қайшылықтарында өрістейді. Физиологиялық натурализм дәстүрлі қисынмен психиканың пайда болуы мен табиғатын, психиканың қозғалысын қамтамасыз ететін мидың нерв жүйелері процестерінің дамуы арқлы түсіндірумен итермелегенмен оны бұлай ұғыну қисынсыз және мүмкін емес. Сол сияқты психиканы психикаға жоғарғы функция дейінгі организмдердің тіршілік тәсілімен де, олардың құрылымымен де, ұғындыру мүмкін емес.
Біріншіден, бұл жерде біз жоғарғы психиканың дамуына нерв жүйесінің құрылымымен, дамуымен түсіндіретін жоғары дамыған ми аннотациясы ұсынатын салдарды себеп ретінде пайдаланатын алдамшы мүмкіндіктердің өзін қолдана аламыз. Екіншіден, психиканың пайда болуы жаңаспадағы бейне ретінде психикаға дейінгі организмдер тіршілігінің бейнесі бола алмайды. Сондықтан сондай-ақ психиканың жоғарғы функциясы пайда болуы — өмірдің негізсіз өзгеруінің түсіндіруге болмайтын секірісі емес, дамудың жоғарғы формалары мен түсіндірілетін «Эмерджент» — (психиканың қысқаша философиялық ұғымы) емес. Әрине жоғарғы психикалық функцияның нағыз табиғаты оның неғұрлым дамыған формаларында, ең алдымен жануарлар психикасының формасын да түсінікті бола бастайды. Адамның эмоциясын, еркін, жадын және ойлауын зерттей отырады.
Биологиялық белсенділіктің өрістеуі, жаңа тіршілік жағдайларына қосылумен байланысты. Жоғарғы психикалық функция тіршілік әрекетінің аймақтарын кеңейту, ұдайы жаңа жағдайларға барып және онда организмге сәйкес іс-әрекетті қамтамасыз ететін жаңа рефлекторлық жүйелерді қалыптастыруды талап етеді.
Тіршілік ортасының күрделенуін организмнің соған сәйкес күрделенуімен жеңеді. Биологиялық түрлері белсенділігі тұрақты болған жағдайда, физиологиялық жүйелерге сәйкес автоматты функциялық өрістеу, табиғи сұрыпталу жолымен психикамыздың жоғарғы функциясы бейімделу біртіндеп қамтамасыз етіледі. Сондай – ақ салыстырмалы түрде біркелікті ауысып отырады. Жоғарғы психикалық функциялары осы кездегі көптеген психологиялық мәнге жауап беретіндей.
І бөлім. ЖПФ бұзылу себептері мен түрлері.
1.1. ЖПФ бұзылу түрлері.
Психика ауруларын (психикалық функция) қазіргі кездегі әдебиеттерде психикалық дизантоген деп атайды. Оны көптеген пәндер зерттейді: психиатрия, неврология, патопсихология, нейропсихология.
Иә, нейропсихологияда дизонтогенді зерттеу пәні етіп қарастырады. Нейропсихология бұл мәселеге ЖПФ дефектілік дамуында бұзылуды немесе сананы мен кемақылдылыққа әкелмейтін өзгертуде қарастырады. Нейропсихология ЖПФ бұзылуын ми дисфункциясы деп түсінеді және оны айналадағы қоршаған дүниеге бағдарлығы мен оның жағдайының сақталуында жүрілуімен түсіндіріледі. Мынаны айта кетуге тиістіміз, қазіргі кезде нейропсихология өзінің дәстүрлі компетенциясының шеңберінен шыға бастады. Мысалыға, психикалық ауруларды ми механизмінде түсіндіру міне, осының негізінде жаңа пән, өте жемісті пән – нейропсихология пайда болады.
Қазіргі кездегі неропихологияның негізгі назарын ЖПФ мына төмендегідей паталогиясына аударады.
