Автоматика элементтерінің түрлері | Скачать Курстық жұмыс

Курстық жұмыстың тақырыбы: Автоматика элементтерін жинап және шашу. Курстық жұмыстың мақсаты: Автоматиканың негізгі ұғымдары мен құрылымы, элементтері мен сипаттайтын параметрлерін анықтау.
Курстық жұмыс өзектілігі: Автоматика элементтерінің механизмін білу өте маңызды. Оларды жинап шашу процесін анықтау да маңызды болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, технологиялық бөлімнен, конструкторлық бөлімнен, есептеу бөлімінен, еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімінен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыс 30 беттен тұрады.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, яғни, технологиялық бөлімде Автоматика элементтері туралы жалпы түсініктері туралы жазылған.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде, яғни, конструкторлық бөлімде Автоматика элементтерінің схемасы мен көрсетілуі, параметрлері мен қолданылуы туралы толықтай жазылған.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде, яғни, есептеу бөлімінде Автоматика элементтерін жинап шашуға қажетті есептеулер мен өлшемдердің шешімдері жазылған.
Курстық жұмыстың төртінші бөлімінде, яғни, еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімінде Автоматика элементтерін жинап шашу кезіндегі қауіпсіздік ережелері туралы жазылған.
Курстық жұмысты жазу кезінде қолданған әдебиеттер пайдаланылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.

I. Технологиялық бөлім
Автоматика туралы жалпы түсінік
0.1 Автоматика элементтері туралы түсінік

Автоматика деп адамның тікелей қатысуынсыз өзінің негізгі функцияларын орындайтын автоматтық жүйелер мен құрылғыларды құру теориясы мен принциптерін қамтитын ғылым мен техника саласы аталады.
Автоматика жүйелерін жіктеу:
1. автоматты өлшеу жүйесі (АСИ) және автоматты сигнал беру жүйесі (АСС) түрінде әртүрлілігі болуы мүмкін автоматты бақылау жүйелері.
2. автоматты басқару жүйелері (АБЖ). АБЖ-ның жеке жағдайы автоматты реттеу жүйесі (ЕАЖ) болып табылады.

1-сурет. Автоматикалық басқару

АСК өндірістік процестің бір немесе бірнеше параметрлерін автоматты бақылауды жүзеге асыру үшін қызмет етеді және оған бақыланатын объект, датчик, құрылғыны беретін салыстырмалы құрылғы, ойнату құрылғысы кіреді.
КЖ-ның бір немесе бірнеше бақыланатын параметрлері бар, олар датчиктен алынып, берілген құрылғымен өндірілетін параметрдің эталондық мәні түсетін салыстырмалы құрылғыға беріледі. Салыстырмалы құрылғыда ағымдағы бақыланатын параметрді эталонмен осы екі шаманы азайту түрінде салыстыру жүргізіледі. Егер осы екі сигналдың айырмашылығы 0 тең болса, параметрдің ағымдағы мәні эталондық және ойнату құрылғысы қате мәнін көрсетеді «=0».
Егер бақыланатын параметр эталоннан өзгеше болса, онда айырымдық сигнал қате шамасын көрсететін ойнату құрылғысында көрсетіледі.
Кез келген автоматты құрылғы жеке конструктивтік немесе схемалық элементтердің кешені болып табылады, олардың әрқайсысы алдыңғы элементтен алынған энергияны түрлендіру және оны кейінгі элементке беру бойынша тапсырманы орындайды. Автоматты басқару және бақылау жүйелерінде сигналды (ақпаратты) түрлендірудің белгілі бір дербес функцияларын орындайтын конструктивті аяқталған құрылғылар автоматика элементтері деп аталады.
Сурет 2 а-да, ал схемалық түрде автоматика элементі (Э) энергия күшейткішсіз бейнеленген, оның кіруіне х белгіленген энергия беріледі.
Бұл жағдайда элементке z қосымша энергиясы енгізіледі (сурет. 2, б). Әлбетте, қосымша энергия беру кезінде шағын кіріс энергиясын x, яғни үлкен шығыс энергиясын алу мүмкін.
Х және у шамалары электрлік (мысалы, кернеу, ток, кедергі) және электрлік емес (мысалы, қысым, орын ауыстыру, температура, жылдамдық) болуы мүмкін.
Автоматикада көбінесе х және у шамалары электрлік болып табылатын электр элементтері қолданылады, бірақ Автоматиканың электрлік емес элементтері де қолданылады: гидравликалық, пневматикалық, механикалық және т. б.

