Астық нарығы | туралы қазақша

Белгілі болғандай, астық әлемдік азық-түлік өндірісінің алғашқы негізгісі және басты құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Дәнді дақылдар түсімінің саны мен сапасына көп жағдайда бүкіл адамзаттың көңіл-күйі байланысты. Әлемнің көптеген елдерінде әлеуметтік шиеленіс деңгейі, сондай-ақ осы елдер арасындағы саяси жағдай да ғаламшардағы адамдардың бір бөлігі аштық немесе нанмен қамтамасыз етілетініне байланысты. Жалпы алғанда, дәнді дақылдар алғашқы стратегиялық өнім және мұнай мен газ сияқты өнімдердің маңызы өлшенетін тауар болып табылады. Дегенмен, барлығы өзара байланысты. Егер мұнай мен газды машиналар мен құрылымдармен қозғаса, онда астықты адамдар қозғайды, ал оның кемшілігі адам массасын мүлдем күтпеген бағытта бағыттай алады.

Астық нарығының бір ерекшелігі бар-бір жылдан бері оның бағасы үлкен амплитудамен ауытқуы мүмкін. Бұл не? Өйткені, бір қарағанда, бағаның ұзақ мерзімді және өте тұрақты өсуі үшін барлық алғышарттар бар: жер тұрғындары жыл сайын 80 млн.адамға ұлғайып келеді, сонымен қатар жыл сайын биоотын өндірушілер тарапынан астыққа сұраныс артуда. Дегенмен, осы факторларға қарамастан, астық нарығында елеулі сәйкессіздік сақталуда. Тек бір маркетингтік жыл ішінде астықтың бағасы 1,5-2 есе көтерілуі немесе төмендеуі мүмкін. Кейбір экспорттаушы елдерде дәнді дақылдарға өсіп келе жатқан әлемдік сұраныс кезінде астықтың едәуір артық мөлшері сақталуда, бұл өндірушілерге егістікті қысқартуға мәжбүр етеді, ал сала инвестициялар үшін тартымдылығы аз болады.

БҰҰ жанындағы Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының болжамына сәйкес биыл аштық саны 1 млрд.адамнан асуы мүмкін. Әсіресе, бұл Азия мен Африканың әлсіз дамыған елдеріне қатысты, олардың есебінен халықтың өсуі жүріп жатыр. Екінші жағынан, мысалы, тек Ресейде ғана биылғы жылы Ауыспалы астық қоры әртүрлі бағалаулар бойынша 13-20 млн.тоннаға жетті. Дәнді дақылдардың өсіп келе жатқан өндірісі астық тұтынушылардың бір бөлігінің төлем қабілетсіздігіне итермелейді. Нәтижесінде нарықта астық артығы қалып отыр және оның бағасы құлдырауда. Ауыл шаруашылығы өндірушілері шығынға ұшырап, сандық және сапалық өсу туралы айтпағанның өзінде, өз бизнесін қайта өндіру режимінде инвестициялау мүмкіндігін жоғалтады.

1. Әлемдік астық нарығы: негізгі өндірушілер мен тұтынушылар.

Әлемдік нарықта дәнді дақылдардың негізгі түрлері бидай, арпа, сұлы, жүгері, күріш, қарақұмық және бұршақ болып табылады. Қазіргі уақытта әлемдік астық нарығын бес негізгі экспорттаушы бақылайды: АҚШ, Канада, Австралия, Аргентина, ЕО. Негізгі «бес» экспорттаушылар тарапынан астықтың жиынтық экспорттық ұсыныстары әлемдік сауданың барлық көлемінің 84% — дан астамын құрайды. Астық нарығындағы жетекші жағдай АҚШ – қа беріледі, олардың үлесіне сауда көлемінің 28% келеді, одан әрі Канада – 17 %, Австралия және ЕО – 15% және Аргентина-11% келеді.

Ауыл шаруашылығы министрі Алексей Гордеевтің ақпараты бойынша, 2008 жылдың маусым айында Ресей бидай экспорты бойынша әлемде 3-ші орынды иеленіп, астық өндіруші елдердің бестігіне кірді.

