Аударылған жолдағы ақшалар | Скачать Курстық жұмыс

Кiрiспе ———————————— —————————— 5

1 — òàðàó. Ұйымдағы бухгалтерлiк есеп және аудит
жұмысының ұйымдастыруы ———————————— ——————
———— 7
1. Кәсiпорынның қаржы шаруашылық қызметiнiң нәтижесi ———- 7
2. Ұйымны экономикалық саясаты ———————————- 11

2 — тарау. Ұйымдағы ақшалардың есебi ——————————— 17
2.1 Ұйымдағы касса операцияларының есебiн ұйымдастыру ———— 17
2. Есеп айырысу шотындағы ақшалар есебi ————————— 24
3. Валюталық және банктердегi арнаулы шоттардағы ақшалар есебi — 29
4. Аударылған жолдағы ақшалар ———————————— — 36

3 — òàðàó. Àºøà ºàðàæàòòàðûíû iøêi àóäèòi ———————- 39
1. Ұйымның ақшаларын аудиторлық тексерудiң маңызы мен мақсаты ——
———————————— —————- 39
3.2 Àºøà ºàðàæàòòàðûíû ºîç¹àëûñûí iøêi áàºûëàó ———— 40
3.3 Àқшалардың iшкi аудитi ———————————— —— 41
3.4 Àºøà ºîç¹àëûñûí òàëäàó ———————————— — 49

Қорытынды ———————————— ———————— 53

Қолданылған әдебиеттер тiзiмi ———————————— —- 55

ÊIÐIÑÏÅ

Ýêîíîìèêàíû íàðûºòûº æîëìåí æ¾ðãiçiï æ¸íå ¼íäiðiñòi ñàïàñûí æåòiëäiðó
¾øií åëiìiçäå áiðºàòàð ¼çãåðiñòåðäi ºàæåò áîë¹àíäû¹û áåëãiëi. Áiçäi
åëiìiçäå ýêîíîìèêàíû íàðûºòûº æîëìåí äàìûòó ¾øií ê¼ïòåãåí ðåôîðìàëàð
æàñàëóäà. Åëiìiçäi íàðûºòûº ºàòûíàñòàð¹à ñàïàëû ¼òóií ºàìòàìàñûç åòó ¾øií
äàìû¹àí êàïèòàëèñòiê åëäåðäi æ¸íå äàìóøû åëäåðäi ¼òïåëi êåçåíiíi
àñïåêòiëåðiíi î æ¸íå òåðiñ æàºòàðûí ò¾áåãåéëi çåðòòåï, ñîíûìåí ºàòàð
íàðûºòûº ºàòûíàñòàð æîëûìåí ýêîíîìèêàñû äàìû¹àí åëäåð ºàçiðãi òàäà ºàíäàé
äåãåéãå æåòêåíií áiëó ºàæåò áîëäû.
Êåç-êåëãåí ¼ðêåíèåòòi ºî¹àìäà íàðûº ìåõàíèçìi ìåí ìåìëåêåòòiê ðåòòåó
iðêiëiêñiç æ½ìûñ iñòåéäi. êiìåò íàðûºòû áàðëûº ұйымындары ¾øií îðûíäàó¹à
ìiíäåòòi ýêîíîìèêàëûº ºàòûíàñòû àéºûí ¸ði ëàéûºòû åðåæåëåðií áåëãiëåéäi.
̽íû ¼çi ºî¹àì¹à ºàæåòòi, ¸ði ò½ðàºòû ýêîíîìèêàëûº ¼ñóäi áàñòû æà¹äàéû
áîëûï òàáûëàäû.
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíäà áóõãàëòåðëiê åñåï æ¾éåñií ðåôîðìàëàó 1993-
æûë¹û áóõãàëòåðëiê åñåïòi åíãiçó ìåí ºàðæûëûº åñåï áåðóäi äàéûíäàóäû
õàëûºàðàëûº ò¸æiðèáåñií çåðòòåóäåí áàñòàëäû. Ñî¹àí ñ¸éêåñ ìûíà ò¼ìåíäåãi ¾ø
æîë ñàðàïºà ñàëûíûï òàäàëûíäû:
— Ëîíäîíäà¹û áóõãàëòåðëiê åñåïòi õàëûºàðàëûº ¾ëãiëåði æ¼íiíäå êîìèòåò
(ÁÅÕÊ) áåêiòêåí áóõãàëòåðëiê åñåïòi õàëûºàðàëûº ¾ëãiëåðií ìîéûíäàó;
— Åóðîïàëûº ºàóûìäàñòûº åëäåðiíäå åñåïòi æ¾ðãiçó åðåæåëåðií áåëãiëåéòií
íîìåði 4- æ¸íå íîìåði 7- äèðåêòèâàëàðäû ºàáûëäàó;
— ¼òïåëi ýêîíîìèêàíû ½ëòòûº çàäàð æèûíòû¹ûíû æ¸íå Áóõãàëòåðëiê åñåïòi
õàëûºàðàëûº êîìèòåòi áåãiòêåí íåãiçiíäå áóõãàëòåðëiê åñåïòi æ¾ðãiçóäi
ºàëûïòàñºàí iñ ò¸æiðèáåñi åðåêøåëiêòåðií íåãiçãå àëà îòûðûï Áóõãàëòåðëiê
åñåïòi çåðòòåï æ¸íå ºàéòà ¼äåï ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû ½ëòòûº
áóõãàëòåðëiê åñåï ¾ëãiëåðií º½ðó.
Á½ë òàäàóäû ºîðûòûíäûñû áîéûíøà æî¹àðûäà àòàë¹àíäàðäû ¾øiíøi æîëû
òàäàëûíûï àëûíäû. Õàëûºàðàëûº òàëàïòàð¹à ñàé áóõãàëòåðëiê åñåïòi æàà
æ¾éåñií ¸çiðëåó ¾øií åêi æàðûì æûë óàºûò ºàæåò áîëäû. Àë 1995-æûëäû
æåëòîºñàí àéûíäà ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû Ïðåçèäåíòi “Áóõãàëòåðëiê åñåï
òóðàëû” íîìåði 2732- çà ê¾øi áàð æàðëûººà ºîë ºîéäû. Á½ë çà¹à 2002-æûë¹û
24-ìàóñûìäà òîëûºòûðóëàð åíãiçiëäi. Îë áóõãàëòåðëiê åñåï æ¾éåñií áåëãiëåäi
æ¸íå çàäû ò½ë¹àëàð ¾øií åñåïêå àëóäû íåãiçãi ä¸éåêòåði ìåí æàëïû
åðåæåëåðií, iøêi áàºûëàó ìåí ñûðòòàé áà¹àëàó òàëàïòàðûí òà¹àéûíäàäû.
Ñîíûìåí áiðãå îë ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû ðåçèäåíòi áîëûï òàáûëàòûí, çàäû
ò½ë¹àëàðû, ê¸ñiïêåðëiê ºûçìåòïåí àéíàëûñàòûí æåêå ò¾ë¹àëàðû, ñîíäàé-àº
²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíäà òiðêåëãåí ðåçèäåíò åìåñ áîëûï òàáûëàòûí
øàðóàøûëûº ½йымдарыìåí îëàðäû ¼êiëäiêòåði ¾øií äå áåëãiëåíäi. Ò½¹ûø ðåò
åãåìåíäiê àë¹àí ¼ç åëiìiçäå îñû çà¹à ñ¸éêåñ áóõãàëòåðëiê åñåï ïåí ºàðæûëûº
åñåï áåðóäi ä¸éåêòåði çàäû ò¾ðäå ºàáûëäàíäû. Á½ë àêòèâòåð ìåí
ìiíäåòòåìåëåðäi, ìåíøiêòi êàïèòàëäû, êiðiñòåðìåí øû¹ûíäàð (øû¹ûñòàð)
ðåòiíäåãi ºàðæûëûº åñåï áåðóäi ýëåìåíòòåðií àíûºòàé îòûðûï, áóõãàëòåðëiê
åñåïòi í¸òèæåñií ïàéäàëàíóäû ¸äiñòåði ìåí ò¸ðòiáií îðíûºòûðàòûí º½æàòòàð
åñåáiíäå äåì áåðäi. Áóõãàëòåðëiê åñåï ðåôîðìàñû ìàºñàòòàðûíû áiði ìåìëåêåò
¼êiëåòòiãií ìåíøiê èåñiíå ìiíäåòòåìåëåð ìåí ¼çiíäiê êàïèòàëäû, àêòèâòåðäi
áà¹àëàó ¸äiñòåðií ïàéäàëàíó¹à áåðó áîëûï òàáûëàäû.
µéûìíû øàðóàøûëûº iñ-¸ðåêåòòåði áàðûñûíäà æàáäûºòàóøûëàðìåí, îëàðäàí àë¹àí
íåãiçãi º½ðàëäàð, øèêiçàòòàð, ìàòåðèàëäàð æ¸íå áàñºà äà òîâàðëû ìàòåðèàëäûº
º½íäûëûºòàð æ¸íå ê¼ðñåòiëãåí ºûçìåò ¾øií, ñàòûï àëóøûëàðìåí îëàðäû ñàòûï
àë¹àí òîâàðëàðû ¾øií, òàïñûðìà áåðóøiëåðìåí îðûíäàë¹àí æ½ìûñ æ¸íå
ê¼ðñåòiëãåí ºûçìåò ¾øií, íåñèå áåðóøi ìåêåìåëåðìåí ññóäà æ¸íå áàñºà äà
ºàðæûëûº îïåðàöèÿëàðû ¾øií, áþäæåòïåí ¸ðò¾ðëi øàðóàøûëûº îïåðàöèÿëàðû ¾øií
åñåïòåñåäi.
µéûìíû àºøàëàðû êàññàäà ºîëìà-ºîë àºøà (ò¾ðiíäå) æ¸íå àºøà º½æàòòàðû
ò¾ðiíäå, áàíê ìåêåìåëåðiíäåãi åñåï àéûðûñó æ¸íå âàëþòàëûº øîòòàðûíäà,
ñîíäàé-ຠàøûë¹àí àêêðåäèòèâòåðìåí àðíàéû øîòòàðäà, ÷åê êiòàïøàëàðûíäà
ñàºòàëûíàäû. Îëàðäû êiðiñêå àëûíóû ìåí æ½ìñàëûíóûíû æ¸íå ñàºòàëûíóûíû
ä½ðûñ æîë¹à ºîéûë¹àíäû¹ûí åñåïòåï, òiðêåï îòûðó ұйымның áóõãàëòåðèÿ
ºûçìåòêåðëåðiíi áàñòû ì¸ñåëåñi áîëûï òàáûëàäû. Øàðóàøûëûº ұйымдарының
ò¼ëåì ºàáiëåòòiëiãi, æ½ìûñøû-ºûçìåòêåðëåðìåí åáåêàºû áîéûíøà äåð êåçiíäå
åñåï àéûðûñóû, æàáäûºòàóøû-ìåðäiãåðëåðãå æ¸íå áþäæåò ïåí áþäæåòòåí òûñ
ìåêåìåëåðãå ò¼ëåíåòií ò¼ëåìíi óàºûòûëû æ¾ðãiçiëói àºøà ºàðàæàòòàðû
åñåáiíi ä½ðûñ ½éûìäàñòûðûëûï æ¾ðãiçiëóiíå áàéëàíûñòû. Ñîíäûºòàíäà ºàçiðãi
åëiìiçäi íàðûºòû ýêîíîìèêà¹à ê¼øóäi ¼çiíå ½ðàí åòiï ½ñòà¹àí ò½ñûíäà ºàé
øàðóàøûëûº ұйымында ¼ç æ½ìûñûí æ¾ðãiçói áàðûñûíäà ºàðæû¹à, ÿ¹íè àºøà¹à
êåëiï êiäiðòåêòåï, åë áþäæåòiíå íåìåñå øåòåëäåðäi èíâåñòèöèÿñûíà (ºàðæû
ñàëûìûíà) ºîë æàéûï ºàðàï îòûðóû ºàé ýêîíîìèñòiäå æ¾ðåãií æàðàëàï,
îéëàíäûðàòûíû ñ¼çñiç. Ìiíå îñû ò½ð¹ûäàí àëûï ºàðà¹àíäà æî¹àðûäà¹û
ì¸ñåëåëåðäi òîëûº øåøïåãåíìåí, îë òóðàëû îé ºîç¹àéòûí, áåëãiëi áið ïiêið
òóäûðàòûí “Ақшалардың åñåái ìåí iøêi àóäèòi” òàºûðûáûíà æàçûë¹àí äèïëîì
æ½ìûñûíû àêòóàëüäû, ê¾í òàëàáûíà ñàé åêåäiãi àíûº. Ìiíå îñû ñåáåïòåíäå
äèïëîì æ½ìûñûíà îñû æî¹àðûäà àòàë¹àí òàºûðûï òàäàëûíûï àëûíäû. Ñîíûìåí
ºàòàð á½ë äèïëîì æ½ìûñûí æàçóäà ¼íäiðiñòiê iñ-ò¸æiðèáåäå áîë¹àí “Бурда-
Алатау Пресс” æàáûº àêöèîíåðëiê ºî¹àìûíû ìàòåðèàëäàðû ïàéäàëàíûëäû.

