Эпидемия жағдайында халықты және аумақтарды қорғау туралы қазақша

Биологиялық — әлеуметтік төтенше жағдайларға белгілі бір аумақта адамдардың өмірі мен қызметінің, Ауыл шаруашылығы жануарлары мен өсімдіктерінің қалыпты жағдайы бұзылған, адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауыл шаруашылығы жануарлары мен белгілі бір өсімдіктерінің жоғалуына қауіп төнген жағдайлар жатады.

Мұндай төтенше жағдайлар болып саналады:
адамдардың жұқпалы аурулары-эпидемия( пандемия), этиологиясы белгісіз адамдардың жұқпалы аурулары;
ауыл шаруашылығы жануарларының жұқпалы аурулары — эпизоотиялар (панзоотиялар); ауыл шаруашылығы жануарларының анықталмаған этиологиясы;
ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің аурулармен және ауыл шаруашылығы зиянкестерімен — эпифитотиямен (панфитотиямен) зақымдануы.
Әлеуметтік сипаттағы төтенше жағдайларға қоғамның, оның әлеуметтік топтарының қалыпты жұмыс істеу процесінің, жеке тұлға мен қоғамның қарым-қатынасының бұзылуы: халықтың ұдайы өсуінің құлдырауы, түрлі сипаттағы және ауқымдағы терроризмнің көріністері, жаппай тәртіпсіздік, бағыныштылық және т. б. көрініс табуы мүмкін адамдардың жаппай мінез-құлқының заңдылықтарының бұзылуы жатады.
Эпидемиялар туралы жалпы мәліметтер.
Ежелгі уақыттан бері індет адамзатқа көп азап әкелді. Жүздеген мың адам оба, шешек, тырысқақ, бөртпе сүзегі, тұмау және басқа да бірқатар аурулардың жаппай таралуы кезінде қаза тапты. Бүкіл Еуропаны қамтыған обадан XIV ғасырда 25 млн.адам, яғни материк халқының төрттен бір бөлігі қайтыс болды. 1,3 млн. астам адам жыл сайын Еуропа мен Азияда шешектен XVI — XVII ғғ. қайтыс болды. Тұмаудың пандемиясы кезінде 1918-1919 жж. жер шарында 500 млн. науқастанғандардың 20 млн.жуық адам қайтыс болды, яғни алғашқы дүниежүзілік соғысқа қарағанда екі есе көп.
Әсіресе, халықтың өмір сүру және тұрмыс жағдайы күрт нашарлаған, елдің материалдық ресурстары таусылған, сауықтыру және эпидемияға қарсы жұмыстар үшін мүмкіндіктер тарылып, үлкен адамдар массаларының (әскери контингенттердің, азаматтық халықтың, босқындардың және т.б.) үздіксіз қозғалуы салдарынан инфекциялық аурулардың таралу жағдайлары туындайды. Және
сондықтан ежелгі заманда адамзат жұқпалы аурулармен күресудің алдында болды. Эпидемияның пайда болу, ағымы және жоғалу ерекшеліктері зерттелді, олармен күресу тәжірибесі жинақталды, эпидемиялар туралы ілім — эпидемиология пайда болды.
Қазіргі уақытта тырысқақ және іш сүзегі, безгек және кене энцефалиті, тұмау және венерологиялық аурулар, дифтерия және адамдардың қаза болуын тудыратын және эпидемияға қарсы мекемелер мен халықтың күштері мен құралдарын тартуды талап ететін басқа да жұқпалы аурулар індеттері үнемі тіркеледі.
