Қазақша мақал — мәтел: Жақсылық пен жамандық

Жақсыға жанас, жаманнан адас.

Жақсы — жаныңа жолдас,
Жаман — малыңа жолдас.

Жақсының сөзі кепіл,
Жаманның өзі кепіл.

Жақсыдан қашпа, жаманға баспа.

Жақсыға сөз батады,
Жаманға шөп батады.

Жақсыға — шарапат,
Жаманға — кесапат.

Жақсыны халық мақтар,
Жаманды халық даттар.

Жақсы өз басынан көреді,
Жаман жолдасынан көреді.

Жақсыға шаң жуымас,
Жаманға жан жуымас.

Жақсыға айтсаң, білер,
Жаманға айтсаң, күлер.

Жақсылың ағаш басында,
Жамандық аяқ астында,
Жақсы аттан жығылса,
Жаман адам табалар.

Жақсы атын маңқар,
Жаман қатынын мақтар.

Жақсының жауы көп,
Жаманның дауы көп.

Жақсы көргенін,
Жаман бергенін айтады.

Жақсылың көрсем — өзімнен,
Жамандың көрсем — өзімнен.

Жақсылық пен жамандың егіз.

Жақсылық зая кетпейді,
Жамандық пайда етпейді.

Жақсы кісі қырңқнда толады,
Жаман кісі қырқында солады.

Жақсы ниетіңе келеді,
Жаман етіңе келеді.

Жақсының жүрген жері базар,
Жаманның жүрген жері азар.

Жақсының алдында жазыларсың,
Жаманның алдында тарыларсың.

Жаманның қолына бергенше,
Жақсының жолына бер.

Жамандық жақын, жаңқылық алыс.

Жаманның қойнына жатқанша,
Жақсының аяғына жат.

Екі жақсы қас болмас,
Екі жаман дос болмас.

Ескісіз жаңа болмас,
Жамансыз жақсы болмас.

Жақсы мақтанса, есебін табар,
Жаман мақтанса, қатынын сабар.

Екі жақсы қосылса,
Өлгенше дос болады.

Екі жаман қосылса,
Өлгенше өш болады.

Екі жақсы қосылса,
Бірін-бірі қиыспайды.

Екі жаман қосылса,
Кең дүниеге сыйыспайды.

Жаңсыны жамандаса,
Аруағы асады;
Жаманды жамандаса,
Құты қашады.

Жақсы жүрген жерінде кент салады,
Жаман жүрген жерінде өрт салады.

Жақсының күнде бір үйі кеңиді,
Жаманның күнде бір үйі кемиді.

Жақсыға берсең асыңды,
Жақсы сыйлар басыңды.

Жаманға берсең асыңды,
Итке тастар басыңды.

Жақсының кегі
Жібек орамал кепкенше.
Жаманның кегі
Басы жерге жеткенше.

Жақсының қасиеті — жарастыру,
Жаманның қасиеті — таластыру.

Жақсымен жолдас болсаң,
Несібі жұғар.
Жаманмен жолдас болсаң,
Кесірі жұғар.

Жақсының алдында — ізет,
Жаманның алдында — күзет.

Жақсы аз, жаман көп,
Бидай аз, сабан көп.

Жақсыға тең жоқ,
Жаманға ем жоқ.

Жаманның жақыны жоқ,
Жақсының алысы жоқ.

Жақсының тілі тәтті,
Жаманның жаны тәтті.

Жақсыдан бау қалады,
Жаманнан дау қалады.

Жақсы текшіл, жаман кекшіл.

Жақсыда кек жоқ,
Жаманда тек жоқ.

Жақсыға жармас, жаманмен арбас.
Жамандық көрмей, жақсылық болмас.

Жүйріксіз шабан болмас.

Жақсы — орынға, жаман — асқа.

Жақсының үйі түссе, күйі түседі,
Жаманның үйі түссе, бүйі түседі.