1-òàðàó. µÉÛÌÄÀ±Û ÁÓÕÃÀËÒÅÐËIÊ ÅÑÅÏ Æ°ÍÅ ÀÓÄÈÒ ÆµÌÛÑÛÍÛ³ µÉÛÌÄÀÑÒÛÐÛËÓÛ

1. ʸñiïîðûííû ºàðæû øàðóàøûëûº ºûçìåòiíi í¸òèæåñi

“Бурда – Алатау – Пресс” Қазақ-Герман жабық акционерлiк қоғамы 1996
жылығы 11 шiлде тiркелiніп, ал бұл ұйымды қайта тiркеу 1999 жылы 5-тамызда
Алматы қалалық Әдiлет басқармасымен жүргізілді. Бұл ұйым ²àçàºñòàí
Ðåñïóáëèêàñûíû çàûíà ñ¸éêåñ келесiдей қызметтер көрсетумен айналысады:
— редакциялық – баспа қызметi;
— жарнама – баспа қызметi;
— қайта – сатарлық қызмет;
Ал негiзгi емес қызметтерiне:
— коммерсиялық – делдалдық қызмет;
— аударма қызметi;
— ақпараттық – делдалдық қызмет және т.б.
Жабық акционерлiк қоғам “Бурда-Алатау-Пресс”-те басқарма органдарына:
— жоғарғы орган – акционерлердiң жалпы жиналысы;
— қызмет көрсету органы – президент;
— бақылау органы – ревизиялық комиссия жатады.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғамда Астана қаласында өзiнiң
филиалы бар. Бұл филиал 1998 жылы құрылды. Бұл филиалдың басты қызметi
болып басты ұйымның функцияларын атқару болып табылады.
Жабық акционерлiк қоғам “Бурда-Алатау-Пресс” 7 жыл қызмет етiп келедi,
осы уақыт аралығында фирма көбiнесе дилерлық қызмет атқаруда, яғни
Қазақстан территориясы бойынша баспа өнiмдерiн таратумен айналысып келуде.
Республиканың оңтүстiк астанасы Алматы қаласынан баспа өнiмдерi Алматы
облысы, Жамбыл облысы, Қызылорда облысы және Оңтүстiк Қазақстан облыстары
арқылы таратылады.
1998 жылы құрылған Астана қаласындағы филиал жабық акционерлiк қоғам
“Бурда-Алатау-Пресс” қазiргi таңда ең үлкен жетi облыстарды баспа
өнiмдерiмен қамтамасыз еттiп келедi, яғни оларға Орталық, Шығыс және Батыс
Қазақстан (Қарағанды, Ақмола, Петропавл, Өскемен, Павлодар, Ақтобе,
Қостанай облыстары). Бүгiнгi таңда Астана қаласындағы филиал фирманың 40%
тауар айналымын өткiзуде. Бұл бастапқы кезден 4 есе көбейгенiң көруге
болады.

