Әлемдік валюта нарығы | туралы қазақша

Әлемдік экономика құрамдас бөлігі валюта нарығы болып табылатын дамыған қаржы нарығынсыз өмір сүре алмайды.

Валюта нарығы оларға сұраныс пен ұсыныс негізінде валюталар мен бағалы қағаздарды валютамен сатып алу-сату шоғырланған ресми қаржы орталығы болып табылады.

Оның қатысушылары ірі коммерциялық банктер, қаржы және инвестициялық компаниялар, қор биржалары, ТҰК, центробанкалар, делдалдық ұйымдар және жеке тұлғалар, халықаралық қаржы ұйымдары болып табылады.

Басқаша айтқанда, функционалдық тұрғыдан валюта нарығы халықаралық есеп айырысуларды уақтылы жүзеге асыруды, валюталық тәуекелдерден сақтандыруды, валюта резервтерін әртараптандыруды, валюта интервенциясын, олардың қатысушыларының валюта бағамдарының айырмасы түрінде пайда алуын қамтамасыз етеді.

Валюталық интервенция — бұл ұлттық валюта бағамының динамикасын оны арттырудың немесе төмендетудің белгілі бір шегінен шектеу үшін шетел валютасын сатып алу-сату жөніндегі нысаналы операциялар.

Валюталық нарық институционалдық тұрғыдан банктердің, валюталық биржалардың және басқа да қаржы институттарының жиынтығы болып табылады.

Ұйымдастыру-техникалық тұрғыдан валюта нарығы – жиынтығы болып табылады телеграф, телефон, телексных, электрондық және басқа да коммуникациялық жүйелерді байланыстыратын бірыңғай жүйесіне банктер әр түрлі елдерде жүзеге асыратын халықаралық есеп айырысулар, несие және басқа да валюталық операциялар.

Валюта нарығы тарату саласы бойынша халықаралық және ішкі нарықтарға бөлінеді.

Халықаралық және ішкі нарық әлемнің немесе осы елдің жекелеген өңірлерінде қаржы орталықтары (банктер, биржалар) құратын бірқатар өңірлік нарықтардан тұрады.

Валюта саудасы кезінде шешуші фактор ақпарат болып табылады. Жоғарыда айтылғандай, ақпарат алмасу спутниктік және мониторлы байланыс желісі арқылы жүргізіледі. Мониторлар шетел валютасын сататын барлық қаржы мекемелерінде орнатылған. Олар сондай-ақ маклерлер мен басқа да мүдделі тұлғалар мен ұйымдарда бар. 80-жылдардың соңында банктер банкаралық нарықта өзара валюталық мәмілелердің 85-95%-ын, сондай-ақ сауда-өнеркәсіптік клиенттермен жасаған. 90-шы жылдардың ортасында банктер емес, инвестициялық қорлар көптеген мәмілелер жасайды.

2. Халықаралық валюта нарығы

Халықаралық нарық әлемнің барлық елдерінің валюталық нарықтарын қамтиды. Олар деп әлемдік өңірлік валюта рыноктарының кабельдік және спутниктік коммуникацияларының өзара тығыз байланысқан жүйесі түсініледі. Олардың арасында ағымдағы ақпаратқа және жекелеген валюталардың ықтимал жағдайына қатысты нарықтың жетекші қатысушыларының болжамдарына байланысты қаражат құю бар.

Әлемдік валюта нарығы тауарлар мен қызметтердің халықаралық саудасына, капиталдардың халықаралық көші-қонына сүйене отырып, мемлекеттер арасындағы ақша ресурстарының қозғалысын жүзеге асырады. Әлемдік валюта нарығында тауарлық мәмілелерге қызмет көрсететін есеп айырысу және кредиттік операциялар; валюта айырбастау операциялары; елден елге капиталдардың қозғалысын негіздейтін операциялар; бағалы қағаздармен операциялар жүзеге асырылады.

Халықаралық экономикадағы валюта нарығы мынадай негізгі функцияларды орындайды:

— тауарлардың, қызметтердің және капиталдардың халықаралық айналымына қызмет көрсету. Халықаралық саудаға қызмет көрсететін валюталық операциялардың үлесіне барлық валюталық операциялардың шамамен 10% келеді;

— валютаға сұраныс пен ұсыныс негізінде валюта бағамын қалыптастыру;

— валюталық тәуекелдерден қорғау тетіктерін, алыпсатарлық капиталдардың қозғалысын ұсыну. Әлемдік саудаға қызмет көрсетумен байланысты емес, ал таза қаржылық трансферлер болып табылатын валюталық операциялар (алыпсатарлық, хеджирлеу – бағаны немесе пайданы сақтандыру үшін жедел мәміле жасау және т. б.) валюта нарығында басым;

— валюта нарығын сол немесе басқа елдің Орталық Банкінің ақша-кредит саясатын жүргізу үшін құрал ретінде пайдалану. Ұлттық валюта нарықтары дамыған нарықтық экономикасы бар барлық елдерде бар. Ұлттық нарықтардың және олардың өзара байланыстарының дамуына қарай бірыңғай әлемдік валюта нарығы қалыптасты.

Әлемдік валюта нарықтарын қалыптастырудың алғышарттары:

* шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру;

* өндірістің және банк ісіндегі капиталдың шоғырлануы;

* банкаралық телекоммуникацияларды дамыту ·

Халықаралық валут нарығы жаһандық, өңірлік, ұлттық (жергілікті) валюта нарықтарын қамтиды. Бұл нарықтар валюталық операциялардың көлемі, сипаты және операцияларға қатысатын валюталардың саны бойынша ерекшеленеді. Жаһандық валюта нарықтары халықаралық қаржы орталықтарында (ХФО) шоғырланады.