Жақсы адам алтын басын еңкейтеді,
Жаман адам жаман артын тоңқайтады.

Міселі абырой сақтайды,
Місесіз аруақ аттайды.

Жақсыға мал бітсе,
Ағайынға қарасады.

Жаманға мал бітсе,
Көрінгенмен итше таласады.

Жаман адам жақсы болмас,
Қанша Қыдыр дарыса да.

Жақсы адам жаман болмас,
Қанша тұрып қараса да.

Жүйрік шабан болады,
Мойнынан жал кетсе.

Жақсы жаман болады,
Қолынан мал кетсе.

Қас жақсының белгісі — Өз үйінде өзі құл.
Қас жаманның белгісі — Өз үйінде өзі сый.

Судың басы бұлақ болса да,
Аяғы құяр теңізге.

Жақсыдан жаман туса да,
Тартпай қоймас негізге.

Жаңсының қайрағаны өтер,
Жаманның жанығаны өтер.

Арық пен семіздің бауыры бірдей,
Жақсы мен жаманның жаны бірдей.

Жақсыға жолдас болсаң, ісің бітер,
Жаманға жолдас болсаң, басың кетер.

Жаманның берген асынан,
Жақсының берген кеңесі артық.

Ақылы асқан жақсыны
Алысым деп ойлама.
Ақылы жоқ жаманды
Жақыным деп ойлама.

Жақсымен жолдас болсаң,
Алуа мен шекер.

Жаманмен жолдас болсаң,
Абыройыңа түкірер.

Жақсы ашып жер,
Жаман басып жер.

Жақсы бала ойшыл,
Жаман бала тойшыл.

Жақсыға айтсаң, бітірер,
Жаманға айтсаң, жекірер.

Жақсы сынаумен жариды,
Жаман сынаумен құриды.

Жақсыдан жақсы туса — Елдің шынары.
Жаманнан жақсы туса — Елдің шырағы.

Кемеңгер кеңес таппай қоймас,
Кері кеткен шегіншектеп болмас.

Мың жаман тұрмайды қара пұлға,
Бір жақсы болады елге тұлға.

Жақсысы болса, қостай бер,
Жаманы болса, тастай бер.

Жақсының жолы жарың күн,
Жаманның жолы көмескі.

Жақсылыққа жамандықты
Әр кісі қылар,
Жамандыққа жақсылықты
Ер кісі қылар.

Жаманның жақсысы өлсе,
Адам бармайды,
Жақсының жаманы өлсе,
Бармаған адам қалмайды.

Жаманмен ерегескенше, жақсымен кеңес.
Жақсыдан жаман туса,
Емі табылмас.

Жаманнан жақсы туса,
Теңі табылмас.

Екі жақсы қосылса,
Қыл өтпейді арадан,
Екі жаман қосылса,
Қол кетпейді жағадан.

Жаман адам кетсе,
Дүние кеңіп қалғандай болады.
Жақсы адам кетсе,
Дүние кеміп қалғандай болады.

Жақсы жігіт
Досының жайын ойлайды,
Жаман жігіт
Басының қамын ойлайды.

Жақсының жақсылығын айт,
Нұры тасысын.
Жаманның жамандығын айт,
Құты қашсын.

Жақсымен жүрсең,
Жақсымен жақсы боларсың.
Жаманмен жүрсең,
Жын ұрып, бақсы боларсың.

Жақсыдан жаман туады,
Бір аяқ асқа алғысыз.
Жаманнан жақсы туады,
Адам айтса нанғысыз.

Жақсылыққа жақсылық — Әр кісінің ісі дүр.
Жамандыққа жақсылық — Ер кісінің ісі дүр.

Жақсының басына іс түссе,
Ашынар да, ашылар.
Жаманның басына іс түссе,
Бір тулар да, басылар.

Басыңа іс түссе,
Жақсы көмек етеді.
Жаман күліп өтеді.

Жақсымен жолдас болсаң,
Жетерсің мұратқа.
Жаманмен жолдас болсаң,
Қаларсың ұятқа.

