Ақша капиталын жинақтау | туралы қазақша

Ақша капиталын жинақтау нарықтық экономикада маңызды рөл атқарады. Тікелей ақша капиталын жинақтау процесінің алдында оны өндіру кезеңі болады. Ақша капиталы құрылғаннан немесе жасалғаннан кейін оны өндіріске қайта жіберілетін бөлікке және уақытша босатылатын бөлікке бөлу қажет. Соңғысы, әдетте, кредит-қаржы институттары мен бағалы қағаздар нарығы несиелік капитал нарығында шоғырланатын кәсіпорындар мен корпорациялардың жиынтық ақшалай қаражатын білдіреді.

Бағалы қағаздарда ұсынылған капиталдың пайда болуы мен айналымы нақты активтер нарығының, яғни материалдық ресурстарды сатып алу-сату жүргізілетін нарықтың жұмыс істеуіне тығыз байланысты. Бағалы қағаздар (қор активтері) пайда болғаннан кейін Капиталдың бөлінуі сияқты болады. Бір жағынан, өндірістік қорлар ұсынған нақты капитал бар, екінші жағынан — оның бағалы қағаздарда көрсетілуі.

Капиталдың осы түрінің пайда болуы коммерциялық және өндірістік қызметтің күрделенуі мен кеңеюі салдарынан кредит ресурстарының барлық үлкен көлемін тартуға қажеттіліктің дамуымен байланысты. Осылайша, қор нарығы несие капиталы негізінде тарихи түрде дами бастайды, өйткені бағалы қағаздарды сатып алу ақша капиталының бір бөлігін қарызға беру ретінде өзгеше нәрсе емес дегенді білдіреді.

Бағалы қағаздар нарығы орындауға тиіс негізгі міндет ең алдымен кәсіпорындарға инвестициялар тарту үшін жағдайларды қамтамасыз ету, бұл кәсіпорындардың банктік несиелермен салыстырғанда арзан капиталға қол жеткізуі болып табылады

Бағалы қағаздар нарығы — қор нарығы) — бұл қаржы нарығының бір бөлігі (несие капиталы нарығымен, валюта нарығымен және алтын нарығымен қатар). Қор нарығында ерекше қаржы құралдары-бағалы қағаздар айналыста.

Бағалы қағаздар-бұл мүліктік құқықтарды куәландыратын, жүзеге асырылуы немесе берілуі тек оларды көрсеткен кезде ғана мүмкін белгіленген нысандағы құжаттар және деректемелер. Бағалы қағаздар бойынша осы мүліктік құқықтар қарызға ақша беруге және әртүрлі кәсіпорындар құруға, сатып алу-сатуға, мүлік кепіліне және т.б. байланысты бағалы қағаздар олардың иелеріне белгіленген кірісті алуға құқық береді. Бағалы қағаздарға салынған Капитал қор (жалған) деп аталады. Бағалы қағаздар-нарықта айналыстағы және мүліктік қатынастарды көрсететін ерекше тауар. Бағалы қағаздарды сатып алуға, сатуға, қайта сатуға, салуға, сақтауға, мұраға беруге, сыйлауға, айырбастауға болады. Олар ақшаның жекелеген функцияларын (төлем, есеп айырысу құралы) орындай алады. Бірақ ақшадан айырмашылығы олар жалпыға бірдей баламасы ретінде бола алмайды.

Бағалы қағаздар нарығы ұғымы, мақсаттары, міндеттері және функциялары

Бағалы қағаздар нарығының мақсаты — қаржы ресурстарын шоғырландыру және рыноктың әртүрлі қатысушыларының бағалы қағаздармен әр түрлі операциялар жасау жолымен оларды қайта бөлу мүмкіндігін қамтамасыз ету, яғни инвесторлардан бағалы қағаздар эмитенттеріне уақытша бос ақша қаражатының қозғалысында делдалдық жүзеге асыру. Бағалы қағаздар рыногының міндеттері:

— нақты инвестицияларды жүзеге асыру үшін уақытша бос қаржы ресурстарын жұмылдыру;

— әлемдік стандарттарға жауап беретін нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру;

— қайталама нарықты дамыту;

— маркетингтік зерттеулерді жандандыру;

— меншік қатынастарын трансформациялау;

— нарықтық тетікті және басқару жүйесін жетілдіру;

— мемлекеттік реттеу негізінде Қор капиталын нақты бақылауды қамтамасыз ету;

— инвестициялық тәуекелді азайту;

— портфельдік стратегияларды қалыптастыру;

— баға белгілеуді дамыту;

— дамудың перспективалық бағыттарын болжау.

Бағалы қағаздар рыногының негізгі функцияларына:

Есепке алу функциясы рынокта айналыстағы бағалы қағаздардың барлық түрлерінің арнайы тізімдерінде (тізілімдерінде), бағалы қағаздар рыногына қатысушыларды тіркеу, сондай-ақ сатып алу-сату, кепіл, трас, айырбастау шарттарымен ресімделген қор операцияларын тіркеу және т. б. міндетті есепте көрсетіледі.

Бақылау функциясы рынок қатысушыларының заңнама нормаларын сақтауына бақылау жүргізуді көздейді.

Сұраныс пен ұсынысты теңдестіру функциясы бағалы қағаздармен операциялар жүргізу жолымен қаржы нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігін қамтамасыз етуді білдіреді.