2-сурет. Қосымша энергия (а) жоқ және қосымша энергия (б) беретін автоматика элементтерінің схемалары)

Элементтердің сипаттамалары автоматика жүйелерінің қасиеттеріне әсер етеді. Бұл элементтердің қасиеттерін зерттеу құрылғылардың және схемалардың жұмысын талдау үшін қажет, олардың негізгі жұмыс көрсеткіштері дәлдік, сезімталдық, инерциондық және т. б. болып табылады.
Әр түрлі элементтермен орындалатын функцияларды, олардың іс-әрекеттері негізінде жатқан физикалық принциптердің жіктелуін және автоматиканың әр түрлі элементтері үшін ортақ сипаттамаларды келтіреміз.
Сондай-ақ, олардың негізгі ережелерін қарастырайық.
Кез келген басқару жүйесінің құрамына кіретін және электрлік, механикалық және басқа байланыстарға қосылған әр түрлі құрылғылар мен элементтердің кешендері сызбаларда электрлік, гидравликалық, пневматикалық және кинематикалық схемалар түрінде бейнеленеді.
Схема кез келген құрылғыда (жүйеде) элементтердің құрамы мен байланыстары туралы шоғырланған және жеткілікті толық түсінікті қамтамасыз етеді.
Конструкторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесіне сәйкес (ЕСКД) электр сұлбалары құрылымдық, функционалдық, принципті (толық), жалғау (монтаждық) схемалары, қосылымдар, жалпы, орналасулар және біріккен болып бөлінеді.
Құрылымдық схема құрылғының функционалдық бөліктерін, олардың тағайындалуы мен өзара байланысын анықтау үшін қызмет етеді.
Функционалдық схема жекелеген функционалдық тізбектерде немесе тұтастай құрылғыда өтетін процестерді түсіндіруге арналған.
Құрылғы элементтерінің толық құрамын және олардың арасындағы барлық байланыстарды көрсететін принципті схема осы құрылғының жұмыс істеу принципі туралы негізгі түсінік береді.
Монтаждық схема сымдардың, кабельдердің, құбырлардың көмегімен құрылғының негізгі бөліктерінің қосылуын бейнелейді.
Байланыс схемасы құрылғының сыртқы байланысын көрсетеді.
Жалпы схема жүйенің құрамдас бөліктерін анықтау және оларды пайдалану орнында қосу үшін қызмет етеді.
Біріктірілген схема әртүрлі типтегі бірнеше схемаларды қамтиды және жүйе элементтерінің мазмұны мен байланыстарын неғұрлым айқын ашу үшін қызмет етеді.
ЕСҚ-ның қолданыстағы стандарттарында көрсетілген сұлбаларды орындаудың негізгі ережелерін келтіреміз.
Құрылымдық және функционалдық схемалардағы жүйенің немесе құрылғының функционалдық бөліктері мен элементтері өзара байланыс сызықтарымен біріктірілген тікбұрыштар немесе арнайы графикалық белгілер түрінде бейнеленеді. Байланыс желілерінде бағыттамалармен ақпараттық ағындардың өту бағытын білдіреді, ал тікбұрыштардың ішінде тиісті функционалдық бөліктер мен элементтердің атауларын көрсетеді. Функционалдық схемаларда шартты графикалық белгілер түрінде бейнеленген жеке элементтерге дейін функционалдық бөліктерді ішінара немесе үлкен ақпараттылық үшін толығымен ашуға жол беріледі.
Принциптік схемаларда барлық электр элементтері шартты графикалық белгілер түрінде көрсетіледі, олардың жанында (жоғарыдан немесе оңнан) шартты әріптік-сандық белгілер қойылады. Принциптік схемалар неғұрлым толық болып табылады. Олар жүйенің барлық элементтерін тұтастай немесе оның функционалдық бөліктерін және олардың байланыстарын көрсетеді.
Бір тізбекке кіретін элементтердің барлық шартты графикалық белгілері схемаларда бірінен кейін бірі бір деңгейде, ал жекелеген тізбектер — біреуі екіншісінің астында немесе бір-біріне параллель сызылады.
Коммутациялық және басқа құрылғылар схемаларда ажыратылған күйде бейнеленеді, яғни барлық тізбектерде ток болмаған кезде және жылжымалы контактілерге әсер ететін сыртқы мәжбүрлі Күштерде бейнеленеді.
Қосылу және қосылу сұлбалары басқару жүйелерін пайдалану, монтаждау және жөндеу кезінде қолданылады. Олар бойынша қосылыстар мен қосылыстардың өздері орындайтын сымдар, түйіспелі өткізгіштер, жгуттар, шиналар мен кәбілдер, сондай-ақ тиісті мекен-жайлары көрсетілген оларды дәнекерлеу, қосу және қосу орындары анықталады.
Басқару жүйесінің құрамдас бөліктерінің орналасу сұлбасы технологиялық қондырғының контурында орындалады. Жиі мұндай схемалар функционалдық-технологиялық деп аталады.
Жүйедегі әрбір функционалдық элемент Элементарлық функцияны орындайды, ол белгілі бір физикалық табиғаттың сигналдары түрінде ақпаратты алу, түрлендіру және беру болып табылады. Автоматтандыру және телемеханика жүйелерінде функционалдық элементтер бір бағыттағы әрекет буындары болып табылады, яғни сигналды бір бағытта — шығу есігінен береді (3-сурет). Бұл схемада басқару объектісі (ЖБ) — калорифермен жабдықталған үй-жай.