Жақсыға қылған жақсылық
Өмірінде тозбайды.
Жаманға қылған жақсылың
Бір күнгідей болмайды.

Жақсының шапағаты
Тиер тар жерде.
Жаманның кесапаты
Тиер әр жерде.

Жақсы жерге жатсаң,
Жақсы—жақсы түс көресің;

Жаман жерге жатсаң,
Жаман—жаман түс көресің.

Жақсы керісіп отырып келіседі,
Жаман келісіп отырып керіседі.

Жамандықты көп қуған
Бір пәлеге жолығар.
Жақсылықты көп қуған
Бақ, дәулетке молығар.

Жамандық көрген жеріңнен,
Еңбекте де, қаш.
Жақсылық көрген жеріңе,
Еңбекте де, жет.

Жақсы жігіт
Ақылына жеңдіріп, іс қылар.
Жаман жігіт
Оңай істі күш қылар.

Жақсы жүрген жерін мақтап жүрер,
Жаман жүрген жерін даттап жүрер.

Қарамықтың дәні болғанша,
Бидайдың сабаны бол.

Жаман елдің жақсысы болғанша,
Жақсы елдің жаманы бол.

Жақсыдан жаман туса —
Жыннан пайда болғаны.
Жаманнан жақсы туса —
Нұрдан пайда болғаны.

Жақсыдан жаман туса — сөкет,
Жаманнан жақсы туса — ғажап.

Отыз күн оразаның бір айты бар,
Әр қылған жақсылықтың бір қайтуы бар.

Жаманды жаман дей берме,
Жасып кетер.
Жақсыны жақсы дей берме,
Тасып кетер.

Жақсылық ұзақ тұрмайды,
Жамандық әр кез тозбайды.

Дүние — ұшып кеткен құс,
Жақсылық — көрген түс.

Жақсылықтың жақсылығы —
Жақсылығың тимеген кісінің жақсылығы.

Айтқан ақыл дарымас,
Алақұйын адамға;
Дамыл таппас, дағдармас,
Жығылғанша аранға.

Жапа шегіп, жай жату —
Жасықтықтың белгісі.
Ерте жатып, кеш тұру —
Пасықтықтың белгісі.

Жаманның аузына
Жұрттан қалған сөз түседі.

Жаманның құтын қашыру —
Жақсының нұрын тасыту.

Жақсының жаны — жәннәт.

Жақсыда кек жоқ,
Кектіде тек жоқ.

Жақсыға жақын көп.

Жақсыны көрмек үшін.

Жақсыда өкпе болмас.

Жақсы да, жақсылық та жалпыға ортақ.

Жақсынық өзі де жақсы, сөзі де жақсы.

Жақсы — елдің мақтаны,
Жұпар гүл — жердің мақтаны.

Жақсы Ай мен Күндей,
Жақсылығы баршаға бірдей.

Жақсыға жаһан өз үйі.

Жақсы келді дегенше,
Жарың келді десеңші;
Жақсылықтың уытын
Алып келді десеңші.

Жақсыға жалынсаң, кешірер,
Болатты жанысаң, өтер.

Жақсының аты өлмейді,
Жазушының хаты өлмейді.
Жақсыда жаттық жоқ.

Жақсыда мін жоқ,
Жүйрікте сын жоқ.

Жақсы ат аяғынан қалады,
Жақсы кісі тамағынан қалады.

Жақсылық ізсіз кетпес.

Жақсы ат пен жақсы жігіт көптікі.

Жақсылық жерде қалмас.

Жақсының өзі өлгенмен, сөзі өлмейді.

Жақсыға сөз ереді.

Жақсылық жасасаң, жасыр,
Жақсылық көрсең, асыр.

Асылды егеу алмас.

Жақсы топта танылады,
Мырза жоқта танылады.

Жақсы оңқай асықтай оңтайлы.

