ЭЛЕКТР ӘУЕ ЖЕЛІЛЕРІНДЕГІ АЖЫРАТЫЛҒАН КЕРНЕУ БАҒЫТЫ

БАҒЫТТАЛҒАН КЕРНЕУДІҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕРІ, ОНЫ ТӨМЕНДЕТУ ӘДІСТЕРІ

Ажыратылған индукцияланған кернеудің бойымен өтетін ауа желілерінде немесе қолданыстағы әуе желілерінің немесе электрлендірілген темір жолдың электр желілерінде қауіпті тоқ көзідерінің пайда болу қаупін әкеледі. Жөндеу жұмыстары кезінде бастапқы кернеу қызметкерлерге қауіп төндіреді.
Индуктивті кернеу екі компоненттен тұрады: электростатикалық және электромагниттік. Олар ток көздерін өлшеу кездерінде және тоқтың қуатын төмендету кездерінде қауіп төндіреді.
Электростатикалық компонент ЖВ желісі сыйымдылық қосылуларына және әсер ету желісіндегі кернеу шамасына байланысты. Электростатикалық компонент бірнеше киловольтке жетуі мүмкін, бірақ оны қауіпсіз мәнге дейін азайтуға болады.
Электростатикалық компоненттің ерекшеліктері:
кері байланысты ЖВ желілерінің әсер ететін қашықтыққа тәуелділігі;
әуе желісінің жұмыс кернеуіне тікелей тәуелділігі;
жердің электродтың кедергісіне тікелей тәуелділігі;
әсер ететін ЖВ әуе желісінің тоғына байланысты емес;
бірлескен бөлімдердің алшақтығына байланысты емес (жалпы жағдайда).
Индукцияланған кернеудің электростатикалық компонентінің мәні ажыратылған ауа сызығының барлық жолында біркелкі болады.
Сонымен қатар электростатикалық компоненттің қауіптілігі бірлескен бөліктің ұзақтығына байланысты болады. Жерлендіру тоқ көзінен алшақ орналаспаған болса, электростатикалық компоненттің

қауіптілігін азайтуға болады. Егер, бөлімдердегі кернеу неғұрлым алшақ болса төменгі мәніне дейін төмендейді және ағымдағы тоқты ұстап қалған жағдайда үлкен қауіп тудыруы мүмкін:
үстеме қозғайтын қашықтыққа кері тәуелділігі;
жұмыс кернеуі ЖВ желіге тікелей әсер ететін тәуелділігі;
жерге қосқыштың кедергісіне тікелей тәуелділік;
жүктеме тогының үстеме әсерге тәуелсіздігі;
(жалпы жағдайда) бірлескен бөлік ұзындығына байланысты емес.
Электростатикалық компоненттің ерекшелігі белгілі бір жағдайларда ол өлшенген мәнге қатысты бірнеше есе артуы мүмкін. Осылайша, егер сым үзілсе немесе параллельді маршруттағы тоқ көзі өшірілсе, біріккен бөліктегі электростатикалық қалып ЖЖ схемасындағы бұрын өлшенген мәнге қатысты айтарлықтай артады.
Жалпы электростатикалық компонент жоғары деңгейдегі кез келген нүктеде жерге тұйықталу арқылы қауіпсіз мәнге дейін төмендетіледі деп қабылданған.
Бұл жағдайда жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі және әуе желісінің жұмыс орнынан жерге қосу құрылғысына кедергісі индукцияланған кернеудің электростатикалық компонентін толығымен жоймайды.
Электромагниттік компонент жүктеме токтарының магнит өрісі ажыратылған және жерге қосылған әуе желісінің сым-жерге схемасына әсер еткенде пайда болады.
Электромагниттік компонент электростатикалыққа қарағанда төмен мәндерге ие, бірақ оны азайту қиын, ал кейбір жағдайларда бұл мүмкін емес.
Электромагниттік компоненттің ерекшеліктері:
үстеме қозғайтын қашықтыққа кері тәуелділігі;
әсер ететін әуе желісінің жұмыс істеп тұрған токына тікелей тәуелділік;
әуе желісінің біріккен бөлігінің ұзындығына тікелей тәуелділік;
жерге қосу схемасына және жерге қосқыштардың кедергісіне байланысты;
бұл әсер етуші әуе желісінің кернеуіне байланысты емес.
индукцияланған кернеуді төмендету үшін келесі әдістерді қолдануға болады:
әсер ететін әуе желілерін жөндеуге байланысты (бірінші кезекте ең кең және жақын орналасқан әуе желілері);