3-сурет. Үй-жайдағы ауа температурасын басқару схемасы

Басқару үшін атқарушы механизм (сервопривод) және реттеуші орган (клапан) бар атқарушы элемент (ИЭ) қарастырылған. Жылу тасымалдағыштың шығыны калорифер арқылы, демек, бөлмедегі ауаның температурасы сервоприводпен өтетін Алтын мен клапанның жағдайына байланысты болады. Шок сервоприводын басқару сигналы салыстыру элементінің шығыс сигналы (ЭС):
ε=ε1+ε2
ε2=-μк=-θд(dyэлdt)

мұнда ц3 — үй — жайдағы ауа температурасының талап етілетін мәніне сәйкес келетін, берілетін элемент (ЗЭ) қалыптасатын электр сигналы; уэп — үй — жайдағы ауаның нақты температурасына сәйкес келетін бірінші қабылдайтын элемент (ДЭ1) қалыптасатын электр сигналы; рк-түзетуші элементтің шығу сигналы (КЭ); 0Д-дифференциатордың, яғни түзетуші элементтің тұрақты уақытын білдіретін оң шама; Хэп-сыртқы ауаның X температурасына сәйкес келетін екінші қабылдайтын элемент (ВЭ2) қалыптасатын электр сигналы.
Қарастырылып отырған жүйеде КЭ — нақты дифференцирующее буыны (шамамен орындайтын операцияға дифференциалды түрде электр сигнал Хэя уақыт бойынша ), яғни шығыс сигналы үйлестіруші элемент жоғалады жоғалуымен байланысты өзгерістер, сыртқы ауа температурасының X. олай болмаған жағдайда, дабыл КЭ қамтуы мүмкін тұрақты құрамдас айқындалатын установившимся температура мәнінің X және воспринимаемую ЭС белгі ретінде қт-ны. Басқа сөзбен айтқанда, КЭ шығу сигналында тұрақты құраушысының болуына жол берілмейді, өйткені бұл құрауыш басқару жүйесіне тапсырманың алгебралық қосынды сигналын қалыптастырады. Бірақ басқару жүйесіне тапсырма сигналын оператор тек ЭҚ көмегімен қалыптастыруы тиіс.
КЭ шығу сигналында тұрақты құрамдас бөліктің болуы, егер бұл сигнал ЭК кіруіне тікелей түссе, мүмкін болады. Бұл жағдайда ЭК іске қосылатын қажетті Қуат күшейткішін қамтуы тиіс, яғни басқарушы элемент болуы тиіс.
Осыған ұқсас басқа басқару жүйелері үшін схемалар құрылады. Қарастырылған мысалдан, басқару жүйесіндегі әрбір элемент өте белгілі бір функцияны орындайды.