Жақсылың біреуден қайтпаса, біреуден қайтады.

Асыл айнымас, алтын шірімес.

Жақсы жатырқамайды,
Аңқау аңдамайды,
Әңгүдік тыңдамайды.

Жақсылықты басыңа қыл,
Басыңнан асса, досыңа қыл.

Жақсы аттың тісін ашпа,
Жақсы кісінің жасын сұрама.

Аласаны атқа санама,
Жақсыны жатқа санама.

Жақсыдан жаман туса да,
Тартпай қоймас тегіне.

Жақсының өзі кішік, ойы биік.
Амалсыз істеген жақсылық алғысқа татымайды.

Жасықтың көбінен асылдың азы артық.
Өзі жақсы кісіге бір кісілік орын бар.

Амандықта қадір жоқ,
Алдырған соң білерсің.
Денсаулықта қадір жоқ,
Ауырған соң білерсің.
Жақсылықта қадір жоқ,
Айырылып қалғанда білерсің.

Бейнет аяқ астында,
Жақсылық ағаш басында.

Ат берсең азар,
Тон берсең тозар,
Жақсылық етсең,
Бәрінен де озар.

Асыл жаныса, өтеді,
Жасық жаныса, жасиды.

Бір бассаң да, жақсылыққа бас.

Жақсының жалғасы болса игі.

Жақсы — желге қалқан, күнге пана.

Шын жақсыда тарлық жоқ,
Әділ сөзде зорлық жоқ.

Жақсы кемітпейді де, кемсітпейді де.

Жақсылық қылсаң, бүтін қыл.

Жақсыны күшінен емес, ісінен таны.

Жақсылық жайында жасқанбай сөйле.

Жақсылық суға батпас,
Бір шығар, тегін жатпас.

Биік таудың төбесін көріп, түбіне барма,
Жақсының атын естіп, үйіне барма.

Аққу — құстың төресі,
Жалғыз жатып оттамас,
Қас жақсының белгісі,
Қара сөзді жоқтамас.

Жаңбырлы болса — жердің ырысы,
Жақсы туса — елдің ырысы.

Жорға жолында тоқтар,
Жақсы жөнінде тоқтар.

Екі торының өзгелігі жоқ,
Игі жақсының бөтендігі жоқ.

Жақсыға бәс жетпес.

Жақсылық жүрген жерде тапшылық болмайды.

Ақ сауыттың жағасы бар да, жеңі жоқ
Қас жақсының ашуы бар да, кегі жоқ.

Ұлыдан — өсиет,
Жақсыдан — қасиет.

Ұлыдан — ұлагат,
Жақсыдан — шапағат.

Жақсының сыры кетсе де,
Сыны кетпейді.

Арпа ішінде бір бидай.

Жақсының жолы — жарық күн.

Жақсыны жаман қабар.

Жақсыға жақсы жарасар.

Жақсыға жаман тең келмес,
Көтергенмен кеудесін.

Кеудесі жақсылардың алтын сандық.

Жақсы кісі
Ақылымен тәуір болады,
Мінезі қорғасындай ауыр болады,
Құлағы өсек естімес сауыр болады,
Кедейдің жалғыз керіндей,
Құйрығы шолақ, арқасы жауыр болады.

Жаманға жолдас жақпас.

Жаман кісі кекшіл.

Жаман өз сыбағасына құлдық етеді.

Жаман ісінен көрмейді, кісіден көреді.

Жаман өз үйіне өзі қонақ.

Жаман топ көбейтеді,
Алма бақ көбейтеді.

Жаман жанындағысын жарақаттайды.

Жуастың бір аты жаман.

Момын — жаманның інісі.

Жаман «ит» десең арланады,
«қасқыр» десең жалданады.

Жаманның аттан құлағаны да жаман.

Екі жаман ауыл болмас,
Ауыл болса да, қауым болмас.

Бір жаман мың қолды ірітер,
Бір құмалақ бір қарын майды шірітер.

