Банктің инвестициялық операциялары — несиелік операциялардан кейінгі банкке табыс әкелетін операциялар

1. Екінші деңгейдегі банктің пассив операциялары және оның түрлері.

2. Екінші деңгейдегі банктің актив операциялары және оның түрлері.

3. Қолданылған әдебиеттер.

Банктердің экономикадағы маңызын олардың атқаратын операциялары
анықтайды. Екінші деңгейдегі банктердің операциялары негізінен мына
топтарға бөлінеді: пассив (қаражат тарту); актив (қаражатты орналастыру);
комиссиялық-делдалдық және сенімді операциялар.
Пассив операциялары – олар өз қарауына әр түрлі салымдарды тартып, басқа
банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып және басқа да
қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту
операциялары. Олар банк балансының пассивінде көрсетіледі. Пассив
операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына қарағанда алдымен
жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір қор
мөлшері қажет.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады.
Сондықтан да пассивтік операциялардың екінші деңгейдегі банктер
қызметіндегі ролі жоғары.
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құрылатындықтан, оған
анықтама берген дұрыс. Қаржы және несие сөздігінде: пассивтік операциялар
– бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің
өз ресурсын құру операциялары.
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды
сатып алады.
Пассивтің операцияларына мыналар жатады:
▪ салым қабылдау (депозиттер);
▪ клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент банктерге) ашу және
оларды жүргізу;
▪ өзінің бағалы қағаздарын шығару (облишация, вексель, депозиттік
және жинақ сертификаттары);
▪ банкаралық несие алу, оның ішінде орталықтанған несие
ресурстарынан;
▪ репо операциялары;
▪ еуровалюталық несие алу.
Пассивтік операциялардың мынадай формалары болады:
▪ коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
▪ банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
▪ басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
▪ депозиттер операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға
мүмкіндік береді. Алғашқы пассивтік операциялардың екі формасы негізінде
банктік ресурстардың бірінші тобы, яғни меншікті ресурстары құралады.
Келесі екі формасы негізінде екінші ірі топ – заемдық немесе тартылған
ресурстар құрылады.
Сонымен банктің ресурстары екі топқа бөлінеді:
— банктің меншікті қаражаттары;
— банктің тартылған қаражаттары.
Банктің меншікті қаражаттары – банктің экономикалық дербестігін және
қызмет ету тұрақтылығын қамтамасыз ететін әр түрлі қорлар мен бөлінбеген
пайда жиынтығы.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер банктер мынадай екі ұйымдық
формаларда құрыла алады:
▪ пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік
формасында;
▪ акционерлік банк;
▪ шетел капиталының қатысуымен.
Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік
қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі бір пайыз мөлшерінде,
айталық, 25 % мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық қормен
теңескен жағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады.
Банктің өз қаражатына акционерлік және резерв капиталы, сонымен бірге
бөлінбеген пайда жатады. Акционерлік капитал немесе жарғылық қор бағалы
қағаздар нарығында акцияларды орналастыру арқылы жинақталады.
Бөлінбеген пайда шоты — деген ол арадағы транзит шоты. Онда
акционерлер арасында дивиденд түрінде бөлінбеген және резервке түспеген
пайда жинақталады. Пайданы резервке бөлу төлейтін салықты төмендету әдісіне
жатады.
Басқарылатын ресурстар — банкке тартылған мерзімдік депозиттерді және
банкаралық несиелерді біріктіреді.
Ағымдағы пассивтер – есептесу, ағымдағы және корреспонденттік
шоттардағы қалдықтардан құралады.
Салым — (депозит) – ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға
салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес
формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін.
Ақша қаражаттарын салымға тарту депозиттік операциялар деп аталады.
Мерзімді салымдар — ол салыну мерзімі және проценттік өсім төлеу
мөлшері анық көрсетілген депозиттік шотқа салынған ақша қаражаты. Төлем
мөлшері салымның көлемі мен мерзіміне байланысты анықталады.
Мерзімдік салымның бір түрі — депозиттік сертификат. Бірінші рет ондай
куәлікті айналымға 1961 ж. АҚШ банктерінің бірі енгізді.
Депозиттік сертификат — ол белгілі бір ірі соманы банкке салғандағы
туралы берілетін жазбаша куәлік.
Жеке тұлғаларға банктегі салымдарын алу үшін жинақ сертификатын береді.
Банктің ресурсында халықтың жинақ салымдары маңызды роль атқарады.
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктер қосыиша ақша қаражатын тарту
үшін басқа несие мекемелері жинақтаған ақша қаражаты сатылатын банкаралық
несие ресурстары нарығының мүмкіндігін пайдаланады. Банкаралық несие
коррсепонденттік қатынастар шеңберінде беріледі, яғни бір банк басқа банкте
бір-бірінің тапсырысы бойынша төлем және есептесу операцияларын жүргізу
үшін корреспонденттік шот ашады.
Екінші деңгейдегі банктердің пассив операцияларына олардың орталықтанған
несие ресурстарынан несие алуы жатады.
Екінші деңгейдегі банктердің қаражат тартуының келесі бір әдісі – кері
сатып алу келісімі немесе репо операциясы. Бұл келісім банк пен фирма
арасында немесе мемлекеттік бағалы қағаздар сатушыларымен жасалады.
Еуровалюталық несие – ол шетел банктерінен еуровалютамен алынатын несие.
Әлемдік қарыз капиталы нарғында басты валюта болып доллар есептеледі.
Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік
қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Банктің жинақтаған ресурстарын табыс табу және өтімділігін қамтамасыз
ету мақсатымен орналастыруын актив операциялары деп атайды.
Актив операциялары негізінен мына топтарға бөлінеді:
▪ несие-есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің несиелік
(ссудалық) портфелі қалыптасады;
▪ инвестициялық операциясы, ол инвестициялық портфельдің негізін
құрайды;
▪ кассалық және есептесу операциялары — банктің клиенттерге
көрсететін қызметтерінің бірі;
▪ депозиттік операциялар;
▪ қаржылық операциялар;
▪ басқа операциялар.
Несие-есептеу … жалғасы