Сурет 1
Товар айналымының географиялық бағыты
ЖАҚ «Бурда-Алатау-Пресс» 2001-2005 жж.

Ұйымның негiзгi қызмет көрсету түрi баспа өнiмдерiн көтерме сауда
арқылы сату болғандықтан, негiзгi бағыты Қазақстан териториясында үлкен
дилерлық сеттер ашу. Осыған байланысты Астана қаласында клиенттер аймақ
бойынша 36 адамнан 2004 жылы 21 адамға 2005 жылы қысқарғаның көрдiк.
Сондықтан аймақтардағы ұсақ ұйымдарды бiрiктiруге тура келдi.
Осындай оқиға Алматы қаласында да байқалды, яғни қала бойынша 2004
жылы 18 клиент болса, қазiргi таңда 2005 жылы 8 үлкен дилерлық мекемелер
қалды. Оны төмендегi 2 суреттен көруге болады.

Сурет 2
Дилерлық сеть ЖАҚ «Бурда-Алатау-Пресс» 2004-2005жж
ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” 2005 жыл сәттi өттi, яғни оны 1.1 кестедегi
негiзгi қаржылық көрсеткiштерден көруге болады.
Кестеден көрiп отырғанымыздай өнiмдi өткiзуден түскен табыс 2004 жылы
38,9%-тен 2005 жылы 43,6% өскендiгiн байқауға болады. Бұл өнiмнiң өзiндiк
құның жоғарлату процесiнде болып отыр. Табыс салығын салғанға дейiнгi табыс
кезенi шығындарына өз әсерiн тигiздi, өйткенi әкiмшiлiк шығындар және
өткiзу шығындары 2005 жылы 8,2% өстi.
Орташа жұмыс iстеу 2 адамға өсiргендiгiне қарамастан, жұмыс өнiмдiлiгi
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 29,3% өстi.

Кесте 1.1
Негiзгi техникалық-экономикалық көрсеткiштер
ЖАҚ «Бурда-Алатау-Пресс» 2004-2005 жж.

Көрсеткiштер Өлшем 2001 ж 2002 ж. Ауытқу Өсу
бiрлiк. (+; -) қарқыны
%
1 2 3 4 5 6 7
Табыс
1 Өнiмдi өткiзуден Мың тг. 329 246 457 308 +128 062138,9
түскен табыс (жұмыс,
қызмет)
2 Өнiмнiң өзiндiк құны Мың тг. 258 644 371 486 +112 842143,6
(жұмыс, қызмет)
3 Жалпы табыс Мың. Тг 70 602 85 822 +15 220 121,6
4 Кезең шығындары Мың. Тг 51 859 56 121 +4 262 108,2
5 Салық салынғанға Мың. Тг 18 743 29 701 +10 958 158,5
дейiнгi табыс
6 Рентабельдiк % 5,7 6,5 +0,8 114
7 Орташа жұмыс қабiлетiАдам 27 29 +2 107,5
8 Еңбек өнiмдiлiгi Мың. Тг 12 194,3 15 769,2+3,575 129,3

Актив өтiмдiлiгi және төлем қабiлеттiлiгi
9 Ағымдағы активтер Мың. Тг 52 667 98 380 +45 713 186,8
10 Ағымдағы Мың. Тг 37 249 68 194 +30 945 183,1
мiндеттемелер
11 Ақша қаражаттары Мың. Тг 4 057 14 907 +10 850 367,4
12 Дебиторлық борыш Мың. Тг 38 712 91 178 +52 466 235,5
13 Басқа да активтер Мың. Тг 5 864 6 103 +239 104,1
14 Айналым капиталы Мың. Тг 15 418 30 186 14 768 195,8
15 Кредиторлық борыш Мың. Тг 37 249 68 194 +30945 183,1
16 Жалпы өтiмдiлiк
коэффициентi 1,41 1,44 +0,03 102,1
17 Абсолюттiк өтiмдiлiк
коэффициентi 0,11 0,22 +0,11 200
18 Аралық өтiмдiлiк
коэффициентi 1,31 1,65 +0,34 126,0

1 2 3 4 5 6 7
19 Жеке айналыммен 0,29 0,31 +0,02 106,9
қамтамасыз ету
коэффициентi
Активтердің бағалануы.
Меншiктi капиталдың
20 айналымдылық 21,4 10,9 -10,5 50,9
коэф-фициентi
(Ө.Ө.Т.Т. меншiктi
капитал)
Ағымдағы активтердiң
21 айналымдылық 6,3 4,7 -1,6 74,6
коэф-фициентi.
(айналымдылық саны)
(Ө.Ө.Т.Т.
айналымдылық саны).
22 Ағымдағы активтердiң
айналымдылығы Күн 57,6 77,5 +19,8 134,6
(күндерi бойынша)
(360*Ағымдағы
активтердiң орташасы
Ө.Ө.Т.Т.)
23 Дебиторлық борыштар
айналымдылық 8,5 4,7 -3,8 55,3
коэф-фициентi
(Ө.Ө.Т.Т.
дебиторлық
борыш-тардың
орташасы)
24 Дебиторлық
борыш-тардың орташа Күн 42,3 71,8 +29,5 169,7
күн айналымдылық
коэффициентi (360*
орташа дебиторлық
борыш Ө.Ө.Т.Т.)
25 Кредиторлық
қарыз-дардың 8,8 6,7 -2,1 76,1
айналымдылық
коэффициентi
(Ө.Ө.Т.Т.
кредиторлық
қарыз-дардың
орташасы)
26 Кредиторлық
қарыз-дардың орташа Күн 40,7 53,7 +13 131,9
күн айналымдылығы (
360 * кредиторлық
қарыз-дардың орташасы
Ө.Ө.Т.Т.)

