Дипломдық жұмыс: Политология | Саяси әлеуметтендіру процесін қалыптастыру

КІРІСПЕ…………………………………………………………………………………………………2

І.САЯСИ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ- МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ………………………………………………………………………………………7
1.1 Саяси әлеуметтену: мәні мен қалыптасу тәсілдері………………7
1.2 Саяси әлеуметтік белсенділікті зерттеудің методологиялық негіздері………………………………………………………………………………………….11

2. САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК БЕЛСЕНДІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ПРОЦЕСІ (Қазақстан Республикасы мысалында)……………………………..22
2.1 Саяси — әлеуметтік белсенділікті қалыптастырудағы отбасы мен орта мектептің ролі………………………………………………………………………………….22
2.2 Жоғары оқу орнында саяси-әлеуметтік белсенділікті дамыту
жолдары……………………………………………………………………………………………………35
2.3 Қалыптасқан жеке тұлғаның саяси-әлеуметтік белсенділігін қалыптастыру жолдары……………………………………………………………….43

ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………………………………..55
СІЛТЕМЕ ӘДЕБИЕТТЕР………………………………………………………..63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ……………………………….65
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін алуына байланысты республика өмірінің барлық саласында түбегейлі өзгерістер болып жатыр. Елімізде кең ауқымды терең экономикалық жөне саяси реформалар жүргізілуде, қоғамымыз демократияланып, жаңа түрпатты қатынастар орнауда.Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы егемен және тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасып, өркениетті демократиялық құқықтық қоғам құру жолына түскен ел. Демократиялану процесінің әр елдің өзіндік ерекшелігіне сәйкес түрлі кезеңдерде жүзеге асырылатыны белгілі. Осыған орай қазақстандық қоғам саяси жүйенің түрлі салаларында демократиялық құндылықтарды орнықтырудың бастапқы кезеніңде даму үстінде. Осы тұрғыдан алғанда, қоғам өмірінде демократиялық, азаматтық жіне саяси институттардың өз-өзінен орныға алмайтыны белгілі. Олар қазіргі замаңдағы өзекті мәселелерді шеше алатын, саяси, әлеуметтік, құқықтық және тағы басқа бағыт-бағдарлары жетілген жеке тұлғаларға мұқтаж. Соған орай, қазақстандық қоғамға саяси іс-шараларға белсене қатысатын, мемлекеттін мүшесі ретінде өзінің міндетін орынддай білетін, жүргізіліп жатқан өзгерістеріді қолдайтын саяси әлеуметтенген жеке тұлғалар қажет. Дегенмен, өмірде білімді, шешен, белсенділігі төмен саяси жағынан хабары мол, немесе бейсаясатықты қолдаушы және т.б. сан алуан адамдар кездеседі. Сондықтан бүгінгі таңдағы қазақстандық қоғамның мақсаты –демократиялық құндылықтарды нысана ететін, саяси-әлеуметтік тұрғыда белсенділігі зор, саяси әлеуметтенген жеке тұлғаларды қалыптастыру болып табылады.ӨйткеніҚоғамдық-саяси жүйенің барлық саласы әрбір қоғам мүшесінен жоғары саналылықты, саяси процестерге белсене қатысуды талап етеді. Осымен байланысты қоғамдық құрылымды дамыту барысында жеке тұлғалардың саяси әлеуметтенуінің институттық тетіктерін қамтамасыз етудің басты мәселелерін шешу қазіргі кездегі маңызды жайт. Ол үшін отбасында, білім беру мекемелерінде, еңбек ұжымдарында, қоғамдық саяси ұйымдарда саяси әлеуметтену агенттері арқылы қоғамдық өмірдін саяси, эканомикалық, әлеуметтік және т.б салаларында қалыптасып жатқан институттардын мәні мен маңызы, олардың құрылымдық негіздері мен қоғамдағы қажеттілігі жайында айтылып, түсіндірілгені жөн. Сондай-ақ аталмыш мәселе бұқаралық ақпарат құралдары, теледидар мен радио арқылы насихатталуы қажет. Міне, осындай іс-шаралар қазақстандық қоғамдағы әрбір жеке тұлғаның бойында қоғамның ішкі және сыртқы саясатын жүргізуге, демократиялық құндылықтарды орнықтыруға атсалысуға қызығушылығы мен талпынысының арта түсуіне мүмкіндік береді.
Мемлекетіміз аяғына жаңа түрып келе жатқан кезде жас үрпақты нарықтық экономика талаптарына сай бейімдеп, жаңа қоғамдық қатынастар жүйесіне қосылуға бағыттап, демократиялық үрдіске сай тәрбиелеудің маңызы өте зор. Бүл салада ең алдымен жалпы білім беретін орта мектеп пен жоғары оқу орындарының алар орны ерекше.