Жағымпаз надан жаудан жаман.

Жаманға сырыңды айтпа,
Сырыңды айтсаң да, шыныңды айтпа.

Жаманнан да жаман бар.

Күннің жаманы кетер,
Адамның жаманы кетпес.

Шөпте селеу жаман,
Адамда тілеу жаман.

Жаманның кесапаты бір шақырым алда жүреді.

Осал ағаш бұтағын көтере алмас,
Осал адам атағын көтере алмас.

Қалыңға құсық түспесін,
Жаманға ісің түспесін.

Жаманды іске шақырма, асқа шақыр.

Балың басынан сасиды,
Жаман аяғынан сасиды.

Жапалақ көрсең атып ал,
Жаманнан басыңды сатып ал.

Жаман ашса көрмес, айтса білмес.

Жаман ат соқпақшыл,
Жаман кісі тоқпақшыл.

Жаман адамды жақынға санама,
Жаман жолды жақынға санама.

Жаман өзі бола алмайды, болғанды көре алмайды.

Жаман адамға мал бітсе,
Кетпестей көреді.
Үсті су болса,
Кеппестей көреді.

Жаман сайға су түссе,
Өткел бермес кешуге.

Жаман адамға іс түссе,
Жаныңды сұрар шешуге.

Жаман сай тасыса, өткел бермес,
Жаман байыса, сусын бермес.

Жаман түйе үстінде келе жатып,
Жаяуға «бұқ!» дейді.

Жаман мерген теке атқан жеріне үш барады.

Жаман өкпелеймін деп
Сыбағасынан құр қалады.

Жаман сырын айтамын деп шынын айтады.

Жаман жамандығын
Туған нағашысынан көреді.

Сөз сөйлей білмегендігін
Туған әкесінен көреді.

Жаман болар жігіт шегіншек келер,
Кедей болар жігіт еріншек келер.

Жаманға,
Күн де қараңғы,
Түн де қараңғы.

Жаманға жалынғанша,
Жатта жаныңды қарман.

Жаманды көрсең, қаша жүр,
Қаша жүрсең, амансың.

Жаманның тұзға барғаны — қызға барғаны.

Шапанға таяқ өтпес,
Жаманға сөз өтпес.

Жаманның әлі жапалаққа жетеді.

Жаман еш нәрсе біле алмайды,
Жұмсасаң, тіл алмайды,
Өзі біліп, пайдасын көре алмайды.

Қателескеннен қатесін түземеген жаман.

Шіріген жұмыртқа.

Жамандық жасырылмас.

Жарым жігіт жаяу жүріп, тың киікті қуады.

Жаманның бір қылығы артық,
Жағасы жыртық.

Жаманға аңыл айтсаң, жарға жығады.

Жаманға ақыл айтсаң, алдайды дер,
Жаман атпен су кешсе, жалдайды дер.

Тақыр жерге су төксең, тайғақ болар,
Жаманға сырыңды айтсаң, айғақ болар.

Жаманның ақылы түстен кейін енеді.

Ымыраны бұзбақ — жаманның ісі;
Қатарды бұзбақ — шабанның ісі.

Есекті мақтасаң да тұлпар болмас,
Жаманға жан баласы іңкәр болмас.

Қарғаның жүзіне бір кесек,
Жаманның жүзі бірге есеп.

Тұңғиық қара суға
Түйе бойлап шыға алмас.
Кім атадан жаман туса,
Сөзі оның пұл болмас.

Ескіге жаңа өлшеуші,
Жаманға жақсы өлшеуші.

Жаманның тілі ащы.

Жаманды ел ішінен жау алады.

Жаманның ақылы көзінде.
Сан тимеске сан тиді,
Шен тимеске шен тиді.

Жамандықты көп көрген
Жақсы сөзге «Жә!» демес.
Аласаны атқа санама,
Жаманды затқа санама.

Бір сынаған жаманды,
Екінші рет сынама.