Осы есептеген көрсеткiштер негiзiнде келесiдей талдау жасауға болады:
— жалпы өтiмдiлiк коэффициентi 2005 жылы 1,44 болса, 2004 жылы 1,41
болған. Бұған барлық өтiмдiлiк активтердiң көбейгендiгiн және
мiндеттемелердiң азайғандығы өз әсерiн тигiздi;
— абсолюттiк өтiмдiлiк коэффициентiнiң өсуi 2004 жылы 0,11-ден 2005 жылы
0,22-ге көбейген. Бұған ағымдағы активтердiң көбейгендiгi өз әсерiн
тигiздi;
— аралық өтiмдiлiк коэффициентi 2004 жылы 1,31-ден 2005 жылы 1,65-ке
көбейдi, яғни жалпы өтiмдiлiк мiндеттердiң өскендiгi ақша қаражаттарға
ғана емес, сондай-ақ өткiзiлген товарлар негiзiнде де жабуға болады. Бұл
коэффициентiң орташа мөлшерi 1 ден көп болмауы тиiс;
— жеке айналыммен қамтамасыз ету коэффициентi 2004 жылы 1,31 болса, ал 2005
жылы 1,65-ке өскендiгiн көруге болады. Бұл кәсiпорынның қаржылық жағдайы
жаман еместiгiн көрсетедi. Сондай-ақ көрсеткiш негiзiнен бiрден көп болуы
тиiс. Бiздiң жағдайымызда бұл орындалып отыр.
Қорыта айтқанда, “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғамының төлем
қабiлеттiлiгi және өтiмдiлiгi 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы
жақсарғандығын көруге болады. Бұл көбiнесе өнiмдi өткiзумен байланысты
болып отыр. Бiрақ та меншiктi капитал, ағымдағы активтер, дебиторлық және
кредиторлық борыштар кәсiпорынның iскерлiгiнiң төмендiгiн көрсетiп отыр.