Еліміздің егемендігін баянды ететін, оның нық нарықтық жолға түсіп, демократиялылығын дамытатын негізгі қозғаушы күш -жастар. Бүл жөнінде жастардың 1996 жылғы форумында Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Әр буынның өзіндік тағдыры бар. Сіздерде де ол өздеріңіздікі. Сіздерге осындай уақытта өмір сүру үлесі тиді жөне сіздер елді көтере аласыздар… Қуатты күш болғандықтан Қазақстан Республикасы кері бағытта жүргісі келмейтіндігін нық жариялай отырып, жастар жүргізіп жатқан реформалар бағдарын қолдай алады» -деп, республикамыздың жастарына үлкен сенім білдірді1.
Жаңа саяси жағдайда өмір талабын кешегі күні өткен тоталитарлық жүйенің сүраныстары шеңберінде шешуге болмайтындығы белгілі. Ол үшін еліміздің азаматтары жаңа саяси жүйе түжырымдаған қоғам мақсатын жүзеге асыратындай бағдар үстап, бойына жаңа саяси құндылықтар игілігін сіңіріп, адамгершілік сапаға ие болуы керек. Мүндай ардақты борышты біздің жастарымыз сапалы білім алып, берік саяси сана қалыптастырып, отансүйгіш, үлтжанды болып, отанының мызғымастығын, түтастығын қорғауға, сол жолда жоғары саяси-өлеуметтік белсенділік танытса ғана ақтай алады. Сондықган елімізде жаңа саяси-әлеуметтік жағдайға байланысты ғылыми негізделген жастар саясатын жүзеге асыру талабы туындап отыр.
Өтпелі кезеңде үлттық және жалпыадамзаттық сапалы қүндылықтарды бойына сіңірген, жоғары саяси-өлеуметтік белсенділік танытатын түлғаны төрбиелеу, әсіресе, жас егеменді еліміз үшін өте қажет. Еліміздің егемендігі оның өркендеуі мен гүлденуі үшін ерінбей еңбек етіп, қажымас қайсарлық көрсететін саяси белсенді түлға қалыптастырғанда ғана баянды болмақ.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Саяси өлеуметтену және саяси белсенділік мәселесі қоғамдағы күрделі әлеуметтік-саяси жүйені, саяси институттарды, саяси процестер мен
партиялық жүйенің қалыптасуын зерттеп жүрген белгілі
саясаттанушылар Т.Т.Мустафиннің, И.Н.Тасмағамбетовтың,
Ә.Н.Нысанбаевтьщ, К.Н.Бурхановтың, Б.Г. Аяғанның, Л.С.
Ахметованың, Л.А. Байдельдиновтың, А.С.Балғымбаевтың,
Н.Ж.Байтенованың, К.У.Биекеновтың, А.Х.Бижановтың,
Л.М.Иватованың, Ғ.Ж.Ибраеваның, А.В. Соловьевтің, К. Л. Сыроежкиннің, М. С. Машанның зерттеул ерінде бұл мәселелерге де көңіл бөлінген болатын2.
Саяси өлеуметтену жөне саяси белсенділік кеңестік кезеңде де біршама зерттелген тақырыптардың бірі болатын. Бірақ бүл мәселеге тек бір жақты көзқарас тұрғысынан қарап, яғни коммунистік идеологияны жүзеге асыру ерекшеліктері мен коммунизм қүрылысшысының бейнесін жасаумен ғана шектеліп отырды. Сондықтан мұндай жағдайда саяси-әлеуметтік белсенділіктің шынайы бет-бейнесін көрсетіп, сырын ашу мүмкін емес болатын. Алайда жеке адамды қалыптастыру, жас үрпақгы саяси әлеуметтендіру, болашаққа бағыт-бағдар сілтеу жөне басқа идеялық тәрбие беру мөселелері кеңес өкіметі кезінде В.А.Ануфриев, И.В.Бестужев-Лада, И.С.Кон, ААКоробейников, М.Н.Руткевич, М.Х.Титма, Э.А. Саар, Ф.Р.Филиппов, Е.Б.Шестопалдың және басқа ғалымдардың еңбектерінде орын алады3. Бүларда негізінен бүрынғы таптық идеологияның ыңғайына қарай социалистік саяси сана, оның қүрылымы, өлшемдері, объективтік жағдайлар мен субъективтік факторлардың ара қатынасы, социалистік қүндылықтар жөне басқа мөселелер қарастырылғанымен, бүл тақырыпты зерттеуге өзіндік үлес қосқан еңбектер болғанын айта кеткен жөн.
