Дәнекерлеу кезінде зиянды заттар | Скачать Курстық жұмыс

География және табиғатты пайдалану факультеті Тұрақты даму бойынша ЮНЕСКО кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Пісіру-дәнекерлеу цехындағы желдету жүйелері

Пәні: Өндірістік желдету

Орындаған

Алматы 2018
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
3
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
5
1.1 Өнеркәсіптегі метереологиялық жағдай, ауа алмастыру
5
1.2 Өндіріс типіне байланысты желдету қондырғылары
8
2 ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ
10
2.1 Пісіру өндірісінің технологиясы
10
0.2 Дәнекерлеуші жұмыс орнын ұйымдастыру
11
2.3 Дәнекерлеу кезінде зиянды заттар
14
3 ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
15
3.1 Пісіру цехындағы жылу бөлінуді есептеу
15
3.2 Цехтағы ылғал бөлінуді есептеу
18
3.3 Дәнекерлеу цехындағы газдар мен зиянды заттардың бөлінуін есептеу
19
3.4 Цехтағы ауа алмасуды есептеу
21
3.5 Цехтағы желдету жүйесін аэродинамикалық есептеулер
23
3.5 Жергілікті тартпа зонтты есептеу
30
ҚОРЫТЫНДЫ
33
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
34
———————————— ———————————— ———-
ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Жергілікті желдету өзімен ұсынады ауа массасы белгілі жерлерге ғана жіберіледі (ауа жіберу жүйесі), ал ластанган ауаны тек зиянды қосулардыңқоспалардың пайда болған нүктелерден тартып шығарады (сорғыш желдету).
Ереже бойынша, жергілікті үлгінің сорғыш желдеткіш жүйелері жоғары эффективтілігімен сипатталады, яғни олардың бөлінужасалу орындарынан зиянды заттарды жоюға мүмкіндік береді, сонымен қатар бүкіл бөлменің барлық көлемі бойынша олардың таралуына кедергі жасайды.
Шаңның, газдың, будың және басқа зиянды заттардың маңызды концентрациясын жою арқылы тартып шығарылатын ауаның аз көлемі кезінде де санитарлы-гигиеналық көрсеткіштеріне қол жеткізу болады.
Зиянды заттар концентрациясының тоқтату орынымен өндірістік бөлмеде жергілікті сорғыш желдету жүйесін орнатып, көптеген мәселелерді шешуге болады.
Жергілікті сорғыш желдету жүйелері — ластануды жоятын белсенді қүралы болып табылады.
Бірінші кезекте бұл, әрине, тікелей жұмыскерлер болатын аймақта ауаны тазалау. Кейде бұл бөлменің жалгыз желдету тәсілі болып саналады, ол қоспалардың жоюын қамтамасыз етеді және жұмыскердің деңсаулыгын сақтайды. Мысалы, фильтрация қарастырылмаган бөлмеде дәнекерлеуші өзінің жұмысьш амалсыз өткізеді. Ол дәнекерлеу жұмысының үрдісінде пайда болатын газдарды және аэрозольдерді жұтады. Бұл заттардың біршама бөлшектері өкпеге гана өтпей, сонымен қатар екпенің ұлпасы арасынан қанга түседі. Фтордың, темір тотыгуының, мыстың, марганецтің және басқа бөлшектердің үлкен мөлшерде ауада болуы, көздің шырышты қабатының тітіркенуіне әкеп соғады, аллергия және өкпенің ісінуі пайда болады, өкпе мен бауыр бұзылады, сонымен қатар ісік ауруына тэуекелі пайда болады және өмір мерзімі қысқартылады[1].
Зиянды заттардың жиналудың орындарында сорғыш үлгісінің жергілікті желдеткіші тиімді болады, негізгі міндеті тазалау гана емес, сонымен қатар газдың, шаңның, түтіннің және басқа бөліністердің бөлмеде таралуына жол бермеу.
Жергілікті желдету желдету жүйесінің бөлек жіктелімге белгіленген, өйткені оның ерекше тагайындауы бар. Желдетудің берілген түрі зиянды заттардың жергілікті жоюын, немесе ауаның жергілікті жіберілуін қамтамасыз етеді.
Желдетудің берілген түрі әр түрлі технологиялық үрдісі кезінде пайда болатын зиянды заттардың жою. Мысалы: дәнекерлеу, ерітіп дәнекерлеу, кесу, дәнекерлеу, қайрау, қалайыланган, ажарлау, химиялық реактивті жұмыс пен біріктіру, пластикті балқыту, ағаш өңдеу жэне басқа. Жұмыскердің тікелей жұмыс орнындарынан зиянды бөліністерді жою негізгі мәні болып есептеледі. Бұл сорғыш кұрылғылардың (СҚ) көмегімен өндіріледі, көбінесе жергілікті сору немесе ауа тартқыш құрылғылар депаталады. Берілген желдетудің жұмыс принципін тұрмыстық шарттарда қолдануға болады. Егер шаңсорғышты қосып ауаны жұтылудың орнына бықситын хош иісті таяқша немесе темекіні апарсақ, түтін таяқшадан шаңсорғышқа ұмтылады.
Жұмыс орнынан жойылатын ауаны далаға лақтыруға болады, немесе сүзіп қайта бөлмеге қайтарады.
Жұмыстың мақсаты: пісіру цехының технологиясын қарастырып, дәнекерлеушінің жұмыс орнының дұрыс ұйымдастырылуын зерттеу және цехтағы жергілікті желдетумен ауа алмасуын есептеу.
Жұмыстың міндеті:
1. Пісіру технологиясын қарастырып, дәнекерлеушінің жұмыс орнының ұйымдастырылуын зерттеу және дәнекерлеу кезіндегі зиянды заттарды анықтау.
2. Пісіру цехындағы жылу, ылғал, газдар мен зиянды заттардың бөлінуін, ауа алмасуды және тартпа зонтты есептеу.