Жаманға мал бітсе,
Жақынын танымас.

Жаман адамға мал бітсе,
Зекет бермес.

Жаманға сөз айтсаң,
Ақыл таппас жол айтады.

Өзі жаман өзгені жақсы демес,
Жақсы деуге өзі де жақсы емес.

Шөлден шүлен туады.

Су тиген өрттей сөнді.

Доғалбас, от басында жоғалмас.

Тезекті түртпе, иісі шығады.

Күл астында қоламта.

Тірі жан — тісті бақа.

Түйе үстінен сирақ үйтеді.

Боғы — ботқа, сідігі — сорпа.

Жүн жеп, жабағы тышқан.

Жаманды жанға санама,
Есекті малға санама.

Түйе сойса көп кетеді,
Жаман өкпе етеді.

Жалы барда арылған — Жаман аттың белгісі.

Жаны барда жалынған — Жаман адам белгісі.

Қара май шелек тазармас,
Жаман кісі түзелмес.

Әтештей ғана әлі бар,
Атан жүгін көтермек.

Жаманды жіберсе еркіне,
Күнде тышар бөркіне.

Жаманның аяғы сегіз,
Бірі шалмаса, бірі шалады.

Қазан қолыңды күйелейді,
Жаман жүзіңді күйелейді.

Жаманды жақсы десең,
Бөркі қазандай болады.

Жаман адамға жақсы құрмет жараспас.

Шабан ат қамшыласа да, өрге шаппас,
Жаман адам жақсының бабын таппас.

Бетеге кетеді, бел қалады.

Қатқан көнді жібітсең, иісі шығады.

Жаманға қарғыс болмаса, алғыс тимейді.

Кері кеткеннің келіні ұрлық қылады.

Мысық тілеу.

Атың шабан болса — дүниенің азабы,
Алғаның жаман болса — бұл дүниенің тозағы,
Балаң жаман болса — көрінгеннің мазағы.

Күріш азса — күрмек.

Айтқан ауыз, жылаған көз жаман.

Жанбаса, отын жаман,
Жаға алмаса, қатын жаман.

Қалжырағаннан былжыраған жаман.

Жаман тумай жатып шөгеді,
Жанбай жатып сөнеді.

Тартып үзген — шабанның ісі,
Өткізіп қуған — жаманның ісі.

Етегі жаман төрге шыға алмас,
Жеңі жаман ас іше алмас.

Жасық пышақ өтпейді, жаныса да,
Жаман «Ар ма!» демейді, таныса да.

Өлерменнің көзі жаман,
Өзеурегеннің сөзі жаман.

Аты аталмаған жігіттен
Аты аталған төбе артың.

Жорға жүрісінен пұл болады,
Жаман жүрісінен қүл болады.

Арың малды асырасаң,
Аузы-мұрныңды май етеді;
Жаман адамды асырасаң,
Аузы-мұрныңды қан етеді.

Жаман атқа жал бітсе,
Жанына торсың байлатпас.
Жаман адамға мал бітсе,
Жанына қоңсы қондырмас.

Жабыны жалды екен деп сатып алма,
Жаманды малды екен деп жақын қылма.

Жаман ат өршіл,
Жаман адам төршіл.

Бас терісі келіспеген.

Жүйкесі — жүн, жігері — құм.

Қабағы жаманның Сабағы жаман.

Жаман өзін зорға балар.

Жаманның ісі — жабығу.

Құс жаманы — саңғығыш,
Адам жаманы — қаңғығыш.

Жаманды ес тартқанша,
Қамшымен бес тарт.

Жақсының үйі мен түзі бірдей.

Жақсылық еткен алғыс алады.

Ашушаң жақсы болмас,
Жақсы ашушаң болмас.

Жақсы кісі қартайса,
Ақылынан танбас.
Жақсы ат қартайса,
Жүрісінен танбас.

Биікке шықсаң, көзің ашылады,
Жақсымен жолдас болсаң, көңілің ашылады.