Бүл кезде республикамыз шеңберінде Р.Б.Абсаттаров пен Б.К.Байлярованың, В,В- Трошихиннің, О.Н.Белоустың, Қ.Ахметов-тың, О. Нүсқабаевтың еңбектерінде біз кдрастырып отырған мөселенің кейбір қырлары зерттелді4.
Бір куанарлық жай — еліміз егемендігін алғаннан бері, біз
қарастырып отырған мәселеге өр түрлі жағынан қатысы бар тың
еңбектер жарық көрді. Олардың қатарына Р.Қ.Қадыржанов пен
С.Н.Нүрмүратовтың, Ә.Қ. Ахметовтың, А.Е.Әбілқасымованың,
Қ.Е.Көшербаевтың, М.Х.Рахымбектің, Е.Е.Бурованың,
Г.Т.Уранхаеваның, Р.С.Салыкжановтың, Г.ОАбдикерованың, Р.Ш.Сабированың, Т.Ж.Қалдыбаеваның, Л.Н.Қасымованың, Б.Туреханованың, Е.Ертісбаевтың жүмыстарын қосуға болады5. Аталған авторлардың еңбектерінде республикамызда жүргізіліп жатқан саяси реформаларға жан-жақты талдау жасалады, саяси әлеуметтенү, саяси белсенділік, жоғарғы білімнің жағдайы мен даму тенденциясы, оның ролі мен мазмүны, даму стратегиясы қарастырылады, социологиялық зерттеу материалдары беріледі.
Саяси әлеуметтену мөселесі саяси ғылымдарда да арнайы зерттеле бастады. Олардың қатарында МАСейтасқаровтың «Кдзақстанда саяси жүйенің жаңғыруы жағдайындағы саяси әлеуметтену ерекшеліктері», Е.Әбдірайымовтың «Оку-тәрбие процесіндегі студенттердің саяси бағдарларының қалыптасу ерекшеліктері», С.А.Қасабековтың «Политическое становление человека (теоретико-политологический аспект)», Ш.Омаровтың «Политические процессы в молодежной среде», Т.К.Биғожановтың «Политические аспекты формирования у молодежи культуры межнационального общения в Республике Казахстан» деген ғылыми зерттеулерін атауға болады6.
Тұлганың саяси өлеуметтену жөне саяси белсенділік мөселелері
постсоциалистік кезеңдегі Ресей зерттеушілері А.Андреевтің, Е.А.
Ануфриевтің, Г.В.Шешукованың, Иванов В.Н. және В.Г.
Смолянскийдің, М.Р. Холмскаяның, А.И.Щербининнің, Е.Я.
Сергееваның, Н.В.Астраханцеваның, Э.В.Черняктың,
Г.Г.Дилигенскийдің, М.В.Ильиннің еңбектерінде де жан-жақты қарастырылған7.
Жалпы саяси өлеуметтену және саяси белсенділіктің зерттелуіне шет елдік ғалымдар көп үлес қосты. Г.Алмонд, Н.Смелзер, Ежи Вятрдың, Д.Истон, П.Сорокиннің еңбектері саяси социологияның негізін қалады десе де болады8.
Тоталитарлық жүйеден шыққан Қазақстан қоғамындағы саяси әлеуметтену мәселелерін зерттеудің енді негізі кдлануына байланысты және саяси белсенділік мәселесін жаңа тарихи жағдайда зерттеуге арналған еңбектердің болмауы бұл процесті түтас, кешенді түрде қарастыруды қажет етті. Сондықган осы зерттеуде жас мемлекетіміз аяғына нық тұрып кетуі үшін оның берік материалдық және рухани негізін қалайтын саяси белсенді тұлғаны қалыптастыру мәселелері алғаш қарастырылып отыр.