1 ӘДЕБИ ШОЛУ

1.1 Өнеркәсіптегі метереологиялық жағдай, ауа алмастыру
Өнеркәсіптік микроклимат. Микроклимат параметрлері, ағзаға əсер етуі. Микроклиматты қалпына келтіру жəне қалыптастыру. Жұмыс орнындағы ауаның зиянды заттарынан қорғау. Желдендіру жүйелері, қолдану аймағы. Микроклиматтың параметрлері, олардың ағзаға ықпал етуі Өндірістік ғимараттың микроклиматы немесе метеорологиялық жағдайы — адам ағзасының температурасын, ылғалдылық пен ауа қозғалысы жылдамдығын, сондай-ақ қоршаған ортаның температурасын анықтайтын ғимараттың ішкі ортасының климаты. Микроклиматтың бұл параметрлерінің əрқайсысы, жеке-жеке жəне əртүрлі жағдайда адам ағзасындағы физиологиялық процестерге жəне көңіл- күйіне, жұмысқа қабілеттілігіне өте үлкен ықпал етеді. Ол адам ағзасында биологиялық процестердің тұрақты жылумен немесе QB жылу бөлініп араласуымен түсіндіріледі. Адам ағзасындағы биологиялық процестер əр уақытта жылу шығарып отырады, немесе жылу алмасатын — QB — рың мөлшері биохимиялық процестер мен жұмысты атқару кезіндегі ауырлықтан пайда болатынына байланысты салауатты өмір сүру үшін, қоршаған ортаға байланысты болу керек. Оның құрамы ағзадағы биологиялық процесс пен орындалған жұмыстың ауырлығына байланысты болады. Адамның қалыпты тіршілік əрекеті үшін, қоршаған ортада қалыпты болуы керек. Осыған байланысты жылу бөлгіш- Q0 — адам денесін ауамен тазалау-qk конвекциясының нəтижесінде орындалады, жылуды сыртқы ортаға сəулелендіру — q жəне терідегі ылғалдықтың ауаға айналуымен qn жүреді. Олардың құрамы мен қатынасы адамның жылу күйіне (дене температурасы) жəне микроклимат параметрлеріне байланысты өзгеріп отырады[1].
Соған байланысты адам денесінің тұрақты температурасында — tЧ, жылудың бөлінуі tП-қоршаған орта температурасына, (V) қозғалыс жылдамдығынан жəне (tB) ауа температурасынан жылу бөлгіш конвекциясына, қоршаған орта температурасы мен ылғалдылығынан жылудың булануына тəуелді болады. Қалыпты метеорологиялық жағдайларда жəне тыныштық жағдайлары немесе жеңіл физикалық еңбектер шарттарында qКжəне qП шамасы жалпы Q0 сəйкес: 45, З0 жəне 25 % құрайды. Қолайлы жағдай — QB жылу бөлу мен Q0 жылу жіберу арасындағы қатынасқа ие. Анықталған жағдайларда сыртқы орта шарттарының метеорологиялық өзгерісі, жылу алмасуды-термореттеу, физиологиялық реттеу механизіміне байланысты, адам ағзасы Qb= Qo арақатынасына тең болып, қалыпты 36-37 температурасын сақтап отыруы қажет. Термореттеу — дененің ағзадағы температурасын бір қалыпты деңгейде сақтай отыра, метеорологиялық жағдайларға байланысты, ағзамен қоршаған ортаның арасындағы жылу алмасуды реттейтін , ағзаның физиологиялық мүмкіншілігі.39 Жылу тепе- теңдігі (Qb= Qoкезінде) шарттарында адамдағы термореттеу механизмі күшсіз жұмыс жасап, жылуды жақсы сезінеді, көңіл-күйі жақсарып, жұмысқа қабілеттілігі артады. Сондықтан оларды қамтамасыз етіп тұратын, мұндай микроклимат қолайлы жəне комфортты болып саналады. Егер жылу тепе-теңдігі бұзылған болса, яғни Qb кезінде үлкен немесе Qo кезінде кіші (аз) болса, онда соған сəйкес жылудың жиналуы немесе шамадан тыс бөлінуі жүреді[2].