1.2 Автоматика элементтерінің түрлері

Орындалатын функциялар бойынша Автоматиканың негізгі элементтері датчиктерге, күшейткіштерге, тұрақтандырғыштарға, релеге, таратқыштарға, қозғалтқыштарға, импульс генераторларына, логикалық элементтерге, түзеткіштерге және т. б. бөлінеді.
Құрылғылар негізінде қолданылатын физикалық процестер түрі бойынша автоматика элементтері электр, ферромагнит, электржылытқыш, электр машиналық, радиоактивті, электрондық, иондық және т. б. болып бөлінеді.
Автоматтарда жиі қолданылатын кейбір негізгі элементтерді, оларды орындайтын функциялар бойынша жіктеп қарастырайық.
Датчик (өлшеу элементі, электрлік түрлендіргіш, сезімтал элемент) — кейбір физикалық шамалар түрінде, басқа физикалық шамаға шығуда оның кіруіне түсетін ақпаратты келесі элементтерге әсер ету үшін неғұрлым ыңғайлы етіп түрлендіруге арналған құрылғы.

4-сурет. Датчик схемасы

Көптеген датчиктер электрлі емес бақыланатын шамасына х электр өндіреді (мысалы, температурасын — ЭҚК көмегімен термопаралар; механикалық ауыстыруға байланысты ережелер зәкір мен электромагнит — индуктивтілік оның орамасының және т. б.).
Датчиктің негізгі сипаттамасы Шығыс шамасының кіріс х, яғни у = (х) тәуелділігі болып табылады.
— Сурет 5 датчиктердің негізгі сипаттамасының кейбір жалпы түрлері бейнеленген. Сурет бойынша, функционалдық байланыс кез келген заңдылыққа бағынуы мүмкін, бірақ датчиктің сипаттамасы сызықтық болып табылады.

5-сурет. Датчиктердің негізгі сипаттамалары

Өндірілетін түрлендіру принципіне байланысты датчиктердің екі түрі ажыратылады:
бақыланатын шаманың өзгеруі х кедергінің (белсенді, индуктивті және сыйымдылық) тиісті өзгеруімен қоса жүретін параметрлік (немесе пассивті), ал қосымша энергияның бөгде көзінің болуы z (2-сурет. б) міндетті шарт болып табылады;
(мысалы, термо -, пьезо -, фотоэффект және электр зарядтарының пайда болуын тудыратын басқа да құбылыстар салдарынан пайда болатын). Ол қосымша энергия көзін қажет етпейді, өйткені элементтің шығу энергиясы х кірісінен толық алынады (демек, олардың шығу сигналының қуаты кіріс сигналының қуатынан әрдайым аз).
Қарай, вила бақыланатын нсэлсктрической шамасын ажыратады датчиктер механикалық, жылулық, оптикалық және т. б.
Аралық түрлендіргішпен электр датчиктері жиі қолданылады, яғни механикалық датчикті электрмен біріктіреді. Мұндай датчиктерде бақыланатын шаманың түрленуі мынадай схема бойынша жүзеге асырылады: өлшенетін шама — механикалық орын ауыстыру-электрлік шама. Өлшенетін шаманы жылжытуға түрлендіретін Элемент бастапқы түрлендіргіш немесе бастапқы өлшеуіш (ПИ) деп аталады.
Мысалы, қысым ПИ Манометрді жылжытуға түрлендіреді, ол содан кейін белсенді кедергіні өзгертуге түрлендіреді (бұл сым, резисторлы датчиктер және т.б.).
Күшейткіш-кіріске түсетін физикалық шаманың (ток, қуат, Кернеу, қысым және т.б.) сандық түрлендіруін жүзеге асыратын автоматика элементі. Күшейткіштің z қосымша энергия көзі болуы тиіс (суретті қараңыз. 2, б). Күшейткіштің негізгі сипаттамасы У = (х) тәуелділік болып табылады; бұл ретте әдетте жұмыс учаскесіндегі желілік немесе желілік сипаттамаға жақын алуға ұмтылады. Күшейткіштің кірісі мен шығысындағы шамалар бірдей физикалық табиғатқа ие. 6-суретте күшейткіштердің әр түрлі сипаттамалары бейнеленген.
Әрекет принципі бойынша күшейткіштер электрондық, магниттік, электр машиналық, диэлектрлік, тиратрондық, пневматикалық және гидравликалық болып бөлінеді.

