Балаларға түр мен түс туралы көркемдік тәсілдер туралы жалпы түсінік беру мен қатар табиғи формаларды өрнекке пайдалану

Пәні: Бейнелеу өнері негіздері мен оөыту әдістемесі

Бақылау жұмысы

Тақырыбы:

Бала бақшада қазақ ою-өрнектерінің таныстыру әдістемесі

Орындаған:.

Тексерген: Утегенова Т.М.

Орал, 2013

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Бала бақшада қазақ ою-өрнектерінің таныстыру әдістемесі
2. Ою- өрнек орындау тәсілдерін оқтып үйрету әдеттері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Бұйымдарды жасауға пайдаланып, оған түрлі үлгі, өрнектер, нақыштар
салғанда мүйіздердің көркемдік элементтерінің жарастығын тауып қисындырады.
Арқар мүйіз, қошқар мүйіз, оюлар халқымыздың күнделікті тұрмыстағы тұтыну
заттарында да әсемдік сипат алған. Текемет, сырмақ, алаша, кілем, түс
киіз, бау-басқұр, қоржын, аяқ қаптарда өсімдік сипатты элементтер мен
астаса келіп жарастық тапқан. Тарихи деректерге жүгінсек. Орта Азия мен
Қазақстан халықтарының өздеріне тән ежелгі мәдениет болғанын көреміз. Қол
өнер дамуы бұл кезеңде кәсіпшілікпен тығыз байланыса түседі. Көркем өнер
дәстүрді қолөнер кәсіпшілігінің шеберлерімен ұласып, бірте-бірте ол
халықтың өнерге келіп құйыла бастады. Әсіресе бұл өнер қарапайым еңбек
адамдарының үлесіне айналды.
Өткен ғасырда құстарды, аңдарды, адамдарды бейнелеудің көркем
үлгілері абстракты өрнек түрінде алмастырылды. Бірақ, халықтың сарқылмас
творчестволық дарыны бұл қыспақтанда жол тапты..
Ою-өрнектің теңдесі жоқ тамаша жаңа үлгілерін жасады. Орта ғасырдағы
мәдениет ошақтары болған. Отырарда, Таразда, кент, Талғарда, Құланда түрлі
– түсті ою-өрнек салынған шыны графин, рюмка, медециналық ыдыстар жасалған.
Әрине, қыштан жасалған өнер туындылары да кеңінен таралған. Әсіресе, әр
жеріне асыл атс орнатылған жасыл, сары, қоңыр түсті заттар жиі ұшырасты.
Олардың бетіне салынған ою-өрнектерде өсімдік жапырағын көз алдыңызға
келтіреді. Ислам дінінің тиым салынғанына қарамастан халық ортасынан шыққан
шеберлер бұрыннан келе жатқан қол өнер мұрасын әр қашан жаңартып отырды.
Ою-өрнек өнері бүгінгі күннің талабына орай, халық арасынан шыққан
іскер-шеберлердің шығармашылық ізденістері нәтижесінде одан әрі дамып жаңа
– түр, соны мазмұнға ие бола түсуде. Қазақ оларының мазмұны мал өсіру мен
аңшылықты, жер-су, көшіп-қону көріністерін күнделікті өмірде кездесетін әр
түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюы үнемі
араласып отырған. Мүйіз тектесою-өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өте ірі
болып келеді. Ұсағы зергерлік кесте тігу, ағаш, сүйек мүйіз ұқсату сияқты
нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, текемет, сырмақ, қоржын, киім-
кешек құрлысқа қолданады.
Балаларды балабақшадан бастап әсемдік пен сұлулыққа ояту, талғам
танымдарын арттыру керек. Балаларды қазақ — халқының ою-өрнектерімен
таныстыру, оның түрлерін ажырата білуге ұмтылдыру керек. Балаларды
халқымыздың ертеден келе жатқан ұлттық ою-өрнектермен тансытырып оюлар
оюға, оларды қиюластырып орналастыруға үйрете беруге болады.

