Ауыл шаруашылығы ұйымдарының шығыстары және жолдар туралы қазақша

Кәсіпорында шығындарды азайту, оларды шешу жолдарын іздеу мәселелері кәсіпорынның қазіргі экономикасының күрделі және қызықты мәселелері болып табылады. Шығындарды төмендету проблемасы қазіргі заманғы экономикалық жағдайларда өте өзекті, өйткені оның шешімі әрбір нақты кәсіпорынға қатаң нарықтық бәсекелестік жағдайында өмір сүруге, жақсы экономикалық әлеуетке ие мықты және мықты кәсіпорын құруға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта кәсіпорын жұмысының тиімділігін арттырудың негізгі бағыты барлық өндірістік бөлімшелермен өнім өндіруге арналған шығындарды азайту болып табылады. Ең аз шығындармен неғұрлым көп әсер алу, еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын үнемдеу кәсіпорынның өнімнің өзіндік құнын төмендету және шығындардың өтелуін арттыру мәселелерін қалай шешетініне байланысты.

Тек өндіріске арналған шығындарды кешенді талдай отырып, оларды төмендету резервтерін дұрыс анықтай отырып, кәсіпорын өз мақсатына жетіп, бәсекелестерінен ұтыла алмайды.

Жұмыстың мақсаты АӨК кәсіпорындарының экономикалық дербестігі жағдайында шығындарды оңтайландырудың қаржылық әдістерінің мәнін зерттеу, сондай-ақ оларды практикада қолдану болып табылады.

Жазу барысында келесі міндеттер шешіледі:

* кәсіпорынның шығындары мен өзіндік құны сияқты экономикалық категориялардың мәніне қатысты теориялық мәселелерді қарастыру ;

* өндірістегі шығындардың сыныптамасын ашу;

* Беларусь Республикасының заңнамасында бекітілген негізгі нормативтік-құқықтық актілерді қарастыру;

* әр түрлі ғалымдардың пікірлері негізінде шығындар мен өзіндік құнды қалыптастырудың қазіргі заманғы мәселелерін зерттеу.

Осылайша, жұмыс нысаны ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржы-шаруашылық қызметі болып табылады, ал зерттеу пәні ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен сатуға арналған шығындар болып табылады.

Зерттеу әдістері ретінде ғылыми талдау және синтез, диалектика, индукция және дедукция, әдеби көздерді талдау әдісі таңдалды.

Жұмысты жазуға Беларусь Республикасының «бухгалтерлік есеп және есептілік туралы» Заңы, Беларусь Республикасы Қаржы Министрлігінің «Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспарын және бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспарын қолдану жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы», «ұйымның шығыстары «бухгалтерлік есеп жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы» және басқа да нормативтік-құқықтық актілер ақпараттық негіз болды. . Г. В. Савицкая, Л. Л. Ермолович, М. А. Сажина, Г. Г. Чибриков және т.б. ғалымдар еңбектерінің негізінде зерттеу тақырыбы бойынша теориялық сұрақтар ашылды.

1.АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҰЙЫМДАРЫНДАҒЫ ШЫҒЫСТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1 шығындар және өзіндік құн: экономикалық мазмұны және мәні

Кәсіпорын өз қызметі барысында негізгі қорлар мен айналым қаражатын қарапайым және кеңейтілген молайтуға, өнім өндіру мен сатуға, еңбек ұжымының әлеуметтік дамуына және т.б. материалдық және ақшалай шығындар жасайды. Кәсіпорындардың барлық шығыстарында ең үлкен үлес салмағын өнім өндіруге арналған шығындар алады. Жиынтығы өндірістік шығындарды көрсетеді, яғни өнеркәсіпке кәсіпорынға жасау, шығарылатын өнімдер, т. е. құрайды, өндірістік өнімнің өзіндік құны.

Белгілі бір есепті кезеңдегі кәсіпорын шығыстарының жалпы сомасы экономикалық мазмұны бойынша әртүрлі шығыстарды қамтиды, олардың негізгі бөлігін өнімді өндіру мен өткізуге арналған шығындар құрайды.

Бұл жұмыста әр түрлі авторлардың ұғымдарын қарастырайық.

Авторлардың пікірі бойынша бичик С. В., Даморацкая А. С., Даморацкая И. В.:

Шығындар-тауарлар өндіру үшін кәсіпорындардағы материалдық, табиғи және басқа ресурстардың шығындары, өндіріс шығындары, өндірістік процесте ескерілетін кез келген материалдық ресурс немесе адам факторы; [1, 48 б.]

Өзіндік құн – өнімді өндіру мен өткізуге ақшалай нысанда көрсетілген ағымдағы шығындар, құнының бір бөлігі.[ 1, б. 153]

Авторлардың пікірі бойынша Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б.:

Шығындар-жеке өндірушілердің өнімді өндіруге, айналымға, өткізуге ақшалай түрде көрсетілген шығыстары. «Шығындар» ұғымының экономикалық мазмұны «шығындарға» ұқсас, алайда практикада бухгалтерлік есепте «шығындармен», экономикалық талдауда «шығындармен»сөз тіркестері жиі қолданылады.