1.2 µéûìíû ýêîíîìèêàëûº ñàÿñàòû

Есеп саясаты есептiң жүргiзу жиындығын және қаржылық есептiң ашылуын
көрсетедi.
“Бурда-Алатау-Пресс” ÆÀ²-íû åñåï ñàÿñàòû îñû ½éûìäû òîëûº ñèïàòòàéòûí,
ñîíäàé-ຠáóõãàëòåðëiê åñåïòi ½éûìäàñòûðûëó åðåêøåëiãií ºàðàñòûðàòûí
íåãiçãi æ¸íå ºîñûìøà á¼ëiìäåðäåí ò½ðàäû. Á½ëàðäû ºàòàðûíà:
1. Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп” заңы 26-
желтоқсан 1995-жылы №2732 (24.06.02.ж. өзгертулермен)
2. Қазақстандық бухгалтерлiк стандарт.
3. Типтiк есеп шоттары №438 18.09.2002 æûëû Қазақстан Республикасының ²àðæû
ìèíèñòðëiãiìåí бекiтiлген.
4. Есеп жүргiзу бойынша методикалық нұсқаулар.
Бухгалтерлiк есептiң мақсаты болып ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс” келесiлер болып
табылады:
— ұйым тұралы толық және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз ету, яғни
кредиторлар, мердiгерлер, сатып алушылар, салық органдары және т.б. үшiн.
— нормаға және смета негiзiнде негiзгi құралдарды, ақша қаражаттарды,
материалдарды, жұмысшыларды және қаржы ресурстарын бақылау;
— негативтi жағдайларды дер кезiнде айту;
Ұйымның бухгалтерлiк есебi жабық акционерлiк қоғамда “Бурда-Алатау-Пресс”
1С-7.7. програмасымен жабдықталған. Сондай-ақ ұйымда 431, 432, 451, 441,
333, 121-125 шоттарға аналитикалық шоттар ашылған және бұл шоттар ай сайын
карточкаға басылып шығарылып отырады. Ал қалғандары электрондық
дискеталарда сақталады.
Бухгалтерлiк есептi сақтау және жою мәлiметтерi Қазақстан Республикасының
Министiрлiгiмен 30.06.1992 æûë¹û бекiтiлген “ Iс-қағаздарының ережелерiне”
сәйкес жүргiзiледi.
Сондай-ақ алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының мемлекетi бекiткен №73
16.11.1994 æûë¹û құжаттарына сәйкес жүргiзiледi.
Ұйымда келесiдей алғашқы құжаттар көрсетiлген. Бiрақ бұл құжаттар
коммерциялық құпия болып табылады:
— төлем тапсырмасы;
— банк көшiрмесi;
— кiрiс және шығыс кассалық ордер;
— келiсiм шарттар.
Осы құжаттар тек кәсiпорынның президентiнiң келiсiмiмен ғана берiлуi
мүмкiн.
“Бурда – Алатау – Пресс” ÆÀ²-íû есеп саясаты ҚР-ның 26-маусым 1995-жылғы
№2732 “Áóõãàëòåðëiê åñåï æ¸íå ºàðæûëûº åñåï áåðó” äåï àòàëàòûí çàûíà
сәйкес жүргiзiледi. Базасы болып бухгалтерлiк стандарт, методикалық
нұсқаулар, сондай-ақ нормативтiк алғашқы құжаттар табылады және
бухгалтерлiк есептiң негiзгi принциптерiде негiзге алынған.
Салық есебi және төлемдер Қазақстан Республикасының 12-маусым 2001-жûë¹û
№209-II Салық Кодексiне сәйкес жүргiзiледi. Бухгалтерлiк есепте есептеу
әдiстерi қолданылады.
Ұйымның негiзiгi есеп саясаты жабық акционерлiк қоғамда “Бурда-Алатау-
Прессте” келесiдей бөлiмдерден тұрады:
— ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тiң бухгалтерлiк балансы. Бухгалтерлiк есеп
стандарттарының талаптарына негiзделiп жасалады;
— есептiк кезең ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” жылдық календарь болып табылады.
Оперативтiк ақпараттар үшiн, қаржылық-есеп үшiн ай сайын жүргiзiледi.
Қаржылық есеп бойынша кеткен қателер алдынғы жылға немесе отчеттық
кезенге табыс немесе шығын ретiнде қосылады;
— БЕС №30 “Қаржылық есеп беруге” байланысты деген бөлiмге сәйкес “Бурда-
Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғам “Алматы сауда-қаржы” банкiнде
өзiнiң есеп айрысу шоттары бар. Есеп айрысу 441 “Есеп айрысу шотындағы
ақшалар”, 431 “Ел iшiндегi валюталық шоттағы ақша”, 432 “Шетелдегi
валюталық шотындағы ақша”, 451 “Кассадағы ұлттық валютамен қолға
берiлетiн ақша” – деген шоттар ашылған. Бiрақ “Бурда-Алатау-Пресс” жабық
акционерлiк қоғамда шетелдiк валютада ақшалары жоқ. Бұл ұйымда ақша
қаражаттарының қозғалысы тура жолды әдiспен есептеледi. Касса операциясы
бойынша инвентаризация әр бiр айдың басында жүргiзiледi, бастықтың
үкiмiнсiз-ақ. Барлық касса бойынша тексерулер акт негiзiнде толтырылады:
— табыстар БЕС №5 “Табыс” деген бөлiмiне сәйкес жүргiзiледi. Бухгалтерлiк
есеп принциптерiне және қаржылық есеп бойынша табыс көрсетiлуi тиiс.
Табыс пен шығындар бiр уақытта танылады. Негiзгi және негiзгi емес
қызметтен түскен табыс жиындық табыста көрсетiледi. Табыс келесiдей
бөлiмдерде танылады:
• тауарларды сатудан алынатын табыс;
• қызмет көрсетуден алынатын табыс;
• девиденттер, пайыздар негiзiнде алынатын табыс.
Табыс бойынша есептеулер бухгалтерлiк есепке алу шоттарының үлгiлi
жоспарының 7 бөлiмiнде есептеледi. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк
қоғам өнiм өндiрмегендiктен олар 701 “дайын өнiмдi (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтердi) сатудан алынатын кiрiс деген шотқа суп шоттар ашады, яғни
7011 “Дайын өнiм”.
Товарлардың өзiндiк құны бухгалтерлiк корреспонденцияда дебет 301
кредитi бойынша 701, яғни толығырақ тоқталсақ:
Дт 301 Кт 701 — товарға табыс есептелiндi;
Дт 801 Кт 222 – товар есептен шығарылды;
Дт 441 Кт 301 – сатқан товарлар бойынша түсуге тиiстi қаражаттар есеп
айырысу шотына түстi;
Дт 451 Кт 701 – товарлар бойынша выручка кiрiстелiндi;
Дт 801 КТ 222 — өзiндiк құн есептен шығарылды.
Ұйым мiндеттi түрде резерв жасау керек. Резерв кәсiпорынның пайдасы
есебiнен жасалады. Резерв — капиталды жинақталған сома көбiнесе төтенше
жағдайлар болған уақытта және дебиторлық борыш өтелiнбеген жағдайда
қолданылады. Күмәндi қарыздар бойынша резервтi есептегенде 311 “Күмәндi
талаптар жөнiндегi резервтер” шот қолданылады, яғни корреспонденция 301
“Алуға арналған есептеулер” және 821 “Жалпы және әкiмшiлiк шығындар” шоттар
бойынша жүргiзiледi. Дебиторлық қарыз үш жыл өткенше төленбесе, онда ол
резервтi капитал есебiнде төленiледi. Яғни резервтiң құрылуы дебет 821
кредит 311, ал резервтi пайдаланғанда дебет 311 кредит 301 деген
корреспонденция берiледi. Қолданылмаған резерв сторна әдiсiн қолдану арқылы
дебет 821 кредит 311 түрiнде көрсетiледi.
Негiзгi құралдар есебi кәсiпорында БЕС №6 “Негiзгi құралдар есебi” және
методикалық нұсқауларға сәйкес жүргiзiледi. Бухгалтерлiк есепте негiзгi
құралдарға — өндiрiсте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын, өзiнiң бастапқы
құның заттай пiшiнiн сақтай отырып, құнын шығарылған өнiмге, орындалған
жұмысқа, көрсетiлген қызметке бiртiндеп бөлiп-бөлiп есептелген
амортизациялық аударым мөлшерiнде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни
материалдық активтердi айтамыз. Бухгалтерлiк есеп бойынша негiзгi құрал 123
“Машиналар мен жабдықтар, берiлiс құрылғылары”, 124 “Көлiк құралдары”, 125
“Өзге де негiзгi құралдар” деген шоттар қолданылады.
Амортизацияны есептеген кезде негiзгi құралдардың барлық түрлерiне