Ауаның температурасы өндірістегі ғимараттардың ауа температурасы, қоршаған орта мен атмосфера ауасының температурасына байланысты, сонымен қатар өндіріске сай технологиялық сипатына жəне жыл мезгіліне байланысты болады. Ол металургиялық, (ұсталық, термиялық жəне т.б.)машина жасайтын өнеркəсіптерде, өте көп жылу бөлетін технологиялық процесстерде, əртүрлі өндіріс салаларында, өте жоғары болады, ал жылдың салқын мезгілінде от жақпайтын, ашық жерлерде орналасқан ғимараттарда, температурасы төмен өндірістерде, мысалға, тау-кен, мұнай-газөндіру, элеваторлық жəне басқа да жұмыстарда, ауасы төмен болады. Жылу бөлгіш конвекциясымен ауа температурасы жоғарылағанда, сəулеленумен төмендейді жəне ылғалдың булануымен жоғарлайды, ал оны төмендеткенде барлығы керісінше болады. 330 С-тан жоғары температура кезінде, жылу алмасу көбінесе, ылғалдың буланып ұшып кетуінің есебінен жүреді, ал 12 0 С -тан төмен кезінде, конвекция жəне сəулелену жолымен жолымен өтеді. tv33 c, ұзақ уақыт бойы əсер етуі кезінде адам ағзасының ысып кетуіне əкеліп, тұзды-су алмасуының бұзылуына əкеліп соғады(ылғал мен тұзды бірге жоғалтуының арқасында), ал ал tv85% кезінде тоқталып, терінің бөлінуі жəне онымен байланысты сусыздану жəне ағза əлсірей бастайды. Егер осы кезде ауаның температурасы жоғары болса, онда жылу бөлу жылудың пайда болуын жоғарлатып, ағза қатты қызып, ысына бастайды. Керісінше, ылғалдылық жоғары болып, температура төмен болған кезде, шамадан тыс сыз болуы мүмкін, аяғында ағза тоңазып, салқындай бастайды. Егерде өте төмен салыстырмалы ылғалдылық, ауаның температурасының өте жоғары деңгейінде 20% төмен болса, онда тыныс алу жолдарының бəрі кеуіп қалып яғни, ауаны жұтқанда құрғақтық сезілетін болады. Ауаның қозғалысы V0,15 мс жылдамдығы кезінде сезіле бастайды.Оның адам ағзасына əсері, tв ауаның температурасымен жəне tч адамның денесімен, сонымен қатар салыстырмалы ылғалдылықпен Вс бірігіп біліне бастайды. tвtч кезінде В ұлғаюуы, жоғарыда айтылған жолдардың барлығымен жылу бөлуді нашарлатады, В0 жоғары болғанда, тұзды-су режимінің бұзылуына, ағзаның ыстықты жəне қызып кетуді сезінуіне жəне В0 төмен болғанда, тыныс алу жолдарының құрғауына əкеліп соғады. Осының негізінде, ауаның қозғалыс жылдамдығы 0,3-0,5 мс болғанда қолайлы деп жəне 0,2-1,0мс болғанда мүмкін деп атауға болады. Жоғарыда айтылған материалдар, қоршаған ортадағы метеорологиялық жағдайлардың комфорттылығы, — адамның жылуды жақсы сезінуі, ол адамға ыстық та, суық та емес, қапырық та болмай жəне оның көңіл-күйінің көтеріңкі болып, жұмысқа қабілеттілігінің өте жоғары болуы[3].