6-сурет. Күшейткіштердің негізгі сипаттамалары

Автоматты жүйе өзара байланысқан және белгілі бір қызмет атқаратын дербес конструкциялық элементтерден тұрады, оларды автоматика элементтері не құралдары деп атайды. Элементтерді жүйеде атқаратын қызметіне қарай салыстырушы, түзетуші, қабылдаушы, жоспарлаушы, түрлендіруші және атқарушы деп ажыратады.
Қабылдағыш элементтер не бастапқы түрлендіріп бергіштер (датчиктер) технологиялық процестердің басқарылатын шамаларын өлшейді де, оларды бір физикалық түрден екінші бір физикалық шамаға түрлендіреді (мысалы, термоэлектрлік термометр температура айырымын термоЭҚК-не түрлеңдіреді).
Жоспарлаушы элементтер (баптау элементтері) арқылы жүйеге реттелетін шаманың Х0 қажет мәні беріледі; оның нақты мәні осы берілген мәнге сәйкес келуі тиіс.
Салыстырушы элементтер реттелетін шаманың берілген мәнін Х0 нақты мәнімен X салыстырады. Бұл элементтің шығысында алынатын айырымдық сигнал X=Х0-X атқарушы элементке тікелей не күшейткіш арқылы беріледі.
Түрлендіруші элементтер сигналдың пайдалануға ыңгайлы түрге түрлендірілуін және оның қуатын магниттік, электрондық және т. б. күшейткіштер арқылы үдетуін жүзеге асырады.
Атқарушы элементтер басқару объектісіне берілетін басқару әсерін тудырады. Олар басқару объектісіне берілетін не одан алынатын энергия немесе заттар санын өзгерту арқылы басқарылатын шаманы берілген мәніне сәйкес етіп ұстап отырады.
Түзетуші элементтер басқару процесінің сапасын жақсарту үшін қажет.
Автоматты жүйелерде көрсетілген негізгі элементтерден басқа қосалқы элементтер де болады, оларға ауыстырып қосқыш құрылғылар мен қорғау элементтері, резисторлар, конденсаторлар, сигнал беру жабдықтары жатады.
Автоматика элементтерінің қолдану және технологиялық ерекшеліктерін айқындайтын арнайы сипаттамалары мен параметрлері болады.
Басты сипаттамалардың біріне элементтің статикалық сипаттамасы жатады. Статикалық сипаттама деп, тұрақталған режим кезіндегі Хшығ шамасының Хкір шамасына тәуелділігін айтады: Хшығ=f(Хкір). Кірістік шамасының таңбасына сәйкес бейреверсивті (шығыстық шаманың таңбасы өзгерістің барлық деңгейінде тұракты болғанда) және реверсивті (кірістік шаманың таңбасының өзгерісі шығыстық шаманың таңбасының өзгерісіне әкеледі) статикалық сипаттамалар болып ажыратылады.
Динамикалық сипаттама элементтердің динамикалық режимде, яғни кірістік шаманың шапшан өзгерген сәттеріндегі жұмысын бағалау үшін пайдаланылады. Оны өтпелі сипаттамамен, беріліс функциясымен және жиілік сипаттамаларымен өрнектейді. Өтпелі сипаттама Хшығ шығыстық шаманың t уақытқа тәуелділігін көрсетеді: Хкір кірістік сигналының секірмелі өзгерісі кезінде Хшығ=f (t).
Автоматика элементтерінің негізгі параметрлерінің қатарына беріліс коэффициенті мен сезімталдық деңгейі жатады.
Беріліс коэффициентін элементтердің статикалық сипаттамасымен анықтауға болады. Оны статикалық, динамикалық (дифференциалдық) және салыстырмалы коэффициенттер деп үш түрге ажыратады.
Сезімталдық деңгей шығыстық шаманың айтарлықтай өзгерісі байқалатын кірістік шаманың ең кіші мәні. Ол элемент конструкциясындағы тетіктер арасындағы үйкеліс, саңылау және люфтінің салдарынан болады.