Табиғи апаттар мен апаттар аудандарында эпидемиялық ошақтардың пайда болу мүмкіндіктері көптеген пайда болатын себептерге байланысты, олардың негізгілері: коммуналдық объектілердің бұзылуы (сумен жабдықтау, кәріз, жылыту және т. б. жүйелері); химиялық, мұнай өңдеу және басқа да өнеркәсіптік кәсіпорындардың бұзылуы, адамдар мен жануарлар өлекселерінің, жануардан және өсімдіктен алынатын шіріген өнімдердің болуы есебінен аумақтардың санитарлық-гигиеналық жай-күйінің күрт нашарлауы; кеміргіштердің жаппай көбеюі, олардың арасында эпизоотиялардың пайда болуы және табиғи ошақтардың; ұйымдасқан және ұйымдастырылмаған адамдар контингенттерінің қарқынды көші-қоны; адамдардың инфекцияларға қабылдағыштығының өзгеруі; апат аймағында бұрын орналасқан санитарлық-эпидемиологиялық және емдеу-алдын алу мекемелері желісі жұмысының нәтижелілігінің бұзылуы; жергілікті мекемелерге көмек көрсету қажеттілігі және халық арасында іс-шаралар өткізу.
Төтенше жағдайлар кезінде қысылтаяң факторлардың әсер етуінің осындай күрделі жағдайларында эпидемияға қарсы жұмысты шебер ұйымдастыру ерекше маңызға ие болады.
Жұқпалы аурулар басқа аурулардан бірқатар ерекшеліктерден ерекшеленеді. Олардың пайда болуы үшін келесі үш негізгі элементтің болуы және өзара әрекеттесуі қажет: инфекция қоздырғышының көзі, берілу механизмі, қабылдағыш организм.
Инфекция қоздырғышының көзі деп қоздырғыштардың табиғи болу және көбею орны болып табылатын және олардың жиналу процесі жүретін объектіні түсінеді. Паразиттік табиғатқа ие бола отырып, қоздырғыштар тірі механизмдерді таңдайды. Сондықтан олар адам немесе жануар.
Инфекцияның берілу механизмі ауру қоздырғышын жұқтырған ағзадан жұқтырылмаған ағзаға жылжытудың эволюциялық қалыптасқан тәсілдерінің жиынтығы болып табылады. Мұндай қозғалу қоздырғышқа қажет, өйткені ол бір ағзада шексіз ұзақ уақыт бола алмайды, өйткені соңғысы соңында қоздырғышқа сезімталдық (иммунитет) шығарады және ерте ме кеш пе қоздырғыштан босатылады. Бұдан басқа, қоздырғыштың көзі қайтыс болған жағдайда, сирек емес, қоздырғыштың өзі де өледі. Осыған байланысты қоздырғыштардың биологиялық иесі ағзасында паразиттеуге бейімделумен қатар, бір ағзадан екінші ағзаға көшуге бейімделуі дамыды. Ауру қоздырғыштары мен сезімтал адамдар көздерінің едәуір саны кезінде жаппай аурулар немесе эпидемиялар кезең-кезеңімен пайда болады.
Ауру қоздырғыштарының (вирустар, риккеталар, бактериялар және т. б.) адам ағзасына ену жолдарына және оларды белгілі бір мүшелерде бастапқы оқшаулауға байланысты барлық жұқпалы ауруларды төрт топқа топтастыруға болады:
Сулы-тағамдық немесе ішек жұқпалары; ауа-тамшылы немесе тыныс алу жолдарының жұқпалары;
* трансмиссивті, немесе қан инфекциялары; байланыс, немесе сыртқы қабаттардың инфекциялары.
Бірінші топ осы аурулар кезінде қоздырғыш ағзаға ауыз арқылы тағаммен немесе сумен бірге еніп, көп жағдайда ішек жолдарын зақымдауымен сипатталады. Мұнда тырысқақ, іш сүзегі, сальмонеллез, бруцеллез, сібір жарасы және т. б. сияқты аурулар жатады.
Су құбыры және кәріз желілерінің бұзылуы, санитарлық мәдениеттің төмендігі, ашық су қоймаларын пайдалануда бейқамсыздық пен немқұрайлылық індеттің туындауына алып келеді.