Сапалық жағынан, ол жоғарыда қарастырылған бөлмедегі микроклиматтың параметрлерімен анықталады, адамды термореттеу үшін ең аз энергиямен жəне жүйке жүйесіне, жүрек-қан тамыр жүйелеріне күш түсірмеумен қаматамасыз ету. Өндірістік микроклиматты нормалау(мөлшерлеу) атқарылатын жұмыстың ауырлығына байланысты болады. Жұмыстың ауырлығы ағзаның жалпы энергия шығаруының негізінде келесі категорияларға бөлінеді:
1) 1 категория(жеңіл физикалық(дене) жұмыстары); 1а категориясына отырып орындалатын жəне физикалық күш салуды талап етпейтін жұмыстар жатады, ондағы энергияның жұмсалуы сағатына 120 кило калорияға (əрі қарай — ккалсағ) дейін. 1б категориясына тұрып, отырып немесе жүрумен байланысты жəне біршама физикалық күш жұмсаумен берге жүретін жұмыстар жатады, ондағы энергияның шығыны 120 — 150 ккалсағ дейін.
2) 11 категория(орташа ауырлықтағы физикалық жұмыстар): 11 а категориясы- жүрумен байланысты (1 килограммға дейін) ұсақ бұйымдарды немесе заттарды тұрып немесе отырып жəне белгілі бір күш жұмсалатын жұмыстар жатады. Энергияның шығыны 150 ден 200 ккалс — ты құрайды; 11б категориясы-тұрып орындалатын, жүрумен байланысты, (10кг) дейін орташа, үлкен емес заттарды тасымалдайтын, орташа күш жұмсалатын жұмыстардың түрлері жатады. Энергия шығыны 200ден 250 ккалсағ құрайды.
3) 111 категория(ауыр физикалық жұмыстар)- көп күш салуды талап ететін (10кг) дан жоғары біршама ауырлықтарды тасымалдап орналастыратын, тоқтаусыз қозғалыста болумен байланысты жұмыстар жатады. Энергия шығыны 250 ккалсағ[4].
Өндірістік микроклиматты тұрақты ережеге бағындыру(нормалау) келесі бағыттарды жүргізіледі: — өндірістік ғимараттарды тиімді(ұтымды) көлемдік-жобамен жəне құрылымдық шешу. Ыстық, жану цехтарын бірқабатты жəне екі аралықты ғимараттарға орналастырады. Ғимаратты аэрациялық шамның көлбеу өсі, жазғы желдің бағытына 90-60 С бұрышты құрайтындай етіп орналастырылады.42 Өндірістік бөлмелерді салқын ауаның кіруінен қорғау үшін, кіретін жерлерді шлюздермен жабдықтайды, есіктердің аралықтарын жеңіл, салмақсыз пердемен(буркеулер) жабады. Қосарланып шыныланған терезелерді қолданады, қоршауларды, едендерді жылытады. — құрал-жабдықтарды тиімді(ұтымды) орналастыру. Жылудың негізгі шығу көзі, аэрациялық шамға байланысты, ғимараттың сыртқы қабырғаларына жылу ағындары жұмыс орындарында бір-бірімен олармен айқасып шатаспауы үшін, бір-бірінен бірдей арақашықта, бір қатарға орналастырылады. Ыстық бұйымдарды жəне жабдықтарды салқындату үшін жеке бөлмелер қарастырылады; — өндірістік процесстерді механикаландыру жəне автоматтандыру, алыстан басқару жəне қадағалау, тиімді технологиялық процесстер мен құрал- жабдықтарды енгізу; — жылу шығаратын құралдарды ұтымды жылумен изоляциялау(оқшаулау). Жылудыоқшаулағыш материалдармен, сонымен қатар жылуды оқшаулайтын экрандарды қолдану. — жыл мезгілінде жəне жұмысшының жылумен сəулеленуі, ауырлығы бойынша жұмыс категориясына байланысты СНжЕ ҚР 4.02-42-2006 — да ауа қозғалысының жылдамдығы мен температурасы белгіленгендей, орынды желдету, кондиционерлеу жəне жылыту[5].