Ынталандыру функциясы заңды және жеке тұлғалардың бағалы қағаздар нарығына қатысушы болуға уәждемесі болып табылады. Мысалы, кәсіпорынды (акцияларды) басқаруға қатысу құқығын, кіріс алу құқығын (облигациялар бойынша пайыздарды, акциялар бойынша дивидендтерді), капиталды жинақтау мүмкіндігін немесе мүлік (облигация) иесі болу құқығын беру жолымен.

Қайта бөлу функциясы кәсіпорындар, мемлекет және халық, салалар және өңірлер арасында ақша қаражатын (капиталдарды) қайта бөлуден (бағалы қағаздар айналымы арқылы) тұрады. Федералдық, өлкелік, облыстық және жергілікті бюджеттердің тапшылығын мемлекеттік және муниципалдық бағалы қағаздар шығару және оларды іске асыру есебінен қаржыландыру кезінде кәсіпорындар мен халықтың бос қаржы ресурстарын мемлекет пайдасына қайта бөлу жүзеге асырылады.

Реттеуші функция әртүрлі қоғамдық процестерді реттеуді (нақты қор операциялары арқылы) білдіреді. Мысалы, бағалы қағаздармен операциялар жүргізу арқылы айналыстағы ақша массасының көлемі реттеледі. Рынокта мемлекеттік бағалы қағаздарды сату ақша массасының көлемін қысқартады,ал оларды мемлекеттің сатып алуы керісінше, бұл көлемді ұлғайтады.

Бағалы қағаздар нарығы нарықтық реттеу құралы ретінде маңызды рөл атқарады. Қор нарығының қосалқы функцияларына бағалы қағаздарды жекешелендіруде, дағдарысқа қарсы басқаруда, экономиканы қайта құрылымдауда, ақша айналымын тұрақтандыруда, инфляцияға қарсы саясатта пайдалануды жатқызуға болады.

Тиімді жұмыс істейтін бағалы қағаздар нарығы инвестициялық ресурстарды қайта бөлуге ықпал ете отырып, олардың неғұрлым табысты және перспективалы салаларда (кәсіпорындарда, жобаларда) шоғырлануын қамтамасыз ете отырып және сонымен бір мезгілде нақты айқындалған даму перспективасы жоқ салалардан қаржы ресурстарын алаңдата отырып, маңызды макроэкономикалық функцияны орындайды. Осылайша, бағалы қағаздар нарығы ақша жинақтарын инвестицияларға аударатын бірнеше ықтимал қаржы арналарының бірі болып табылады. Сонымен қатар бағалы қағаздар нарығы инвесторларға олардың жинақтарын сақтауға және көбейтуге мүмкіндік береді.

Бағалы қағаздардың бастапқы және қайталама нарықтары.

Бағалы қағаздардың бастапқы нарығы-бұл бағалы қағаздардың бастапқы эмиссиясы және бастапқы орналастырылуы жүргізілетін орын.Бастапқы нарықтың мақсаты бағалы қағаздардың бастапқы шығарылымын ұйымдастыру және оны орналастыру болып табылады. Бағалы қағаздардың бастапқы нарығының міндеттеріне:

1) уақытша бос ресурстарды тарту;

2) Қаржы нарығын жандандыру;

3) инфляция қарқынының төмендеуі.

Бастапқы нарық келесі функцияларды орындайды:

— бағалы қағаздарды шығаруды ұйымдастыру;

— бағалы қағаздарды орналастыру;

— бағалы қағаздарды есепке алу;

— сұраныс пен ұсыныс теңгерімін қолдау

— бағалы қағаздардың нарықтық құнын анықтау;

Бағалы қағаздардың қайталама нарығы-бастапқы эмиссияны және бастапқы орналастыруды қоспағанда, бағалы қағаздармен операциялардың көпшілігі жүзеге асырылатын қор нарығының неғұрлым белсенді бөлігі.Қайталама нарықтың мақсаты-бағалы қағаздарды бастапқы орналастырғаннан кейін оларды сатып алу, сату және басқа операцияларды жүргізу үшін нақты жағдайларды қамтамасыз ету.

Бағалы қағаздар нарығындағы инвестициялық қызметтің мынадай негізгі міндеттерін атап көрсетуге болады::

1) инвестициялық ағындарды реттеу. Бағалы қағаздар нарығы арқылы соңғы уақытта негізінен салымдардың ең көп рентабельділігін қамтамасыз ететін салаларға капиталды құю жүзеге асырылады;

2) инвестициялық процестің жаппай сипатын қамтамасыз ету. Қажетті ақша қаражаты бар заңды және жеке тұлғалар бағалы қағаздарды еркін сатып ала алады;

3) Қор индекстерін өзгерту арқылы қоғам өмірінің саяси, әлеуметтік-экономикалық, сыртқы экономикалық және басқа да салаларында болып жатқан және болжанып отырған өзгерістерді көрсету;

4) бағалы қағаздарға салудың әртүрлі нұсқаларын модельдеу арқылы кәсіпорындардың инвестициялық саясатының бағыттарын айқындау;

5) инвестициялық ағындарды реттеу жолымен халық шаруашылығының салалық және өңірлік құрылымын қалыптастыру. Нақты аумақтарда орналасқан белгілі бір кәсіпорындардың бағалы қағаздарын сатып ала отырып, инвестор ақшаны олардың дамуына салады. Бағалы қағаздары сұранысқа ие емес кәсіпорындар қажетті инвестицияларды тартуға мүмкіндігі жоқ;