АҚШ

АҚШ ірі астық экспорттаушысы болып табылады. Құрама Штаттардың егіс алқаптарының үштен бірі шетелге сату үшін арнайы себіледі. АҚШ-та дәнді дақылдардың арасында жүгері мен бидай жетекші орын алады, олардың басым бөлігі экспортқа түседі.

АҚШ жүгері өндірушісі ретінде көшбасшылықты бұрыннан сақтайды. АҚШ-та 267,5-331,2 млн. тонна жүгері өндіріледі,бұл бүкіл әлемдік жүгері жинау жартысын құрайды. 44,5-61,9 млн тонна экспортқа шығарылады,ал көп бөлігі ішкі тұтынуға жұмсалады, ол 230,7‑261,7 млн тоннаны құрайды. 0,3-0,5 млн тоннаға дейін импортталады. Ауыспалы қорлар – 33,1‑45,5 млн тонна.

Бидайға берілген егіс көлемі 18,9-22,5 млн га құрайды. Осылайша, шамамен 49,2-68,0 млн тонна өндіріледі. Орта есеппен алғанда бір жартысы экспортқа (24,7‑34,4 млн тонна), екіншісі ел ішінде тұтыну үшін 28,6 – 34,3 млн тоннаны құрайды. 3,0-3,3 млн тонна импортталады. Ауыспалы қорлар 8,3-тен 17,8 млн тоннаға дейін ауытқиды.

Канада

Канада астықты экспорттаушы (бұл бидай, қара бидай, сұлы, арпа, жүгері, қарақұмық қоса алғанда, барлық негізгі дақылдарға қатысты) және әлемдік астық нарығындағы басты ойыншылардың бірі болып табылады. Осыған байланысты дәнді дақылдардың импорты аз ғана мөлшерді құрайды.

Бидай бойынша жалпы жинау орташа есеппен 16,2 млн. тоннадан 28,6 млн. тоннаға дейін өзгереді, бұл ретте 9,4-19,4 млн. тонна экспортқа шығады. Импорт 0,2-ден 0,4 млн тоннаны құрайды. Ішкі тұтынуға 6,3-9,0 млн тонна шығындалады. Елде бидай бойынша ауыспалы қорлар-4,8-9,7 млн тоннаны құрайды.

Арпа да экспортталатын маңызды дақыл. Арпа бойынша егіс көлемі 3,2-4,6 млн га құрайды. Ел 0,4-3,0 млн тонна экспортталады. Импорт елеусіз. Осы астық дақылдарын елдің ішкі тұтынуы 7,9‑11,6 млн.тоннаны құрайды. Ауыспалы қорлар-1,5-3,4 млн тонна.

Елдегі жүгері өндірісі орта есеппен 8,8-11,6 млн. тоннаны құрайды, бұл елдегі осы дақылды ішкі тұтынуды әрдайым жаппайды, ол 10,3-тен 13,8 млн.тоннаға дейін өзгереді, сондықтан жүгері жетіспейді.

Австралия
Австралия әлемдегі ірі астық өндірушілер мен экспорттаушылардың бірі болып табылады. Дәнді дақылдардың арасында бидайдың маңызы зор. Бидай бойынша егістік алқабы орташа 11,1 – 13,4 млн гектардан ауытқуда. Бидайдың өнімділігі климаттық жағдайларға байланысты жылдар бойынша әртүрлі және 0,9-ден 2,1 тонна / га-ға дейін құрайды.

Орташа алғанда жалпы бидай жинау 10,1 (құрғақ жылдары) бастап 26,1 млн.тоннаға дейін құрайды. Экспорт-7,5 млн тоннадан 18,0 млн тоннаға дейін. Импорт — 0,1‑0,3 млн тонна. Ел ішінде тұтыну-5,3-6,5 млн тонна. Ауыспалы қорлар 3,2-9,6 млн тоннаны құрайды.