1.2 Өндіріс типіне байланысты желдету қондырғылары

Желдету — бұл бөлмедегі артық жылу, ылғылдылықты, қауіпті жəне зиянды заттарды жою үшін, сондай-ақ жұмыс зонасындағы микроклиматтық жағдайды жақсарту үшін жасалатын ұйымдық шаралар. Ауаның орнын ауыстыру тəсілдеріне байланысты, механикалық жəне табиғи, аралас желдетулер деп ажыратылады. Табиғи желдету кезіндегі ауаны алмастыру бөлменің ішкі жəне сыртқы ауа қысымы мен температураның айырмашылығының есебінен пайда болатын, жылудың жəне желдің күшінің салдарын болады, ал жасанды желдету, желдеткіштің көмегімен жасалған жасанды күштің салдарынан болады. Сондықтан олардың біріншісін бөлмеде жылу көп болған жағдайда жəне сыртқы желмен бірге қолданады, ал екіншісі — цехтағы жылу бөліну өте жоғары, бөлінетін зиянды заттардың санымен жəне улылығы(токсиндігі), сыртқы метеорологиялық жағдайларға қарамастан, бөлмедегі ауаның тұрақты алмасуын қажет ететін кезде, табиғи желдету микроклиматты қамтамасыз ете алмайды[6].
Əрекет ету орны бойынша желдету жалпы алмасатын, жергілікті жəне үйлестірілген(комбинирленген) болып бөлінеді. Олардың біріншісі зиянды заттар, бөлме бойымен біркелкі бөліне бастағанда іске асырылады, демек(сондықтан), өндірістік бөлмелерде жұмыс зонасы ауасына көп мөлшерде зиянды немесе жарылысқа қауіпті заттардың кенеттен түсуі мүмкін кезде авариялық, механикалық желдетуді қолданады. Ол бөлме өте үлкен болып, ондағы адамдар саны аз жəне оларды қай жерде екендігі тіркелмеген кезде қолданылады. Сондықтан желдетудің бұл түрі, комбинирленген деп аталатын, жалпы алмасатын табиғи немесе жасанды желдетумен міндетті түрде толықтырылуы қажет. Табиғи желдету барлық бөлмелерде қарастырылуы керек. Ол ұйымдастырылған жəне ұйымдастырылмаған(инфильтрация, жиналу, шоғырлану) болып екіге бөлінеді. Бірінші жағдайда ауаны тазарту əртүрлі саңылаулар жəне терезелер мен есіктердің тығыз жабылмауынан болады, ол ауа алмасуының бірден азырақ бөлінуі кезінде қолданылады.44 Аэрациялау(тазарту) кезінде бөлмені желдету арнайы құрылғы арқылы іске асырылады. Оны жылу көп бөлінетін цехтарда жəне зиянды заттардың шоғырлануы ағынды ауадағы ШШК 30 %аспаған кезде қолданады. Аэрацияланған бөлмеден ауаны шығарып тастау үшін, үрленбейтін аэрациялық жəне жарықты аэрациялық шамдар, əртүрлі конструкциядағы шахталар, шатырдың үстіне орналастырылған сорып алатын құбырлары қондырылады. Желдің күшін пайдалану үшін, сонымен қатар ауаның шамалы көлемін алып тастау үшін, дефлекторлар қолданылады. Механикалық желдету ауаның өте таза жерден түсуін қаматмасыз етеді; ауаның тазаруына мүмкіндік жасайды- оны қыздыру, ылғалдандыру жəне кептіруді; ауаны кез келген жұмыс орнына немесе қондырғыларға жеткізуге мүмкіндік жасайды, сонымен қатар оны тазартып шығарып тастайды[7].