1) Мидың белгілі бір зонасының локальды зақымдануына себепші болған, ЖПФ тілдік емес бұзылуы. Оған агнозияның апраксияның және апротоагнозиялық түрлері, модальды – спецификалық түрлері – ес, зейін, ойлану жатады.
2) Мидың локальды зақымдануына себепші болған тілдік функцияның бұзылуы. (афозия, дизатрия).
3) Локальды емес (диффузды) ми зақымдану (түрлі деңгейдегі дегенеративті процестер, нейроинфекция және т.б) байланысты.
Тілдік және тілдік емес ЖПФ тәртібінің бұзылуы бір-бірінен оқшауланып шығуын, жүйелік байланыстылықта болуы мүмкін. Мысалы, есептеу немесе кеңістіктегі бағдарлылықтың бұзылуы кей жағдайларда дербес өз бетінше көрініп, ал көру гиозиснің бұзылуы заттық деп аталатын тілдік номинантты жағын қиын меңгеруге әкеледі. Бұл, номинацияның затты көру образы мен оның дыбыстық «оболочкасымен» ассоциативтік негізде байланыстылығын көрсетеді.
ЖПФ тілдік емес бұзылуын нейропсихологиялық арнайы бөлімдері қарастырады. Бұл, ересек аурулардағыны А.Р.Лурия, Е.Д.Хомская, Л.С.Цветковалар және т.б. жақсы зерттеді және осы патогенетикалық механизм және ЖПФ-ның түрлі бұзылуының этнологиясы мен клиникасын сипатталынды. Тек балалардағы ғана ұқсас паталогия нашар зерттелінген. Осы мәселеге байланысты тек Лурия мен Симернещскаяның еңбектерін ғана атауға болады. А.Р.Лурия еңбегінде ең алдымен нақты зерттеуді қажет ететін методологиялық базалардың іргелі теориялық тәртібін қарастырады.
Э.С.Симерницкая балалар нейропсихологиялық әдістемесін жасады, және ол негізінен дәрігер-неврологтарға арналады. Сондай-ақ басқа да саланың бұл мәселені қызықтыратын мамандарына арналады. Бұл еңбектердің көпшілігінде балалар агногиямен апраксияның симптомдары айтылады, ал осыны туғызып отырған ми механизмдерін ашып көрсетпейді.
Тілдің бұзылуы нейропсихология пәнінің шеңберінде, сондай-ақ нейролингвистика шеңберінде де зерттеледі. Нейролингвистика нейропсихологиялық табиғи бөлігі. Ол неропсихологияның жетістігіне сүйене отырып, өзінің үлесін қосады. Мұнда ол лингвистикадағы теориялық және тәжірибелік білімге сүйеніп жасайды.
Тілдік функцияны нейролингвистикалық зерттеу ХЭД еңбегінің жарыққа шығуымен байланысты. Бұл еңбекте нейролингвистикалық тұрғыда афазия және оның формалары, яғни тіл паталогиясын қарастырады. Тілдік бұзылуындағы зерттеу, сол кездерде неврологияда үстемдік құрған Брак, Верника, Лихтгейм, Липманн, Марк және т.б. өзгешелеу еді. Хэдтің неваторлығы – мидың символикалық – (ми қабыршағының үшінші алаңының) тікелей қатысына байланысатын тіл бұзылуын көрсетуінде еді. Басқалай айтатын болсақ Г.Хэд символикалық іс-әрекет ретінде тілдің бұзылуын тілдік құралды пайдаланудағы локальдылық қабілеттің зақымдануына байланысты болады.
Г.Хэдтің зерттеуін жалғастырушылар Р.Якобсон, М.Холла, А.Р.Лурия, Е.Н.Винарская, Т.В.Ахутина, Т.Б.Глезерман, Т.Г.Визель және т.б. афазиядағы нейролингвистиканың маңыздылығы мен нәтижелігін айқындап берді.