Өлшеуіш құрылғының қабылдағыш элементі ақпарат көзі болып табылады: ол технологиялық процесс параметрінің мәнін қабылдайды да оны құрылғының келесі элементіне берілетін әсер етіп түрлендіреді. Бұл әсер, құрылғы қабылдауға арналған параметр мәніне алдын ала функционалдық тәуелділікте болуы мүмкін. Мұндай қабылдағыш элементті өлшегіш дейді, өйткені оның сигналының деңгейі бойынша кipicтiк шама координатының мәнін анықтауға (өлшеуге) болады.
Олай болса, өлшеуіш элемент ретінде шығыстық және кipicтiк шамалары координаттарының арасында бірмәнді функционалдық байланыс бар элемент, яғни статикалық элемент бола алады.
Егер қабылдағыш элементте кipicтiк және шығыстық шамалар координаттарының арасында үздіксіз функцио — налдық байланыс болмай, ол тек автоматтық құрылғыны іске қосуды, және де қабылдайтын параметрдің белгілі бip мәні алынғанда, оны ажыратуды ғана жүзеге асырса, онда ол элементті қосу (релелі, не жай реле дейді де) элементі деп атайды. Қабылдағыш элементтер тікелей және аралық түрлендіретін болып ажыратылады. Тікелей түрлендіретін элементтерде шығыстық ықпал кipicтiк координаттың бip ғана түрлендіруінің нәтижесі болады. Аралық түрлендіруі бар элементтерде кipicтiк координат қосалқыға түрленеді де, содан кейін шығыстық ықпалға қайтадан түрленеді.
Қабылдағыш элементтер энергетикалық сұлба бойын — ша күшейтілмейтін және күшейтілетін түрінде болып ажыратылады. Элемент энергияны күшейтілмейтін түрде параметрін қабылдайтын процестен алады да, оның бip бөлігін түрлендіргеннен кейін қызмет icтeyi үшін құрылғының келесі элементтеріне береді. Ал күшейтілетін түрде процестен келетін энергия — ны элемент келесі құрылғыны icкe қосу үшін емес, элементтің қайсыбір физикалық қасиетін өзгерту үшін ғана жұмсайды.
Қабылдағыш элементтер жанаспалы (бақыланатын затпен тиіскенде) және жанаспасыз (ол затпен тиіспейтін) болып ажыратылады.
Қабылдайтын шамасына сәйкес қабылдағыш элементтердің механикалық, гидромеханикалық, жылулық, электрлік, оптикалық, радиоактивті, акустикалық, химиялық т. б. түрлері бар.
Басқарылатын объекті мен өлшеуіш жүйелердің шығыстық құрылғылары арасында әрқашан физикалық шама — электр сигналы тектес өлшеуіш түрлендіргіштер болады. Осындай түрлендіргіштерді түрлендіріп бергіш (датчик) деп атайды.
Түрлендіріп бергіштерді тікелей және жанама түрлендіретін деп екі топка бөлуге болады. Тікелей түрлендіретін түрлендіріп бергіштер өлшенбекші шаманы электр сигналына тікелей түрлендіреді, ал жанама түрлендіретін түрлендіріп бергіштер тікелей түрлендіретін және қайсыбір салыстырмалы не «есептеуші құрылғылы» түрлендіріп бергіштер тобынан құралады. Мұнын соңғысы түрлендіріп бергіштің көрсету шамасын физикалық шамамен бірмәнді байланысқан электр (не басқа) сигналы — на түрлендіреді. Өзара әрекеттің мынадай түрлері болады: 1) механикалық (күштік, сығу-созу); 2) электрлік; 3) магниттік; 4) электромагниттік (сәулелену); 5) гравитациялық; 6) жылулық.
Барлық түрлендіріп бергіштер қызмет принципі бой — ынша параметрлік және генераторлық болып eкi топка ажыратылады. Бipiншi топқа өлшенетін шаманың мәні электр тізбегінің параметрлеріне, яғни кедергіге, индуктивтікке, сыйымдылыққа, өзара индуктивтікке түрленетін түрлендіріп бергіштер жатады; бұл кезде қосымша қоректендіру көзi қажет. Генераторлық түрлендіріп бергіштерде әртүрлі энергия тікелей электр энергиясына түрленеді.