Желдету қондырғылары ауаны жинайтын шахтадан, ауа өткізгіштен, шаңтазартқыштан, ылғалдандырғыштан, калориферлерден, ауаны тарататын құрылғылардан, олардың ең негізгісі болып саналатын желдеткіштен тұрады. Олар толық қысыммен Н, өнімділігімен L, қуатымен N, пайдалы əсер коэффициентімен сипатталады n. Механикалық желдету ағынды, сорып алатын жəне ағынды-сорып алатын болып орындалуы мүмкін. Ағынды желдету зияндылық концентрациясы(шоғырлануы) аз жəне неғұрлым жақсы(айтарлықтай) жылу бөлінетін, өндірістік бөлмелерде қолданылады. Сорып алатын желдету, зиянды заттар болмайтын жəне ауа алмасудың ең аз бөлінуі, еселігі қажет өндірістік бөлмелерде, қосымша жəне тұрмыстық бөлмелерде, қоймаларда қолданылады. Ағынды-сорып алатын(тартатын) желдетулер, ерекше сенімді жəне жоғары ауа алмасуды талап ететін, барлық өндірістік бөлмелерде қолданылады. Бұл жүйеде ауа бөлмеге ағынды желдетумен беріледі де, бір уақытта жұмыс жасайтын сорып алатын желдетумен шығарылып тасталады. Аралас желдетуді, ауаны ағызып жəне шығарып тастау үшін табиғи желдетуді ішінара(анда-санда, жарым -жартылай) механикалыққа қосымша қолдануға болады. Апаттық(авариялық) желдету ауаға кенеттен көп мөлшерде зиянды немесе жарылуға қауіпті газдардың түсуі мүмкін өндірістік бөлмелерде қолданылады. Ол сорып алынады жəне өртке жарылысқа қауіпті А,Б,В категорияларын басқа, барлық кəсіпорындарға арналған желдетудің жұмыс жүйесімен бірігіп, ауа алмасуын 8-ден кем жасалмауын қамтамасыз етуі қажет. Жергілікті желдету, бөлінетін зияндылықтарды тура пайда болған жерінде жойып(алып тастау үшін)жəне олардың таралуын, барлық өндірістік бөлмелердің ауасында, болдырмауға арналған. Ол жергілікті сораптар сияқты, сорып алатын желдету түрінде, сонымен қатар ағынды түрінде-жеңіл бүркемелр(перделер), душ жəне оазис түрінде орындалады. Қызметі мен құрылымдық(конструктивті) орындалуына байланысты жергілікті сораптар, жабық қабылдағыштарға, қорғағыш- шаңсыздандыратын қаптамадан, тартып алатын қолшатырдан жəне шкафтардан, бортты сораптардан, біркелкі жұтатын(соратын) панельдерге бөлінеді[8].