3. Әлемдік валюта нарығының орталықтары

Әлемдік валюта нарығының орталықтары ХФО болып табылады.

ХФО-бұл банктердің, мамандандырылған несие-қаржы институттарының шоғырлану орындары. Оларда халықаралық валюталық, кредиттік, қаржылық операциялар, бағалы қағаздармен, алтынмен мәмілелер жүзеге асырылады.

Қазіргі уақытта Азиялық (орталықтарымен Токио, Сингапур, Гонконг, Мельбурн), Еуропалық (Лондон, Амстердам, Париж, Майндағы Франкфурт, Цюрих), американдық (Нью-Йорк, Чикаго, Лос-Анджелес) нарықтарды бөліп көрсетуге болады.

90-шы жылдардың басында халықаралық валюта мәмілелерінің шамамен 50%-ы үш әлемдік валюта нарықтарында жүзеге асырылды : Лондон, нью-Йорк және токий. 90-шы жылдардың ортасында Халықаралық валюталық операциялардың тәуліктік жалпы көлемі 1 трлн 230млрд АҚШ долл. жетті. Операциялар көлемі бойынша валюта нарықтары кейбір бағалаулар бойынша 200-ден 500 трлн. АҚШ.

Ең өкілді, сөзсіз, әлемдегі ең ірі қаржы институттарының шоғырлануы ретінде Нью-Йорк басты рөл атқаратын американдық орталық болып табылады. Нью-Йорктің өзегі, сөзсіз, Нью-Йорк қор биржасы болып саналады.

Еуропада валюталық, депозиттік және кредиттік операциялар бойынша әлемде бірінші орын алатын Лондон жетекші қаржы орталығы болып табылады. Тек ағылшын астанасындағы валюта мәмілелерінің күнделікті көлемі 500 млрд долларға жақындап келеді.

60-шы жылдардың соңында Қиыр Шығыста қаржы орталықтары өсті. Бұған Жапония мен басқа да азиялық «айдаһарлардың» экономикасының тез дамуы ықпал етті, олар әлемдік саудадағы берік жағдайды жаулап алып, батыс елдерінің кредиторларына айналады.

Ақырында, 80-ші жылдары Бахрейн, Панама, Багам, Кайман және Нидерландтық антиль аралдарында әлемдік шаруашылықтың бұрынғы «қуыршақтарында» жаңа қаржы орталықтары пайда болды. Олар оффшорлық негізде жұмыс істейді, яғни мұнда қаржылық операциялар Ұлттық реттеуге ұшырамайды. Әдетте, олар жеңілдетілген валюталық режимге ие, бұл мұнда трансұлттық банктер мен корпорацияларды тартады. Бұл салық айлақтарында кейде әлемнің әр түрлі бөліктерінде жасалатын мәмілелер тіркеледі. Әлемдік өңірлік валюта нарықтарының түрлі сағаттық белдеулерде орналасуына байланысты Халықаралық валюта нарығы тәулік бойы жұмыс істейді деп айтуға болады. Әлемдік өңірлік рыноктарда әдетте барлық валюталар емес, тек осы рынок қатысушылары қолданатын валюталар, яғни жергілікті ақша бірліктері және бірқатар жетекші еркін айырбасталатын валюталар, ең алдымен резервтік валюталар бағамдалады.

Бұл ретте, әрине, уақыт айырмасының нәтижесінде әр түрлі нарықтарда немесе сол нарықта баға белгіленген жетекші (яғни резервтік) валюталардың бағамдары әртүрлі уақытта жалпы үрдістерді сақтай отырып, біршама ерекшеленеді.

Әлемдік валюта нарығының негізгі функциялары :

* сыртқы сауда шарттары бойынша есеп айырысуды жүзеге асыру;

* валюталық бағамдарды реттеу;

* нарыққа қатысушылардың валюталық активтерін әртараптандыру;

* валюталық тәуекелдерді сақтандыру (хеджирлеу) ;

* қатысушылардың пайда алуы (алыпсатарлық) валюта бағамдарының айырмасында.

Ресей Федерациясының 1992 жылғы сәуірде кіруі. Халықаралық Валюта Қорына (ХВҚ) Ресей Халықаралық валюта нарығына шыққанын куәландырады.

Халықаралық валюта нарығында жұмыс істейтін банктер халықаралық банк жүйесін құрайды. Бұл жүйе Халықаралық валюта жүйесін (МВС) құрайтын кейбір ережелер мен заңдардың белгілі бір жиынтығымен реттеледі.

МВС-барлық елдердің әлемдік ақша жүйесі, оның шеңберінде валюта ресурстары қалыптастырылып, пайдаланылады және халықаралық төлем айналымы жүзеге асырылады. Басқаша айтқанда, МВС халықаралық төлем құралдарының белгілі бір жиынтығын (ЕАВ, халықаралық айырбасталатын валюталар); валюталық бағамдарды және валюталық тепе-теңдікті қоса алғанда, валюталарды айырбастау режимін; айырбасталым шарттарын; халықаралық айналымның валюталық-төлем құралдарымен қамтамасыз ету тетігін; халықаралық есеп айырысу нысандарын регламенттеуді және біріздендіруді; валюта мен алтынның халықаралық нарықтарының режимін білдіреді.; валюталық қатынастарды реттейтін мемлекетаралық институттардың мәртебесі; сыртқы экономикалық қызметке байланысты халықаралық есеп айырысу және кредиттік операцияларды жүзеге асыратын халықаралық және Ұлттық банк мекемелерінің желісі.