Зерттеу жүмысының мақсаты мен міндеттері. Бір қоғамдық қүрылыстан екіншісіне өткен өтпелі кезеңде бүрынғы саяси-әлеуметтік принциптер, ережелер, үстанымдар өзгеріп, жаңа сүраныстар пайда болады. Соған сәйкес еліміз егемендігін алғаннан кейін өскелең үрпақты, жастарды, ересек адамдарды жаңа қоғамдық қатынастар жүйесіне қосу, жаңа өркениетті өмір қүру, сол жолда аянбай еңбек етіп, белсенділік таныту талабы туады. Осыған орай зерттеу жүмысының негізгі мақсаты- республикамыздың өркениетті дамуы үшін жоғары саяси-әлеуметтік белсенділік таныта білетін жаңа түлғаны қалыптастыру жолдарын зерттеу және осы мәселеге байланысты әртүрлі тұжырымдамалар мен көзқарастар қалыптасты талдау. Бұл мақсат зерттеу жүмысына мынадай нақты міндеттер қояды:
• Қазақстандағы саяси әлеуметтену процесінің мазмұны мен
кезеңдерін, мақсатын нақгылау;
• саяси өлеуметтену нәтижесінде қалыптасатын саяси-өлеуметтік
белсенділікке түсініктеме беріп, бүл мөселенің қашан және неге
байланысты өткір қойылған себептерін ашу, оның қүрамына
кіретін компоненттерді жөне негізгі бағыттарын көрсету, саяси
процеске араласу деңгейін білдіретін әлеуметтік көрсеткіштерді
анықгау;
• жас үрпақгы отбасында саяси-әлеуметтік белсенділікке
тәрбиелеуге байланысты іс-әрекеттер мен қызметтердің негізгі
бағыттарын, сонымен қатар мүндағы үлттық мөдениет пен
халықтық педагогиканың рөлін ашып көрсету;
• жалпы білім беретін орта мектепте оқушыларды саяси
өлеуметтендіруге, қоғамымыздың демократияланып, нарықтық
экономикаға өту жағдайында олардың бойларында қажетті саяси
қүндылықтарды қалыптастыру, сол жолда әлеуметтік-
гуманитарлық пәндердің қызметі мен алатын орнын анықтау,
оның тиімді әдіс- тәсілдерін пайымдау;
• студент жастардың саяси қалыптасу ерекшеліктерін, оған қажетті
саяси қасиеттер мен сапаларды меңгертудің түрлері мен
жолдарын республикадағы сауалнамалардың қорытындылары
бойынша саралау, жастардың саяси-әлеуметтік белсенділігін
арттырудың әдістерін қарастыру;
• орта және жоғары білімнің жай-күйі мен даму үрдістері,
Қазақстандағы білім реформаларының жолдары, орта және
жоғары білімнің жаңа үлгісінің басты мақсаттарын анықтау,
оларды ізгілендіру, гуманизациялау және гуманитарландыру,
идеологиясыздандырудың мөнін пайымдау;
• ересек адамдардың саяси билікке араласу, ықпал ету жолдарын,
саяси-әлеуметтік белсенділігінің ерекшеліктерін, оны арггыру
жолдарын зерделеу, болашақтағы Қазақстан қоғамының саяси
және экономикалық түрақтылығын қамтамасыз етіп, өркениетті
дамытатын жаңа түрпатты түлғаны қалыптастырудың ғылыми
негізделген тиімді әдіс-тәсілдерін саралау;
• түлғаның саяси қалыптасып, саяси-әлеуметтік белсенділігін
арттыруда отбасында, жалпы білім беретін мектепте, арнаулы
орта мектепте, жоғары оку орнында және ересек кезде
жүргізілетін жүмыстардың сабақгастығын сақтай отырып,
жоғары саяси сананы калыптастыруда адамның өзін-өзі
тәрбиелей, жетілдіре білуінің негізгі түрлерін анықтау;
• өтпелі кезевде саяси-әлеуметтік белсенділік танытуға кедергі
болатын негізгі қиыншылықтар мен кдйшылықгар жөне оларды
жою жолдарын айқындау.
Зрттеу обьектісіне саяси әлеуметтену процесі мен кзеңдер барысында тұлғаның саяси-әлеуметтік белсенділігінің қалыптасу мәселесі алынды.
Бітіру жұмысының пәні болып жеке тұлғаның саяси-әлеуметтік белсенділігі алынды.
Деректік негізі ретінде Қазақстанның саяси дамуы скеріле отырып, жалпы адамзаттық құндылықтар жүйсі алынды, саяси ілімдердегі белгілі ториялық-методологиялық әдістер үлгісі пайдаланылды, талдау және жинақтау, тарихилық пен логоикалықтың бірлігі, жүйелілік, сабақтастық принциптері қолданылды. Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектеріндегі, Қазақстан Республикасы Конституциясындағы, «Білім туралы», «Жоғарғы білім туралы» Заңдарындағы, білім саласындыға мемлекеттік саясаттың нормативтік-құқықтық құжатарында көрсетілген қағидалары басшылыққа алынды. Сонымен қатар шетелдік саясаттанушылар ЕжиВятердың, Д.Истонның, Н.Смелзердің, П.Сорокиннің, отандық ғалымдардың ңбектрі жұмыстың теориялық тұжырымдамасын нақтылауға көмектесті. Зерттудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес арнайы саяси-әлеуметтік сауалнамалардың нәтижелері дерек ретінде алынып саяси ғылымдағы және қоғамдық ғылымдарда басылымдардың матриялдары, статистикалық органдардың мәліметтері де қолданылады.
Бітіру жұмысының құрылымы және көлемі.Дипломдық еңбек кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан жөне пайдаланылған әдебиеттер тізімінен түрады. Жұмыстың жалпы көлемі 66 бет. …