Негізгі бөлім
1. Бала бақшада қазақ ою-өрнектерінің таныстыру әдістемесі

Ою-бұл бір нәрсенің бейнесін ойып, қиып, кесіп алып оны екінші бір
нәрсенің бетіне әдемі бедер түрінде орналастыру.
Ал өреннк дегеніміз-әр түрлі ою және басқа да бедер түрлерін бояп
немесе батира қалыптан істеген көркемдік түрлердің, яғни әшекейлердің ортақ
атауы.
Сол себепті бұл екі сөз қосарланып айтыла береді де, жалпы ұғым
түрінде бірін-бірі толықтырып тұрады. Тәрбиеші мектепке дейінгі жастағы
балаларды, халықтық қолданбалы өнермен таныстыруда диафелді көрсеткен және
дидактикалық ойындарды тиімді ұйымдастырған кезде бала тез қабылдайтын
жеңіл түрлерін құрастыруы керек.
Балалардан қазақтың ұлттық ою-қрнектері мен таныстыруду ондағы
қарапайым элементтерден бастап олрадың түр-түс үйлесіміне қарай бірнеше
топқа бөлінетінін айту жөн.
1. Ай, күн, жұлдыздарға аспан әлеміне байланысты өрнектер(айшық,
жұлдызша)
2. Малға, малдың түріне, аяқ таңбаларына байланысты өрнектер
(түйетабан, қой ізі, сынық мүйіз, бота мойын, бота көз)
3. Ақиық түріне, аяқ таңбаларына байланысты өрнектер (бор құлақ,
түлкі бас, бұғы мүйіз, ит құйрық)
4. Құстарға байланысты өрнектер (құс тұмсық, құс қанат, қарға тұяқ)
5. Құрт – құмырсқа, жәндіктерге байланысты өрнектер (құмырсқа бел,
тышқан із)
6. Қару, құралдарға байланысты өрнектер (найза, балта, тарақ,
балдақ)
7. Геометриялық денелерге байланысты өрнектер(ұшбұрыш, төртбұрыш,
дөңгелек, омыртқа, ботакөз, тұмарша)
Қай халықтың да өнеріне, бейнелеу мәдениетіне байыптап көз салсақ сол
халықтың әсемдік талғамы мен танымына эстетикалық көз қарасына орай белгелі
бір өнер түрінің басына дамып отырғанына көз жеткіземіз. Осы тұрғыдан
алғанда ою-өрнек өнер қазақ халқының өмір-тірішілігіне айрықша орын алып,
ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа жалғаса дамып келе жатқан өнер түрі
десек те болады. Жалпы қазақ халқының тұрмыс-тірішілігінен ою-өрнек
қатыспайтын саланы табу қиын. Ою-өрнек элементтерін біз қазақ халқының үй
жиһаздары мен киім-кешегіненде зергерлік бұйымдары мен құрал-саймандарынан
да, ер-тұрман, әбзелдері мен қару-жарақтарынан да молынан кездестіреміз
Тарихи ғылыми деректерге жүгінсек, қазақ халқының ою-өрнек өнері
ежелгі замандардан бастау алып, қазақ жерін мекен етіп көшпелі тайпалар
өнерінің ықпал-әсері мен сан ғасырлар бойы қалыптасып, өзіне тән белгілі
бір жүйеге келгенін қапысыз аңғарар едік. Бұған дәлел айғақ ретінде
қазақтың алғашқы ою-өренк үлгілерін Андронов мәдениеті мен байырғы
сақ,ғұн, үйсін өнері мұраларынан ұшырататынымызды айтсақ та жеткілікті.
Ою-өрнек өнерінің белгілі біл халыққа ғана тән негізгі стильді
қабылдау мәдениетінің басты белгілерімен, ұлттық қолтаңбамен тікелей
сабақтасып жатады. Сондықтанда оқымысты ғалымдар, өнертанушылар, қайсы бір
халықтың өнерін ден қоя зерттеп, салиқалы баға бертен кезде жоғары да
аталған өлшемдерді басшылыққа алып отырады.
Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа бір шебердің ұсталық, іскерлік
мәндерінен екінші біреуге үнемі ауысып отырғандықтан осы кейбір облыстардың
мүйіз өрнегі бастапқы бейнесінен өзгеріп кеткен ырғақ , сағат бау
түйе табан, жүрекше, қоз табан деп аталатын әдемі өрнектерде кейбір
облыс шеберлердің орындалуында олпы-солпы болып шығып жүр. Ертеде келе
жатқан халықтың мұраны тазартуды ойласақ ең алдымен осындай бауырмашылықтан
арылтып оны әдемілетіп жеткізе жаңа түр, жаңа мазмұн бередамытуымыз керек.
Қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түрі негізінен іздестіру ісінде Т.К.
Бәсеновтың орнымент казахстан в архитектура деген кітабы көптеген құнды
материалдырға толы. Кітапта халық ою-өрнек өнерінің шығуы, оның қандай
ұғымды тауып, қалай дамығандағы, ерте кездегі қауымдардың мекендестігі,
кәсібі ммен әдет-ғұрпы жайында өте толық айтылған. Автор ою-өрнек
элементтреінің даму тарихын көрсете келіп, оларды түр-түрге ажыратады.
Мысалы айтатын болсақ: арқар мүйіз, қырық мүйіз, сыңар мүйіз,
қармақ, ырғақ, қошқар мүйіз, күлте, жапырақ, гүл, т.б.
Ертедегі … жалғасы