Арпа бойынша егістік көлемі 3,5-4,6 млн га.құрайды. Экспорт-1,9-6,4 млн тонна, әлемдік конъюнктураға байланысты. Ел ішіндегі тұтыну 2,2-3,8 млн тоннаны құрайды. Ауыспалы қорлар-0,6-2,7 млн тонна.
Басқа да дәнді дақылдардың арасында жүгері (негізінен Жемге пайдаланылады), құмай (дәнге және жемге өсіріледі), тритикале (қара бидай және бидай будандары), ал майлы дақылдардан – жер жаңғағы, күнбағыс, сафлор, рапс, канол, соя бөлінеді.

Аргентина

Аргентина дәстүрлі түрде әлемдік жетекші өндірушілер мен астық пен ұн экспорттаушылардың бірі болып табылады, алайда көрші Бразилиядағы ең үлкен экспорт нарығындағы ауытқуларға байланысты.

Бидай бойынша егістік алқабы 4,2 — тен 6,8 млн га дейін құрайды. Экспорт-4,3-11,8 млн тонна. Ел ішінде тұтыну-4,9-5,5 млн тонна. Ауыспалы қорлар 0,3-1,5 млн тоннаны құрайды.

Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі салмақты бөлігі жүгері алады. Өнімділігі 5,5-8,0 тонна / га. өндіріс 14,7-22,5 млн тонна, одан экспорт 9,0‑15,3 млн тонна. Ел ішіндегі тұтыну-4,1-7,5 млн тонна. Ауыспалы қорлар-0,2-1,7 млн тонна. Импорт елеусіз.

Еуропалық Одақ

Осылайша, БЭЖ‑де 110,6-150,5 млн тонна бидай өндіріледі. Оның ішінде ішкі тұтынуға 113,2‑ден 127,5 млн тоннаға дейін жұмсалады, 9,8‑20,1 млн.тонна экспортталады, ауыспалы қорлар 10,4-27,5 млн тоннаны құрайды. Бидай импорты 3,5 млн тоннадан 10,7 млн тоннаға дейін ауытқиды.
Арпа бойынша егіс көлемі 13,7-ден 14,7 млн га-ға дейін құрайды. Көп бөлігі ішкі тұтынуға жұмсалады, ол 54,1‑58,0 млн тоннаны құрайды. Экспорт 2,6-дан 7,2 млн тоннаға дейін ауытқиды. Шамамен 0,1-1,4 млн тонна арпа импортталады. Ауыспалы қорлар 5,7-11,1 млн тоннаны құрайды.

БЭЖ‑де жүгері бойынша жалпы жинау 47,7-66,5 млн тоннаны құрайды. Ішкі тұтыну-60,5-63,5 млн тонна. Шығымдылыққа байланысты импорт 2,5-тен 14,0 млн. тоннаға дейін өзгереді, экспорт 0,5-0,7 млн тоннаны құрайды. Ауыспалы қорлар-5,0-9,5 млн тонна.

Ресей

Ресей үлесіне әлемнің барлық егістік жерлерінің 10% келеді. Алқаптардың басым бөлігі бидайға пайдаланылады: 7,4‑10,6 млн га күздік жерге және 13,8–15,5 млн га орманға. Бидайдың жалпы түсімі орташа есеппен 34,1–ден 50,6 млн тоннаға дейін, өнімділігі 2,1-3,0 тонна 1 га-дан және 1,3 -1,6 тонна 1 га-дан сәйкесінше күздік және жаздық бидайдан келеді. Ел ішінде тұтынуға 36,4-44,2 млн тонна жұмсалады. 8,0-15,0 млн. тонна экспортталады. Импорт-0,3-1,3 млн тонна. Ауыспалы қорлар 2,3-7,1 млн тоннаны құрайды.

Күздік және жаздық арпа үшін егістік алқабы тиісінше 0,5 – 0,7 млн га және 8,6 – 9,7 млн.га. Күздік арпа өнімділігі 2,6 – 3,9 тонна/га, ал жаздық арпа 1,6 ‑ 1,9 тонна/га болғанда арпа жалпы жиыны 14,1 -19,5 млн тоннаны құрайды. Ішкі тұтынуға 15,5‑16,5 млн тонна келеді. 1,3-1,7 млн тонна арпа экспортталады. Импорт 0,2 млн тоннаны құрайды. Ауыспалы қорлар–1,0‑2,1 млн тонна.