Шығындар түрлерін бөлу қабылданды: материалдық, еңбекке ақы төлеу, негізгі құралдарды жөндеу және қалпына келтіру, қосымша (оқуға, әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерге); [17, с. 131]

Өнімнің өзіндік құны-ақша түрінде есептелген өндіріс пен айналыстың, өнімді сатудың ағымдағы шығындары. Материалдық шығындарды, негізгі құралдардың амортизациясын, негізгі және қосалқы персоналдың жалақысын, өнімнің осы түрі мен көлемін өндіруге және сатуға байланысты тікелей байланысты қосымша (үстеме) шығыстарды қамтиды.[17, c. 360]

Әдістемелік ұсынымдарды негізге ала отырып, мынадай терминдер мен олардың анықтамалары пайдаланылады:

Шығындар-тауарларды, өнімдерді өндіру және өткізу, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету процесінде ұйым тұтынған ресурстарды құндық бағалау. Болашақта экономикалық пайда алуға әкелетін шығындар ұйымның активтері болып саналады және олардан экономикалық пайда алу кезеңінде шығыстар деп танылады. Экономикалық пайда алуға әкеп соқпайтын шығындар осы шығындарды жүзеге асыру кезеңінде ұйымның шығыстары деп танылады;

Өндірістік емес шығындар — бұл ұйымның шаруашылық қызметінің қалыпты жағдайларын бұзумен байланысты ресурстар шығыны: өндірістегі ақауларды түзету бойынша шығындар, бос тұрып қалудан, сақтау кезінде материалдық құндылықтардың бүлінуінен, материалдық құндылықтар мен аяқталмаған өндірістің жетіспеуінен, жануарлардың өлуінен және т. б. шығындар.

Өнімнің (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) өзіндік құны шаруашылық қызмет процесінде тұтынылған материалдық ресурстардың, еңбекақы төлеуге арналған шығындардың, әлеуметтік мұқтаждарға арналған аударымдардың, негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің амортизациясының және өзге де шығындардың құнын қамтиды.[16, с.6]

Авторлары Н. Н. Селезнева және А. Ф. Ионова шығындарды активтердің (ақша қаражатының немесе өзге де мүліктің) азаюы немесе шығындардың туындауына байланысты міндеттемелердің (борыштың) ұлғаюы ретінде қарастырады, ал өнімнің (қызметтердің) өзіндік құны деп осы өнімнің бір бірлігіне есептегенде тікелей өнімді дайындау және өткізу процесінде пайдаланылатын ресурстардың (негізгі қорлардың, табиғи және өнеркәсіптік шикізаттың, материалдардың, отынның, энергияның, еңбектің) барлық түрлерінің ақшалай нысанда көрсетілген жиынтық шығыстарын түсінеді. [9]

«Шығындар» және «өзіндік құн» ұғымдарын салыстыра отырып, әр түрлі оқу құралдарының авторлары осы терминдерге әртүрлі түсінік береді. Осы ұғымдарды талдай отырып, өзіндік құн тек өнім өндіруге қатысты шығындарды көрсетеді және қамтиды. Осылайша ,қорытынды жасауға болады ұғымы «шығындар» кең ұғымдар «өзіндік құны».

1.2 шығындарды жіктеу және олардың жалпы принциптері

Жоспарлау мен есепте пайдаланылатын шығындардың негізгі сыныптамалық топтамасы шығыстардың түрлері – шығындар элементтері мен баптары бойынша топтастыру болып табылады. Элементтер бойынша олардың экономикалық мазмұны бойынша біртекті шығындар топталады: материалдық, еңбек, кешенді төлемдер шығындары бар шығындар.

Шығындардың элементтік есебі-бұл ресурстық есеп: элементтердің әрқайсысы өндірістік ресурстардың бірінің (еңбек құралдары, Еңбек заттары, тірі Еңбек заттары) шығындарын көрсетеді.

Өнімді (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіруге арналған шығындардың бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың негізі әр түрлі жіктеу белгілері бойынша топтастыру болып табылады.

Пайда болу орнына байланысты шығындар қызмет салалары мен түрлері (өндіріс түрлері) бойынша топтастырылады):

— негізгі салалардағы шығындар;

— негізгі салаларға қызмет көрсететін қосалқы өндірістердегі шығындар;

-өзге де шаруашылықтар мен өндірістердің шығындары (тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт және т.б.).

Негізгі өндірістер шығару үшін ұйым құрылған өнімді дайындайды (шығарады). Ауыл шаруашылығы ұйымдарының негізгі өндірістері өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы және өнеркәсіптік өндіріс болып табылады.

Қосалқы өндірістер негізгі өндіріс үшін қызметтер көрсетеді немесе жұмыстарды орындайды, осылайша оның қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді, өзінің күрделі құрылысы үшін тиісті жұмыстарды орындайды, басқа ұйымдар үшін қызметтер көрсетеді және жұмыстарды орындайды, қосалқы бөлшектер және шаруашылық мүкәммал түрінде өнім дайындайды.

Ауыл шаруашылығы ұйымдарындағы қосалқы өндірістер: жөндеу шеберханалары, ғимараттар мен құрылыстарды жөндеу, автомобиль көлігі, жүк көлігі, электрмен жабдықтау, жылумен жабдықтау, газбен жабдықтау, Тоңазытқыш қондырғылар және т. б. болып табылады.