1 ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ

2.1 Пісіру өндірісінің технологиясы

Пісірудің физикалық мәні. Пісіру деп молекулааралық және атомаралық байланыс күштерін пайдаланып металл бөліктерін ажырамайтын етіп біріктіру үрдісін айтады. Аталған күштердің өзара әрекеттесуі үшін жалғанатын металдардың атомдарының ара қашықтығы 108см шамасында болуы керек, демек өзара қашықтығы металдардың кристалл торларының параметріне сәйкес болуы керек. Атомдар мен молекуларының осындай ара қашықтығын қамтамасыз ету үшін , пісірілетін материал беттері балқу температурасынан аса қыздырылып, балқыған материал қатаю кристалдану негізінде біртұтас қалыптасады. Немесе пісірілетін материалдар пластикалық күйге дейін қыздырылып, олар механикалық қысу үкүші әсерінен өте тығыз түйістірілуі қажет. Бұл процесті қыздырусыз салқындай тек механикалық күш әсерімен іске асыруға болады[9].
Пісіру біртектес және тектес емес металдар мен олардың қорытпаларын, металды кейбір металл емес материалдармен керамика, графит, шыны, т.б. біріктіргенде, пластикалық массалардан, т.б. бұйымдар жасағанда қолданады. Дегенмен металдарды пісіру машина жасау өнеркәсібінде және құрылыста кеңінен қолданылады[10].
Пісіру тәсілдерінің топтастырылуы. Осы кездегі пісіру тәсілдерінің негізгі екі ерекшелігі бойынша топтастырылады: металдың пісіру кезіндегі күйі мен пісірілетін жапсарларын қыздыру үшін қолданылатын энергия түріне қарай. Алғашқы нышанына қарай балқытып және қысыммен пісіру болып бөлінеді.
Балқытып пісіруде біріктірілетін детальдардың жиектері, оны негізгі металл деп атайды және қосымша металдарды балқу температурасынан асыра қыздырып ортақ сұйық металл жасалады. Қыздыру тоқтатылғаннан кейін ванна суып кристалдану нәтижесінде пісіру жігі қалыптасады да, пісірілген жік және оның аумағы әдеттегі температураға дейін салқындайды.
Қысыммен пісіруде пісірілетін металл беттері пластикалық күйге, тіпті балқу температурасына жуық деңгейге қыздырылып оған қосымша механикалық күш түсіріледі. Қорғасын, алюминий, мыс т.б. созымталдығы жоғары металдарды қыздырмай қысыммен — ақ пісіруге болады.
Қыздыруға қажетті энергия түріне қарай пісіру тәсілдері мынадай топтарға бөлінеді: электрмен, химиялық, механикалық және сәулелі.
Бұлардың арасында ең бастысы болып металды қыздыруға электр тогын пайдаланатын электрмен пісіру тәсілі саналады. Электр энергиясының жылу энергиясына айналу принциптеріне сәйкес электрмен пісірудің мынадай негізгі түрлері болады: доғалы, түйістіріліп пісіру, индукциялы, плазмалы[11].
Пісірудің химиялық тәсілі тобына газды және термитті пісіру жатады. Бұл тәсілдердегі металды қыздыру мақсатында газ не қатты күйіндегі әртүрлі заттардың тотығуының экзотермиялық реакцияларының жылуын пайдалану арқылы қыздырылады.
Пісірудің механикалық тәсілдеріне: көрікпен, қыздырмай қысыммен, қопарылыспен, ультрадыбыспен, ал пісірудің сәулелі тәсілі тобына электронды-сәулелі, лазер сәулесімен, гелиопісіру немесе күн сәулелерімен пісірулер жатады.
Пісіру тәсілдерінің ең басты маңыздылары электр доғасымен, түйістіріліп және газбен пісіру болып табылады[12].
Машина жасау саласында металды пісірудіңмаңызы мен болашағы. Осы кезде металдарды пісіру, металды қысым арқылы құю және кесу арқылы өңдеу сияқты, металдан әртүрлі конструкциялар мен бұйымдар жасауда негізгі технологиялық үрдіс болып саналады. Жаңа зауыттар мен кәсіпорындарын салуда, темір жол вагондары мен цистерналар жасауда, домна және мартен пештерін құруда монтаждауда, мұнай және газ құбырларын, көпір салуда, машина мен жабдықтардың тозған және сынған бөлшектерін қалпына келтіруде пісірудің маңызы зор. Бұл тәсіл ауыр конструкцияларды, металлургия, машина жасау өндірісінің күрделі жабдықтарын т. б. Пісіру арқылы өңдегенде үлкен экономикалық нәтиже береді[13].

2.2 Дәнекерлеуші жұмыс орнын ұйымдастыру

Дәнекерлеушінің жұмыс орындары тұрақты және уақытша болып бөлінеді. Тұрақты жұмыс орындары арнайы жабдықталған цехтардағы, шеберханалардағы және т.б. жұмыстарға арналып жоспарланған. Ауданы 3м2 жақсы желдетілге жайларда пісіру аппаратын атмосфералық әсер етулерден қорғалған жерге, дәнекерлеушінің столы, манипулятор, тартуды орнатады. Егер еден бетоннан болса, онда бөлменің қабырғалары көзге қауіпті болуы мүмкін дәнекерлеу шағылысын көрсетпеуі керек. Дәнекерлеушінің жұмыс орны арнайы кабинада орналасуы керек.
Белгілі бір технологиялық процестің, жабдықтың, құралдың, аспаптың және т.б. талаптарына сәйкес жабдықталған қызметкерге немесе жұмысшылар тобына тұрақты жұмыс орны.
Жұмыс орнына қызмет көрсету кезінде белгілі бір мәселелерге назар аудару керек:
* ауыстырылатын тапсырмаларды, тапсырыстарды, сызбаларды уақытылы алу;
* жабдықтың жұмысқа қабілеттілігін ұстау;
* жұмыс орнына материалдарды, алдын ала дайындауды, электродтарды, т.б. өз уақытында және жеткізу әдістері;
* жұмыс орнында өндірілген өнімдердің сапасын бақылау;
* жұмыс орнында тиісті тәртіпті сақтау.