тура жолды әдiс қолданылады. Бухгалтерлiк есепте 132 “Машиналар мен
жабдықтардың, берiлiс құрылғыларының тозуы”, 133 “Көлiк құралдардың тозуы”,
134 “Өзге де негiзгi құралдардың тозуы” деген шоттарда есептелiнедi. Сондай-
ақ Салық кодексiнiң 20 бет. “Амортизациялық аударымдар және негiзгi
құралдар бойынша шегерiм” бөлiмiне сәйкес жүргiзiледi. Айта кететiн жағдай
негiзгi құралдардың iшiнде “Мерседес-Бенц” машинасына амортизацияны
есептеген кезде жеделдетiлген әдiс қолданылады. Өйткенi кәсiпорында
машинаны максималды түрде қолдануда, себебi ұйым баспа өнiмдерiмен
айналысқандықтан, журналдар мен газеттердi тарату кезiнде машина кеңiнен
қолданылады.
Негiзгi құралдар бойынша инвентаризация жылына бiр рет 1 қарашада
жүргiзiледi. Комиссия мүшелерiн ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тiң басшысы
тағайындайды. Негiзгi құралдардың бастапқы құнына сатып алу құны, жеткiзу
құны, орнату құны, монтаждау, сақтандыру құны және т.б. да кiргiзiледi.
Негiзгi құралдарды кiрiске алғанда №НҚ-1 “Қабылдау-тапсыру актiсi”
толтырылады және комиссияның шешiмi бойынша актқа қосымша ретiнде
техникалық документ (паспорт) тiркелiнедi. Сондай-ақ мынадай
корреспонденция жазылады:
Дт 123-125 Кт 671, 687 – накладной немесе счет-фактура бойынша НҚ
кiрiске алу.
Сатып алынған негiзгi құрал бойынша қосылған құнға салынған салыққа
төмендегiдей корреспонденция беремiз:
Дт 331 Кт 671, 687.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғамда негiзгi құралдарды iске
асыру президенттiң келiсiмiмен жүргiзiледi.
Негiзгi құралдарды бiреуге берген кезде немесе сатқан кезде №НҚ-1
“Қабылдау-тапсыру актiсi” үш дана етiлiп толтырылады. Бiрiншi данасы –
берген кәсiпорында, екiншi данасы – алған кәсiпорынға, ал үшшi данасы –
хабарлау немесе акцепттелiнедi. Негiзгi құралдардың баланстық құны бойынша
келесiдей корреспонденция жазылады:
Дт 842 “Негiзгi құралдардың iстен шығуы бойынша шығыстар” Кт 123-125.
Негiзгi құралдарды есептен шығарған кезде оларға есептелiнген
амортизацияға келесiдей корреспонденция берiледi:
Дт 132-134 “Негiзгi құралдардың тозуы” Кт 123-125.
Сондай-ақ негiзгi құралдарды есептен шығарған кезде жарамды
бөлшектерiн есепке алуға болады, сондықтан оларға мынадай корреспонденция
берiледi: Дт 205 “Қосалқы бөлшектер” Кт 722 “ Негiзгi құралдардың iстен
шығарылуынан алынатын табыс”.
Жылдын аяғында негiзгi құралдарды есептен шығарған кезде шығын Дт 571
Кт 842 және табыс Дт 722 Кт 571 деген корреспонденция көрсетiледi.
Материалдық емес активтердiң есебi БЕС №28 10 қырқүйекте 1999 ж.
№490 Минфинмен бекiтiлген және типтiк жоспар кестесiндегi 10-шы
“Материалдық емес активтер” және 11-шi “ Материалдық емес активтердiң
амортизациясы” деп аталатын бөлiмшеге сәйкес жүргiзiледi. Материалдық емес
активке белгiлi бiр нақтылы табиғи пiшiнi жоқ, бiрақ қандайда бiр бағаға,
құнға бағаланатын болғандықтан ұйымға үнемi, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша
табыс әкелеп тұратын активтердi айтамыз. Материалдық емес активтер бастапқы
құнымен бағаланады. Амортизациялық аударымдар әрбiр объект бойынша жеке-
жеке есептеледi.
Тауарлық-материалдық қорлар есебi Қазақстан Республикасының
бухгалтерлiк есебiнiң №7 стандартына сәйкес жүргiзiледi, яғни Минфиннiң 13
қараша 1996 ж №3 бекiткен. Товарлардың өзiндiк құны сатып алу құны бойынша
және баж салығы, кеден салығы, транспорттық шығындар, жеткiзу шығындары
және т.б. шығындар бойынша анықталады.
Бухгалтерлiк есепте сатып алынған тауарлар есебi 222 “Алынған
тауарлар” деген шотта есептелiнедi. Баспа өнiмдерi бiзге көбiнесе
Ресейдегi “Издательский Дом бурда” кәсiпорнынан авиатранспорттық және үлкен
көлiктермен жеткiзiледi. Бiзге келмес бұрын кедендiк бақылаудан өтедi,
сосың складка апарылады, кiрiске алынады, содан кейiн барып өткiзiледi.
Баспа өнiмдерiнiң, яғни журналдардың өзiндiк құны рессейлiк рубльмен
көрсетiлген. Сондықтан бiз оны кiрiске алған кезде Ұлттық Банк бекiткен сол
күндегi теңге айналдырамыз.
Сатып алынған тауардың құнына қосылмаған шығындар 821 “Жалпы және
әкiмшiлiк” шығындар есебiнен кетедi.
Өткiзу бойынша кеткен шығындар 811 “Дайын өнiмдi (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтердi) сату жөнiндегi шығыстар” шотына апарылады. Бұған көбiнесе
жарнама шығындары жатқызылады. Шығындарды есептен шығару акт негiзiнде
жүргiзiледi. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғамының президентiнiң
келiсуiмен.
Шетелдiк валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлiк есепке алудың №4 “Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп” және №9 “Шетелдiк валютадағы операцияларды есепке
алу” – деп аталатын стандартқа сәйкес жүргiзеледi.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғам “Алматы сауда – қаржы”
банкiнде Алматы қаласында валюталық шоты бар. 43 (Валюталық шоттағы
ақшалар, яғни ресейлiк рубль және АҚШ-тың доллары номиналдық құны бойынша);
431 (ел iшiндегi валюталық шоттағы ақша, оның iшiнде ресейлiк рубль және
АҚШ-тың доллары); 431-1 (АҚШ доллар түрiндегi ақшасы); 431-2 (рессейлiк
рубль). Сатып алу және сату бойынша курстық айырма 431 шотта көрсетiледi,
яғни корреспонденция берген кезде 725 “Бағамдар айырмашылығынан алынатын
табыс” және 844 “ Бағам айырмасы бойынша шығыстар” шоттары бойынша
берiледi. Курстық айырма қаржылық есеп берген кезде табыс немесе шығын
ретiнде көрсетiледi.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтiк табыс салығы бойынша есеп
БЕС №11 “Табыс салығы” бөлiмiне сәйкес жүргiзiледi. Салық талаптары мен
бухгалтерлiк талаптар арасында үнемi айырмашылықтар болып отырады. Көбiнесе
бухгалтерлiк табыс пен салық табысы арасында айырма болып отырады. Әсiрiсе
шығындарға байланысты. Оларға:
— iс-сапарға кеткен шығындар;
— курстық айырма;
— айып пұл санкциялары.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтiк табыс салығы шығындарға
жатқызылады да сол отчеттық кезенде есептеледi, яғни Дт 851 “Корпорациялық
табыс салығы бойынша шығындар” Кт 631 “Төленетiн корпорациялық табыс
салығы”. Бухгалтерлiк табыс — табыс пен шығынның айырмасы түрiнде
есептелiнедi, яғни бухгалтерлiк стандартқа сәйкес.
Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп. Мiндеттi түрдегi жинақтаушы
зейнетақы қоры “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлiк қоғамда 20 маусым
1997 жылы №136-1 “Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы қоры”
деген заңға сәйкес жүргiзiледi. Ұйымда әрбiр жұмысшы бойынша зейнетақы
есептелiнедi.