Екінші топ тыныс алу жолдарының аурулары кезінде қоздырғыш сілекеймен және шырышты қабығымен бірге түшкіргенде, жөтелде, әңгімеде бөлініп, тыныс алу жолдары арқылы ағзаға еніп, ауру тудыратын ауаға түседі. Ауа-тамшы инфекцияларына тұмау, қызылша, скарлатин, дифтерия, цереброспинальды менингит, шешек және т.б. тыныс алу жолдарының жұқпалары — ең көп және ең көп таралған аурулар жатады. Олар жыл сайын барлық халықтың 15-20% — на дейін, ал тұмаудың эпидемиялық өршуі кезінде — 40% — ға дейін ауырады. Қоздырғыштардан тұратын сілекейдің немесе шырыштың ірі тамшылары тез жейді, микроскопиялық ядро құрып кебеді. Шаңмен олар қайтадан ауаға көтеріліп, басқа үй-жайларға тасымалданады. Олар дем алған кезде және жұғады. Үй-жайлардағы ауаның жоғары ылғалдылығы, олардың жеткіліксіз желдетілуі және санитарлық-гигиеналық ережелердің басқа да бұзылуы кезінде қоздырғыштар сыртқы ортада ұзағырақ сақталады. Табиғи апаттар мен ірі апаттар кезінде әдетте адамдар жиналып, жатақхананың нормалары мен ережелері бұзылады, бұл тұмау, дифтерия, ангина, менингит ауруларының жаппай таралуына себепші болады.
Үшінші топ аурулар сипатталады, бұл аурудың қоздырғышы айналатын қан, өз бетінше шығуға мүмкін емес, оны науқас салтына арқылы ғана қансорғыш таратушылар. Басқаша айтқанда, адам жұғуы денесінде патогенді микроорганизмдер бар жәндіктер мен кенелердің шағуы кезінде болады. Мұндай ауруларға оба, тігілетін және кене бөртпе сүзектері, туляремия, кене энцефалиті және т. б. жатады.
Төртінші топқа аурудың қоздырғышы науқастан сау адамға тікелей байланыста болатын және бірінші кезекте адамның тері және шырышты қабаттарын зақымдайтын жұқпалы аурулар кіреді. Оған соз аурулары, ЖИТС, құтыру, сіреспе және т. б. жатады.
Осы топтардың әрқайсысында ерекшеліктері бар, олардың бірі қоздырғыш көздеріндегі айырмашылық болып табылады. Бір ауруларда (дизентерия, іш сүзегі, дифтерия және т.б.) ауру қоздырғышының көзі тек адам болып табылады, мұндай аурулар антропоноз деп аталады. Басқа жағдайларда (оба, туляремия, сібір жарасы және т.б.) адам зақымдалатын ауру қоздырғышының көзі жануарлар болып табылады, сондықтан оларды зооноздар немесе антропозоноздар деп атайды, өйткені олар жануарлар да, адам да ауыруы мүмкін.
Бір-бірінен соң бірі жұқтыру мен аурулардың үздіксіз тізбегін эпидемиялық процесс деп атауға болады. Ол үздіксіз сипатталады, бұл ауру қоздырғышының биологиялық иесінің ағзасында осы қоздырғыштың сыртқы ортаға шығуымен және адамның немесе жануардың жаңа, жұқтырылмаған ағзасына енгізілуімен кезектескен болуымен сипатталады.

Әйтпесе, үшін эпидемиялық процестің пайда болуы үш фактор қажет: инфекциялық процестің қоздырғышының көзі, оның берілу механизмі және ауруға сезімтал адамдар. Инфекцияның жалпы көздерімен байланысты аттас жұқпалы аурулардың жаппай таралуы эпидемия деп аталады, ал бірнеше ел мен материктерді қамтитын эпидемия пандемия деп аталады.
Барлық жұқпалы ауруларда жұқтыру сәтінен бастап аурудың алғашқы көрінетін белгілері байқалғанға дейін инкубациялық кезең деп аталатын белгілі бір уақыт өтеді. Әр түрлі инфекциялар кезінде осы кезеңнің ұзақтығы бірдей емес-бірнеше сағаттан бірнеше айға дейін. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығына белгіленген карантиннің мерзімі, науқастармен байланыста болған адамдарды оқшаулау және т. б. байланысты.