Индукцияланған кернеудің электромагниттік компонентінің шамасы кедергі болатын әуе желісінің ағымына тікелей пропорционалды.
Индукцияланған кернеу мөлшерін азайту үшін желі жұмысының режимін өзгертуге болады, бұл жүктеме тогын азайтуға мүмкіндік береді. Бағытталған кернеу астындағы әуе желілері жұмыстарында қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін өндіріс жерін ЖВ желінің алаңын бағытталған кернеуден бөлуге болады. Ол аймақты кернеуден бөлу коммутациялық құрылғыларды өшіру, якорь ілмектерін ажырату немесе басқа құралдармен жүзеге асырылуы мүмкін. ЖВ желінің аймағында орнатылған жерлендіргіштерді жерге тұйықтаушы құрылғыға және жұмыс жасалып жатқан жерге қосуға болмайды. Жұмыс жүріп жатқан аймаққа жақын маңнан өтеттінтоқ көздерінің де әсер етпеуін жан- жақты қарастыру керек;
әсер ету аймағының шекарасы туралы.
Бағытталған кернеудің электромагниттік компонентінің шамасы әсер ету және ажыратылған әуе желілерінің біріккен бөлігінің ұзындығына тікелей пропорционалды. Егер индукцияланған кернеуді басқа жолмен қауіпсіз мәнге дейін азайту мүмкін болмаса, ЖВ желі бөліктерінің әсерін бөлуге болады. Мұндай жағдайда индуктивті кернеудің максималды мәні бөлінген бөліктің ұзындығына қарай азаяды. Бұл бөлу бірнеше команданың жұмысты бір мезгілде орындауына мүмкіндік береді. Әуе желісін бөліктерге бөлген кезде стационарлық жерлендіргіштерге емес, ЖВ желі жолындағы тұйықтау құрылғыларына негізделетін ескерукерек. Бұл жерлендіргіш құрылғылардың жеткілікті қарсылығын қамтамасыз етуді қажет етеді;
стационарлық жерлендіру құрылғыларын пайдалану.
Бағытталған кернеудің шамасы жерге тұйықтау кедергісіне әсер етеді.

БАҒЫТТАЛҒАН КЕРНЕУДІ ӨЛШЕУ
Өшірулі бағытталған ЖВ желі қуатын өлшеу, 35 кВ кернеумен және одан жоғары кернеуі бар белсенді әуе желілерінің жанынан өтетін ажыратылған әуе желілерінің бағытталған күйдегі кернеуін өлшеу, жерге тұйықталуының екі жағы және жұмыс орнында өлшенеді.
Бұл талап Электр қондырғыларын пайдаланудың қауіпсіздік ережелері (М., 1986 ж.) негізінде жасалған және өлшеу өндірісінде қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігінен туындайды. Осы ережелерге сәйкес бағытталған кернеудің қалдық мәні анықталады, бұл шын мәнінде ықтимал мүмкіндікті мәндердің ең азшамасы. Бұл жағдайда бағытталған кернеудің қауіптілігі, жерге қосу

схемасы немесе жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісі өзгерген кезде пайда болатын кернеудің қауіпті мәндері, сондай-ақ сымның тұтастығының бүлінгендігі (найзағайдан қорғау кабельдері) белгісіз болған жағдайда туындайды.
Бағытталған кернеуге байланысты бақытсыз жағдайларға байланысты анализ: Өшірілген, жерге тұйықталған бағытталған кернеу көздерінен және ЖВ желі жұмыс орындарында зақымдану сирек кездеседі. Осындай жағдайлар, жоғары қуатты қймылға келтірілген ЭДС — терде, әуе желілерінің тығыз желі бойындаінде немесе әуе желілерінің әсер етуі немесе өшуі біркелкі болмағандықтан орын алуы мүмкін.
Бірақ авариялардың көпшілігі жерлендіру схемасы өзгергенде немесе зардап шеккен адамның жерге тұйықталмаған желіні (ЛР, ВЧ- ның төмен салбырап тұруы ) қолмен ұстап алу кездерінде кезде пайда болды.
110-220 кВ ЖВ әуе желісіндегі кернеудің ұзақ мерзімді өлшеу тәжірибесі көрсеткендей, ЖВ желінің жерге тұйықталуы мен жұмыс жасау учаскелерінде жерге тұйықтағыш болған кездері тұйықталу схемасы өзгерген кезде немесе сымның (найзағайдан қорғау кабельдерінің) тұтастығы бұзылған кезде адам өмірі үшін аса қауіпті жағдайлар туындайды.
Бұл бағытталған кернеудің ықтимал мәндерінің диапазоны тек қана кедергі келтіретін әуе желілеріндегі ток жүктемесінің шамасына ғана емес, сондай-ақ жерлендіргіш құрылғылардың кедергі мәніне және ажыратылған әуе желісінің жерге қосу схемасына байланысты болады [7].
Белгілі деңгейлердің пайда болуын анықтау кезінде бағытталған кернеумен адамның жарақаттану қаупін толық дө басып айтудың мүмкін еместігін атап өткен жөн:
индукцияланған кернеудің қалдық деңгейі;
аралық деңгей;
ЭДС-тің электромагниттік деңгейі;
ЭДС-тің электростатикалық деңгейі;
ЭДС-тің электростатикалық қалдық деңгейі.
Бола тұра бағытталған кернеудің қалдық деңгейі Uқал жерлендіру құрылғысына төмендетілген кернеу болады, электростатикалық (сыйымдылық) токпен бірге өткен және компенсацияланбаған ток бөлігімен, ӘЖ соңын жұмыс орнында жерлендіру шартымен, электромагниттік индукциямен туындаған (схема 1, табл. 20.1).