2-òàðàó. µÉÛÌÄÀÐÄÀ±Û À²ØÀËÀÐÄÛ³ ÅÑÅÁI

2.1 µéûìäàðäà¹û êàññà îïåðàöèÿëàðûíû åñåáií ½éûìäàñòûðó

Әрбiр кәсiпорындар мен фирмалардың, шаруашылық ұйымдардың қолда бар
нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерiнiң кассасы болуы керек. Касса
арнайы жабдықталған, яғни еденi мен төбесiнен ешқандай адам кiре
алмайтындай етiп жабдықталған, терезесiнен ешқандай адам кiре алмайтындай
етiп жабдықталған, терезесi мен есiгiне темiрден тор қойылған және дыбыстық
белгi беретiн қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлi
материалдарымен қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етедi.
Кассадағы нақты ақша қаражаттары кассирдiң мөрi сургуч арқылы басылып
жабылатын сейфте немесе темiр шкафта сақталынуы тиiс. Бұл сейфтiн кiлтi мен
сургуч басатын мөр кассирде, ал кiлттiң екiншi данасы белгiленген ыдысқа
салынып, аузы жабылып, кассирдiң мөрi басылып, кәсiпорын яғни ұйымның
басшысында сақталады. Кассир жұмыс күнiнiң соңында кассаның тиiстi
жерлерiне (есiгiне) мөр таңбасын басып, күзетшiге тапсыруы тиiс. Кассадағы
ақшаның түгелдiлiгiне жұмысқа деген немқұрайлықпен салақтық салдарынан
кәсiпорынның, ұйымның шеккен зардабына әдейi қастандықпен немесе арам
ниетпен iстелген әрекет негiзiнде кәсiпорынға, ұйымға келтiрiлген
шығындарға касса қызметкерi, яғни кассир толық жауап бередi. Кәсiпорындар
мен ұйымдарда кассирлiк жұмысқа қызметкердiң тағайындалғаны орналасқаны
жайлы бұйрық шыққанннан кейiн касса қызметкерi касса операцияларымен
таныстырып, кәсiпорын яғни шаруашылық ұйымдарымен кассир арасында жеке
материалдық жауапкершiлiкке келiсiм шарт жасалуы керек. Кәсiпорын, мекеме
немесе ұйым өздерiнiң есеп айрысу шотынан нақты ақшаны сол есеп айрысу шоты
ашылған банк мекемесi берген чек кiтапшасы ғана ала алады. Банк мекемесiнен
нақты ақша алу үшiн кәсiпорынның, ұйымның қызметкерi чек кiтапшасындағы
парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы
отырған, яғни кәсiпорынның, ұйымның жұмсауға тиiстi нақты қаражаттарының
сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатыны жазылып көрсетуi тиiс.
Толтырылған чекке кәсiпорынның, ұйымның бас бухгалтерi қол қойып осы
ұйымның мөрi басылады.
Яғни айтып кеткендей, ақша қаражаттарын сақтау қабылдау мен беру үшiн әрбiр
шаруашылық жүргiзушi ұйымның кассасы болады.
Касса орналасқан үй-жайы кассалардың техникалық жағынан берiктiгi және
өрттен-сақтау сигнализация құралдарымен жарақтандыру жөнiндегi талаптарға
сәйкес оқшаулануға әрi жабдықталуға тиiс. Осыдан кейiн ғана оның
материалдық толық жеке дара жауапкершiлiгi туралы онымен шарт жасалынады.
Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдердi беру үшiн ұйым басшысының жазбаша
бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық
толық жеке дара жауапкершiлiгi туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебi 45 – “Кассадағы қолма-қол ақша” бөлiмшесiнiң
активтi жинақтаушы шоттарында:
451 – “Кассадағы ұлттық валюта түрiндегi қолма-қол ақша” және
452 – “Кассадағы шетелдiк валюта түрiндегi қолма-қол ақша” шоттарында
жүргiзiледi.
“Кассадағы ұлттық валюта түрiндегi қолма-қол ақшаның” есебi Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкiсi бекiткен кассалық операцияларды жүргiзу
тәртiбiне сәйкес жүргiзiледi. (24 БЕС).
Кассаға қабылдау кассаның кiрiс ордерлерi бойынша жүзеге асырылады,
оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе
заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабалдағаны
туралы түбiртек берiледi. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир “Төлем
таңбаларын анықтау тәртiбiн” басшылыққа алуға мiндеттi. Кассаға
қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерiмен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиiсiнше рәсiмделген төлем тiзiмдемелерiмен ақша
беруге жазылған өтiнiшпен, шоттармен және басқа да құжаттармен
рәсiмделедi. Егер касса шығыс ордерлерiне қоса тiркелген құжаттарда ұйым
басшысының рұқсат берiлген қолы болса, ордерге оның қол қоюы мiндеттi емес.
Жекелеген адамға кассаның шығыс ордерi бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлiгiн көрсетудi талап етедi.
Алушы касса ордерiне қол қояды және алған сомасын: теңгенi – жазумен,
тиынды- сандармен көрсетедi.
Сенiмхат бойынша берiлген ақша жағдайында касса шығыс ордерiнде ақшаны
алуға сенiм бiлдiрiлген адамның тегi, аты мен әкесiнiң аты көрсетiледi.
Егер ақша төлем тiзiмдемесi бойынша жүргiзiлетiн болса, ол тiзiмдемеге:
“Сенiмхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордерiне
немесе ведомостқа қоса тiркейдi.
Кiрiс және шығыс касса ордерлерi мен оның орынына жүретiн құжаттарды
бухгалтерия дәл әрi айқын етiп сиямен немесе түтiкше қаламмен жазып бередi.
Жалақы, уақытша еңбекке қабiлетсiздiгi жөнiндегi жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тiзiмдемесi бойынша таратылады, оның қос бетiнде ақша
беретiн мерзiмi мен оның жалпы сомасы көрсетiледi және оған басшы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейiн үш күн өткен соң, кассир төлем
тiзiмдемесiне еңбек ақысы бойынша тиесiлi сомасын алған адамдардың аты-
тегiнiң тұсына мөртабан соғады немесе “Депозитке салынды” деп қолымен жазып
белгi соғады, берiлмеген сома төленбеген жалақы тiзiмiне енгiзiледi;
тiзiмдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиiстi сома жөнiнде
жазылады. Егер төлемдi кассир емес, уәкiлдiк алған адам жасайтын болса,
төлем тiзiмдемесiнде: “Тiзiмдеме бойынша ақша таратқан “деген жазу
жазылады. Касса ордерлерiнде өшiрiп жазуға, бүлдiруге және түзетуге жол
берiлмейдi.
Жазылған касса ордерлерi немесе олардың орнына жүретiн құжаттар кiрiс
және шығыс касса құжаттарын тiркеу журналында тiркеледi, ол кiрiс және
шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетiледi: кiрiс
және шығыс ордерiнiң толтырылған күнi мен нөмiрi, кассаға түскен және
жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, iс-сапарға төленген
және басқа да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетiледi. Егер ақша
қаражаттарының нысаналы мақсаты туралы деректердi машинограмма түрiнде
алатын болса, кiрiс және шығыс касса құжаттарын тiркеу журналында тек
құжаттың толтырылған күнi, нөмерi мен сомасы көрсетiледi.
Касса ордерлерi бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың
рәсiмдеген күнiнде ғана жүргiзiледi. Ордердi алған кассир басшы мен бас
бухгалтердiң колдарын; олардың дұрыс рәсiмделуiн; ордерлерде көрсетiлген
қосымшалардың болуын тексеруге мiндеттi. Операциялар жүргiзiлiп болғаннан
кейiн ордерге кассир қол қояды, ал оған тiркелген қосымша құжаттарға штамп
басылады немесе жазумен: күнiн, айы мен жылын көрсете отырып “Алынды”
немесе “Төлендi” деп белгi соғады.
Касса операцияларының есебiн кассир Касса кiтабында (ү.№КО-4)
жүргiзедi, ол нөмерленуге, тiгiлуге және оған сүргi салынуға тиiс; ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кiтабының әрбiр парағы тең екi бөлiктен тұрады. Олардың бiрiн
(көлбеу сызықпен) кассир бiрiншi дана ретiнде толтырады және кiтапта
қалады; екiншiсi (көлбеу сызықсыз) көшiргi қағаз арқылы бергi және сыртқы
бетiн толтырады. Ол кассирдiң есебi ретiнде парақтың жыртпалы бөлiгi болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлiгiнiң
бет жағынан басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлiгi кiтапта қалатын
бөлiгiне сай келетiндей етiп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейiн
жазу үшiн жыртылатын парақтың бөлiгiн жыртылмайтын бөлiгiнiң бет жағына
салып, парақтың жыртылмайтын бөлiгiнiң сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен
жазуды одан әрi жалғастырады.
Есеп бланкiсi операциялар аяқталғанға дейiн бiр күн бойы жыртылмайды.
“Соның iшiнде жалақыға “ деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалақыға арналған төлем тiзiмдемелерi бойынша сомасы да
көрсетiледi.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебi 3-5 күнде бiр рет
жасалуы мүмкiн. Касса кiтабында ақшаның кiмнен алынғаны және кiмге
берiлгенi жөнiндегi құжаттың нөмiрi, корреспонденцияланған шоты, сомасы
(кiрiс, шығыс) көрсетiледi. Күн сайын, жұмыс күнiнiң аяғында кассир
берiлген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейдi.
Өшiру мен ескертiлмеген түзетулер енгiзуге кiтапта жол берiлмейдi.
Түзетулерге кассир мен бас бухгалтердiң қол қойылуы керек.
Кассирдiң есебiнде корреспонденцияланатын шоттарға белгi жасалады,
содан соң оның деректерi 451 – “Кассадағы ұлттық валюта түрiндегi қолма-қол
ақша” шотының дебетi мен кредитi бойынша машинограммаға немесе есеп
регистрлерiне көшiрiледi.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредитi мен дебетi
есебiн кассир жүргiзiледi. Бiрыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары бiрiктiрiледi. Айдың аяғында есептi айдан кейiнгi бiрiншi
жұлдызына регистрлердегi қалдық шығарылады, ол кассирдiң есебiне және Бас
кiтаптағы 451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиiс.
Ұйымның оперативтiк кассасындағы қолма-қол ақшаның есебi. Қоғамдық
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсiпорындарының ерекшелiгiне байланысты
олардан түсетiн түсiмнiң басым көпшiлiгi қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетiндiктен, оларға оперативтiк кассасының есебiн жүргiзуге тура келедi.
Оперативтiк касса, әдетте, сауда залында орналасады. №10346 тамызда шыққан
Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен
есеп айрысатын барлық шаруашылық жүргiзушi ұйымдардың (әсiресе, сауда және
қызмет көрсететiн кәсiпорындар) Ереже бекiтiлген. Аталған ережеде тыңшылық
жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын енгiзудi ұсынған болатын.
Тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасының көмегiмен есептеудi
жүзеге асыратын шаруашылық жүргiзушi ұйым тауарын сатып алушыларға
бақылаушы – кассалық машинаның чегiн беруге мiндеттi, өйткенi ол сатушы
мен сатып алушының арасындағы алып-сату келiсiм-шарты бойынша
мiндеттемелердiнiң орындалуын қуаттайды.
Кассалық аппараттарды мiндеттi түрде салық органдарында тiркеуден
өткiзедi. Оны тiркеуден өткiзу үшiн келесiдей құжаттарды ұсыну керек: арыз,
заңды тұлғаның мемлекеттiк тiркеуден өткенi туралы куәлiгiнiң көшiрмесi,
БКМ (бақылаушы – кассалық машина) паспорты; қолма-қол ақшаны тiркейтiн
журналы т.б. Салық органдары арыз бланкiсiнiң дұрыс толтырылғанын және БКМ-
ның белгiленген талапқа сәйкес келетiндiгiн тексерiп есепке қояды, сосын
тыңшылық жадысы бар бақылау машинасына карточкасын бередi. БКМ-ның
пайдалану мерзiмi бiткен соң салық органына қайтарылады. БКМ қондырған
кезде салық органының өкiлеттi инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын
қондырғыға пароль енгiзедi. Пароль шаруашылық жүргiзушi ұйымда тiркеуден
өткен салық органдарында сақталады.
Кәсiпорын кассына түскен түсiмдi өткiзгенде – 451 шоты дебеттеледi де,
ал 451 шоттының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша” субшоты
кредиттеледi.
Сондай-ақ кассаның кiрiсi бойынша операциялар №1 саныды журнал-
ордердiң ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелiнiп жүргiзiледi.
Мен äèïëîì æ½ìûñûí æàçó ¾øií ìàòåðèàëäàðû ïàéäàëàíûëûï îòûð¹àí “Бурда
– Алатау – Пресс” жабық акционерлiк қоғамда á½ë æî¹àðûäà àéòûë¹àí
ò¸ðòiïòåðäi áàðëû¹û ñàºòàëûí¹àí. ʸñiïîðûííû êàññàñû òèiñòi ò¾ðäå
æàáäûºòàë¹àí á¼ëìåäå îðíàëàñòûðûë¹àí. Ұйымдағы êàññà îïåðàöèÿëàðû åñåáiíi
ä½ðûñ æ¾ðãiçiëóiíå êàññèð òîëûº æàóàï áåðåäi. Ñîíûìåí ºàòàð áàñ áóõãàëòåð
îíû æ½ìûñûí ê¾íäåëiêòi òåêñåðiï, áàºûëàï îòûðàäû. Òîëòûðûëàòûí º½æàòòàðäû
áàðëû¹û êîìïüþòåðäå æ¾ðãiçiëåäi.