Сурет 1 — Дәнекерлеушінің жұмыс орны
Электр дәнекерлеушісі жұмысты арнайы дәнекерлеу учаскесінде орындауға міндетті. Шағын және орта өнімді дәнекерлеу посттары аз цехтарда, электродәнекерлеуші жұмыстары кабиналардың жоғары ашық және қабырғаларының биіктігі 2 м-ден аз емес, кабинаның едені мен қабырғалары арасындағы қашықтық 50 мм-ден кем емес, қорғаныс газдарын пайдаланып дәнекерлеу кезінде 300 мм-ден кем емес болуы керек. Бұл аралық ұяшықтың өлшемі 1х1 мм-ден аспайтын жанбайтын материал торымен қорғалуы керек.
Тұрақты дәнекерлеу пункттерінде доғаның сәулелерінен қызметкерлерді қорғау үшін әр дәнекерлеуші үшін 2х2,5 м мөлшерінде бөлек кабина орнатылады. Кабинаның қабырғалары жіңішке темір, фанер, брезентпен дайындалуы мүмкін. Фанера және брезентпен жалынға төзімді қоспамен сіңіп кету керек, мысалы, алюмокальды алюминий ерітіндісі.Кабинаның қаркасы құбыр немесе бұрыштық болаттан жасалған. Кабинадағы едендер отқа төзімді материалдан (кірпіш, бетон, цемент) болуы керек. Қабырғалары ультракүлгін сәулелерді жақсы сіңіретін түстермен ашық түсті сұр түске боялады (мырыш немесе титан ақ, сары түйір). Кабиналардың жарықталынуы 80-100 лк-тан кем болмауы керек. Кабинаның әр қызметкерге 40 м3с ауаны ауыстыруымен жергілікті желдеткішпен жабдықталуы керек. Желдеткіш сорғыш дәнекерлеу кезінде босатылған газдарды дәнекерлеушіден жанынан айналып өтетіндей орналасуы тиіс. Дәнекерлеу детальдарын жұмыс столында өндіреді. Дәнекерлеу посты генератор, түзеткіш немесе дәнекерлеу трансформаторымен жабдықталған.
Электроұстағыштары электродты бекіту үшін қолданады және қолмен доғалық дәнекерлеу үшін ток беруді қамтамасыз етеді. Электроұстағыштар келесі негізгі параметрлерге сәйкес болуы керек:

Кесте 1. Электрұстағыштардың параметрлері

Ддәнекерлеу тогының номиналды күші, А
Циклдің ұзақтығы, мин
Жұмыс периодының ұзақтығы (ПР%)
Масса, кг
Электрод диаметрі, мм
Дәнекерлеу сымының көлденең қимасы, мм

125
315
500
5
60
0,35
0,50
0,70
1,5-3
2-6
4-10
25
50
70

Электроұстағыштар электродты кем дегенде екі позицияға түсіруге қабілетті болуы керек: перпендикулярлы және электрод ұстағышының катушкасының кемінде 115° бұрышымен. Электрод ұстағышының конструкциясы электродты 4 секундтан артық емес ауыстыруға уақыт беруі керек[14].

2.3 Дәнекерлеу кезінде зиянды заттар

Дәнекерлеу өндірісі адам ағзасына зиян келтіреді, өйткені жылу энергиясын босату, шаң мен газды ауаға шығару, ал кейбір жағдайларда дәнекерлеу, дәнекерлеу кезінде зиянды заттар, сондай-ақ олардан күшті шу бөлінеді.
Дәнекерлеу шаңы буландырылған металды, қорғайтын газды тотықтырудың, ауадағы металдарды және ағындарды легірлеудің нәтижесі болып табылады. Дәнекерлік доғасының жанасуымен металды көтеріп, бірте-бірте тотығып, ауадағы майда шаңға айналады. Бөлмеде микроскопиялық бөлшектердің біркелкі таралуы (2-5 мкм) дәнекерлеу шаңын бақылауды қиындатады.
Дәнекерлеу жұмыстарындағы ең зиянды заттар марганец және кремний оксидтері болып табылады, олар тиісінше барлық шаңның 40% және 18% құрайды. … жалғасы