Бағытталған кернеу деңгейі
Қалдық
Бағытталған кернеу деңгейі
Қалдық
Мінездеме
Мінездеме
Қалыптасқан жағдай
Қалыптасқан жағдай
ЖВ желі өшірілген және шеттері жерге тұйықталған және жұмыс
ЖВ желі өшірілген және шеттері ғана жерге тұйықталған
ЖВ желі өшірілген және шеттері жерге тұйықталған және жұмыс
ЖВ желі өшірілген және шеттері ғана жерге тұйықталған
ЖВ әуе желісі жөндеуде, жұмыс орны дайындалады
ЖВ әуе желісі жөндеуде, жұмыс орны дайындалады
ЖВ әуе желісі жөндеуде,ПЗ орнатқанға дейін және оны шешіп алғанға дейін
ЖВ әуе желісі жөндеуде,ПЗ орнатқанға дейін және оны шешіп алғанға дейін
Аралық
Аралық
ЖВ желі өшірілген және бір шеті ғана жерге тұйықталған (ПС-1 -ге)
ЖВ желі өшірілген және бір шеті ғана жерге тұйықталған (ПС-1 -ге)
ЖВ желіні жөндеу кезінде, ЖВ желінің байланысына кедергі келтірген жағдайда, сондай-ақ сым үзілгенде, ӘЖ схемасына сәйкес 2
ЖВ желіні жөндеу кезінде, ЖВ желінің байланысына кедергі келтірген жағдайда, сондай-ақ сым үзілгенде, ӘЖ схемасына сәйкес 2
Электромаг- ЭДС
Электромаг- ЭДС
ЖВ желі өшірілген және жұмыс аумағында ғана джерген тұйықталған
ЖВ желі өшірілген және жұмыс аумағында ғана джерген тұйықталған
Фазаны жөндеу кезінде, сондай- ақ тек жұмыс аймақтарында ЖВ әуе желілерін жерге қосу жұмыстарды ұйымдастыру кезінде және қалдық деңгейі 25 В болғанда
ЖВ желісіне жөндеу жұмыстары үдерісі кезінде, сондай-ақ 4 схемасы бойынша жұмыс істеген кезде контакт жоғалған немесе
Фазаны жөндеу кезінде, сондай- ақ тек жұмыс аймақтарында ЖВ әуе желілерін жерге қосу жұмыстарды ұйымдастыру кезінде және қалдық деңгейі 25 В болғанда
ЖВ желісіне жөндеу жұмыстары үдерісі кезінде, сондай-ақ 4 схемасы бойынша жұмыс істеген кезде контакт жоғалған немесе
Электромаг- ЭДС
Электромаг- ЭДС
ЖВжелі барлық жағынана өшіріліп, бірақ жерге тұйықталмаған (ыстық және салқын резерв)
ЖВжелі барлық жағынана өшіріліп, бірақ жерге тұйықталмаған (ыстық және салқын резерв)
Электростат икалық ЭДС
Электростат икалық ЭДС

Кесте 20.1. Өшірілген әуе желісінің сызбасы
Кесте 20.1. Өшірілген әуе желісінің сызбасы
Сызба номері
Сызба номері
Жерге тұйықтау сызбасы
Жерге тұйықтау сызбасы
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5