Кесте 2.1
Êàññà àºøà ºàðàæàòû øîòû áîéûíøà
æ¾ðãiçiëåòií îïåðàöèÿëàð

№ Îïåðàöèÿëàðäû Äåáèòòåëå- Êðåäèòòåëå-
ìàçì½íû òií øîò òií øîò
1 2 3 4
1 Ò¾ñóãå òèiñ äåáèòîðëûº áîðûø ñîìàñû
êàññà¹à êåëiï ò¾ñòi 451, 452 301
2 Àëûí¹àí âåêñåë áîéûíøà ò¾ñóãå òèiñ
äåáèòîðëûº áîðûø ñîìàñû ұйымның 451, 452 302
кассасына êåëiï ò¾ñòi
3 Åíøiëåñ, ò¸óåëäi ñåðiêòåñòiêòåðäi
áåðåøåê àºøà ºàðàæàòòàðû ұйымның 451, 452 321-322
кассасына êåëiï ò¾ñòi
4 Åñåïòåëiíãåí сыйақылар áîéûíøà àëûíó¹à
òèiñ äåáèòîðëûº áîðûø ñîìàñû ұйымның 451, 452 332
кассасына êåëiï ò¾ñòi.
5 Åñåï áåðóãå òèiñòi àäàìäàðäû á½ðûí
àâàíñ ðåòiíäå àë¹àí, æ½ìñàëûíáà¹àí 451, 452 333
(æ½ìñàëûí¹àííàí ºàë¹àí) àºøà
ºàðàæàòòàðû ұйымның êàññàñûíà
ºàéòàðûëäû.
6 ƽìûñøû-ºûçìåòêåðëåðãå àðòûº ò¼ëåíãåí
åáåê àºû ñîìàñû ұйымның кассасына 451, 452 333
êåëiï ò¾ñòi
7 Çàäû ò½ë¹àëàð ìåí æåêå àäàìäàðäû
áåðåøåê ºàðûçû êàññà¹à êåëiï ò¾ñòi 451, 452 333, 334
8 Àëûíó¹à òèiñòi æàë ò¼ëåìi êàññà¹à êåëiï451, 452 334
ò¾ñòi.
9 ²ûçìåò ê¼ðñåòóøiëåð ìåí ºîþøû
ìåðäiãåðëåðãå àâàíñ ðåòiíäå áåðiëãåí 451, 452 351, 352
ñîìàíû àðòû¹û ұйымның êàññàñûíà
ºàéòàðûëäû.
10 Êåëiï ò¾ñóãå òèiñòi æîëäà¹û àºøà
ºàðàæàòòàðû êàññà¹à êåëiï ò¾ñòi. 451, 452 411
1 2 3 4
11 Áàíêòåãi àðíàóëû øîòòàðäàí ұйымның 451, 452 421-424
êàññàñûíà êåëiï ò¾ñêåí ñîìàëàð
12 Áàíêòåãi âàëþòàëûº øîòòàðäàí ұйымның
êàññàñûíà êåëiï ò¾ñêåí ñîìàëàð 452 431, 432
13 Åñåï àéûðûñó øîòûíàí ұйымның êàññàñûíà
àëûí¹àí ñîìàëàð¹à 451 441
14 Æàð¹ûëûº ºîðäû òîëòûðó ¾øií ¾ëåñ
ºîñóøûëàðäàí ºîëìà-ºîë êåëiï ò¾ñêåí 451, 452 511
àºøà ºàðàæàòòàðû.
15 Ұйымның ñàòûï àë¹àí ¼ç ìåíøiãiíäåãi
àêöèÿñûí ºàéòà ñàòóäàí ò¾ñêåí òàáûñ 451, 452 521
êàññà¹à êåëiï ò¾ñòi.
16 Áàíê æ¸íå áàíêòåí òûñ ìåêåìåëåðäåí
íåñèå ò¾ðiíäå àëûí¹àí ñîìàëàð ұйымның 451, 452 601-603
кассасына êåëiï ò¾ñòi.
(¾é-æàé ñàëó ¾øií áåðiëãåí)
17 Àëäà¹û êåçåíi (óàºûòòû) òàáûñòàðûíà
æàòàòûí ñîìà ұйымның кассасына êåëiï 451, 452 611
ò¾ñòi.
18 Äàéûí ¼íiìäåðäi ñàòóäàí àëûíàòûí àºøà
ºàðàæàòû ұйымның êàññàñûíà êåëiï ò¾ñòi 451, 452 701
19 Òàóàðëàðäû ñàòóäàí àëûíàòûí àºøà
ºàðàæàòû ұйымның êàññàñûíà êåëiï ò¾ñòi 451, 452 701
20 Ìàòåðèàëäû åìåñ àêòèâòåðäi ñàòóäàí
àëûíàòûí ñîìà ұйымның êàññàñûíà êåëiï 451, 452 721
ò¾ñòi
21 Íåãiçãi º½ðàëäàðäû ñàòóäàí àëûíàòûí
ñîìà ұйымның êàññàñûíà êåëiï ò¾ñòi 451, 452 722
22 ²½íäû (áà¹àëû) ºà¹àçäàðäû ñàòóäàí
àëûíàòûí ñîìà ұйымның êàññàñûíà êåëiï 451, 452 723
ò¾ñòi
23 ²½íäû (áà¹àëû) ºà¹àçäàðäàí àëûíàòûí
äèâèäåíäò, ïàéûç ò¾ðiíäåãi òàáûñòàð 451, 452 724
ñîìàñû ұйымның êàññàñûíà êåëiï ò¾ñòi
24 Æà¹ûìäû áà¹àìäûº àéûðìà¹à áàéëàíûñòû
àëûíàòûí òàáûñ ñîìàñû ұйымның êàññàñûíà452 725
êiðiñ åòiëäi
25 Àòºàðóøû îðãàíäàðäû ñóáñèäèÿ ðåòiíäå
áåðãåí àºøà ºàðàæàòû ñîìàñû ұйымның 451, 452 726
êàññàñûíà êåëiï ò¾ñòi
26 Äåìåóøiëåðäåí ê¼ìåê ðåòiíäå êåëãåí àºøà
ºàðàæàòû ñîìàñû ұйымның êàññàñûíà êåëiï451, 452 727
ò¾ñòi

27 Ñàºòàíäûðó êåëiñiì øàðòûíà ñ¸éêåñ 451, 452 862 … жалғасы