Түрлендіріп бергіштін статикалық сипаттамасы деп, өлшенетін (х) шамамен түрлендіріп бергіштің шығысындағы сигналдың (у) арасындағы у=f(х) функционалдық тәуелділікті айтады. f(х) функциясын түрлендіру функциясы деп те атайды. Шығыстық у шамасының аз өсімшесінің кірістік x шамасының аз өсімшесіне қатынасын түрлендіріп бергіштің сезімталдығы деп атайды
Түрлендіріп бергіштің сезгіштік деңгейі деп, оның шығысында сигналдың өзгерісі (∆у)пайда болуына сәйкес келетін түрлендіріп бергіштің кipiciндeгi шаманың (∆хдең) аздаған өзгерісін айтады.
Сигналдың деңгейлік өзгepici (∆удең)деп, шығыстық сигналдық керекті аспаптар арқылы тіркеуге жарайтын ең кiшi мәнін айтады.
Қайсыбір физикалық шаманы түрлендіруге арналған түрлендіріп бергіш басқа gі шама — ның әсерінен өзінің сипаттамасын барынша аз өзгертуі тиic. Түрлендіріп бергіштің шығыстық сигналы (у) біp ғана х шамасына тәуелді болуы керек, ал сыртқы gі параметрлердің өзгepici тудыратын шығыстық сигналының барлық өсімшелері түрлендіріп бергіштің деңгейлік сезімталдығымен салыстырғанда едәуір аз болуы тиіс
Физикалық шаманың белгілі біp деңгейлік мәнін ғана тіркейтін түрлендіріп бергіштерді бинарлы деп атайды. Бұларды бинарлы дейтін ceбeбі: олардың шығыстық сигналы «қосылған» не «ажыратылған» деген eкi күйдің бірінде ғана болады. Әрекет принципі бойынша бинарлы түрлендіріп бергіштер жанаспалы және жанаспасыз болып ажыратылады.
Физикалық шама мәнінің қайсыбір үздіксіз интервалы туралы мәліметті алу қажет болғанда, аналогтық түрлендіріп бергіштерді пайдалану қажет болады. Өзгермелі шығыстық электр параметрлерінің түріне қарай аналогтық түрлендіріп бергіштер өзгермелі шығыстық кернеуі, тогы және кедергісі бар болып үш топка бөлінеді.
Сезімталдық деңгей шығыстық шаманың айтарлықтай өзгерісі байқалатын кірістік шаманың ең кіші мәні. Ол элемент конструкциядағы тетіктер арасындағы үйкеліс, саңылау және люфтінің салдарынан болады [8].
Ауытқу бойынша басқару принципі пайдаланылатын автоматты тұйықталған жүйелердің артықшылығына кері байланыстың болуы жатады. Кері байланыс әрекетінің принципін электр қыздыру пешінің температурасын басқару жүйесі мысалы негізінде қарастырайық. Температураны берілген шекте ұстау үшін объектіге берілетін басқарушы әсердің, яғни қыздырғыш элементке түсірілетін кернеудің мәнін температураны ескере отырып өзгертеді. Темпеатураның бастапқы түрлендіргіші арқылы жүйе шығысы оның кірісімен жалғастырылады. Мұндай қосылысты, яғни ақпарат (информация) басқарушы ықпалымен салыстырғанда кері бағытта берілетін каналды кері байланыс деп атайды. Кері байланыс оң және теріс, қатаң және икемді, негізгі және қосалқы болып ажыратылады.
Оң кері байланыс деп, кері байланыс әсері мен жоспарланған әсердің таңбалары дәл келетін байланысты айтады. Ал дәл келмеген жағдайда теріс кері байланыс делінеді.
Егер берілетін әсер уақыт өтуіне тәуелсіз болып тек реттелетін параметрдің мәніне ғана тәуелді болса, онда мұндай байланысты қатаң кері байланыс деп … жалғасы