Қазіргі кездегі нейролингвистикада екі түрлі негізгі бағыттар бар. Р.Якобсон мен М.Холланың ең бірінші жаңалық шеңберінде тілдің екі түрлі негізгі бұзылуы болды.
1) парадигнотикалық тіл операциясының бұзылуымен байланыстырады. Ал мұны мидың артқы бөлімі жүзеге асыруға тиіс.
2) «алдыңғы» мимен жүзеге асырылатын синтагматикалық іс-әрекеттің бұзылуы. Мұндай тұрғыдан келуді А.Р.Мурин жемісті деп бағалады. Дегенмен, бұл кең қанат жая алмады.
Нейролингвистикалық зерттеудің екінші бағыты – Хэд көтерген ми деңгейлерін қамтиды. Қазіргі кезде бұл белсенді түрде қамтылып жатыр.
Бұл нейролингвистикалық екі бағытта тілдік функция мен оның бұзылуына байланысты жаңа жол ашылады.
1.2. ЖПФ бұзылуының себептері.
ЖПФ бұзылуына апаратын себептер мынадай болып белгіленеді.
а) органикалық
б) функционалдық
Қазіргі кезде мұндай етіп бұзылу критерилерін белгілеу қайта қарауды қажет етеді және мұндай бөлу тәжірибелік мақсаттарда кең қолданыста.
Үлкендер мен балалардағы ЖПФ органикалық генеза бұзылуының себептерін қарастырып көрейік. Балаларда болатын түрлері:
1) Біреуге міндет артатын тұқымқуалаушылық, психиканың түрлі генетикалық негізіне құрылуы. Ата-ананың алкоголизм, наркомания, таксикология, тұқым қуалаушылық аурулары, жеке таңдаудағы сйкессіздік және психикалық дамудың бұзылуына алып баратын басқа да көптеген факторлары.
2) Құрсақтағы дамудағы (антенатальды факторлары) келеңсіздіктер токсикоз травмалар (ұшып, құлау) психотравмалар (нервтік стрестер), ауыр аурулар, қатерлі экологиялық жағдайларда болуы (жүктілік кезіндегі кәсіпке сай)
3) Туу кезіндегі паталогиялық жағдайлар (пернитальды ми зақымдануы) «босану қиын, бірақ тез ұмтылады» халық даналығы, тек сол босану кезінде ешбір зақым көрмеген жағдай ғана негізіне жатады. Ал егер босану кезінде балаға зақым келсе, ол анаға отбасының барлығына да өзінің келеңсіздіктерімен белглі бір қиындық тудырады. Кейінгі кездерде босану кезіндегі травма алушылық жиі кездеседі. Солардың ішінде ең бірінші орында асфиксия бұл («удушение») нашарлау деген мағынаны білдіреді.
Асфиксия – (бала серігінің ерте отслайки) бала кіндігінің мойынға оралуынан т.б себептерге байланысты болады. Сондай-ақ таралу деңгейіне байланысты бас сүйегінің зақымдануы, шүйделерді пайдалану кезіндегі ми травмасы, ту кезінде қайшыны дұрыс ұстамауына байланысты түрлі травмалар. Мысалы, туғаннан кейін аяғына қою кезіндегі және т.б. іс-әрекеттер жатады.
4) Мидың постнаталды бұзылуы: Нейроинфекциялық және ОЖЖ 2-3 жасқа дейінді кезеңдегі басқа да бұзылулары. Оларға: минингит, энсефалит, ми абцессі, бас сүйек травмасы жатады.
Үлкендердегі ЖПФ органикалық генезінің бұзылуы көрсетілістері:
1) Ми инсульті (ми қанайналымының бұзылуы) зардабына.
2) Ми – ми сүйегнің травмасы.
3) Ми ісіктері және оны алып тастауға байланысты туындайтын хирургиялық араласуының туындауы.
Енді, баланың психикалық дамуына ерекше мәнге ие және кең жайылған нейроинфекциялық ауруларға тоқталып көрейік….