100 километрге дейінгі ұзындыққа дейінгі әуе желілері үшін олардың біреуі 0,5 омнан аспайтын кедергілерге дейін бірінен соңына дейін ажыратылып, жерге тұйықталған болып, бірдей қашықтықтағы параметрлерге ие болса, осы желілердегі қалдық кернеудің деңгейі іс жүзінде қауіпсіз болып табылады.
Мұндай желілерге біртұтас 35-220 кВ-ты өзгеріссіз желі бойында жұмыс істейтін және басынан аяғына дейін біртекті әуе желілерімен тізбектелген және тізбектері мен фазаларды ауыстырудан өтпейтін барлық желелерді жатқызамыз.
Егер өзара әрекеттесетін ЖВ желінің нақты параметрлері біркелкі болмаса, онда біркелкі болмаған жерлерде қалдықтың деңгейі қауіпсіз мәннен мына жағдайларда асып кетуі мүмкін (тізбектер мен фазаларды ауыстыру, сымдардың әртүрлі түрлері, олардың арасында әр түрлі қашықтықтар, ЖВ желі саны және т.б.).
Аралық деңгей — ол әуе желісінің бағытталған ол ажыратылған кезде және жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатқан тек ұштары жерге тұйықталып, жұмыс аумақтарында жерге тұйықталу жұмыстары жүргізілмеген кернеудің мәні болып табылады,(2-диаграмма, 20.1- кесте).
Бұл деңгейдің мәндері әрқашан қалдық деңгейден жоғары, бірақ электромагниттік ЭДС деңгейінен аз.
Осы деңгейдің қауіптілігі жұмыс орнына негізделмеген жер үсті сымдарына және жерге тұйықталған құрылымдарға (жердегі, тірекке, айналдыруға және т.б.) бір мезгілде тиіп тұрғанда көрінеді.
Персонал үшін қауіпті жағдай 35 кВ және одан жоғары желідегі жұмыс кезінде, жылжымалы жерге тұйықтауларды қосу және ажырату барысында, ЖВ желілерде ажырату кезінде, сондай-ақ портативті жердегі сымның кездейсоқ бөлінуімен жұмыс жасағанда пайда болуы мүмкін.
Электрмагниттік ЭДС (иэм) деңгейі — электр қозғалтқышының құрамдас кернеуінің электромагниттік компонентінің жоғары мәні болып табылады. Бағытталған кернеудің бұл деңгейі қалдық және аралық деңгейлерден бірнеше есе жоғары болады және ЖВ желінің кедергісінің жерге тұйықтау құрылғысының кез-келген ұшында пайда болуымен қатар, ажыратылған тұстарда да пайда болады.
Сонымен қатар, мұндай жағдайлар желінің үзілуі орын алып, желі ұштарындағы жерге тұйықтаулардың сақталуы кезінде орын алуы мүмкін.
Сондықтан да, электромагниттік ЭДС деңгейін ЖВ әуе жолдарының біржақты жерге тұйықталуған тұстарында өлшеу ұсынылады (3-кесте, 20.1-кесте).
ЭДС электростатикалық қалдық деңгейі (иэсост) — жоғары

қысымды желінің (найзағайдан қорғайтын кабельдер) әлеуеті болып табылады, ол тоқтан ажыратылады, бірақ коммутатордың ұштарында жерге тұйықталмайды (4-кесте, 20.1-кесте).
Индуцирленген кернеудің осы деңгейінің мәні электростатикалық ток пен магниттік ток күшінің шамасына байланысты.
Электростатикалық токтың қуаттылық мәні байланысты:
желілердің өзара қалыңдықтарына (на йзағайдан қорғау кабельдерге);
қуаттылықтардың ассиметриясының кернеуі мен дәрежелеріне;
өзара байланысқан әуе желілерінің алшақтығына.
Бұл ток көздері ЖВ желілер әсеріне тәуелді емес. Осы желі конфигурациясы үшін өте тұрақты параметр болып табылады. Ол жерге тұйықталмаған сымның кез келген нүктесі үшін (найзағай арқан) бірдей, сондықтан оны тұйықталмаған кез-келген тұсынан және бір шеті тұйықталған ЖВ желі бойында өлшеуге болады.
Электростатикалық ток өлшеу үшін ампермерді тұйықталған жер желісіне қосу қажет.
Электростатикалық ЭДС ондаған кОм-ды құрап, (сымдар арасындағы сыйымдылықтың кедергісі) ішкі кедергімен бара-бар болады. Әрі бұл 30 Ом-нан аспайтын, жерлендіргіш құрылғылардың кедергісінен бірнеше есе артық. Яғни электростатикалық токтың мәні жерлендіргіш құрылғылардың қарсылық мәніне іс жүзінде тәуелсіз болып табылады.
Демек, электростатикалық индукцияланған кернеудің қалдық деңгейінің шамасы жерлендіргіш құрылғылардың қарсылық мәнінің тәуелділігіне ие.
Электростатикалық тогының шамасын білу … жалғасы